Skip to content

Skip to table of contents

Kau Fefine, Ko e Hā ke Fakamoʻulaloa Ai ki he Tuʻunga-ʻUlú?

Kau Fefine, Ko e Hā ke Fakamoʻulaloa Ai ki he Tuʻunga-ʻUlú?

Kau Fefine, Ko e Hā ke Fakamoʻulaloa Ai ki he Tuʻunga-ʻUlú?

“Ko e ʻulu ʻo e fefine ko e tangata.”—1 KOL. 11:3.

1, 2. (a) Ko e hā naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu ʻa Sihova ki he tuʻunga-ʻulú mo e moʻulaloá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

 KUO fokotuʻu ʻe Sihova ʻa e fakahokohoko maau ko ia naʻe lave ki ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene tohi ʻo pehē “ko e ʻulu ʻo e tangata kotoa pe ko Kalaisi” pea “ko e ʻulu ʻo Kalaisi ko e ʻOtua.” (1 Kol. 11:3) Ko e kupu ki muʻá naʻe fakahaaʻi ai naʻe vakai ʻa Sīsū ko ha monū mo ha meʻa fakafiefia ia ke moʻulaloa ki hono ʻUlú, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, pea ko e kau tangata Kalisitiané ʻoku nau maʻu ʻa Kalaisi ko honau ʻulú ia. Ko Kalaisí naʻe anga-lelei, anga-malū, manavaʻofa, mo taʻesiokita ʻi heʻene feangainga mo e kakaí. Ko e kau tangata ʻi he fakatahaʻangá ʻoku fiemaʻu ke nau fai pehē ki he niʻihi kehé, tautefito ki honau uaifí.

2 Kae kehe, fēfē ʻa e kau fefiné? Ko hai ʻa honau ʻulú? “Ko e ʻulu ʻo e fefine ko e tangata,” ko e tohi ia ʻa Paulá. ʻOku totonu ke fēfē ʻa e vakai ʻa e kau fefiné ki he fakamatala fakamānavaʻi ko ení? ʻOku kei ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá ʻi he taimi ʻoku taʻetui ai ha husepāniti? ʻOku fiemaʻu ʻi he moʻulaloa ki he tuʻunga-ʻulu ʻo e tangatá ke hoko ai ʻa e uaifí ia ko ha hoa ʻoku ʻikai hano leʻo ʻi he nofo malí, ʻo ʻikai ʻohake ʻene fakakaukaú ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻa e ngaahi filí? ʻI he founga fē ʻoku maʻu ai ʻe ha fefine ʻa e fakamālōʻiá?

“Kau Ngaohi Maʻana ha Tokoni”

3, 4. Ko e hā ʻoku ʻaonga ai ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e tuʻunga-ʻulú ʻi he nofo malí?

3 Ko e fokotuʻutuʻu ʻo e tuʻunga-ʻulú ko e tupu ia mei he ʻOtuá. Hili hono fakatupu ʻo ʻĀtamá, naʻe hoko atu ai ʻa e ʻOtua ko Sihová ʻo pehē: “ʻOku ʻikai lelei ki he tangata ke toko taha; kau ngaohi maʻana ha tokoni ke ʻao mo ia.” Hili hono fakatupu ʻo ʻIví, naʻe fiefia ʻaupito ʻa ʻĀtama ʻi hono maʻu ha kaumeʻa mo ha tokoni ʻo ne pehē: “Ko e fai ko eni ko e hui mei hoto hui, mo e kakano mei hoto kakano.” (Sen. 2:18-24) Naʻe maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e ʻamanaki fakaofo ʻo e hoko ko e tamai mo e faʻē ʻo ha matakali fakaetangata fakalūkufua ʻo e kakai haohaoa, ʻa ia te nau moʻui taʻengata ʻi he fiefia ʻi ha palataisi fakaemāmani.

4 Koeʻuhi ko e angatuʻu ʻa ʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá, ko e tuʻunga haohaoa ʻi he ngoue ʻo ʻĪtení naʻe mole. (Lau ʻa e Loma 5:12.) Ka ko e fokotuʻutuʻu ʻo e tuʻunga-ʻulú naʻe kei hokohoko atu pē ia. ʻI he muimui totonu ki aí, ʻoku maʻu ai ʻa e ʻaonga lahi mo e fiefia ʻi he nofo malí. Ko e olá ʻoku meimei tatau ia mo e anga ʻo e ongoʻi ʻa Sīsū fekauʻaki mo e moʻulaloa ki hono ʻUlú, ʻa Sihova. ʻI heʻene moʻui ki muʻa ke hoko ko ha tangatá, ko Sīsuú naʻá ne ‘fiefia ʻi he ʻao ʻo Sihová he taimi kotoa pe.’ (Pal. 8:30) Koeʻuhi ko e taʻehaohaoá, ʻoku ʻikai kei malava ai ʻa e kau tangatá ke hoko ko e ngaahi ʻulu haohaoa, pea ʻoku ʻikai lava ʻa e kau fefiné ke fakahāhā ʻa e moʻulaloa haohaoa. Kae kehe, ʻi he taimi ʻoku hokohoko ngāue ai ʻa e ngaahi husepānití mo e uaifí ʻo fai ʻa e lelei taha ʻo ʻenau malavá, ʻoku iku ai ʻa e fokotuʻutuʻú ki he fiemālie lahi taha ʻoku ala maʻu ʻi he taimí ni ʻi he nofo malí.

5. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tokanga ʻa e ngaahi hoa malí ki he akonaki ʻoku maʻu ʻi he Loma 12:10?

5 ʻOku mahuʻinga ki he lavameʻa ʻo ha nofo mali ʻa hono ngāueʻaki ʻe he ngaahi hoa malí ʻa e akonaki Fakatohitapu ko eni ʻa ia ne fakataumuʻa ki he kau Kalisitiane kotoa pē: “ʻI he ʻofa fakatokouá, mou maʻu ʻa e ʻofa māfana ʻiate kimoutolu. Mou takimuʻa ʻi hono fefakahāhāʻaki ʻa e fakaʻapaʻapá.” (Loma 12:10NW) Pehē foki, ʻoku totonu ke fakatou ngāue mālohi ʻa e husepānití mo e uaifí ke ‘angaʻofa muʻa ʻi heʻena feangaí, mo manavaʻofa, peá na fefakamolemoleʻaki.’—Ef. 4:32.

ʻI he Taʻetui ʻa e Hoá

6, 7. Ko e hā nai ʻa e olá kapau ʻoku moʻulaloa ha uaifi Kalisitiane ki ha husepāniti taʻetui?

6 Fēfē kapau ko ho hoa malí ʻoku ʻikai ko ha sevāniti ia ʻa Sihova? ʻOku faʻa meimei hoko ko e husepānití ʻa e tokotaha taʻetuí. ʻI he tuʻungá ni, ʻoku totonu ke fēfē ʻa e tōʻongafai kiate ia ʻa e uaifí? ʻOku tali ʻe he Tohi Tapú: “[ʻA e] kau fefine, mou anganofo ki homou ngaahi husepaniti; koeʻuhi ka ai ha niʻihi ʻoku talangataʻa ki he folofola, heiʻilo ʻe maʻu mai kinautolu ʻaki ʻa e ngaahi toʻonga ʻa honau ngaahi uaifi, kae ʻikai ʻaki ha lea; heʻenau mamata ki he maʻa ʻo hoʻomou fakafeangai mo taka ʻapasia.”—1 Pita 3:1, 2.

7 ʻOku tala ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ki he uaifí ke ne tauhi maʻu ha fakakaukau moʻulaloa ki he husepāniti taʻetuí. Ko hono ʻulungaanga leleí ʻe lava ke tākiekina ai ia ke ne fakakaukau ki he meʻa ʻokú ne ueʻi ʻa e uaifí ke ne ʻulungaanga lelei peheé. Ko hono olá, ʻe sivisiviʻi nai ai ʻe he husepānití ʻa e tui ʻa hono uaifi Kalisitiané pea faifai pē ʻo ne tali ʻa e moʻoní.

8, 9. Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe ha uaifi Kalisitiane kapau ʻoku ʻikai lelei ʻa e fakafeangai ʻa hono husepāniti taʻetuí ki hono ʻulungaanga leleí?

8 Neongo ia, fēfē kapau ʻoku ʻikai lelei ʻa e fakafeangai ki ai ʻa ha husepāniti taʻetui? ʻOku fakaʻaiʻai ʻe he Tohi Tapú ʻa e uaifi tuí ke ne fakahāhā ʻi he taimi kotoa pē ʻa e ʻulungaanga faka-Kalisitiané, tatau ai pē pe ko e hā nai hono faingataʻa ʻo e meʻá ni. Ko e fakatātaá, ʻoku tau lau ʻi he 1 Kolinito 13:4 (PM): “Oku kataki fuoloa ae ofa.” ʻOku lelei leva ki he uaifi Kalisitiané ke hokohoko atu ʻene tōʻongá “i he agavaivai kotoabe moe agamalu, moe kataki fuoloa,” ʻo kātakiʻi ʻa e tuʻungá ʻi he ʻofa. (Ef. 4:2PM) ʻI he tokoni ʻa e ivi ngāue ʻo e ʻOtuá—ʻa hono laumālie māʻoniʻoní—ʻoku malava ai ke tauhi maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalisitiané naʻa mo e ʻi he ngaahi tuʻunga faingataʻá.

9 “ʻOku ou mafeia ʻa e meʻa kotoa pe ʻiate ia ʻoku ne fakakaukaua au,” ko e tohi ia ʻa Paulá. (Fili. 4:13) Ko e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻokú ne ʻai ke malava ʻa e hoa Kalisitiané ke fai ʻa e ngaahi meʻa lahi naʻe ʻikai mei malava ke ne fai ka ne taʻeʻoua ia. Ko e fakatātaá, ko e ngaohikoviʻi ʻa hoto hoá ʻe fakataueleʻi nai ai ia ke ne sāuni. Kae kehe, ʻoku tala ʻe he Tohi Tapú ki he kau Kalisitiané: “Neongo pe ko hai, ʻoua te mou totongi ʻene kovi ʻaki ʻa e kovi. . . . he kuo tohi, ʻOku aʻaku ʻa e sauni; ko au te u ʻatu hono tuha—ko e folofola e ʻa e ʻEiki.” (Loma 12:17-19) ʻI he founga meimei tatau, ʻoku akonaki mai ʻa e 1 Tesalonaika 5:15: “Vakai ke ʻoua naʻa ai ha taha ʻe totongi ʻa e kovi ʻa ha taha ʻaki ha kovi; kaekehe ke mou tuli ai pe ki he meʻa ʻoku lelei maʻa e taha, pea maʻa e kakai kotoa pe.” ʻI he tokoni ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo Sihová, ko e meʻa ʻoku taʻemalava ʻi hotau mālohí ʻoku hoko ia ʻo malava. He feʻungamālie moʻoni ē ke tau lotu ʻo kole ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá ke ne tokonaki mai ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke tau maʻú!

10. Naʻe anga-fēfē fakafeangai ʻa Sīsū ki he ngaahi lea mo e tōʻonga taʻeʻofa ʻa e niʻihi kehé?

10 Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻi he feangainga mo e faʻahinga naʻa nau leaʻaki mo fai ʻa e ngaahi meʻa kovi kiate iá. “ʻI hono leakovia” ko e fakamatala ia ʻi he 1 Pita 2:23, “naʻe ʻikai te ne tali ʻaki ha leakovi; ʻi hono ngaohikoviʻi naʻe ʻikai te ne fakamana; ka ne tuku ia kiate ia ʻoku fakamāu totonu.” ʻOku ekinaki mai ke tau muimui ʻi heʻene faʻifaʻitakiʻanga leleí. ʻOua ʻe ʻita ʻi he ʻulungaanga kovi ʻa e niʻihi kehé. Hangē ko ia ʻoku naʻinaʻi ki he kau Kalisitiane kotoa pē, “ke mou manavaʻofa, ke mou angavaivai: ʻo ʻoua te mou totongi ʻa e kovi ʻaki ʻa e kovi, pe ko e leakovi ʻaki ʻa e leakovi.”—1 Pita 3:8, 9.

Ko ha Hoa Pē Koā ʻOku ʻIkai Hanau Leʻo?

11. Ko e hā ʻa e monū lahi ʻe ʻinasi ai ha kau fefine Kalisitiane?

11 ʻOku ʻuhinga ʻa e moʻulaloa ki he tuʻunga-ʻulu ʻo ha husepānití ko e kau fefiné ko e ngaahi hoa kinautolu ʻoku ʻikai hanau leʻo ʻi he nofo malí, ʻo ʻikai ʻohake ʻenau fakakaukaú ʻi he ngaahi meʻa fakafāmilí pe ngaahi kaveinga kehé? ʻIkai ʻaupito. Ko e kau fefiné pea pehē ki he kau tangatá ʻoku ʻoange ʻe Sihova kia kinautolu ʻa e monū lahi. Fakakaukau atu pē ki he fuʻu lāngilangi ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga tāutaha ʻo e toko 144,000 ʻi heʻenau hoko ko e ngaahi tuʻi mo e kau taulaʻeiki ʻi hēvani ʻi he malumalu ʻo Kalaisí ʻi he taimi ʻe pule mai ai ki he māmani ko ení! Ko e tokolahi ko iá ʻoku kau ai ʻa e kau fefine. (Kal. 3:26-29) ʻOku hā mahino, kuo ʻoange ʻe Sihova ki he kau fefiné ha ngafa ke fai ʻi heʻene fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻá.

12, 13. ʻOmai ha fakatātā ke fakahaaʻi ai naʻe palōfisai ʻa e kau fefine.

12 Ko e fakatātaá ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú naʻe palōfisai ai ha kau fefine. Naʻe tomuʻa tala ʻi he Sioeli 2:28, 29: “Te u lilingi hoku Laumalie ki he kakano kotoa; pea ʻe fai palofisai ʻe homou ngaahi foha mo homou ngaahi ʻofefine, . . . naʻa mo e kau tamaioʻeiki mo e kau kaunanga te u lilingi hoku Laumalie kiate kinautolu ʻi he kuonga ko ia.”

13 Ko e kau ākonga ʻe toko 120 ʻa Sīsū naʻa nau fakatahataha ʻi ha loki ʻi ʻolunga ʻi Selusalema ʻi he ʻaho Penitekosí ʻi he 33 T.S., naʻe kau fakatouʻosi ai ʻa e kau fefine mo e kau tangata. Naʻe lilingi hifo ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ki he kulupú ni fakakātoa. Ko ia naʻe lava ke lave ai ʻa Pita ki he meʻa naʻe tomuʻa tala ʻe he palōfita ko Sioelí ʻo ngāueʻaki tatau ia ki he kau tangata mo e kau fefine. Naʻe fakahaaʻi ʻe Pita: “Ko eni ia naʻe folofolaʻaki ʻi he palōfita ko Sioeli; ʻOku meʻa mai ʻa e ʻOtua, pea ʻe hoko ʻo pehē ʻi he kuonga fakamui, te u lilingi ha meʻa mei hoku Laumālie ki he kakano kotoa pē; pea ʻe toki palōfisai ʻe homou ngaahi foha mo homou ngaahi ʻofefine . . .  ʻio, naʻa mo ʻeku kau tamaioʻeiki mo ʻeku kau kaunanga, te u lilingi ha meʻa mei hoku Laumālie kiate kinautolu foki ʻi he kuonga ko ia, pea te nau palōfisai.”—Ng. 2:16-18.

14. Ko e hā ʻa e tafaʻaki naʻe fakahoko ʻe he kau fefiné ʻi hono fakamafola ʻa e muʻaki lotu faka-Kalisitiané?

14 ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe fakahoko ai ʻe he kau fefiné ha tafaʻaki mahuʻinga ʻi hono fakamafola ʻa e lotu faka-Kalisitiané. Naʻa nau malanga ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea fai mo e ngaahi meʻa felāveʻi mo e ngāue fakamalanga ko iá. (Luke 8:1-3) Ko e fakatātaá, naʻe ui ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa Fīpē “ko e fefine akonaki [pe faifekau] ʻi he siasi ʻi Senikelea.” Pea ʻi hono ʻave ʻa e talamonū ki he kaungāngāué, naʻe lave ai ʻa Paula ki ha kau fefine faitōnunga, kau ai ʻa “Talaifina mo Talaifosa, ʻa ia ʻoku na fakafitefitaʻa ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki.” Naʻá ne toe lave kia “Pesisi, ko siʻi fefine ʻofeina; ko e toko taha ia kuo lahi ʻene fakafitefitaʻa ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki.”—Loma 16:1, 12.

15. Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻoku fakahoko ʻe he kau fefiné ʻi hono fakamafola ʻa e lotu faka-Kalisitiané ʻi hotau taimí?

15 ʻI hotau taimí, ko ha konga lahi ʻo e kakai laka hake he toko fitu milioná ʻoku nau malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he kotoa ʻo e māmaní ko e kakai fefine ʻi he taʻumotuʻa kehekehe. (Mt. 24:14) Ko e tokolahi ʻo kinautolú ko e kau faifekau taimi-kakato, kau misinale, mo e kau mēmipa ʻo e ngaahi fāmili Pētelí. Naʻe hiva ʻa e tokotaha-tohi-saame ko Tēvitá: “ʻOmai ʻa e tala ʻe Atonai—Ko e kau fefine tala ongoongo lelei ko e hosite lahi.” (Sāme 68:11) He moʻoni ē ko e ngaahi leá ni! ʻOku fakamahuʻingaʻi ʻe Sihova ʻa e tafaʻaki ʻoku fakahoko ʻe he kau fefiné ʻi hono talaki ʻa e ongoongo leleí mo fakahoko ʻa ʻene ngaahi taumuʻá. Ko ʻene fiemaʻu ke fakamoʻulaloa ʻa e kau fefine Kalisitiané ʻoku ʻikai moʻoni ʻuhinga iá ko e moʻulaloa ʻo ʻikai hanau leʻo.

Ongo Fefine Naʻá Na Lea

16, 17. ʻOku anga-fēfē fakahāhā ʻi he fakatātā fekauʻaki mo Selá ko e kau fefiné ʻoku ʻikai fiemaʻu ke nau hoko ko e ngaahi hoa ʻoku ʻikai hanau leʻo ʻi he nofo malí?

16 Kapau ʻoku ʻoange ʻe Sihova ʻa e ngaahi monū lahi ki he kau fefiné, ʻikai ʻoku totonu ki he ngaahi husepānití ke nau talanoa mo honau uaifí ki muʻa ke fai ha ngaahi fili mafatukituki? ʻE fakapotopoto ʻa ʻenau fai peheé. ʻOku lave ʻa e Tohi Tapú ki he ngaahi meʻa naʻe hoko ʻa ia naʻe lea ai pe fai ʻe he uaifí ha meʻa naʻa mo e ʻi he taimi naʻe ʻikai kole ai honau husepānití ke ʻomai ʻenau fakakaukaú. Fakakaukau angé ki he tuʻunga ʻe ua.

17 Ko Sela, ʻa e uaifi ʻo e pēteliake ko ʻĒpalahamé, naʻá ne toutou tala kiate ia ke tukuange ʻa hono uaifi hono uá mo hono fohá koeʻuhi ko ʻena taʻefakaʻapaʻapá. Naʻe “koviʻia ʻaupito ʻa Epalahame ʻi he meʻa ko ia”—ka naʻe ʻikai pehē ʻa e ʻOtuá. Naʻá Ne tala kia ʻĒpalahame. “ʻOua naʻa ke koviʻia ai koeʻuhi ko ho foha, pea koeʻuhi ko hoʻo kaunanga; pea ko e meʻa ki he ngahi lau ʻa Sela ʻoku fai atu, tuitala pe ki heʻene lea.” (Sen. 21:8-12) Naʻe talangofua ʻa ʻĒpalahame kia Sihova, fanongo kia Sela, peá ne fai ʻa e meʻa naʻá ne kolé.

18. Ko e hā naʻe tamuʻomuʻa ʻa ʻApikale ʻi hono faí?

18 Fakakaukau atu foki kia ʻApikale, ko e uaifi ʻo Nāpalé. ʻI he taimi naʻe hola ai ʻa Tēvita meia Tuʻi Saula meheká, naʻá ne fakamoleki ʻa e taimi ʻi he ʻapitanga ofi ki he fanga sipi ʻa Nāpalé. ʻI he ʻikai toʻo ha meʻa mei he koloa lahi ʻa e tangata koloaʻiá ni, naʻe maluʻi ʻe Tēvita mo ʻene kau tangatá ʻa ʻene koloá. Kae kehe, ko Nāpalé “naʻe faingataʻa, pea kovi ʻene ngaahi toʻonga,” pea naʻá ne “hanga ʻo ngaohia” ʻa e kau tangata ʻa Tēvitá. Ko ha “tangata faka-Pileali” ia, pea ‘naʻe fale ai ʻa e valé.’ ʻI he taimi naʻe kole anga-fakaʻapaʻapa ai ʻa Tēvita mo ʻene kau tangatá ha meʻakaí, naʻe anga-koviʻi ia ʻe Nāpale. Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa ʻApikalé ʻi heʻene fanongo ki he meʻa naʻe hokó? ʻI he ʻikai tala kia Nāpalé, naʻá ne “fakavave . . . ʻo ne toʻo ha uangeauʻi foʻi ma, mo e ongo hina leta uaine, mo e nimaʻi sipi kuo ʻosi ngaohi, mo e nimaʻi fuaʻanga koane tunu, mo e teauʻi takaonga kalepi tauaki, mo e uangeauʻi takaonga fiki” ʻo ʻave kia Tēvita mo ʻene kau tangatá. Naʻe fai ʻe ʻApikale ʻa e meʻa naʻe totonú? “Naʻe taaʻi ʻa Napale ʻe he ʻEiki,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú, “ʻo ne pekia.” Naʻe mali ki mui ai ʻa Tēvita mo ʻApikale.—1 Sam. 25:3, 14-19, 23-25, 38-42.

‘Fefine ʻOku Fakamaloʻiá’

19, 20. Ko e hā ʻokú ne ʻai ha fefine ke taau moʻoni ke fakamālōʻiá?

19 ʻOku fakaongoongoleleiʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e uaifi ʻokú ne fai ʻa e ngaahi meʻá ʻi he founga ʻa Sihová. Ko e tohi Palovepí ʻoku fakamālōʻiaʻi ai ha “uaifi fita,” ʻo pehē: “Ko hono mahuʻinga ʻoku hulu ʻi he makakula koloa. ʻOku falala kiate ia ʻa e loto ʻo hono husepaniti, pea ʻi he taufaʻao ke maʻu koloa, ʻe ʻikai te ne masiva. Ko e lelei te ne fai maʻana, ʻo ʻikai ko e kovi, ʻi he ngaahi ʻaho kotoa o ʻene moʻui.” ʻIkai ngata aí, “ko e toʻo hono ngutu ko e koto poto; pea naʻe nofo ʻa e lao ʻofa ʻi hono funga ʻelelo. ʻOku ne lama ʻa e ngaahi ʻalunga ʻo hono famili; pea ʻoku ʻikai te ne kai ʻa e meʻakai ʻa e fakapikopiko. ʻOku tuʻu hake ʻene fanau, ʻo nau tala monū ki ai: Ko hono husepaniti foki, ʻo ne fakamalo kiate ia.”—Pal. 31:10-12, 26-28.

20 Ko e hā ʻokú ne ʻai ha fefine ke taau moʻoni ke fakamālōʻiá? “Ko e matamatalelei ko e meʻa ʻe ʻikai ala falala ki ai, pea ko e hoihoifua ko e meʻa hamolofia,” ko e fakamatala ia ʻa e Palovepi 31:30, ka “ko e fefine ʻoku ʻapasia kia Sihova, ko eni ia ʻe fakamaloʻia.” ʻOku kau ʻi he ʻapasia kia Sihová ʻa e fiemaʻu ke fakamoʻulaloa loto-lelei ki he fokotuʻutuʻu fakaʻotua ʻo e tuʻunga-ʻulú. “Ko e ʻulu ʻo e fefine ko e tangata,” ʻo hangē pē “ko e ʻulu ʻo e tangata kotoa pe ko Kalaisi,” pea “ko e ʻulu ʻo Kalaisi ko e ʻOtua.”—1 Kol. 11:3.

Houngaʻia ʻi he Meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá

21, 22. (a) Ko e hā e ngaahi ʻuhinga ʻoku maʻu ʻe he kau Kalisitiane malí ke nau houngaʻia ai ʻi he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ko e nofo malí? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he fokotuʻutuʻu ʻa Sihova ki he mafaí mo e tuʻunga-ʻulú? (Sio ki he puha ʻi he peesi 17.)

21 Ko e kau Kalisitiane kuo fakatahaʻi ʻi he malí ʻoku lahi ʻaupito e ngaahi ʻuhinga ke nau fakahāhā ai ʻenau houngaʻia ʻi he ʻOtuá! ʻOku lava ke nau ʻaʻeva fetakinima ʻi he tuʻunga ko ha ngaahi hoa mali fiefia. ʻOku tautefito ʻa e lava ke nau fakamālō ʻi he meʻaʻofa fakafiefia ʻo e nofo malí koeʻuhi ʻoku ʻoange ai kia kinautolu ʻa e faingamālie ke fakatahaʻi ʻenau moʻuí pea nau ʻaʻeva mo Sihova. (Lute 1:9; Mai. 6:8) Ko Ia—ʻa e Tupuʻanga ʻo e nofo malí—ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e meʻa tofu pē ʻoku fiemaʻu ki he fiefia ʻi he malí. Fai maʻu pē ʻa e ngaahi meʻá ʻi heʻene foungá, pea ‘ko e fiefia ʻia Sihová ʻe hoko ko homou malohingá ia,’ naʻa mo e ʻi he māmani faingataʻa ʻi he ʻaho ní.—Nehe. 8:10.

22 Ko ha husepāniti Kalisitiane ʻoku ʻofa ʻi hono uaifí o hangē pē ko ʻene ʻofa kiate iá te ne ngāueʻaki ʻa e tuʻunga-ʻulu ʻofa mo fakaʻatuʻi. Ko hono uaifi anga-fakaʻotuá ʻe ʻofaʻi moʻoni ia, he te ne poupou mo fakahaaʻi kiate ia ʻa e ʻapasia loloto. Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga tahá, ko ʻena nofo mali alafaʻifaʻitakiʻangá ʻe fakalāngilangiʻi ai ʻa hotau ʻOtua ʻoku taau ke fakamālōʻiaʻi ko Sihová.

ʻOkú Ke Manatuʻi?

• Ko e hā ʻa e fokotuʻutuʻu ʻa Sihova fekauʻaki mo e tuʻunga-ʻulú mo e moʻulaloá?

• Ko e hā ʻoku totonu ai ki he ngaahi hoa malí ke nau fefakaʻapaʻapaʻakí?

• ʻOku totonu ke fēfē ʻa e tōʻongafai ʻa ha uaifi tui ki hono hoa taʻetuí?

• Ko e hā ʻoku totonu ai ke talanoa ʻa e ngaahi husepānití mo honau uaifí ki muʻa ke fai ʻa e ngaahi fili mafatukitukí?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Puha ʻi he peesi 17]

Ko e Hā ke Fakahaaʻi Ai ʻa e Fakaʻapaʻapa ki he Mafaí?

Kuo fokotuʻu ʻe Sihova ʻi he haʻohaʻonga ʻo e ngaahi meʻamoʻui ʻatamaiʻiá ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ki he mafaí mo e tuʻunga-ʻulú. Kuo fai eni maʻá e lelei fakatouʻosi ʻa e ngaahi meʻamoʻui laumālié mo e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku ʻoange ai kia kinautolu ʻa e faingamālie ke ngāueʻi ʻenau tauʻatāina ke filí pea ke fakalāngilangiʻi ai ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻa e tauhi kiate ia ʻi ha founga fāʻūtaha mo feongoongoi.—Sāme 133:1.

Ko e fakatahaʻanga ʻo e kau Kalisitiane paní ʻoku nau lāuʻilo ki he mafai mo e tuʻunga-ʻulu ʻo Sīsū Kalaisí. (Ef. 1:22, 23) ʻI he ʻiloʻi ʻa e mafai ʻo Sihová, ʻe faifai atu pē ʻo “tuku ki lalo, ʻa e ʻAlo ʻe ia kiate ia naʻa ne fai ʻa e tuku ki lalo ʻo e meʻa kotoa pe kiate ia; koeʻuhiā ke tāfataha ʻa e ʻOtua ʻi he meʻa kotoa pe.” (1 Kol. 15:27, 28) He feʻungamālie leva ē ko e ngāue fāitaha ʻa e faʻahinga fakatapui ki he ʻOtuá mo e fokotuʻutuʻu ʻo e tuʻunga-ʻulú ʻi he loto fakatahaʻangá pea ʻi he fāmilí! (1 Kol. 11:3; Hep. 13:17) ʻI he fai peheé, ʻoku tau maʻu ʻaonga ai ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga ʻoku nau maʻu ʻa e hōifua mo e tāpuaki ʻa Sihová.—Ai. 48:17.

[Fakatātā ʻi he peesi 13]

ʻOku lava ke tokoniʻi ʻe he lotú ha uaifi Kalisitiane ke ne fakahāhā ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaʻotuá

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

ʻOku fakamahuʻingaʻi ʻe Sihova ʻa e tafaʻaki ʻoku fakahoko ʻe he kau fefiné ʻi hono ʻai ke laka ki muʻa ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá