Skip to content

Skip to table of contents

Fakalāngilangiʻi ʻa Kalaisi​—Ko e Tuʻi Lāngilangiʻiá!

Fakalāngilangiʻi ʻa Kalaisi​—Ko e Tuʻi Lāngilangiʻiá!

“ʻI ho fakangeingei ke ʻasi atu hoʻo heka na.”—SAAME 45:4.

1, 2. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mahuʻingaʻia ʻi he Saame 45?

 KO HA tuʻi lāngilangiʻia ʻokú ne heka atu ke faitau ke taukapoʻi ʻa e moʻoní mo e māʻoniʻoní. ʻOkú ne ikunaʻi hono ngaahi filí, pea hili ʻene ikuna fakaʻosí, ʻokú ne mali mo ha fefine hoihoifua. ʻOku manatua mo fakalāngilangiʻi ʻa e tuʻí ʻo taʻengata. Ko e niʻihi eni ʻo e ngaahi meʻa fakafiefia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Saame 45.

2 Kae kehe, ko e Saame 45 ʻoku toe mahulu atu ia ʻi ha talanoa fakafiefia pē ʻa ia ʻoku ʻi ai hono ikuʻanga fakafiefia. Ko e ngaahi meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻi aí ʻoku mahuʻinga kia kitautolu koeʻuhí he ʻoku kaunga ia ki heʻetau moʻui he taimi ní, pea pehē ki hotau kahaʻú. Tau tokanga lelei angé ʻi heʻetau ako ʻa e saame ko ení.

“OKU MABUNA HAKE I HOKU LOTO AE MEA LELEI”

3, 4. (a) Ko e hā ʻa e “mea lelei” naʻe tohi ʻe he tokotaha-tohi-sāmé, pea ʻe lava fēfē ke kaunga ia ki hotau lotó? (e) Ko e hā ʻa e pōpoaki fekauʻaki mo ha tuʻi ʻoku tau malangaʻí? ʻOku anga-fēfē hoko hotau ʻeleló ʻo hangē ko ha pení?

3 Lau ʻa e Saame 45:1 (PM). Ko e “mea lelei” ʻokú ne ʻai ʻa e loto ʻo e tokotaha-tohi-sāmé ke “mabuna hake” ko e ongoongo lelei fekauʻaki mo ha tuʻi. ʻI he faka-Hepeluú, ko e foʻi lea naʻe liliu ko e “mabuna hake” naʻe ʻuhinga tefitó “ke pulopula hake,” pe “lililili.” Naʻe fuʻu fiefia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé ke fanongo ki he ongoongo ko ení ʻo hangē ai ʻoku pulopula hake hono lotó, pe fonu mahuohua ʻi he loto-māfana. Naʻe toe ʻai ai hono ʻeleló ke hangē ko e “beni” ʻa ha tokotaha hiki-tatau pōtoʻi.

4 Ko e hā ʻene ʻuhinga ia kia kitautolú? Ko e ongoongo lelei fekauʻaki mo e Puleʻanga Faka-Mīsaiá ko e meʻa lelei ia ʻoku mapuna hake pe ueʻi hotau lotó. Naʻe tautefito ʻa e hoko ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ko e meʻa “lelei” ia ʻi he 1914. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí mei he taʻu ko iá ʻo faai mai, naʻe ʻikai kei hoko ia ko ha Puleʻanga ʻi he kahaʻú. Talu mei he 1914, kuo fekauʻaki ʻa e pōpoakí mo ha puleʻanga moʻoni ʻoku pule he taimí ni ʻi hēvani. ʻOku tau malangaʻi ʻa e “ongoongo lelei ko ʻeni ʻo e Puleʻangá ʻi he kotoa ʻo e māmani kuo nofoʻí ko ha fakamoʻoni ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē.” (Māt. 24:14) ʻOku “mabuna hake,” pe fiefia hotau lotó ʻi he pōpoaki ʻo e Puleʻangá ni? ʻOku tau malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ʻi he loto-māfana moʻoni? Hangē ko e tokotaha-tohi-sāmé, ko ʻetau “hiva” ʻoku kau ki ha tuʻi. ʻOku tau malangaʻi ʻa e pōpoaki ko Sīsū ʻoku Pule he taimí ni ʻi he Puleʻanga Faka-Mīsaiá ʻi hēvani. ʻOku tau fakaafeʻi ʻa e tokotaha kotoa, naʻa mo e kau taki ʻo e māmani ko ení, ke nau tali ʻa e Puleʻanga ʻo Sīsuú. (Saame 2:1, 2, 4-12) Pea ʻe hoko hotau ʻeleló ʻo hangē ko e “beni” ʻa ha tokotaha hiki-tatau pōtoʻi ʻi heʻetau ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú ʻi heʻetau ngāue fakamalangá.

ʻOku tau talaki fiefia ʻa e ongoongo lelei fekauʻaki mo hotau Tuʻí, ʻa Sīsū Kalaisi

‘KUO LILIGI AE OFÁ MEI HO LOUGUTÚ’

5. (a) ʻI he ngaahi founga fē naʻe “fakaofoofa” ai ʻa Sīsuú? (e) Naʻe anga-fēfē malanga ʻa Sīsū ʻi he anga-ʻofá, pea ʻe lava fēfē ke tau muimui ki heʻene faʻifaʻitakiʻangá?

5 Lau ʻa e Saame 45:2 (PM). ʻOku ʻikai fuʻu leaʻaki ʻe he Folofolá ha meʻa fekauʻaki mo e fōtunga ʻo Sīsuú. ʻI he tuʻunga ko ha tangata haohaoá, kuo pau pē naʻá ne “fakaofoofa.” Ka ko ʻene anga-tonu mo e faitōnunga kia Sihová naʻá ne ʻai ia ke fakaʻofoʻofa moʻoní. Pehē foki, naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e “ngaahi lea mālie” ʻi heʻene malangaʻi ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. Naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea naʻe maongo ki he loto ʻo e kakaí. (Luke 4:22; Sione 7:46) ʻOku tau feinga ke fai hotau lelei tahá ke faʻifaʻitaki kia Sīsū ʻi heʻetau ngāue fakamalangá?—Kol. 4:6.

6. Naʻe anga-fēfē hono tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Sīsū ʻo “lauikuoga”?

6 Koeʻuhi ko e faitōnunga mo e ʻofa loloto ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí, naʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻene ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní pea fakapaleʻi ia hili ʻene foaki ʻene moʻuí ko ha huhuʻí. Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá fekauʻaki mo Sīsū: “ʻI he taimi naʻá ne hā ai ʻi he tuʻunga ko ha tangatá, naʻá ne fakatōkilaloʻi ia peá ne hoko ʻo talangofua ʻo aʻu ki he tuʻunga ʻo e maté, ʻio, ko e mate ʻi ha ʻakau fakamamahi. ʻI he toe ʻuhinga tonu ko ʻení naʻe hakeakiʻi ai ia ʻe he ʻOtuá ki ha tuʻunga māʻolunga peá ne foaki anga-lelei ange kiate ia ʻa e hingoa ʻa ia ʻoku māʻolunga ia ʻi he hingoa kehe kotoa pē, koeʻuhi ʻi he huafa ʻo Sīsuú ke tūʻulutui ki ai ʻa e tui kotoa pē—ʻo e faʻahinga ʻi hēvaní mo e faʻahinga ʻi māmaní pea mo e faʻahinga ʻi lolofonuá—pea ko e ʻelelo kotoa pē ke ne talaki fakahāhā ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻEikí ke lāngilangiʻia ai ʻa e ʻOtuá ko e Tamaí.” (Fil. 2:8-11) Naʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa Sīsū ʻo “lauikuoga” ʻaki hono fokotuʻu hake ia ki he moʻui taʻefaʻamaté.—Loma 6:9.

ʻOKU ʻAI ʻA E TUʻÍ KE LAHI ANGE IA ʻI HONO “NGAAHI KAUMEʻA”

7. ʻI he ngaahi founga fē naʻe pani ai ʻe he ʻOtuá ʻa Sīsū ʻo laka hake ʻi hono “ngaahi kaumeʻa”?

7 Lau ʻa e Saame 45:6, 7. Koeʻuhí naʻe ʻofa loloto ʻa Sīsū ʻi he meʻa ʻoku totonú pea fehiʻa ʻi ha meʻa pē ʻe taʻefakalāngilangiʻi ai ʻene Tamaí, naʻe pani ia ʻe Sihova ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga Faka-Mīsaiá. Naʻe pani ʻa Sīsū ʻaki “ʻa e lolo ʻo e fiefia” ʻo laka hake ia ʻi hono “ngaahi kaumeʻa,” ʻa e ngaahi tuʻi ʻo Siuta ʻa ia ko e ngaahi hako foki ʻo Tēvita. ʻI he founga fē? ʻUluakí, naʻe pani tonu ʻe Sihova ʻa Sīsū. Uá, naʻe pani ʻe Sihova ʻa Sīsū ke pule ko e Tuʻi pea ngāue foki ko e Taulaʻeiki Lahi. (Saame 2:2; Hep. 5:5, 6) Tolú, naʻe ʻikai pani ʻa Sīsū ʻaki ʻa e lolo ka naʻe paniʻaki ia ʻa e laumālie māʻoniʻoní. Fakaʻosí, ʻokú ne pule mai mei hēvani, kae ʻikai ʻi māmani.

8. Ko e hā ʻe lava ai ke tau fakapapauʻi ko e pule ʻa Sīsuú ʻoku māʻoniʻoni? ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ko e ʻOtuá ko e taloni ʻo Sīsū?

8 ʻI he 1914, naʻe fakanofo ʻe Sihova hono ʻAló ko e Tuʻi Faka-Mīsaia ʻi hēvani. Ko e “sepita” ʻo e Puleʻanga ʻo Sīsuú “ko e sepita ʻo faitotonu,” ko ia ʻe lava ke tau fakapapauʻi ko ʻene pulé ʻe totonu mo māʻoniʻoni maʻu pē. Kuó ne maʻu ʻa e totonu ke hoko ko e Tuʻi koeʻuhí ko e ʻOtuá ʻa hono taloní, ʻa ia kuo fakanofo ia ʻe Sihova ko e Tuʻi. Ko e taloni ʻo Sīsuú ʻe “lauikuonga pea taʻengata.” He fiefia ē ko kitautolu ke tauhi kia Sihova ʻi he malumalu ʻo e Tuʻi kuó ne fakanofó!

NONOʻO ʻE HE TUʻÍ ʻENE HELETAÁ

9, 10. (a) Naʻe nonoʻo fakakū ʻe Kalaisi ʻene heletaá, pea naʻe anga-fēfē ʻene ngāueʻaki iá? (e) ʻE anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Kalaisi ʻene heletaá ʻi he kahaʻú?

9 Lau ʻa e Saame 45:3. ʻOku tala ange ʻe Sihova ki he Tuʻí ke nonoʻo ʻene heletaá ki hono tafaʻakí. ʻI hono fai ení, ʻokú ne ʻoange kia Sīsū ʻa e ngofua ke faitau mo e faʻahinga ʻoku fakafepaki ki he pule ʻa e ʻOtuá pea fakaʻauha kinautolu. (Saame 110:2) Koeʻuhi ko Kalaisi ko ha Tangata Tau mo e Tuʻi heʻikai lava ke liua, ʻoku ui ia ko e “helo.” Naʻá ne nonoʻo ʻene heletaá ʻi he 1914, ʻi he taimi naʻá ne ikunaʻi ai ʻa Sētane mo e fanga tēmenioó pea lī hifo kinautolu mei hēvani ki he māmaní.—Fkh. 12:7-9.

10 Ko e kamataʻanga pē ia ʻo e heka atu ʻa e Tuʻí ke ikuna. Kuo pau ke ne kei “fakakakato ʻene ikuná.” (Fkh. 6:2) Kuo fakapapauʻi ʻe Sihova ko e tafaʻaki kotoa pē ʻo e māmani ʻo Sētané kuo pau ke fakaʻauha, pea ko e tākiekina ʻa Sētane mo ʻene fanga tēmenioó kuo pau ke toʻo atu. ʻUluakí, ko Pāpilone ko e Lahí, ʻa e ʻemipaea ʻo e lotu loí ʻi māmani, ʻe toʻo ʻosi atu. ʻE ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa e kau pule fakapolitikale ʻo e māmaní ke nau fakaʻauha ʻa e ‘fefine paʻumutu’ fulikivanu ko ení. (Fkh. 17:16, 17) Hokó, ʻe toʻo ʻosi atu ʻe Kalaisi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa ʻo e māmani ʻo Sētané. Ko Sīsū leva ʻa ia ʻoku ui ko e “ʻāngelo ʻo e luo taʻehanotakelé,” te ne fakakakato ʻene ikuná ʻaki hono lī ʻa Sētane mo e fanga tēmenioó ki he luo taʻehanotakelé. (Fkh. 9:1, 11; 20:1-3) Tau sio angé ki he anga hono tomuʻa tala ʻi he Saame 45 ʻa e ngaahi meʻa fakafiefia ko ení.

ʻOKU HEKA ATU ʻA E TUʻÍ “KE TAUKAPOʻI ʻA E MOʻONI”

11. ʻOku anga-fēfē ʻa e heka atu ʻa Kalaisi ke taukapoʻi “ʻa e moʻoni”?

11 Lau ʻa e Saame 45:4. ʻOku ʻikai faitau ʻa e Tuʻí ke ikunaʻi ha ngaahi fonua pe fakapōpulaʻi ʻa e kakaí. Kuo ʻi ai ʻene ngaahi ʻuhinga lelei ke ʻalu atu ʻi he taú. ʻOkú ne heka atu ke taukapoʻi “ʻa e moʻoni” mo e anga-fakatōkilalo mo e māʻoniʻoni. Ko Sihova pē ʻa e tokotaha kuó ne maʻu ʻa e totonu ke pule ki he ʻunivēsí. Ko e “moʻoni” mahuʻinga taha eni kuo pau ke taukapoʻí. ʻI he taimi naʻe angatuʻu ai ʻa Sētané, naʻá ne pehē naʻe ʻikai ke maʻu ʻe Sihova ʻa e totonu ke pulé. Talu mei ai, ko e fanga tēmenioó mo e faʻahinga ʻo e tangatá fakatouʻosi kuo nau fehuʻia ʻa e moʻoni mātuʻaki mahuʻinga ko ení. Ko e taimi eni ki he Tuʻi fakanofo ʻa Sihová ke heka atu ki he faitau pea fakamoʻoniʻi ko Sihova pē ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ke pulé.

12. ʻOku anga-fēfē ʻa e heka atu ʻa e Tuʻí ke taukapoʻi ʻa e anga-fakatōkilaló?

12 ʻOku toe heka atu ʻa e Tuʻí ke taukapoʻi ʻa e anga-fakatōkilaló. Kuo fokotuʻu maʻu pē ʻe Sīsū ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei taha ʻo e anga-fakatōkilaló mo e talangofua ki heʻene Tamaí. (ʻAi. 50:4, 5; Sione 5:19) Ko e kau sevāniti mateaki kotoa ʻa e Tuʻí kuo pau ke nau muimui ki heʻene faʻifaʻitakiʻangá pea anga-fakatōkilalo ʻi heʻenau talangofua kia Sihova ko honau Pulé ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē. Ko e faʻahinga pē ʻoku nau fai ení ʻe fakaʻatā ke moʻui ʻi he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá.—Sāk. 14:16, 17.

13. ʻOku anga-fēfē ʻa e heka atu ʻa Kalaisi ke taukapoʻi ʻa e māʻoniʻoní?

13 ʻOku toe heka atu ʻa Kalaisi ke taukapoʻi ʻa e māʻoniʻoní. Ko e māʻoniʻoni ko ení ko e “tuʻunga māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá,” pe ngaahi tuʻunga ʻa Sihova ki he tonú mo e halá. (Loma 3:21; Teu. 32:4) Naʻe tomuʻa tala eni ʻe ʻAisea fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi: “ʻE pule maʻoniʻoni ha tuʻi.” (ʻAi. 32:1) Lolotonga ʻene pulé, ʻe ʻomai ʻe Sīsū ha “ngaahi langi foʻou” mo ha “māmani foʻou” ʻa ia ʻe fai ai ʻe he tokotaha kotoa ʻa e meʻa ʻoku māʻoniʻoní. (2 Pita 3:13) ʻOku ʻuhinga iá ko e tokotaha kotoa ʻi he māmani foʻou ko iá ʻe pau ke ne moʻuiʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa Sihova ki he tonú mo e halá.—ʻAi. 11:1-5.

FAKAHOKO ʻE HE TUʻÍ ʻA E “MEʻA FAKAILIFIA”

14. ʻE anga-fēfē hono fakahoko ʻe he nima toʻomataʻu ʻo Kalaisí “ʻa e meʻa fakailifia”? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)

14 ʻOku pehē ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ʻoku heka atu ʻa e Tuʻí ʻoku nonoʻo ʻene heletā ʻi hono tafaʻakí. (Saame 45:3) ʻOkú ne toʻo leva ʻene heletaá ʻi hono nima toʻomataʻú pea kamata ke ngāueʻaki ia. Naʻe kikite ʻa e tokotaha-tohi-sāmé fekauʻaki mo Sīsū: “Ke ʻilo meʻi ho toʻomataʻu ʻa e meʻa fakailifia.” (Saame 45:4) ʻI he taimi ʻe heka mai ai ʻa Sīsū Kalaisi ke fakaʻauha ʻa e māmani ʻo Sētané ʻi ʻĀmaketoné, te ne fakahoko “ʻa e meʻa fakailifia” ki hono ngaahi filí. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo pau ʻa e founga ʻe fakaʻauha ai ʻe he Tuʻí ʻa e māmani ʻo Sētané. Ka ʻoku tau ʻilo ko e hā pē ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe Sīsuú te ne fakailifiaʻi ʻa e faʻahinga kuo ʻikai ke nau talangofua ki he ngaahi fakatokanga ʻa e ʻOtuá pea kuo ʻikai ke nau tali ʻa e pule ʻa e Tuʻí. (Lau ʻa e Saame 2:11, 12.) ʻI heʻene kikite fekauʻaki mo e ngataʻangá, naʻe pehē ʻe Sīsū ʻe “pongia ʻa e kakaí koeʻuhi ko e manavaheé mo e ʻamanekina ʻo e ngaahi meʻa ʻe hoko mai ki he māmani kuo nofoʻí, he ko e ngaahi mālohi ʻo e langí ʻe ngalulululu.” Naʻá ne toe pehē: “Pea te nau mamata leva ki he Foha ʻo e tangatá ʻokú ne haʻu ʻi ha konga ʻao fakataha mo e mālohi mo e lāngilangi lahi.”—Luke 21:26, 27.

15, 16. Ko hai ʻe kau ʻi he kau tau te nau muimui atu ʻia Sīsū ki he taú?

15 ʻOku haʻu ʻa e Tuʻí “fakataha mo e mālohi mo e lāngilangi lahi” ke ikunaʻi ʻa e ngaahi fili ʻo e ʻOtuá ʻoku fanongonongo ʻi he tohi Fakahaá. ʻOku pehē ai: “Naʻá ku sio naʻe fakaava ʻa e langí pea vakai, tā ko ha hoosi hinehina. Pea ko e tokotaha naʻe heka mai aí ʻoku ui ia ko Faitōnunga mo Moʻoni, pea ʻokú ne faifakamaau mo faitau ʻi he māʻoniʻoni. ʻIkai ko ia pē, ko e kau tau ʻi hēvaní naʻa nau muimui ʻiate ia ʻi ha fanga hoosi hinehina, pea naʻa nau kofuʻaki ʻa e līneni hinehina, maʻa mo lelei. Pea ʻoku ʻalu atu mei hono ngutú ha heletā māsila lōloa, ke ne taaʻi ʻaki ʻa e ngaahi puleʻangá, pea te ne puleʻi kinautolu ʻaki ha tokotoko ukamea. ʻIkai ngata aí, ʻokú ne malamalaki ʻa e tataʻonga uaine ʻo e tuputāmaki ʻo e houhau ʻa e ʻOtuá ko e Māfimafi-Aoniú.”—Fkh. 19:11, 14, 15.

16 Ko hai ʻe kau ʻi he “kau tau” fakahēvani te nau muimui atu ʻia Sīsū ki he taú? Naʻe faitau fakataha ʻa e kau ʻāngeló mo Sīsū ʻi he taimi naʻá ne ʻuluaki nonoʻo ai ʻene heletaá pea lī hifo ʻa Sētane mo ʻene fanga tēmenioó mei hēvani. (Fkh. 12:7-9) Ko ia ʻoku ʻuhinga lelei ʻi he tau ʻo ʻĀmaketoné, ko e kau tau ʻa Kalaisí ʻe kau ai ʻa e kau ʻāngelo māʻoniʻoni. ʻE toe kau ha taha kehe ʻi he kau tau ʻa Kalaisí? Naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e talaʻofa ko eni ki hono fanga tokoua paní: “Ko ia ʻoku ikuna mo tauhi ʻeku ngaahi ngāué ʻo aʻu ki he ngataʻangá te u ʻoange kiate ia ʻa e mafai ki he ngaahi puleʻangá, pea te ne puleʻi kinautolu ʻaki ha tokotoko ukamea koeʻuhi ke laiki kinautolu ke nau momomomo hangē ha ngaahi siā ʻumeá, ʻo hangē tofu pē ko e mafai naʻá ku maʻu mei heʻeku Tamaí.” (Fkh. 2:26, 27) ʻI he taimi ko iá, ko e kotoa ʻo e fanga tokoua pani ʻo Kalaisí ʻe ʻosi ʻohake kinautolu ki hēvani. Ko e faʻahinga ko ení te nau toe hoko ko e konga ʻo e kau tau fakahēvani ʻa Kalaisí. Ko e kau paní te nau ʻi he tafaʻaki ʻo Sīsuú ʻi he taimi te ne fai ai “ʻa e meʻa fakailifia” ke fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻangá.

FAKAKAKATO ʻE HE TUʻÍ ʻENE IKUNÁ

17. (a) Ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he hoosi hinehina ʻoku heka atu ai ʻa Kalaisí? (e) Ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he heletaá mo e ngahaú?

17 Lau ʻa e Saame 45:5 (PM). ʻOku heka atu ʻa e Tuʻí ʻi ha hoosi hinehina. ʻOku pehē ʻe he Fakahā 6:2: “Naʻá ku mamata, pea vakai, tā ko ha hoosi hinehina; pea ko e tokotaha naʻe heka aí naʻá ne toʻo ha ngahau; pea naʻe ʻoange kiate ia ha kalauni, pea naʻá ne ʻalu atu ʻi he ikuna pea ke fakakakato ʻene ikuná.” Ko e hoosi hinehiná ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e tau ʻoku māʻoniʻoni pea fakaʻatā ʻe he ʻOtuá. (Fkh. 19:11) Tuku kehe ʻa e heletaá, ʻoku toe toʻo ʻe he Tuʻí ha ngahau. Ko e heletaá mo e ngahaú ʻokú na fakatou fakafofongaʻi ʻa e founga ʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisi ke fakaʻauhaʻaki hono ngaahi filí.

ʻE ngāueʻaki ʻa e fanga manupuná ke nau fakamaʻa ʻa e māmaní (Sio ki he palakalafi 18)

18. Ko e hā ʻe hoko ʻi he taimi ʻe ngāueʻaki ai ʻe Kalaisi ʻene “ngahau”?

18 ʻI hono ngāueʻaki ʻa e lea fakaemaau, ʻoku kikite ʻa e tokotaha-tohi-sāmé fekauʻaki mo e Tuʻí: “Oku majila hoo gaahi gahau i he loto oe gaahi fili oe tuʻi; oku to ki lalo ae kakai iate koe.” ʻE ʻi ai ʻa e fakaʻauha ʻi he kotoa ʻo e māmaní. ʻOku tomuʻa tala ʻe he kikite ʻa Selemaiá: “ʻE fokotuʻutuʻu ʻa e ta ʻa Sihova ʻi he ʻaho ko ia mei he ngataʻanga ʻe taha ʻo mamani, ʻo aʻu ki hono ngataʻanga ʻe taha.” (Sel. 25:33) ʻOku pehē ʻe he kikite ʻe taha fekauʻaki mo e meʻa tatau: “Naʻá ku toe sio foki ki ha ʻāngelo ʻoku tuʻu ʻi he laʻaá, pea naʻá ne kalanga leʻo-lahi ʻo pehē ki he kotoa ʻo e fanga manupuna ʻoku puna ʻi he langí: “Mou omi ki heni, mou fakatahataha fakataha mai ki he fuʻu kai efiafi ʻa e ʻOtuá, ke mou kai ʻa e kakano ʻo e ngaahi tuʻi mo e kakano ʻo e kau ʻeikitau mo e kakano ʻo e kau tangata mālohi mo e kakano ʻo e fanga hoosi mo e faʻahinga ʻoku heka aí, pea mo e kakano ʻo e tokotaha kotoa, ʻa e kau tangata tauʻatāina pea pehē foki ki he kau pōpula pea mo e iiki mo e lalahi.”—Fkh. 19:17, 18.

19. ʻE anga-fēfē hono fakakakato ʻe Kalaisi ʻene ikuná?

19 Hili hono fakaʻauha ʻa e māmani fulikivanu ʻo Sētané, ko e Tuʻi lāngilangiʻia ko Sīsū Kalaisí te ne “heka” atu ke ikuna. (Saame 45:4) Te ne fakakakato ʻene ikuná ʻi hono lī ʻa Sētane mo ʻene fanga tēmenioó ki he luo taʻehanotakelé. Te nau nofo ʻi he luo taʻehanotakele ko ení lolotonga ʻa e pule mai ʻa Sīsū mo e toko 144,000 mei hēvani ʻi he taʻu ʻe 1,000. (Fkh. 20:2, 3) ʻI he taimi ʻe ʻi he luo taʻehanotakelé ai ʻa e Tēvoló mo ʻene fanga tēmenioó, ʻe hangē ia ʻoku nau mate koeʻuhí ʻe ʻikai ke nau toe malava ke fai ha maumau. Ko e kotoa ʻi he māmaní ʻe malava ke nau fiefia ʻi he pule ʻa e Tuʻí ʻo taʻekau ai ʻa e tākiekina fulikivanu ʻa Sētane mo ʻene fanga tēmenioó. Ki muʻa ke hoko ʻa e māmaní ko ha palataisí, ʻe ʻi ai ʻa e ʻuhinga ʻe taha ke fiefia fakataha ai mo e Tuʻí mo e toko 144,000. Ko e meʻa fakafiefia ko iá ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí.