Skip to content

Skip to table of contents

Ko ha “Fai Fakatātā” ʻOku Mahuʻinga kia Kitautolu

Ko ha “Fai Fakatātā” ʻOku Mahuʻinga kia Kitautolu

Ko ha “Fai Fakatātā” ʻOku Mahuʻinga kia Kitautolu

HE MEʻA faingataʻa moʻoni ia ke ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga kakato ʻo ha ngaahi kupu Fakatohitapu ʻe niʻihi kapau naʻe ʻikai ke fakamaama mai ia ʻe he ngaahi konga kehe ʻo e Tohi Tapú! Ko e ngaahi fakamatala fakahisitōlia ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻe lava ke lau pē ia ko ha ngaahi meʻa naʻe hoko. Ka ko e niʻihi ʻo e ngaahi talanoa ko ení ʻoku ʻi ai hono ngaahi moʻoni loloto ange ʻoku ʻikai ke fuʻu hā mahino mai. Ko e fakatātā ʻe taha ko e fakamatala ko ia ki he ongo fefine ʻi he kau nofoʻanga ʻo e pēteliake ko ʻĒpalahamé. Naʻe ui ia ʻe he ʻapositolo ko Paulá ko ha “fai fakatātā.”—Kaletia 4:24.

Ko e fakatātā ko ení ʻoku taau ke tau tokanga ki ai koeʻuhi ko e ngaahi tuʻunga moʻoni ʻokú ne fakafofongaʻí ʻoku mahuʻinga tefito ia ki he kotoa ʻo kinautolu ʻoku holi ke maʻu e tāpuaki ʻa e ʻOtua ko Sihová. Ki muʻa ke sivisiviʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku pehē aí, tau lāulea angé ki he ngaahi tuʻunga naʻe ueʻi ai ʻa Paula ke ne fakaeʻa ʻa e ʻuhinga ʻo e fakatātaá.

Naʻe hoko ha palopalema ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane ʻi Kalētia ʻo e ʻuluaki senitulí. Ko e niʻihi ʻo kinautolu naʻa nau “tauhi ha ngaahi ʻaho mo ha ngaahi mahina, mo ha ngaahi faʻahitaʻu mo ha ngaahi taʻu”—ko e ngaahi meʻa naʻe fekauʻi ʻe he Lao ʻa Mōsesé. Ko e faʻahinga tāutaha ko ení ne nau taukaveʻi ko e talangofua ki he Laó naʻe fiemaʻu pau ia ki he kau tuí ka nau maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá. (Kaletia 4:10; 5:​2, 3) Kae kehe, naʻe ʻiloʻi ʻe Paula ko e ngaahi tauhi peheé naʻe ʻikai fiemaʻu ia ki he kau Kalisitiané. Ke fakamoʻoniʻi ʻa e meʻá ni, naʻá ne lave ki ha fakamatala naʻe maheni ki ai ha taha pē naʻe ʻi ai hano puipuituʻa faka-Siu.

Naʻe fakamanatu ʻe Paula ki he kau Kalētiá ko ʻĒpalahamé, ʻa e tamai ʻo e puleʻanga Siú, naʻe tupu mei ai ʻa ʻIsimeʻeli mo ʻAisake. Ko e fika ʻuluakí naʻe fāʻeleʻi ia ʻe he kaunanga ko Hekaʻaá, pea ko e fika uá naʻe fāʻeleʻi ia ʻe he fefine tauʻatāina ko Selá. Ko e faʻahinga ko ia ʻi Kalētia naʻa nau pouaki ʻa e talangofua ki he Lao ʻa Mōsesé ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻa nau maheni mo e talanoa ʻo e ʻuluaki paʻa ʻa Selá pea mo ʻene foaki kia ʻĒpalahame ʻa ʻene kaunanga ko Hekaʻaá ke ne fetongi ia ʻi hono fanauʻi ha tamá. Kuo pau pē naʻa nau ʻiloʻi ko e hili pē hono feitamaʻi ʻo ʻIsimeʻelí, naʻe kamata ke taʻetokaʻi ʻe Hekaʻā ʻa ʻene fineʻeiki pulé, ʻa Sela. Kae kehe, fakatatau ki he talaʻofa ʻa e ʻOtuá naʻe faai atu pē ʻo fāʻeleʻi ʻe Sela ʻa ʻAisake ʻi heʻene taʻumotuʻá. Ki mui ai, naʻe fekau ʻe ʻĒpalahame ʻa Hekaʻā mo ʻIsimeʻeli ke na mavahe koeʻuhi naʻe ngaohikoviʻi ʻe ʻIsimeʻeli ʻa ʻAisake.—Senesi 16:​1-4; 17:​15-17; 21:​1-14; Kaletia 4:​22, 23.

Fefine ʻe Ua, Fuakava ʻe Ua

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo e “fai fakatātā” ko ení. “Ko e ongo fefine ko ia, ko e ongo Fuakava,” naʻá ne tohi, “ko e taha ʻoku mei he moʻunga ko Sainai, pea ʻoku fanau kakai ke popula: ko Hekaa ia. . . . ʻOku hoa ia mo e Selusalema ʻo e onopōni, he ʻoku nofo popula ia mo ʻene fanau.” (Kaletia 4:​24, 25) Naʻe fakafofongaʻi ʻe Hekaʻā ʻa ʻIsileli moʻoni, ʻa ia ko Selusalema hono kolomuʻá. Naʻe haʻi ʻa e puleʻanga Siú kia Sihova ʻe he fuakava Lao naʻe fokotuʻu ʻi Moʻunga Sainaí. ʻI he malumalu ʻo e fuakava Laó, naʻe toutou fakamanatu ai ki he kau ʻIsilelí ko e kau pōpula kinautolu ki he angahalá pea naʻe fiemaʻu ki ai ha huhuʻi.—Selemaia 31:​31, 32; Loma 7:​14-24.

Ko hai leva naʻe fakafofongaʻi ʻe he “fefine tauʻataina” ko Selá mo ʻene tama ko ʻAisaké? Naʻe fakahaaʻi ʻe Paula ko Selá, ʻa e fefine “paʻa,” ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e uaifi ʻo e ʻOtuá, ʻa e konga fakahēvani ʻo ʻene kautahá. Ko e fefine fakahēvani ko ení naʻe paʻa, he ki muʻa ke haʻu ʻa Sīsuú naʻe ʻikai ke ʻi ai haʻane “fanau” pani ʻe he laumālié ʻi he māmaní. (Kaletia 4:27; Aisea 54:​1-6) Kae kehe, ʻi he Penitekosi ʻo e 33 T.S., naʻe huaʻi hifo ai ʻa e laumālie māʻoniʻoní ki ha kulupu ʻo e kau tangata mo e kau fefine ʻa ia naʻe toe fanauʻi foʻou kinautolu ko e fānau ʻa e fefine fakahēvani ko ení. Ko e fānau naʻe fakatupu ʻe he kautaha ko ení naʻe ohi kinautolu ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá pea nau hoko ʻo kaungāʻea mo Sīsū Kalaisi ʻi he malumalu ʻo ha vahaʻangatae fakaefuakava foʻou. (Loma 8:​15-17) Ko e taha ʻo e fānau ko ení, ʻa e ʻapositolo ko Paulá, ne lava ke ne tohi: “Ko e Selusalema mei ʻolunga ʻoku tauʻataina ia: pea ko ia ia ʻa e faʻe ʻatautolu.”—Kaletia 4:26.

Fānau ʻa e Ongo Fefiné

Fakatatau ki he fakamatala ʻa e Tohi Tapú, naʻe fakatangaʻi ʻe ʻIsimeʻeli ʻa ʻAisake. ʻI he tuʻunga tatau, lolotonga ʻa e ʻuluaki senitulí T.S., naʻe manukiʻi ai mo fakatangaʻi ʻe he fānau ʻa e Selusalema pōpulá ʻa e fānau ʻa e Selusalema ʻi ʻolungá. “Hange tofu pe ko ia ʻi muʻa, ʻa e fakatangaʻi ʻe ia naʻe tupu fakaekakano [ʻIsimeʻeli] ʻa ia naʻe tupu fakalaumalie [ʻAisake], ʻoku pehe pe foki mo ia ʻi onopōni,” ko e fakamatala ia ʻa Paulá. (Kaletia 4:29) ʻI he hā ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he māmaní peá ne kamata fanongonongo ʻa e Puleʻangá, naʻe fakafeangai ʻa e kau takilotu Siú kiate ia ʻo hangē pē ko e fakafeangai ʻa e tama ʻa Hekaʻā ko ʻIsimeʻelí ki he ʻea moʻoni ʻo ʻĒpalahamé, ʻa ʻAisake. Naʻa nau manukiʻi mo fakatangaʻi ʻa Sīsū Kalaisi, ʻo hā mahino ʻenau pehē pē ko kinautolu tonu ʻa e ʻea fakalao ʻo ʻĒpalahamé pea ko Sīsū ʻa e tokotaha ʻohonoá.

Ki muʻa siʻi ke fakapoongi ia ʻe he kau taki ʻo ʻIsileli fakakakanó, naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻA Selusalema! ʻa Selusalema! ʻa e kolo ʻoku fakapōngi ʻa e kau palofita, mo tolongi ʻa e kakai ʻoku talafekau ki ai! hono tuʻo taha ʻeku loto ke tanaki hoʻo fanau, ʻo hange ko e tanaki ʻe he motuʻa moa hono fānganga oʻona ki hono lalo kapakau, ka naʻe ʻikai te mou loto ki ai! Ko eni kuo motuhi atu kiate kimoutolu ʻa homou fale kuo liʻaki.”—Mātiu 23:​37, 38.

Ko e lēkooti fakamānavaʻi ʻo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he ʻuluaki senitulí ʻoku fakahaaʻi ai ko e puleʻanga fakakakano naʻe fakafofongaʻi ʻe Hekaʻaá naʻe ʻikai te ne fakatupu ʻiate ia pē ha ngaahi foha ke kaungāʻea mo Sīsū. Ko e kau Siu ko ia naʻa nau tui loto-mahikihiki ne nau maʻu ha totonu ki ha tofiʻa pehē ʻo makatuʻunga ʻi honau fanauʻí naʻe kapusi kinautolu, ʻo fakataleʻi ʻe Sihova. ʻOku moʻoni, naʻe hoko moʻoni ha kau ʻIsileli fakakakano tāutaha ʻe niʻihi ʻo kaungāʻea mo Kalaisi. Kae kehe, ko e monū ko iá naʻe foaki ia ʻo makatuʻunga ʻi heʻenau tui kia Sīsuú ʻo ʻikai koeʻuhi ko honau tukufakaholo fakakakanó.

Ko e fakaʻilonga ʻo e niʻihi ʻo e kau kaungāʻea ko eni mo Kalaisí naʻe hoko ʻo hā mahino ia ʻi he Penitekosi 33 T.S. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe pani ai ʻe Sihova ʻa e niʻihi kehe ko e ngaahi foha ʻo e Selusalema ʻi ʻolungá.

Ko e taumuʻa ʻa Paula ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e “fai fakatātā” ko ení ke fakatātaaʻi ʻa e tuʻunga māʻolunga ange ʻo e fuakava foʻoú ʻi he fuakava Lao naʻe fakalaloa ai ʻa Mōsesé. Heʻikai lava ʻe ha taha ʻo maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá fakafou ʻi he ngaahi ngāue ʻa e Lao ʻa Mōsesé, he ʻoku taʻehaohaoa ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá pea ko e fakamamafaʻi pē ia ʻe he Laó ʻa ʻenau pōpula kia angahalá. Ka neongo ia, hangē ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻe Paulá, naʻe haʻu ʻa Sīsū “ke ne huhuʻi ʻa kinautolu ʻoku moʻulaloa ki he Lao.” (Kaletia 4:​4, 5) Ko ia ai, ko e tui ki he mahuʻinga ʻo e feilaulau ʻa Kalaisí naʻe taki atu ai ki he tauʻatāina mei he fakahalaia ʻa e Laó.—Kaletia 5:​1-6.

Mahuʻinga kia Kitautolu

Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mahuʻingaʻia ʻi he fakamatala fakamānavaʻi ʻa Paula ki he fakatātā ko ení? Ko e ʻuhinga ʻe taha he ʻoku ʻomi ai kia kitautolu ʻa e fakamaama ki he ngaahi ʻuhinga Fakatohitapu ʻa ia naʻe mei taʻemahino ai peé. ʻOku fakaivimālohiʻi ʻe he fakamatalá ʻa ʻetau loto-falala ki he fāʻūtaha mo e feongoongoi ʻa e Tohi Tapú.—1 Tesalonaika 2:13.

Tānaki atu ki ai, ko e ngaahi tuʻunga moʻoni naʻe fakatātaaʻi ʻe he fakatātā ko ení ʻoku fiemaʻu pau ia ki heʻetau fiefia he kahaʻú. Kapau naʻe ʻikai ke hoko ʻa e hāmai ʻa e ngaahi foha ʻo e Selusalema ʻi ʻolungá, ʻe hoko ko ʻetau ʻamanakí pē ia ko e pōpula ki he angahalá mo e maté. Kae kehe, ʻi he malumalu ʻo e tataki anga-ʻofa ʻa Kalaisi mo hono ngaahi kaungāʻea ʻo e talaʻofa ʻa e ʻOtuá kia ʻĒpalahamé, “ʻe monuʻia ai ʻa e ngaahi puleʻanga ʻo mamani.” (Senesi 22:18) ʻE hoko ʻa e meʻá ni ʻi hono fakatauʻatāinaʻi taʻengata kinautolu mei he ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá, taʻehaohaoá, mamahí mo e maté. (Aisea 25:​8, 9) ʻE hoko moʻoni ia ko ha taimi fakafiefia!

[Fakatātā ʻi he peesi 11]

Ko e fuakava Laó naʻe fokotuʻu ia ʻi he Moʻunga Sainaí

[Maʻuʻanga Tā]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Fakatātā ʻi he peesi 12]

Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e “fai fakatātā” naʻe lave ki ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá?