Skip to content

Skip to table of contents

Fanga Tokoua—Tō ʻi he Laumālié pea Kakapa Atu!

Fanga Tokoua—Tō ʻi he Laumālié pea Kakapa Atu!

Fanga Tokoua​—Tō ʻi he Laumālié pea Kakapa Atu!

“Ko ia ʻoku ne to ʻi he laumalie, te ne utu mei he laumalie ʻa e moʻui taʻengata.”—KAL. 6:8.

1, 2. ʻOku anga-fēfē ʻa e lolotonga fakahoko ʻo e Mātiu 9:37, 38, ʻo iku ai ki he fiemaʻu ʻo e hā ʻi he ngaahi fakatahaʻangá?

 ʻOKÚ KE sio tonu he taimí ni ʻi he ngaahi meʻa fakahisitōlia! Ko ha ngāue naʻe lave ki ai ʻa Sīsū Kalaisi ʻa ia ʻoku lolotonga fakahoko. “Kuo lahi ʻa e taʻu kuo motuʻu, ka ʻoku kaungatamaki ʻa e kau ngaue,” ko e lea ia ʻa Sīsuú. “Ko ia mou kole ki he ʻEiki ʻoku aʻana ʻa e taʻu, ke ne kouna atu mo ha kau ngaue ke utu ʻene taʻu.” (Mt. 9:37, 38) Ko e ʻOtua ko Sihová ʻokú ne tali ʻa e ngaahi lotu ko iá ʻi ha founga taʻehanotatau. Lolotonga ʻa e taʻu fakangāue 2009, naʻe tupu ai ʻa e lahi ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi māmani lahí ʻaki ʻa e 2,031, ʻo aʻu ki he 105,298. ʻI hono ʻavalisí, ko e toko 757 naʻe papitaiso ʻi he ʻaho taki taha!

2 Ko e tupu ko iá ʻoku fakatupunga ai ha fiemaʻu ʻo ha fanga tokoua taau ke nau takimuʻa ʻi he faiakó mo e tauhi ʻi he ngaahi fakatahaʻangá. (Ef. 4:11) ʻI he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, kuo fokotuʻu ai ʻe Sihova ʻa e kau tangata taau ke nau tokangaʻi ʻa e fiemaʻu ʻa ʻene fanga sipí, pea ʻoku tau falala-pau ʻe hokohoko atu ʻene fai peheé. Ko e kikite naʻe hiki ʻi he Maika 5:5 ʻoku fakapapauʻi mai ai ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí, ko e kakai ʻa Sihová te nau maʻu ha “fituʻi tauhi” mo e “valuʻi tangata ʻoku [maʻu] lakanga,” ko hano fakatātaaʻi ia ʻo ha fuʻu kau tangata lavameʻa tokolahi te nau takimuʻa ʻi honau lotolotongá.

3. Fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e “to ʻi he laumalie.”

3 Kapau ko ha tangata Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻosi papitaiso koe, ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke loto ai ke kakapa atu ki he ngaahi monū ʻo e ngāué? Ko ha meʻa tefito ia ʻa hoʻo “to ʻi he laumalie.” (Kal. 6:8) Ko hono fai iá ʻoku kau ki ai ʻa e moʻui ʻi ha founga ʻoku fakaʻatā ai ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá ke ngāue tauʻatāina mai ki hoʻo moʻuí. Fakapapauʻi ke ʻoua ʻe ‘to ʻi he kakanó.’ Fakaʻehiʻehi mei hono fakaʻatā ʻa e ngaahi meʻa hangē ko e fiemālié, mālōloó, mo e fakafiefiá ke ne ʻai ke hōloa ʻa hoʻo holi ke fakamoleki ʻa ho taimí ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá. Ko e kau Kalisitiane kotoa pē ʻoku totonu ke nau “to ʻi he laumalie,” pea ʻe faifai atu pē, ko e kau tangata ʻoku nau fai peheé te nau taau nai ai ki he ngaahi monū ʻi he fakatahaʻangá. Koeʻuhi ʻoku ʻi ai ha fiemaʻu lahi he ʻahó ni ʻo e kau sevāniti fakafaifekaú mo e kau mātuʻá, ko e kupú ni ʻoku fakahanga tefito ia ki he kau tangata Kalisitiané. Ko ia ai, fanga tokoua, ʻoku mau ekinaki atu ke mou fai ha fakakaukau ʻi he lotu ki ai.

Kakapa Atu ki ha Ngāue Lelei

4, 5. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi monū ʻi he fakatahaʻangá ʻoku fakaʻaiʻai ʻa e kau tangata ʻosi papitaisó ke nau kakapa atu ki aí? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e kakapa atu ʻa ha taha?

4 Ko ha tangata Kalisitiane ʻoku ʻikai ke hokonoa pē ia ko ha ʻovasia. Kuo pau ke ne kakapa atu ki he “ngaue lelei” ko ení. (1 Tim. 3:1) ʻOku kau ai ʻa e ngāue maʻá e kaungātuí ʻaki hono tokangaʻi moʻoni ʻenau ngaahi fiemaʻú. (Lau ʻa e Aisea 32:1, 2.) Ko ha tangata ʻoku kakapa atu fakataha mo e taumuʻa totonú ʻoku ʻikai ke sio tuʻunga. ʻI hono kehé, ʻoku fonu ia ʻi ha holi taʻesiokita ke maʻu ʻaonga meiate ia ʻa e niʻihi kehé.

5 ʻOku feinga ha taha ke taau ʻi he tuʻunga ko ha sevāniti fakafaifekau pea kakapa atu ki he tuʻunga ko e ʻovasiá ʻaki ʻene feinga ke aʻusia ʻa e ngaahi tuʻunga taau ʻoku fokotuʻu mai ʻi he Tohi Tapú. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tai. 1:5-9) Kapau ko ha tangata ʻosi fakatapui koe, ʻeke hifo: ‘ʻOku ou kau kakato ʻi he ngāue fakamalangá, pea ʻoku ou tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau fai ia? ʻOku ou langa hake ʻa hoku kaungālotú ʻaki ʻa e mahuʻingaʻia loto-moʻoni ʻi heʻenau leleí? ʻOku ou ʻiloa ʻi he hoko ko ha tokotaha ako lelei ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá? ʻOku ou fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga ʻo ʻeku talí? ʻOku ou tokanga fakamātoato ki he ngaahi konga kuo vaheʻi mai kiate au ʻe he kau mātuʻá?’ (2 Tim. 4:5) Ko e ngaahi fehuʻi ko iá ʻoku taau ke fakakaukau fakamātoato ki ai.

6. Ko e hā ha kī tefito ke taau ai ki he ngaahi fatongia ʻi he fakatahaʻangá?

6 Ko e toe founga ʻe taha ke taau ai ki he ngaahi fatongia ʻi he fakatahaʻangá ko e ‘tuku ke fou mai ha ivi ʻi he Laumalie ʻo e ʻOtuá ki ho tangata-i-lotó ke ke malohi ai.’ (Ef. 3:16) Ko e hoko ko ha sevāniti fakafaifekau pe ko ha mātuʻa ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané ʻoku ʻikai ko ha fili pē ia ki ha tuʻunga. Ko e monū ko ení ʻoku ala maʻu pē iá fakafou ʻi he tupu fakalaumālie. ʻOku anga-fēfē hono maʻu ʻa e tupu fakalaumālié? Ko e founga ʻe taha ke ke hanganaki “fou ʻi he Laumalie” pea fakatupulekina ʻa hono fuá. (Kal. 5:16, 22, 23) ʻI hoʻo fai ʻa e fakamoʻoni ki he ngaahi tuʻunga fakalaumālie ʻoku fiemaʻu ke fakahokoʻaki ʻa e ngaahi monū kuo tānaki maí, pea ʻi hoʻo ngāueʻaki ʻa e akonaki ki he founga ke fakalakalaka aí, ʻe “ha ki he kakai kotoa hoʻo laka ki muʻa.”—1 Tim. 4:15.

Fiemaʻu—Ha Laumālie Feilaulauʻi-Kita

7. Ko e tauhi ki he niʻihi kehé ʻoku kau ki ai ʻa e hā?

7 Ko e tauhi ki he niʻihi kehé ʻoku kau ki ai ʻa e ngāue mālohi pea ʻoku fiemaʻu ai ha laumālie ʻo e feilaulauʻi-kita. Koeʻuhi ko e kau ʻovasia Kalisitiané ko e kau tauhi fakalaumālie, ʻoku nau tokanga lahi ki he ngaahi palopalema ʻa e fanga sipí. Fakatokangaʻi ange ʻa e anga hono ueʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻe hono ngaahi fatongia ʻo e ngāue tauhí. Naʻá ne tala ki he kaungātui ʻi Kolinitoó: “Neu tohi atu kiate kimoutolu i he mamahi lahi moe feiga loto moe loimata lahi: ka nae ikai ke mou mamahi ai, ka koeuhi ke mou ilo ae ofa oku ou maʻu o lahi aubito kiate kimoutolu.” (2 Kol. 2:4PM) ʻOku hā mahino naʻe lotoʻaki ʻe Paula ʻa ʻene ngāué.

8, 9. ʻOmai ha ngaahi fakatātā Fakatohitapu ʻo fakahaaʻi ai ʻa e anga hono tokangaʻi ʻe he kau tangatá ʻa e fiemaʻu ʻa e niʻihi kehé.

8 Ko ha laumālie feilaulauʻi-kita kuo hoko maʻu pē ko e fakaʻilonga ia ʻo e kau tangata kuo nau ngāue mālohi maʻá e kau sevāniti ʻa Sihová. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻikai ʻaupito ke tau fakakaukauloto atu naʻe tala ange ʻe Noa ki he niʻihi kehe ʻi hono fāmilí: ‘Mou tala mai ʻa e taimi ʻe ʻosi ai ʻa e ʻaʻaké koeʻuhi ke u lava ʻo fakataha mo kimoutolu.’ Naʻe ʻikai tala ʻe Mōsese ki he kau ʻIsileli ʻi ʻIsipité: ‘Te u fetaulaki mo kimoutolu ʻi he Tahi Kulokulá. Mou ō ki ai ʻi he founga lelei taha te mou malavá.’ Naʻe ʻikai ʻaupito pehē ʻe Siosiua: ‘Tala mai ke u ʻilo ʻa e taimi ʻe holo ai ʻa e ʻā ʻo Sielikoó.’ Pea naʻe ʻikai tuhu ʻa ʻAisea ki ha taha kehe peá ne pehē: ‘Ko ia ena! Fekauʻi ia.’—Ai. 6:8.

9 Ko hotau faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻo ha tangata naʻá ne fakaʻatā ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ke ne ueʻi iá ko Sīsū Kalaisi. Naʻá ne tali loto-lelei ʻa ʻene ngāue ke hoko ko e Huhuʻi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. (Sione 3:16) ʻIkai ʻoku totonu ke ueʻi kitautolu ʻe he ʻofa feilaulauʻi-kita ʻa Sīsuú ke tau tali ia ʻi he loto-houngaʻia? ʻI hono fakamatalaʻi ʻene ongoʻi ki he fanga sipí, naʻe pehē ʻe ha mātuʻa ʻi ha taimi lōloa: “Ko e lea ʻa Sīsū kia Pita—tauhi ʻeku fanga sipí—naʻá ne ueʻi lahi au. ʻI he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, kuó u hoko ai ʻo houngaʻia ʻi he malava ʻe ha ngaahi foʻi lea siʻi ʻi he ʻofa pe ko ha ngāue faingofua ʻoku fai ʻi he anga-leleí ke fakalototoʻaʻi ha tokotaha. Ko e ngāue tauhí ko ha ngāue ia ʻoku ou fiefia lahi ʻaupito ai.”—Sione 21:16.

10. Ko e hā ʻe lava ke ne ueʻi ʻa e kau tangata Kalisitiané ke nau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻi he tauhi ʻo e niʻihi kehé?

10 ʻI he hoko mai ki he fanga sipi ʻa e ʻOtuá, ko e kau tangata fakatapui ʻi he fakatahaʻangá ʻoku nau loto moʻoni ke tapua atu ʻa e fakakaukau ʻa Sīsuú, ʻa ia naʻá ne pehē: “Te u fakamālōlō kimoutolu.” (Mt. 11:28) Ko e tui ki he ʻOtuá mo e ʻofa ki he fakatahaʻangá ʻoku ueʻi ai ʻa e kau tangata Kalisitiané ke nau kakapa atu ki he ngāue lelei ko ení, ʻo ʻikai fakakaukau ʻoku fuʻu lahi ʻa e feilaulaú pe ʻoku fuʻu fiemaʻu ki ai ʻa e fuʻu taimi lahi. Ko ia ai, fēfē kapau ʻoku ʻikai hehema tefito ha taha ke kakapa atu? ʻE lava ke fakatupulekina ʻe ha tokoua ʻa e holi ke tauhi ʻa e fakatahaʻangá?

Fakatupulekina ʻa e Holi ke Tauhí

11. ʻOku lava fēfē ke fakatupulekina ʻe ha taha ʻa e holi ke tauhi ki he niʻihi kehé?

11 Kapau kuo taʻofi koe ʻe he ongoʻi taʻefeʻungá mei he kakapa atú, ʻoku totonu ke ke lotu ʻo kole ʻa e laumālie māʻoniʻoní. (Luke 11:13) ʻE tokoniʻi koe ʻe he laumālie ʻo Sihová ke ke fekuki mo ha hohaʻa pē nai ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo e meʻá ni. Ko e holi tonu ke tauhí ʻoku ʻomai ia ʻe he ʻOtuá, he ko e laumālie ʻo Sihová ʻokú ne ueʻi ha tokotaha ke kakapa atú pea ʻokú ne tokonaki mai leva ʻa e mālohi ke fakahokoʻaki ʻa e ngāue toputapú. (Fili. 2:13; 4:13) Ko ia ai, ʻoku feʻungamālie ke kole kia Sihova ke ne tokoniʻi koe ke ke fakatupulekina ha holi ke tali ai ʻa e ngaahi monū ʻo e ngāué.—Lau ʻa e Sāme 25:4, 5.

12. ʻE lava fēfē nai ke maʻu ʻe ha taha ʻa e poto feʻunga ke fakahokoʻaki ʻa e ngaahi fatongia kuo tuku kiate iá?

12 Koeʻuhi ko ʻene sio ʻoku hā fakamafasia mo faingataʻa ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fanga sipí, ʻe fili nai ai ha Kalisitiane ke ʻoua ʻe kakapa atu. Pe te ne ongoʻi nai ʻoku ʻikai te ne maʻu ha poto feʻunga ke fakahokoʻaki ʻa e ngaahi fatongiá. Kapau ko e tuʻungá eni, mahalo pē ʻe lava ke ne maʻu ʻa e potó ʻi he hoko ko ha tokotaha ako tōtōivi lahi ange ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá mo e ʻū tohi makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú. ʻE lelei nai ke ne ʻeke hifo kiate ia, ‘ʻOku ou vaheʻi ha taimi ke ako ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku ou lotu ʻo kole ha poto?’ Naʻe tohi ʻa e ākonga ko Sēmisí: “ʻO kapau ko e poto ʻoku masiva ai ha taha, ke ne kole mei he ʻOtua, ʻa ia ʻoku ne foaki ʻataʻatā pe ki he kakai kotoa pe, ʻo ʻikai ʻatu mo e lau; pea ʻe foaki ia ki ai.” (Sem. 1:5) ʻOkú ke tui ki he fakamatala fakamānavaʻi ko ení? ʻI he tali ki he lotu ʻa Solomoné, naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá kiate ia “ha loto poto mo vavanga,” ʻa ia naʻá ne malava ai ke fakapapauʻi ʻa e leleí mo e koví ʻi heʻene fakahoko ʻa e fakamāú. (1 Tuʻi 3:7-14) Ko e moʻoni, naʻe makehe ʻa e tuʻunga ʻo Solomoné. Neongo ia, ʻoku lava ke tau falala-pau ʻe foaki poto ʻa e ʻOtuá ki he kau tangata kuo tuku ki ai ʻa e ngaahi fatongia ʻi he fakatahaʻangá koeʻuhi ke lava ai ʻo nau tokangaʻi lelei ʻa ʻene fanga sipí.—Pal. 2:6.

13, 14. (a) Fakamatalaʻi ʻa e founga naʻe ueʻi ai ʻa Paula ʻe he ‘ʻofa ʻa Kalaisí.’ (e) ʻOku totonu ke fēfē hono ueʻi kitautolu ʻe he ‘ʻofa ʻa Kalaisí’?

13 Ko e toe tokoni ʻe taha ki hono fakatupulekina ʻa e holi ke tauhi ki he niʻihi kehé ko e fakakaukau lahi ki he meʻa kotoa kuo fai ʻe Sihova mo hono ʻAló maʻatautolú. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he 2 Kolinito 5:14, 15. (Lau.) ʻOku anga-fēfē hono ‘loki [pe fakaivimālohiʻi] kitautolu ʻe he ʻofa ʻa Kalaisí’? Ko e ʻofa naʻe fakahāhā ʻe Kalaisi ʻi hono foaki ʻa ʻene moʻuí maʻatautolu fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá ʻoku mātuʻaki tuʻu-ki-muʻa ia he ʻi he tupulaki ʻa ʻetau houngaʻiá, ʻoku ueʻi lahi ai ʻa hotau lotó. Ko e ʻofa ʻa Kalaisí naʻá ne tākiekina ʻa Paula. Naʻe taʻotaʻofi ai ia mei he ngāue siokitá pea tokoniʻi ia ke ne ʻai ko ʻene taumuʻa tefitó ia ke tauhi ki he ʻOtuá mo e kaungā faʻahinga ʻo e tangatá ʻi loto pea ʻi tuʻa ʻi he fakatahaʻangá.

14 Ko e fakalaulauloto ki he ʻofa ʻa Kalaisi ki he kakaí ʻoku langaʻi ai ʻi loto ʻia kitautolu ʻa e houngaʻia. Ko hono olá, ʻoku tau ʻiloʻi heʻikai ʻaupito feʻungamālie ke tau hanganaki ‘to ʻi he kakanó’ ʻaki ʻa e tuli ki he ngaahi taumuʻa siokita pea moʻui tefito pē ke fakahōhōʻiaʻi kitautolu. ʻI hono kehé, ʻoku tau feʻunuʻaki ʻetau moʻuí ke fakamuʻomuʻa ʻa e ngāue kuo ʻomai ʻe he ʻOtuá ke tau faí. ʻOku ueʻi kitautolu ke tau ngāue ‘fakatamaioʻeiki’ ki hotau fanga tokouá ʻi he ʻofa. (Lau ʻa e Kaletia 5:13.) Kapau ʻoku tau vakai kia kitautolu ko e kau tamaioʻeiki ʻoku ngāue anga-fakatōkilalo maʻá e kau sevāniti fakatapui ʻa Sihová, te tau fakafeangai kia kinautolu ʻaki ʻa e fakangeingeia mo e fakaʻapaʻapa. Ko e moʻoni, heʻikai ke tau faʻifaʻitaki ki he laumālie fakaanga mo faifakamaau kuo pouaki ʻe Sētané.—Fkh. 12:10.

Feinga Fakafāmili

15, 16. Ko e hā ʻa e ngafa ʻoku fakahoko ʻe he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí kapau ʻoku taau ha tangata ke fakanofo ko ha sevāniti fakafaifekau pe ko ha mātuʻa?

15 Kapau ko ha tangata mali ha tokoua ʻoku ʻi ai ʻene fānau, ʻoku fai ʻa e vakai ki he tuʻunga ʻoku hoko ʻi hono fāmilí ʻi he fakapapauʻi pe ʻokú ne taau ke hoko ko ha sevāniti fakafaifekau pe ko ha mātuʻa. Ko e moʻoni, ko e tuʻunga fakalaumālie mo e ongoongo ʻo hono fāmilí ʻoku kaunga hangatonu ia ki hono fakanofó. ʻOku fakamamafaʻi heni ʻa e mahuʻinga ʻo e ngafa ʻo e fāmilí ʻi hono poupouʻi ʻa e husepānití mo e tamaí ʻi heʻene feinga ke tauhi ki he ngaahi meʻa ʻa e fakatahaʻangá ʻi he tuʻunga ko ha sevāniti fakafaifekau pe ko ha mātuʻa.—Lau ʻa e 1 Timote 3:4, 5, 12.

16 ʻOku fiefia ʻa Sihova ʻi he taimi ʻoku ngāue fāitaha ai ʻia kinautolu ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmili Kalisitiané. (Ef. 3:14, 15) ʻOku fiemaʻu ʻa e mafamafatatau ki ha ʻuluʻi fāmili ke ne fakahokoʻaki ʻa e ngaahi fatongia ʻi he fakatahaʻangá pea tauhi ʻa hono fāmilí ʻi ha founga “lelei.” Ko ia ai, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke ako Tohi Tapu ha mātuʻa pe ko ha sevāniti fakafaifekau mo hono malí mo e fānaú koeʻuhi ke lava ʻo maʻu ʻaonga ʻa e tokotaha kotoa mei he Lotu Fakafāmilí ʻi he uike kotoa pē. ʻOku totonu ke ne kau ʻi he ngāue fakamalangá fakataha mo kinautolu ʻi ha tuʻunga tuʻumaʻu. ʻI he ʻuhinga tatau, ʻoku mahuʻinga ki he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke nau ngāue fāitaha mo e ngaahi feinga ʻa e ʻulu ʻo e fāmilí.

Te Ke Toe Ngāue?

17, 18. (a) Kapau ʻoku ʻikai kei taau ha tokoua ke fakanofo, ko e hā nai ʻe fiemaʻú? (e) Ko e hā ʻa e fakakaukau ʻoku lelei ke fai ʻe ha tokoua naʻe ngāue ko ha mātuʻá pe ko ha sevāniti fakafaifekau ʻi he kuohilí?

17 Mahalo pē ko ha mātuʻa pe ko ha sevāniti fakafaifekau koe ʻi ha taimi ka ʻoku ʻikai te ke lolotonga ngāue ʻi he tuʻunga ko iá. ʻOkú ke ʻofa kia Sihova pea lava ke ke fakapapauʻi ʻokú ne kei tokanga atu kiate koe. (1 Pita 5:6, 7) Naʻe tala atu ʻoku fiemaʻu ke ke fai ha ngaahi feʻunuʻaki? Loto-lelei ke fakahaaʻi ha vaivai pea ngāue ki ai ʻi he tokoni ʻa e ʻOtuá. Maluʻi koe mei he hoko ʻo loto-koná. Fakapotopoto pea fakahāhā ha fakakaukau pau. Ko ha mātuʻa naʻe ngāue ʻi ha ngaahi taʻu ka naʻe mole ʻa hono ngaahi monū ʻi he ngāué naʻá ne pehē: “Naʻá ku fakapapauʻi ke tauhi maʻu ʻa e tuʻunga tatau ʻo hono maʻu ʻo e fakatahá, ngāue fakamalangá, mo e lau Tohi Tapu naʻá ku fai lolotonga ʻeku ngāue ko ha mātuʻá—ko ha taumuʻa naʻá ku malava ke aʻusia. Naʻá ku ako ʻa e kātakí koeʻuhi naʻá ku fakakaukau te u toe maʻu ʻa hoku ngaahi monū ʻi ha taʻu ʻe taha pe ua, ka naʻe meimei feʻunga mo e taʻu ʻe fitu ki muʻa ke toe lava ke u ngāue ko ha mātuʻá. Lolotonga ʻa e taimi ko iá ko e fakalototoʻa ke ʻoua ʻe foʻi kae hokohoko kakapa atú naʻá ne tokoniʻi lahi au.”

18 Kapau ko ha tokoua koe ʻokú ke ʻi he tuʻunga naʻe toki ʻosi fakamatalaʻí, ʻoua ʻe hoko ʻo loto-siʻi. Fakakaukauloto atu ki he anga hono tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa hoʻo ngāue fakafaifekaú mo ho fāmilí. Langa hake fakalaumālie ʻa ho fāmilí, ʻaʻahi ki he kau puké, pea fakalototoʻaʻi ʻa e vaivaí. Hiliō he meʻa kotoa, koloaʻaki ho monū ʻo hono fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá mo hono fanongonongo ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ʻi he tuʻunga ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. *Sāme 145:1, 2; Ai. 43:10-12.

Vakaiʻi Fakalelei

19, 20. (a) ʻOku ekinaki ki he kau tangata ʻosi papitaiso kotoa pē ke nau fai ʻa e hā? (e) Ko e hā ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí?

19 Ko e fiemaʻu ʻo e kau ʻovasiá mo e kau sevāniti fakafaifekaú ʻoku lahi ange ia he ʻahó ni ʻi ha toe taimi ki muʻa. Ko ia ai, ʻoku mau ekinaki atu ki he kau tangata ʻosi papitaisó kotoa ke nau vakaiʻi fakalelei ʻa honau ngaahi tuʻungá pea ʻeke hifo kia kinautolu, ‘Kapau ʻoku ʻikai ko ha sevāniti fakafaifekau au pe ko ha mātuʻa, ʻoku totonu ke u sivisiviʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai te u ngāue ai ki he taha ʻo e fatongia ko iá?’ Tuku ke tokoniʻi koe ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ke ke maʻu ʻa e fakakaukau totonu ki he meʻa mātuʻaki mahuʻinga ko ení.

20 Ko e mēmipa kotoa ʻo e fakatahaʻangá te nau maʻu ʻaonga mei he ngaahi feinga feilaulauʻi-kita fakaʻotua ʻa honau kaungātuí. ʻI he taimi ʻoku tau kau ai ʻi he ngaahi ngāue anga-ʻofa mo taʻesiokitá ʻoku tau maʻu ʻa e fiefia ʻoku hoko mai ʻi he tauhi ki he niʻihi kehé mo e tō ʻi he laumālié. Kae kehe, hangē ko ia ʻe fakahaaʻi ʻi he kupu hoko maí, kuo pau ke ʻoua naʻa tau fakamamahiʻi ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá. ʻE lava fēfē ke fakaʻehiʻehi mei ai?

[Fakamatala ʻi lalo]

^ Sio ki he Taua Leʻo ʻo ʻAokosi 15, 2009, peesi 30-32.

ʻE Fēfē Haʻo Tali?

• Ko e hā ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he kikite ʻoku hiki ʻi he Maika 5:5?

• Fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku kau ki ha laumālie feilaulauʻi-kita.

• ʻE lava fēfē ke fakatupulekina ʻe ha taha ʻa e holi ke tauhi ki he niʻihi kehé?

• ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e ngāue fāitaha fakafāmilí kapau ʻoku fiemaʻu ke taau ha tangata ke ngāue ko ha sevāniti fakafaifekau pe ko ha mātuʻa?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 25]

Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke kakapa atú?