Skip to content

Skip to table of contents

“Koe Aho ke Fakalogologo”

“Koe Aho ke Fakalogologo”

“Koe Aho ke Fakalogologo”

“KO E leá ko e siliva, ko e fakalongolongó ko e koula.” Ko e lau ia ʻa ha palōveepi motuʻa naʻe pehē ko e tupu mei he Hahaké. Fakatatau ki he Brewer’s Dictionary of Phrase and Fable, ko hono tatau eni ʻi he lea faka-Hepeluú: “Kapau ko e mahuʻinga ʻo ha foʻi lea ko e sikeli ʻe taha, ko e mahuʻinga ʻo e fakalongolongó ko e sikeli ʻe ua.” Pea naʻe tohi ʻe he tuʻi poto ko Solomone ʻo ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá: “Oku ai hono kuoga oe mea kotoabe, moe aho ki he gaue kotoabe i he lalo lagi . . . koe aho ke fakalogologo, moe aho ke lea.”​—Koh. 3:1, 7PM.

Ka neongo ia, ko fē ʻa e taimi ʻoku feʻungamālie ke hanganaki fakalongolongo ai kae ʻikai ke leá? Ko e ongo foʻi lea “sīlongo” mo e “fakalongolongó” ʻoku ʻasi tuʻo lahi ia ʻi he Tohi Tapú. Ko e potutohi ko ia ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ongo foʻi lea ko ení ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa e totonu ke hanganaki sīlongo ʻi he tafaʻaki ʻe tolu ʻo e moʻuí. Tau vakai angé ki he fakalongolongó ko ha fakaʻilonga ia ʻo e fakaʻapaʻapa, ko e fakamoʻoni ʻo e fakapotopoto mo e ʻiloʻilo, pea ko ha tokoni ki he fakalaulaulotó.

Fakaʻilonga ʻo e Fakaʻapaʻapa

Ko e fakalongolongó ko ha fakaʻilonga ia ʻo e fakaʻapaʻapa pe fakalāngilangi. Naʻe pehē ʻe he palōfita ko Hapakuké: “Ko Sihova e ʻi hono temipale tapu: ke fakalongo ʻi hono ʻao ʻa mamani katoa.” (Hap. 2:20) Ko e kau lotu moʻoní ʻoku fiemaʻu ke nau “tali fakalongope ki he fakamoʻui ʻa Sihova ka fai.” (Tangi. 3:26) Naʻe hiva ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Ke ke fakalogo be kia Jihova, bea tatali faa kataki be kiate ia: oua naa ke fakamamahiʻi koe koeuhi ko ia oku monuia i hono hala.”​—Sāme 37:7PM.

ʻE lava ke tau fakahīkihikiʻi ʻa Sihova ʻo ʻikai ngāueʻaki ha ngaahi foʻi lea? Sai, ʻikai ʻoku tau mātuʻaki ofo ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi heʻetau vakai atu ki he fakaʻofoʻofa ʻo e fakatupú ʻo tau moʻulongoa? ʻIkai ko e fakakaukau fekauʻaki mo e tuʻunga fakaʻofoʻofa ko iá ko ha founga ia ʻoku tau fakahīkihikiʻi ai ʻi hotau lotó ʻa e Tokotaha-Fakatupú? Naʻe kamataʻaki ʻe he tokotaha-tohi-saame ko Tēvitá ʻa e taha ʻo ʻene ngaahi hivá, ʻo pehē: “Ke ʻiate koe ʻa e fakahīkihiki​—fakalongolongo—, ʻE ʻOtua, ʻi Saione; pea ko koe ʻe totongi ki ai ʻa e fuakavá.”​—Sāme 65:1NW.

Hangē ko e tuha ʻa Sihova tonu mo ʻetau fakaʻapaʻapá, ʻoku pehē pē mo ʻene ngaahi folofolá. Ko e fakatātaá, ʻi hono fai ʻe he palōfita ʻa e ʻOtuá ko Mōsesé ʻa ʻene lea māvae ki he puleʻanga ʻIsilelí, ko ia mo e kau taulaʻeikí naʻa nau naʻinaʻi ki he faʻahinga kotoa naʻe ʻi aí ʻo pehē: ‘Longoā, pea mou fakaongo ki he leʻo ʻo Sihova ko homou ʻOtuá.’ Naʻe fiemaʻu ʻa e fanongo tokangá ʻo aʻu ki he fānau ʻIsilelí ʻi he taimi naʻe fakatahataha ai ʻa e ngaahi foha ʻo ʻIsilelí ki hono lau ʻo e Lao ʻa e ʻOtuá. “Fakataha ʻa e kakai,” ko e lea ia ʻa Mōsesé, “ʻa e kau tangata, mo e kau fefine, mo e tamaiki . . . koeʻuhi ke nau maʻu akonaki.”​—Teu. 27:9, 10; 31:11, 12.

He feʻungamālie moʻoni ē ki he kau lotu ʻa Sihova ʻi onopōní ke nau fanongo anga-fakaʻapaʻapa ki he ngaahi fakahinohino ʻoku nau maʻu ʻi he ngaahi fakatahataha faka-Kalisitiané, ʻo kau ai ʻa e ngaahi fakataha-lahi lalahí! ʻI he taimi ʻoku ʻomai ai ha ngaahi moʻoni Fakatohitapu mātuʻaki mahuʻinga mei he peletifōmú, ʻikai ko hono fakahaaʻi ia ʻo e taʻefakaʻapaʻapa ki he Folofola ʻa e ʻOtuá mo ʻene kautahá kapau ʻoku tau talanoa noaʻia mo e niʻihi kehé? He lolotonga ʻo e ngaahi kongá, ko e taimi ia ke fakalongolongo ai pea fanongo.

Naʻa mo e fetalanoaʻaki ʻa ha toko ua, ko e hoko ko ha tokotaha fanongo leleí ko ha fakaʻilonga ia ʻo e fakaʻapaʻapa. Ko e fakatātaá, naʻe tala ʻe he pēteliake ko Siopé ki hono kau tukuakiʻí: “Akoʻi au, pea te u fakalongo pē.” Naʻe loto-lelei ʻa Siope ke fanongo ʻo fakalongo pē ʻi he taimi naʻa nau lea aí. Pea ʻi he taimi naʻá ne lea aí, naʻá ne kole ange: “Longo, ʻouae lea mai; kau lea ʻe au.”​—Siope 6:24; 13:13.

Fakamoʻoni ʻo e Fakapotopoto mo e ʻIloʻilo

ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: ‘Ko ia ʻoku fakamaʻumaʻu hono loungutú ko e fakapotopotó ia.’ “Ko e tangata poto [pe ʻiloʻiló] te ne fakalongope.” (Pal. 10:19; 11:12) Fakakaukau ki hono fakahaaʻi lelei ʻe Sīsū ʻa e potó mo e ʻiloʻiló ʻaki ʻene fakalongo pē. ʻI he ʻiloʻilo heʻikai hano ʻaonga ʻo e lea ki hono ngaahi filí, ʻa ia naʻa nau fakafepaki kiate iá, naʻe “fakalongo pe ʻa Sisu.” (Mt. 26:63) Ki mui ai, ʻi hono fakamāuʻi he ʻao ʻo Pailató, ko Sīsuú naʻe “ʻikai te ne tali.” Naʻá ne fili ʻi he fakapotopoto ke tuku pē ke lea maʻana ʻa hono ongoongó.​—Mt. 27:11-14.

Ko kitautolu foki ʻoku fakapotopoto ke fakamaʻumaʻu hotau loungutú, tautefito ʻi he taimi ʻoku tau ʻita aí. “Ko ia ʻoku fakatotoka ki he ʻita ko e tama ʻatamai lahi” pe ʻiloʻilo, ko e lau ia ʻa ha palōveepi, “ka ko ia ʻoku loto ʻoho, ko hono ʻinasi muʻa ko e vale.” (Pal. 14:29) Ko ha tali fakavave ʻi ha tuʻunga faingataʻa ʻe lava ke iku ia ki ha lea taʻefakakaukauʻi ʻa ia ʻe toki fakaʻiseʻisa ai ʻamui. ʻI he ngaahi tuʻunga peheé, ʻe hā ngali vale nai ʻetau leá, pea ʻe iku nai ai ʻo ʻikai ke tau nonga.

Ko e ʻalunga fakapotopotó ia ke fakamaʻumaʻu hotau loungutú ʻi he ʻao ʻo e kakai fulikivanú. ʻI he fetaulaki mo ha kau manuki ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú, ko e fakalongolongó ʻa e tali nai ʻoku totonú. Ko e taha, ʻikai ʻe fakapotopoto ʻi he taimi ʻe niʻihi ke hanganaki fakalongolongo koeʻuhi ke ʻoua ʻe fakahaaʻi ha loto-lelei ʻi he taimi ʻoku ngāueʻaki ai ʻe hotau kaungāakó pe kaungāngāué ha hua kovi pe kapekape? (Ef. 5:3 [5:4PM]) “Te u tauhi ʻaki ha fakaniupapua hoku ngutu,” ko e tohi ia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé, “lolotonga ʻoku ʻi hoku ʻao ʻa e kau pauʻu” pe fulikivanú.​—Sāme 39:1.

Ko ha taha ʻoku “poto” pe ʻiloʻilo lahi ʻe ʻikai te ne lavakiʻi ha falala ʻoku fai mai. (Pal. 11:12) ʻE fakapapauʻi ʻe ha Kalisitiane moʻoni ke ʻoua te ne leaʻaki ha ngaahi meʻa fakapulipuli. ʻOku tautefito ki he kau mātuʻa Kalisitiané ʻa e pau ke nau tokanga ʻi he tafaʻaki ko ení koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e falala ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻangá.

Neongo ko e fakalongolongó ʻoku ʻikai ke leaʻaki ai ha meʻa, ʻe lava ke ʻi ai hono ola lelei. ʻI he fekauʻaki mo e taha ʻo hono toʻumeʻá, naʻe tohi ʻe ha tokotaha-tohi Pilitānia he senituli hono 19 ko Sydney Smith ʻo pehē: “Ko e ngaahi taimi ʻokú ne fakalongolongo aí, ʻoku ʻai ai ʻene talanoá ke fakafiefia moʻoni.” Ko e moʻoni, ko e fetalanoaʻaki fakaʻaho ʻa ha ongo kaumeʻa ʻoku totonú ke tafaʻaki-ua. Ko ha tokotaha fetuʻutaki lelei ʻoku pau pē ko e tokotaha fanongo lelei.

“Ka lahi ha lea ʻe ʻikai hala ha angahala,” ko e fakatokanga ia ʻa Solomoné, “ka ko ia ʻoku fakamaʻumaʻu hono loungutu ko e poto ia.” (Pal. 10:19) Ko ia ai, ko e siʻi ange ʻo e lea ʻoku leaʻakí, ko e siʻi ange ia ʻo e homo atu ha lea taʻefakapotopotó. Ko e moʻoni, “naʻa mo e vale, ka fakalongo ʻoku lau ko e poto: Ka tapuni hono ngutu ʻoku tuku ko e tama ʻatamai.” (Pal. 17:28) ʻOfa ke tau lotu leva ʻo kole kia Sihova ke ‘tauhi ʻa e matapa ʻo hotau loungutú.’​—Sāme 141:3.

Tokoni ki he Fakalaulauloto

ʻI he fekauʻaki mo e tangata ʻoku muimui ʻi he hala ʻo e māʻoniʻoní, ʻoku fakahā mai ʻe he Tohi Tapú kia kitautolu ʻo pehē “ʻi he lao [ʻa e ʻOtuá] ʻoku ne fakalaulauloto ʻaho mo e po.” (Sāme 1:2) ʻOku pehē ʻi he Amplified Bible: “ʻI Heʻene laó . . . ʻokú ne angaʻaki ʻa e fakalaulauloto ki ai . . . ʻi he ʻaho mo e pō.” Ko e hā ʻa e tuʻunga lelei taha ke fakahoko ai ʻa e fakalaulauloto ko iá?

Ko ʻAisake, ko e foha ʻo e pēteliake ko ʻĒpalahamé, “naʻe ʻalu atu ʻi he ngoué koeʻuhi ke fakalaulauloto ʻi heʻene efiafi hifó nai.” (Sen. 24:63NW) Naʻá ne fili ha taimi mo e feituʻu lōngonoa ke fakalaulauloto ai. ʻI he lolotonga ʻa e lōngonoa ʻo e taimi leʻo ʻi he poʻulí naʻe fakalaulauloto ai ʻa Tuʻi Tēvita. (Sāme 63:6) Ko e tangata haohaoa ko Sīsuú naʻá ne fai ha feinga moʻoni ke fakafiemālieʻi ʻa ʻene fiemaʻu ke toko taha ʻo fakalaulaulotó, ʻo mamaʻo mei he longoaʻa ʻa e kakaí, ʻi ha moʻunga maomaonganoa, toafa mo e ngaahi potu lala kehe.​—Mt. 14:23; Luke 4:42; 5:16.

Heʻikai lava ke fakaʻikaiʻi ʻa e lelei ʻo e fakalongolongó. ʻOku lava ke ʻomai ʻe he fakalongolongó ha tuʻunga lelei ke sivisiviʻi ai kitautolu​—ko ha fiemaʻu pau ia ki he fakaleleiʻi-kitá. ʻE lava ke pouaki ʻe he fakalongolongó ʻa e nonga. Ko e fakalaulauloto he lolotonga ʻo ha vahaʻa taimi lōngonoa ʻe lava ke fakatupu ai ʻa e anga-fakanānā mo e anga-fakatōkilalo ʻiate kitautolu pea ʻe lava ke fakalahi ai ʻetau houngaʻia ki he ngaahi meʻa mahuʻinga moʻoni ʻi he moʻuí.

Neongo ko e fakalongolongó ʻoku lelei, ʻoku toe ʻi ai ʻa e “ʻaho ke lea.” (Koh. 3:7) ʻOku femoʻuekina ʻa e kau lotu moʻoni he ʻaho ní ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá “ki mamani katoa.” (Mt. 24:14) Ko e ola fakafiefia kuo ongoná ko e tupu tokolahi ʻo e kau lotú. (Mai. 2:12) Kae mahulu hake aí, ʻai ke tau ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻoku nau talaki faivelenga ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá pea lea fekauʻaki mo e ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá. ʻI heʻetau kau ki he ngāue mahuʻinga ko ení, ʻofa ke toe hā mei heʻetau tōʻonga moʻuí ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku koula ʻa e fakalongolongó ʻi he taimi ʻe niʻihi.

[Fakatātā ʻi he peesi 3]

Lolotonga ʻetau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, ʻoku totonu ke tau fanongo pea ako

[Fakatātā ʻi he peesi 4]

Ko e fakalongolongó ʻa e tali totonu nai ki he leakoviʻi ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú

[Fakatātā ʻi he peesi 5]

ʻOku tokoni ʻa e fakalongolongó ki he fakalaulaulotó