Skip to content

Skip to table of contents

Ngaahi Husepāniti​—ʻIloʻi ʻa e Tuʻunga-ʻUlu ʻo Kalaisí

Ngaahi Husepāniti​—ʻIloʻi ʻa e Tuʻunga-ʻUlu ʻo Kalaisí

Ngaahi Husepāniti​—ʻIloʻi ʻa e Tuʻunga-ʻUlu ʻo Kalaisí

“Ko e ʻulu ʻo e tangata kotoa pe ko Kalaisi.”​—1 KOLINITO 11:3.

1, 2. (a) ʻE lava fēfē nai ke fakafuofuaʻi ʻa e lavameʻa ʻa ha husepāniti? (e) Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ko e nofo malí ʻoku tupu fakaʻotua?

 TE KE fakafuofuaʻi fēfē ʻa e lavameʻa ʻa ha husepāniti? ʻAki ʻene ngaahi malava fakaʻatamaí pe fakaesinó? ʻAki ʻene malava ke fakatupu paʻangá? Pe ʻoku tautefito ʻi he founga ʻofa mo e anga-lelei ʻokú ne fai ki hono uaifí mo e fānaú? ʻI he fakafuofua fakamuimuí, ʻoku tō nounou ʻa e ngaahi husepāniti tokolahi ʻi he tuʻunga ko iá, he ʻoku puleʻi kinautolu ʻe he laumālie ʻo e māmaní pea mo e ngaahi tuʻunga ʻa e tangatá. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku tupu lahi ia koeʻuhi ko e ʻikai te nau ʻiloʻi pea ngāueʻaki ʻa e tataki ʻa e Tupuʻanga ʻo e nofo malí—ʻa e Tokotaha ʻa ia ‘naʻá ne toʻo ʻa e hui vakavaka mei he tangatá ʻo ne faʻu ʻaki ia ha fefine, ʻo ne ʻomi ki he tangatá.’—Senesi 2:​21-24.

2 Naʻe fakapapauʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e fakamatala Fakatohitapu ko eni ʻo e tupuʻanga fakaʻotua ʻo e nofo malí, ʻi heʻene lea ki he kau fakaanga ʻi hono ʻahó: “Ne ʻikai te mou lau koā, Ko ia naʻa ne ngaohi ʻa e kakai ʻi he kamataʻanga naʻa ne ngaohi tangata mo fefine kinautolu; mo ne folofola, Ko e meʻa ko ia ʻe tuku ai ʻe ha tangata ʻene tamai mo ʻene faʻe, ka ne pikitai ki hono uaifi: pea ʻe hoko ʻa e toko ua ko e kakano pe taha? Ta ʻoku ʻikai te na kei ua, ka ko e kakano pe taha. ʻAua; pea ko e meʻa kuo fakahoko ʻe he ʻOtua [ʻi he malí], ke ʻoua naʻa fakamavae ʻe ha tangata.” (Mātiu 19:​4-6) Ko hono moʻoní ko e kī ki hono fakahoko ha nofo mali lavameʻá ko hono ʻiloʻi ko e nofo malí ʻoku tupu fakaʻotua pea ko e lavameʻá ʻoku fakatuʻunga ia ʻi hono ngāueʻaki ʻa e fakahinohino ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohi Tapú.

Ko ha Kī ki he Lavameʻa ʻa ha Husepāniti

3, 4. (a) Ko e hā ʻokú ne ʻai ʻa Sīsū ke ne maʻu ʻa e ʻilo fekauʻaki mo e nofo malí? (e) Ko hai ʻa e uaifi fakaefakatātā ʻo Sīsuú, pea ʻoku totonu ke fēfē ʻa e tōʻongafai ʻa e ngaahi husepānití ki honau ngaahi uaifí?

3 Ko ha tokoni ki he lavameʻa ʻi he hoko ko ha husepānití ko hono ako ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsuú pea ngāueʻaki ʻa e meʻa naʻá Ne faí. ʻOku lahi ʻa ʻene ʻilo ki he kaveingá ni, he naʻá ne ʻi ai ʻi he fakatupu ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá pea pehē ki heʻena nofo malí. Naʻe folofola ange ʻa Sihova ko e ʻOtuá kiate ia: “Ta ngaohi tangata ʻi hota ʻīmisí, ʻo fakatatau ki hota tataú.” (Senesi 1:​26NW) ʻIo, naʻe folofola ʻa e ʻOtuá ki he Tokotaha ʻa ia naʻá Ne fakatupu ki muʻa ʻi ha toe taha pē pe ko ha meʻa kehe pē pea ko e tokotaha ko iá naʻá ne “ʻi hono tafaʻaki, ko e tufunga lahi.” (Palovepi 8:​22-30) Ko e Tokotahá ni ʻa e ‘ʻUluaki naʻe fakatupú.’ Ko ia ʻa e ‘Kamataʻanga ʻo e Fakatupu ʻe he ʻOtuá,’ ʻo ne ʻi ai naʻa mo e ʻi he ki muʻa ke fakatupu ʻa e ʻuniveesi matelié.—Kolose 1:15; Fakahā 3:14.

4 ʻOku ui ʻa Sīsū ko e “Lami ʻa e ʻOtua,” pea ʻoku fakamatalaʻi fakaefakatātā ia ko ha husepāniti. Naʻe pehē ʻi he taimi ʻe taha ʻe ha ʻāngelo: “Haʻu, kau fakaha kiate koe ʻa e Taʻahine ko e Uaifi ʻo e Lami.” (Sione 1:29; Fakahā 21:9) Ko hai leva ʻa e taʻahine, pe uaifi ko iá? Ko e “Uaifi ʻo e Lami” ʻoku faʻuʻaki ia ʻa e kau muimui faitōnunga ʻo Kalaisí, kuo pani ʻe he laumālié, ʻa ia te nau kau fakataha mo ia ʻi hono tuʻunga-pule fakahēvaní. (Fakahā 14:​1, 3) Ko ia ai, ko e anga ʻo e tōʻongafai ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻi he taimi naʻá ne feohi ai mo kinautolu ʻi he māmaní ʻoku ʻomai ai ha sīpinga ki he ngaahi husepānití ki he founga ke nau fai ki honau ngaahi uaifí.

5. Ko hai ʻoku hoko ʻa Sīsū ko ha faʻifaʻitakiʻanga ki aí?

5 Ko e moʻoni, ʻoku fakahaaʻi ʻa Sīsū ʻi he Tohi Tapú ko ha faʻifaʻitakiʻanga ki he kotoa ʻo hono kau muimuí, hangē ko ia ʻoku tau lau: “Naʻe kataki mamahi ʻa Kalaisi foki koeʻuhi ko kimoutolu, ʻo ne tuku ha faʻifaʻitakiʻanga kiate kimoutolu, ke mou muimui ofi, ʻo topuvaʻe taha mo ia.” (1 Pita 2:21) Kae kehe, ko iá ko ha faʻifaʻitakiʻanga tefito ia ki he tangatá. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e ʻulu ʻo e tangata kotoa pe ko Kalaisi; pea ko e ʻulu ʻo e fefine ko e tangata; pea ko e ʻulu ʻo Kalaisi ko e ʻOtua.” (1 Kolinito 11:3) Koeʻuhi ko Kalaisi ʻa e ʻulu ʻo e tangatá, ʻoku fiemaʻu ki he ngaahi husepānití ke nau faʻifaʻitaki ki heʻene faʻifaʻitakiʻangá. Ko ia ai, ko e tefitoʻi moʻoni ʻo e tuʻunga-ʻulú kuo pau ke ngāueʻaki ia ke maʻu ai ʻe he fāmilí ʻa e lavameʻa mo e fiefia. Ke aʻusia ení, ʻoku fiemaʻu ʻa e ngaahi husepānití ke nau fakafeangai ki honau ngaahi uaifí ʻi he founga ʻofa ʻa ia naʻe fakafeangai ʻaki ʻe Sīsū ki hono uaifi fakaefakatātaá, ʻa ʻene kau ākonga paní.

Founga ke Fakaleleiʻiʻaki ʻa e Ngaahi Palopalema Fakaemalí

6. ʻOku totonu ke fēfē ʻa e nonofo ʻa e ngaahi husepānití mo honau ngaahi uaifí?

6 ʻI he māmani taʻemanonga he ʻaho ní, ʻoku fiemaʻu tautefito ki he ngaahi husepānití ke nau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ko e kātaki, ʻofa mo e tuʻu mālohi ʻi hono pouaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni māʻoniʻoní. (2 Timote 3:​1-5) ʻI he fekauʻaki mo e sīpinga naʻe tuku mai ʻe Sīsū, ʻoku tau lau ʻi he Tohi Tapú: “Ko kimoutolu foki ae kau tagata, ke mou nonofo mo [homou ngaahi uaifí] o fakatatau ki he ilo.” (1 Pita 3:​7PM) ʻIo, ʻoku fiemaʻu ki he ngaahi husepānití ke nau fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema fakaemalí ʻaki ʻa e ʻiló, ʻo hangē tofu pē ko hono fakaleleiʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi faingataʻá. Naʻá ne faingataʻaʻia ʻi he ngaahi ʻahiʻahi lahi ange ia ʻi ha toe tangata, ka naʻá ne lāuʻilo ko Sētane, ko ʻene kau tēmenioó mo e māmani fulikivanu ko ení naʻe tupu mei aí. (Sione 14:30; Efeso 6:​12) Naʻe ʻikai ʻaupito fakaʻohovaleʻi ʻa Sīsū ʻe he ngaahi ʻahiʻahí, ko ia ʻoku ʻikai totonu ke ʻohovale ʻa e ngaahi hoa malí ʻi he taimi ʻoku nau hokosia ai ʻa e “mamahi i he jino.” ʻOku fakatokanga ʻa e Tohi Tapú ʻo pehē ko e faʻahinga ʻoku malí ʻe lava ke nau ʻamanekina ha mamahi pehē.—1 Kolinito 7:​28PM.

7, 8. (a) Ko e hā ʻoku kau ʻi he nonofo mo e ngaahi uaifí ʻo fakatatau ki he ʻiló? (e) Ko e hā ʻoku tuha ai ʻa e ngaahi uaifí ke nau maʻu ʻa e fakaʻapaʻapá?

7 Ko e ngaahi husepānití, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú, ʻoku totonu ke nau nonofo mo honau ngaahi uaifí “o fakatatau ki he ilo, o fakaabaaba ki he unoho, o tāu moe ibu vaivai.” (1 Pita 3:​7PM) ʻI he ʻikai puleʻi fefeka ʻa hono uaifí, ʻo hangē ko ia naʻe tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú ʻe failahia ʻe he kakai tangatá, ko ha husepāniti ʻokú ne maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá te ne fakaʻapaʻapaʻi ia. (Senesi 3:16) Te ne loto ke fai kiate ia ʻo hangē ko ha koloa mahuʻinga, ʻo ʻikai ʻaupito ngāueʻaki ʻa hono ivi lahi ange fakaesinó ke fakalaveaʻi ia. ʻI hono kehé, te ne lāuʻilo ki heʻene ngaahi ongoʻí, ʻo tōʻongafai maʻu pē kiate ia ʻaki ʻa e tokaʻi mo e fakangeingeia.

8 Ko e hā ʻoku totonu ai ke fakaʻapaʻapaʻi ʻe he ngaahi husepānití ʻa honau ngaahi uaifí? ʻOku tali ʻe he Tohi Tapú: “Hage koe kauga hoko mo ia ki he ofa fakamoui; bea koeuhi ke oua naa taofia hoo mou gaahi lotu.” (1 Pita 3:​7PM) ʻOku fiemaʻu ke ʻiloʻi ʻe he ngaahi husepānití ʻoku ʻikai vakai mai ʻa Sihova ki ha tangata ʻoku lotu kiate Ia ʻe māʻolunga ange ʻi ha founga ʻi he fefine ʻoku fai pehē. Ko e kakai fefine ʻoku lau ʻoku nau taau mo e hōifua ʻa e ʻOtuá te nau maʻu fakataha mo e kakai tangatá ʻa e pale tatau ko e moʻui taʻengatá—ko e tokolahi te nau maʻu tatau ʻa e moʻui ʻi hēvani, ʻa ia “ʻoku ʻikai ai ke tangata mo fefine.” (Kaletia 3:28) Ko ia ʻoku fiemaʻu ke manatuʻi ʻe he ngaahi husepānití ko e faitōnunga ʻa ha taha ʻoku ʻai ai ia ke ne mahuʻinga ki he ʻOtuá. ʻOku ʻikai koeʻuhi ko e tangata pe fefine ʻa ha taha, ko ha husepāniti pe ko ha uaifi, pe naʻa mo ha kiʻi tama.​—1 Kolinito 4:2.

9. (a) Fakatatau ki he lea ʻa Pitá, ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻoku totonu ke fakaʻapaʻapaʻi ai ʻe he ngaahi husepānití ʻa honau ngaahi uaifí? (e) Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e fakaʻapaʻapa ki he kakai fefiné?

9 Ko e fiemaʻu ki ha husepāniti ke tōʻongafai ki hono uaifí ʻaki ʻa e fakaʻapaʻapá ʻoku fakamamafaʻi ia ʻe he ngaahi lea fakaʻosi ʻa e ʻapositolo ko Pitá, “koeuhi ke oua naa taofia hoo mou gaahi lotu.” He fakatuʻutāmaki moʻoni ko ha taʻofia pehē! ʻE lava ke iku ia ki hono taʻofi ʻa e ngaahi lotu ʻa ha husepāniti, ʻo hangē ko ia naʻe hoko ki he kau sevāniti taʻetokanga ʻe niʻihi ʻa e ʻOtuá ʻi he kuohilí. (Tangilaulau 3:​43, 44) ʻOku fakapotopoto ki he kau tangata Kalisitiané—fakatouʻosi ʻa e faʻahinga ʻoku malí mo kinautolu ʻoku fakakaukau ke malí—ke nau ako ʻa e founga fakangeingeia naʻe fai ʻe Sīsū ki he kakai fefiné. Naʻá ne talitali lelei kinautolu ki he kulupu naʻe ō fakataha mo ia ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú, pea naʻá ne tōʻongafai kia kinautolu ʻi he anga-lelei mo e fakaʻapaʻapa. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe aʻu ʻo ʻuluaki fakahaaʻi ʻe Sīsū ha moʻoni mātuʻaki fakaʻohovale ki ha ongo fefine, ʻo tala ke na fakahā ia ki he kau tangatá!​—Mātiu 28:​1, 8-​10; Luke 8:​1-3.

Faʻifaʻitakiʻanga Tautefito ki he Ngaahi Husepānití

10, 11. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu tautefito ai ki he ngaahi husepānití ke nau ako ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú? (e) ʻOku totonu ke fēfē ʻa e fakahāhā ʻe he ngaahi husepānití ʻa e ʻofa ki honau ngaahi uaifí?

10 Ko e Tohi Tapú, hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ki muʻa angé, ʻoku fakafehoanaki ai ha vahaʻangatae ʻo ha husepāniti mo hono uaifí ki he vahaʻangatae ʻo Kalaisi mo ʻene “taʻahine,” ʻa ia ko ʻene fakatahaʻanga ʻo e kau muimui paní. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e husepaniti ko e ʻulu ʻo e uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ko e ʻulu ʻo e Siasi.” (Efeso 5:23) Ko e ngaahi leá ni ʻoku totonu ke fakalototoʻaʻi ai ʻa e ngaahi husepānití ke nau sivisiviʻi ʻa e faʻahinga tuʻunga-ʻulu, pe taki naʻe fai ʻe Sīsū ki hono kau muimuí. Ko hono fai ʻo e sivisiviʻí ni ʻe toki malava moʻoni ai ʻa e ngaahi husepānití ke muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú pea tokonaki ai ki honau ngaahi uaifí ʻa e tataki, ʻofa mo e tokanga, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsū ki heʻene fakatahaʻangá.

11 “ʻA e kau tangata, mou ʻofa ki homou ngaahi uaifi,” ko e ekinaki ia ʻa e Tohi Tapú ki he kau Kalisitiané, “ʻo hange foki ko Kalaisi ne ne ofaʻi ʻa e Siasi, ʻo ne liʻoa ʻa ʻEne ʻAfio koeʻuhi ko ia.” (Efeso 5:25) ʻI he vahe ki muʻa ʻo e tohi Efesoó, ko e “siasi” pe fakatahaʻangá ʻoku ui ai ko e “sino ʻo Kalaisi.” Ko e sino fakaefakatātā ko ení ʻoku tokolahi ʻa hono kau mēmipá fakatouʻosi ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine, ʻa ia ʻoku nau tokoni kotoa ki he ngāue lelei ʻa e sinó. Ko e moʻoni, ko Sīsū ʻa e “ʻUlu ʻo e Sino ko ia ko e Siasi.”—Efeso 4:12; Kolose 1:18; 1 Kolinito 12:​12, 13, 27.

12. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e ʻofa ki hono sino fakaefakatātaá?

12 Naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e ʻofa ki hono sino fakaefakatātaá, ʻa e “siasi” pe fakatahaʻangá, tautefito ʻaki ʻa e founga tokanga ʻa ia naʻá ne fai maʻá e lelei ʻa e faʻahinga ko ia te nau hoko ko hono kau mēmipá. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe helaʻia ai ʻene kau ākongá, naʻá ne pehē: “Mou ōmi ki ha potu lala fakaekimoutolu pe, ʻo mālōlō siʻi.” (Maake 6:31) ʻI hono fakamatalaʻi ʻa e ngāue ʻa Sīsū ʻi ha ngaahi houa pē ki muʻa ʻi hono fakapōngí, naʻe tohi ʻe ha taha ʻo ʻene kau ʻapositoló: “Bea ofa be ia ki ai [ʻa e kau mēmipa ʻo hono sino fakaefakatātaá] o aʻu ki he gataaga.” (Sione 13:​1PM) Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia naʻe ʻomai ʻe Sīsū fekauʻaki mo e founga ke fai ʻe he ngaahi husepānití ki honau ngaahi uaifí!

13. ʻOku anga-fēfē ʻa e ekinaki ki he ngaahi husepānití ke nau ʻofa ki honau ngaahi uaifí?

13 ʻI he hokohoko atu hono ngāueʻaki ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ki he ngaahi husepānití, naʻe ekinaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá kia kinautolu: “ʻOku totonu ke pehe foki ʻa e ʻofa ʻa e ngaahi husepaniti ki siʻonau ngaahi uaifi, he ko siʻonau sino kinautolu. Ko ia ʻoku ne ʻofa ki hono uaifi ʻoku ne ʻofa kiate ia. Seuke, ʻanefē ia ʻa e fehiʻa ʻa ha taha ki hono kakano oʻona; kaekehe ʻoku ne fafanga mo tauhi ia, ʻo hangē foki ko e fai ʻa Kalaisi ki he Siasi.” Naʻe tānaki mai ʻe Paula: “Ko kimoutolu foki fakafoitangata—ʻe, ke taki taha ʻofa ki siʻono uaifi ʻo hange ko ʻene ʻofa kiate ia.”—Efeso 5:​28, 29, 33.

14. ʻOku anga-fēfē ʻa e tōʻongafai ʻa ha husepāniti ki hono sino taʻehaohaoá, pea ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe he meʻá ni fekauʻaki mo e founga ʻoku totonu ke ne fai ki hono uaifí?

14 Fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi lea ʻa Paulá. ʻE faifai ange pea fakalaveaʻi ʻosi fakakaukauʻi ʻe ha tangata ʻatamai lelei ʻa hono sino ʻoʻoná? ʻI he tau ha meʻa ʻi he motuʻa-vaʻe ʻo ha tangata, ʻokú ne haha ia koeʻuhi ko ʻene ʻai ia ke humú? ʻIkai ʻaupito! ʻOku fakamaaʻi ʻe ha husepāniti ʻa ia tonu ʻi he ʻao ʻo hono ngaahi kaumeʻá pe lauʻi ʻa ʻene ngaahi tōnounou ʻaʻaná? ʻIkai! Ko e hā leva te ne leakoviʻi ai hono uaifí, pe fai ha meʻa ʻoku toe kovi ange, kapau naʻe fai ʻe hono uaifí ha fehālaaki? ʻOku totonu ke fakakaukau ʻa e ngaahi husepānití ʻo ʻikai ki he meʻa pē ʻanautolú ka ki he ngaahi meʻa ʻa honau ngaahi uaifí.​—1 Kolinito 10:24; 13:5.

15. (a) Ko e hā naʻe fai ʻe Sīsū ʻi he taimi naʻe fakahāhā ai ʻe heʻene kau ākongá ʻa e vaivai fakaetangatá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku lava ke maʻu mei heʻene faʻifaʻitakiʻangá?

15 Fakakaukau ki he anga hono fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e tokanga ki heʻene kau ākongá ʻi he pō ki muʻa heʻene pekiá, ʻi he taimi naʻa nau fakahāhā ai ʻa e vaivai fakaetangatá. Neongo ʻene toutou kole ke nau lotú, naʻa nau tō ʻo mohe tuʻo tolu ʻi he ngoue ko Ketisemaní. Fakafokifā pē, naʻe takatakaiʻi kinautolu ʻe ha kau tangata toʻo heletā. Naʻe ʻeke ange ʻe Sīsū ki he kau tangatá: “Ko hai ʻoku mou kumi ki ai?” ʻI heʻenau tali: “Ko Sisū mei Nāsaleti,” naʻá ne tala ange: “Ko au ʻeni.” ʻI heʻene ʻiloʻi ‘kuo hokosia ʻa e taimi’ ki heʻene pekiá, naʻá ne pehē: “Ko ia kapau ko au ʻoku mou kumi ki ai, pea tukuange ʻa e tuʻunga meʻa ni ke nau ʻalu.” Naʻe fakakaukauʻi maʻu pē ʻe Sīsū ʻa e lelei ʻa ʻene kau ākongá—ʻa e konga ʻo ʻene taʻahine fakaefakatātaá—pea naʻá ne ʻai ke nau hao. ʻI hono ako ʻa e anga ʻo e tōʻongafai ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá, ʻe maʻu ai ʻe he ngaahi husepānití ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi ʻa ia ʻe lava ke nau ngāueʻaki ʻi he founga ʻoku totonu ke nau fai ki honau ngaahi uaifí.—Sione 18:​1-9; Maake 14:​34-​37, 41.

ʻOfa ʻa Sīsuú ʻOku ʻIkai ko ha Foʻi Ongoʻi Pē

16. Naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa Sīsū fekauʻaki mo Māʻatá, neongo ia naʻe anga-fēfē ʻene fakatonutonu iá?

16 ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Naʻe ʻofa ʻa Sīsū kia Maata, mo hono tokoua, pea mo Lasalosi,” ʻa ia naʻa nau faʻa talitali ia ko ha fakaafe ʻi honau ʻapí. (Sione 11:5) Neongo ia, naʻe ʻikai taʻofi ʻe Sīsū ʻene akonakiʻi ʻa Māʻata ʻi he taimi naʻá ne tokanga tōtuʻa ai ki ha meʻakai naʻá ne teuteu, ʻo fakangatangata ai ʻa hono taimi ke maʻu ʻa e fakahinohino fakalaumālie meiate iá. Naʻá ne pehē: “ʻE Maata, Maata, ʻoku ke loto moʻua mo fekāmaaki ki he ngaahi meʻa kehekehe: ka ʻoku lahi pe ha meʻa ʻe taha.” (Luke 10:​41, 42) ʻOku ʻikai ha veiveiua ko ʻene ʻofa ne hā mahino kia Māʻatá naʻe ʻai ai ʻa Māʻata ke faingofua ʻene tali ʻa ʻene akonakí. ʻI he founga meimei tatau, ʻoku totonu ke tōʻongafai ʻa e ngaahi husepānití ki honau ngaahi uaifí ʻi ha founga anga-lelei mo ʻofa, ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea kuo filifili lelei. Neongo ia, ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻa e fakatonutonú, ʻoku feʻungamālie ke lea hangatonu ʻo hangē ko ia ne fai ʻe Sīsuú.

17, 18. (a) Naʻe anga-fēfē hono valokiʻi ʻe Pita ʻa Sīsuú, pea ko e hā naʻe fiemaʻu ai ke fakatonutonu ʻa Pitá? (e) Ko e hā ʻa e fatongia ʻoku maʻu ʻe ha husepāniti?

17 ʻI he taimi ʻe taha, naʻe fakamatala ai ʻa Sīsū ki heʻene kau ʻapositoló kuo pau ke ne ʻalu ki Selusalema, ʻa ia ʻe fakatangaʻi ai ia ʻe he “kau matuʻa mo e houʻeiki taulaʻeiki mo e kau sikalaipe, pea ke tamateʻi, pea ke fokotuʻu hake ʻi hono ʻaho tolu.” ʻI he meʻá ni, naʻe ʻave ai ʻe Pita ʻa Sīsū ʻo kamata ke ne valokiʻi ia, ʻi heʻene pehē: “[Ke ke anga-ʻofa kiate koe], ʻEiki. ʻE ʻikai ʻaupito hoko ha meʻa pehe kiate koe.” ʻOku hā mahino, naʻe fakanenefuʻi ʻa e fakakaukau ʻa Pitá ʻe heʻene ongoʻí. Naʻe fiemaʻu ʻa e fakatonutonu. Ko ia naʻe pehē ange ʻe Sīsū kiate ia: “Tuʻu ki mui, Setane: ko hoku tūkiaʻanga koe: he ʻoku ʻikai ko e ngāhi meʻa fakaeʻotua ʻoku sio ki ai ho loto, ka ko e ngāhi meʻa fakaetangata.”—Mātiu 16:​21-23.

18 Ko e toki ʻosi pē ia hono fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa e finangalo fakaʻotuá—ʻa ia, te ne faingataʻaʻia lahi pea ʻe tāmateʻi ia. (Sāme 16:10; Aisea 53:12) Ko ia naʻe hala ʻa Pita ʻi heʻene kamata ke valokiʻi ʻa Sīsuú. ʻIo, naʻe fiemaʻu kia Pita ʻa e fakatonutonu fefeka, hangē ko ia ʻoku hoko kia kitautolu ʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻI he tuʻunga ko e ʻulu ʻo e fāmilí, ʻoku maʻu ʻe he husepānití ʻa e mafai mo e fatongia ke fakatonutonu ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, ʻo kau ai hono uaifí. Lolotonga ʻe fiemaʻu nai ha tuʻunga fefeka, ko e fakatonutonu ko ení ʻoku totonu ke fai ia ʻi ha founga anga-lelei mo ʻofa. Ko ia hangē tofu pē ko hono tokoniʻi ʻe Sīsū ʻa Pita ke sio totonu ki he ngaahi meʻá, ʻe fiemaʻu nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ki he ngaahi husepānití ke nau fai ʻa e meʻa tatau ki honau ngaahi uaifí. Ko e fakatātaá, ʻe fiemaʻu nai ki ha husepāniti ke ne fakahaaʻi ʻi ha anga-lelei ʻa e ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ha fakatonutonu ʻo kapau ko hono kofú pe ko ʻene ngāueʻaki ʻa e meʻa-teuteú pe meʻa vali-matá ʻoku kamata ke hē ia mei he sīpinga fakanānā ʻoku ʻomai ʻi he Tohi Tapú.​—1 Pita 3:​3-5.

Lelei ke Kātaki ʻa e Ngaahi Husepānití

19, 20. (a) Ko e hā ʻa e palopalema naʻe hoko ʻi he lotolotonga ʻo e kau ʻapositolo ʻa Sīsuú, pea naʻe anga-fēfē ʻa e feangainga ʻa Sīsū mo iá? (e) Naʻe lavameʻa fēfē ʻa e ngaahi feinga ʻa Sīsuú?

19 Kapau ʻoku ʻi ai ha fehālaaki ʻoku fiemaʻu ke fai ki ai ha tokanga, ʻoku ʻikai ʻaupito totonu ke ʻamanekina ʻe he ngaahi husepānití ko ʻenau ngaahi feinga loto-moʻoni ke fakatonutonu iá ʻe hoko ai pē ʻo lavameʻa. Naʻe fiemaʻu ʻa e feinga hokohoko kia Sīsū ke fakatonutonuʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa ʻene kau ʻapositoló. Ko e fakatātaá, naʻe hoko ha feʻauhi ʻi honau lotolotongá ʻa ia naʻe toe hā ʻi he ofi ke ʻosi ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú. Naʻa nau fekīhiaki pe ko hai ʻia kinautolu ʻoku lahi tahá. (Maake 9:​33-​37; 10:​35-​45) ʻIkai fuoloa mei he hoko tuʻo ua ʻa e meʻa ko iá, naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe Sīsū ke kātoangaʻi mo kinautolu pē ʻa ʻene Pāsova fakaʻosí. ʻI he taimi ko iá, naʻe ʻikai ha taha ʻo kinautolu ʻe tamuʻomuʻa ke fai ʻa e ngāue māʻulalo ʻi he anga fakafonuá ʻa ia ko hono fufulu ʻa e vaʻe efua ʻo e niʻihi kehé. Naʻe fai ia ʻe Sīsū. Peá ne pehē leva: “Kuo u tuku hamou faʻifaʻitakiʻanga.”—Sione 13:​2-15.

20 Ko e ngaahi husepāniti ʻoku nau fakakaukau fakatōkilalo hangē ko Sīsuú ʻoku ngalingali te nau maʻu ʻa e fāitaha mo e poupou ʻa honau ngaahi uaifí. Ka ʻoku fiemaʻu ʻa e kātaki. Ki mui ʻi he pō Pāsova pē ko iá, naʻe toe fekīhiaki ai ʻa e kau ʻapositoló pe ko hai ʻia kinautolu ʻoku lahi tahá. (Luke 22:24) Ko e ngaahi liliu ʻi he fakakaukaú mo e tōʻongá ʻoku faʻa fiemaʻu ki ai ʻa e taimi pea ʻoku māmālie. Neongo ia, he fakafiemālie moʻoni ko e taimi ko ia ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi ola leleí, ʻo hangē ko ia ne hoko ʻi he lotolotonga ʻo e kau ʻapositoló!

21. ʻI he fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa he ʻaho ní, ko e hā ʻoku ekinaki ki he ngaahi husepānití ke nau manatuʻi pea faí?

21 ʻI he ʻahó ni, ʻoku fehangahangai ai ʻa e nofo malí mo e ngaahi pole lahi ange ʻi ha toe taimi ki muʻa. ʻOku ʻikai kei fakamātoato ʻa e vakai ʻa e tokolahi ki heʻenau fuakava nofo malí. Ko ia ai, ngaahi husepāniti, fakakaukauloto ki he tupuʻanga ʻo e nofo malí. Manatuʻi ko e nofo malí ko e tupu fakaʻotua, naʻe kamata pea fokotuʻu ʻe hotau ʻOtua ʻofa ko Sihová. Naʻá ne ʻomai ʻa hono ʻAló, ʻa Sīsū, ʻo ʻikai ke hoko pē ko hotau Tokotaha-Huhuʻi—ko hotau Fakamoʻui—kae toe hoko foki ko ha sīpinga ki he ngaahi husepānití ke nau faʻifaʻitaki ki ai.​—Mātiu 20:28; Sione 3:​29; 1 Pita 2:21.

ʻE Fēfē Haʻo Tali?

• Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻiloʻi ʻa e tupuʻanga ʻo e nofo malí?

• ʻOku fakalototoʻaʻi ʻa e ngaahi husepānití ke nau ʻofa ki honau ngaahi uaifí ʻi he ngaahi founga fē?

• Ko e hā ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻo e tōʻongafai ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻoku fakatātaaʻi ai ʻa e founga ʻoku totonu ke ngāueʻaki ai ʻe ha husepāniti ʻa e tuʻunga-ʻulu hangē ko Kalaisí?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 14]

Ko e hā ʻoku totonu ai ki he ngaahi husepānití ke nau ako ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻo e tōʻongafai ʻa Sīsū ki he kakai fefiné?

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

ʻI he taimi naʻe helaʻia ai ʻene kau ākongá, naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e fakaʻatuʻi

[Fakatātā ʻi he peesi 16]

ʻOku totonu ki he ngaahi husepānití ke nau akonakiʻi honau ngaahi uaifí ʻaki ʻa e anga-lelei mo e ngaahi foʻi lea filifili lelei