Skip to content

Skip to table of contents

Tauhi Mateaki ki he ʻOtuá Neongo ʻa e “Ngaahi Mamahi Lahi”

Tauhi Mateaki ki he ʻOtuá Neongo ʻa e “Ngaahi Mamahi Lahi”

“Kuo pau ke tau hū ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo fou ʻi he ngaahi mamahi lahi.”—NGĀ. 14:22.

1. Ko e hā ʻe fehangahangai ai ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá mo e “ngaahi mamahi lahi”?

 ʻOKU fakaʻohovale kia kitautolu ʻa e teu ke tau fehangahangai mo e “ngaahi mamahi lahi” ki muʻa ke maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá? Mahalo pē ʻikai. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e fuoloa ʻetau ʻi he moʻoní, ʻoku tau hokosia kotoa ʻa e ngaahi ʻahiʻahi pehē. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e ʻuhinga ʻe taha he ʻoku tau moʻui ʻi he māmani ʻo Sētané.—Fkh. 12:12.

2. (a) Tānaki atu ki he ngaahi palopalema ʻokú ne uesia ʻa e kotoa ʻo e faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá, ko e hā ʻa e mamahi lahi ʻoku fehangahangai mo e kau Kalisitiané? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.) (e) Ko hai ʻa e tupuʻanga ʻo e fakatangá, pea ʻoku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi iá?

2 ʻOku hokosia ʻe he kotoa ʻo e faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá ʻa e ngaahi palopalema ʻi he moʻuí. Kae kehe, ʻoku fehangahangai ʻa e kau Kalisitiané mo e ngaahi mamahi lahi kehe. (1 Kol. 10:13) Ko e faʻahinga mamahi lahi ʻe taha ʻoku nau fehangahangai mo iá ko e fakatanga kakaha koeʻuhí ko ʻenau fakapapauʻi ke nofoʻaki mateaki ki he ʻOtuá. Naʻe tala ʻe Sīsū ki hono kau muimuí: “ʻOku ʻikai ha tamaioʻeiki ʻe lahi ʻi hono ʻeikí. Kapau kuo nau fakatangaʻi au, te nau fakatangaʻi mo kimoutolu foki.” (Sione 15:20) Ko hai ʻa e tupuʻanga ʻo e fakatanga ko iá? Ko Sētane. ʻOku fakamatala ʻa e Tohi Tapú kiate ia ko ha ‘laione ngungulu’ ʻokú ne ‘kumi ke folofua’ ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá. (1 Pita 5:8) ʻE fai ʻe Sētane ha faʻahinga meʻa pē ke maumauʻi ʻetau anga-tonu kia Sihová. Tau sio angé ki he meʻa naʻe hoko ki he ʻapositolo ko Paulá.

MAMAHI LAHI ʻI HE KOLO KO LĪSITÁ

3-5. (a) Ko e hā ʻa e mamahi lahi naʻe fehangahangai mo Paula ʻi Līsitá? (e) ʻI he founga fē naʻe fakalotolahi ai ʻene pōpoaki fekauʻaki mo e ngaahi mamahi lahí?

3 Koeʻuhí ko ʻene mateaki ki he ʻOtuá, naʻe fakatangaʻi tuʻo lahi ʻa Paula. (2 Kol. 11:23-27) ʻI he taimi ʻe taha, ʻi he kolo ko Līsitá, naʻe fakamoʻui ʻe Paula ha tangata naʻe ʻikai ʻaupito lava ʻo lue. Koeʻuhi ko e mana ko ení, naʻe fakakaukau ai ʻa e kakaí ko Paula mo Panepasá ko e ongo ʻotua. Naʻá na kōlenga ki he fuʻu kakaí ke ʻoua te nau lotu ange kia kinaua! Kae kehe, naʻe aʻu mai leva ʻa e kau taki lotu Siú ʻo kamata lea kovi fekauʻaki mo Paula mo Panepasa. Naʻe tui ʻa e fuʻu kakaí ki he ngaahi loi ko ení. Ko hono olá, naʻa nau tolomakaʻi ʻa Paula ʻo aʻu ki heʻenau pehē kuó ne mate.—Ngā. 14:8-19.

4 Hili ʻa e ʻaʻahi ki he kolo ko Teapé, ko Paula mo Panepasa “naʻá na foki ki Līsita, ʻAikoniume, pea mo ʻAniteoke. ʻI aí, naʻá na fakalotolahiʻi ai ʻa e kau ākongá, ʻo fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau nofo maʻu ʻi he tuí pea pehē: ‘Kuo pau ke tau hū ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo fou ʻi he ngaahi mamahi lahi.’” (Ngā. 14:21, 22) Ko e fakakaukau fekauʻaki mo e fehangahangai mo e “ngaahi mamahi lahi” ʻe hā ngali ʻikai fakalototoʻa. Ko ia ʻoku anga-fēfē malava ʻa Paula mo Panepasa ke ‘fakalotolahiʻi ʻa e kau ākongá’ ʻaki hono tala ange kia kinautolu ʻe pau ke nau fehangahangai mo e ngaahi mamahi lahi ange?

5 ʻE lava ke tau maʻu ʻa e talí ʻi he ngaahi lea ʻa Paulá. Naʻá ne pehē: “Kuo pau ke tau hū ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo fou ʻi he ngaahi mamahi lahi.” Naʻe ʻikai ke ne pehē pē: “Kuo pau ke tau kātekina ʻa e ngaahi mamahi lahi.” ʻI hono kehé, naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula ʻa e pale fakafiefia maʻá e faʻahinga ʻoku nau nofoʻaki faitōnunga ki he ʻOtuá. Ko e pale ko ení ʻoku ʻikai ko ha misi pē. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko ia kuó ne kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá ko e tokotaha ia ʻe fakahaofí.”Māt. 10:22.

6. Ko e hā ʻa e pale ʻe maʻu ʻe he faʻahinga te nau kātekina ʻa e ngaahi mamahi lahí?

6 Kapau te tau kātekina ʻa e ngaahi mamahi lahí, te tau maʻu ha pale. Ki he kau Kalisitiane paní, ko e pale ko iá ko e moʻui taʻefaʻamate ʻi hēvani ko e ngaahi tuʻi fakataha mo Sīsū. Ki he “fanga sipi kehe,” ko e palé ko e moʻui taʻengata ʻi ha māmani melino. (Sione 10:16; 2 Pita 3:13) ʻI he taimi ní, te tau fehangahangai mo e “ngaahi mamahi lahi.” Tau lāulea ki he faʻahinga ʻahiʻahi ʻe ua te tau hokosia nai.

NGAAHI ʻOHO FAKAHANGATONU

7. Ko e hā ʻoku kau ʻi he ngaahi ʻoho fakahangatonú?

7 Naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū: “ʻE tuku atu kimoutolu ʻe he kakaí ki he ngaahi fakamaauʻanga fakafeituʻú, pea ʻe haha kimoutolu ʻi he ngaahi sinakoké pea fokotuʻu ʻi he ʻao ʻo e kau kōvaná mo e ngaahi tuʻí.” (Maʻake 13:9) Ko ia naʻe pehē ʻe Sīsū ko e kau Kalisitiane ʻe niʻihi te nau fehangahangai mo e ngaahi ʻoho fakahangatonu, hangē ko e fakatanga. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ko e fakatanga ko ení ʻe fakatupunga nai ia ʻe he kau taki lotu pe kau taki fakapolitikale. (Ngā. 5:27, 28) Fakakaukau foki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paulá. Naʻá ne ilifia ʻi he fakakaukau atu ki he fakatanga ko iá? Halaʻatā.—Lau ʻa e Ngāue 20:22, 23.

8, 9. Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Paula naʻá ne fakapapauʻi ke kātakí? Kuo anga-fēfē kātekina ʻe he fanga tokoua ʻe niʻihi ʻa e ngaahi ʻoho fakahangatonu ʻi hotau ʻahó ni?

8 Naʻe fakafepakiʻi loto-toʻa ʻe Paula ʻa e ngaahi ʻoho fakahangatonu ʻa Sētané peá ne pehē: “ʻOku ʻikai te u lau ʻeku moʻuí ko ha meʻa ʻoku teitei mahuʻinga kiate au, kehe pē ke u ʻosiki hoku ʻalungá pea mo e ngāue ko ia kuó u maʻu mei he ʻEiki ko Sīsuú, ke faifakamoʻoni fakaʻāuliliki ki he ongoongo lelei ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá.” (Ngā. 20:24) Naʻe ʻikai ilifia ʻa Paula ki hono fakatangaʻí. ʻI hono kehé, naʻá ne fakapapauʻi ke kātaki. Ko ʻene taumuʻá ke “faifakamoʻoni fakaʻāuliliki” naʻa mo e taimi ʻo ʻene faingataʻaʻia ʻi he ngaahi ʻahiʻahí.

9 ʻI he ʻahó ni, kuo tauhi mateaki ʻe he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine tokolahi ʻenau anga-tonú lolotonga ʻa e ngaahi taimi ʻo e fakatangá. ʻI he fonua ʻe taha, kuo tuku pōpula ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe niʻihi ʻi he meimei taʻu ʻe 20 ʻo ʻikai fakamāuʻi. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻoku nau fakafisi ke kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé. Kuo ʻikai fakaʻatā ke ʻaʻahi ange naʻa mo honau fāmilí kia kinautolu, pea kuo haha mo fakamamahiʻi ʻa e kau pōpula ʻe niʻihi.

10. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻoua te tau manavahē ki ha ngaahi mamahi lahi ʻoku hoko fakafokifā?

10 ʻI he ngaahi feituʻu kehe, ʻoku kātekina ai ʻe hotau fanga tokouá ʻa e ngaahi mamahi lahi ʻoku hoko fakafokifā. Kapau ʻe hoko eni kiate koe, ʻoua ʻe hoko ʻo manavahē. Manatuʻi ʻa Siosifa. Fakafokifā, naʻe fakatau pōpula ia. Ka naʻe ‘fakahaofi ia ʻe Sihova mei hono ngaahi faingataʻaʻia kotoa pē.’ (Ngā. 7:9, 10) ʻE lava ʻe Sihova ke fai ʻa e meʻa tatau kiate koe. Manatuʻi maʻu pē “ʻoku ʻiloʻi ʻe Sihova ʻa e founga ke fakahaofi ai ʻa e kakai anga-līʻoa fakaʻotuá mei he ʻahiʻahí.” (2 Pita 2:9) ʻOkú ke maʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ke falala ai kia Sihova pea kātekina ʻa e fakatangá ʻi he loto-toʻa. Falala ʻe lava ʻe Sihova ʻo maluʻi koe mei he māmani fulikivanu ko ení pea ʻoatu kiate koe ʻa e moʻui taʻengatá.—1 Pita 5:8, 9.

NGAAHI ʻOHO TAʻEFAKAHANGATONU

11. ʻOku anga-fēfē ʻa e kehe ʻa e ngaahi ʻoho taʻefakahangatonú mei he ngaahi ʻoho fakahangatonú?

11 ʻE pau nai ke tau kātekina foki ʻa e ngaahi ʻoho taʻefakahangatonu. ʻOku anga-fēfē ʻa e kehe ʻa e ngaahi ʻoho ko ení mei he ngaahi ʻoho fakahangatonu ʻo e fakatangá? Ko e ngaahi ʻoho fakahangatonú ʻoku hangē ia ha ʻahiohio ʻoku hoko fakafokifā pea fakaʻauha ai ho ʻapí ʻi he taimi pē ko iá. Kae kehe, ko e ngaahi ʻoho taʻefakahangatonú ʻoku hangē ia ha fanga lō hina ʻoku nau keina māmālie ʻa e papa ho falé. ʻI he taimi te ke ʻilo ai ʻa e meʻa kuo fai ʻe he fanga lō hiná, kuo fuʻu tōmui ia koeʻuhí ʻoku mei holo ʻa e falé ia.

12. (a) Ko e hā ʻa e taha ʻo e ngaahi ʻoho taʻefakahangatonu ʻa Sētané, pea ko e hā ʻoku fuʻu ola lelei aí? (e) Naʻe anga-fēfē hono uesia ʻa Paula ʻe he loto-siʻí?

12 ʻOku loto ʻa Sētane ke fakaʻauha ho kaumeʻa mo Sihová. ʻOkú ne ngāueʻaki nai ʻa e ngaahi ʻoho fakahangatonu ʻo e fakatangá pe ngaahi ʻoho taʻefakahangatonu hangē ko e fakalotosiʻí, ʻa ia ko e taha ia ʻo ʻene ngaahi meʻangāue ola lelei tahá. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻe lava ke ne fakavaivaiʻi māmālie hotau vahaʻangatae mo e ʻOtuá. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻe ongoʻi loto-siʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe aʻu ʻo ne ui ia ko ha “tangata fakaʻofa.” (Lau ʻa e Loma 7:21-24.) Ko e hā ʻe ongoʻi loto-siʻi ai ha tangata hangē ko Paulá? He ko ē, naʻá ne maʻu ha vahaʻangatae lelei mo Sihova pea ngalingali ko ha mēmipa ia ʻo e kulupu pulé. Neongo ia, naʻe ongoʻi loto-siʻi ʻa Paula koeʻuhí ko ʻene ngaahi taʻehaohaoá. Naʻá ne loto ke fai ʻa e meʻa naʻe leleí, ka naʻe ʻikai ke faingofua maʻu pē. Kapau kuó ke maʻu ha ngaahi ongoʻi pehē, ʻe lava leva ke ke maʻu ʻa e fiemālie ʻi hono ʻiloʻi naʻe maʻu ʻe Paula ʻa e ngaahi fāinga pehē.

13, 14. (a) Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e kakai ʻe niʻihi ʻa e ʻOtuá ʻo loto-siʻí? (e) Ko hai ʻoku loto ke sio ʻoku fakaʻauha ʻetau tuí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

13 ʻI he taimi ʻe niʻihi, ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine tokolahi ʻoku nau ongoʻi loto-siʻi, loto-moʻua pea aʻu ʻo ongoʻi taʻeʻaonga nai. Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻe ha tuofefine tāimuʻa faivelenga: “ʻOku ou toutou fakakaukau fekauʻaki mo ha fehālaaki naʻá ku fai, ʻo ongoʻi kovi ange fekauʻaki mo ia ʻi he taimi taki taha. ʻI he taimi ʻoku ou fakakaukau ai ki he fehālaaki kotoa kuó u faí, ʻe lava ke ne ʻai au ke u ongoʻi hangē heʻikai ʻaupito faifai ange ʻo toe ʻofa ha taha ʻiate au, naʻa mo Sihova.”

14 Ko e hā ʻoku ongoʻi loto-siʻi ai ʻa e kau sevāniti faivelenga ʻe niʻihi ʻa Sihová, hangē ko e tuofefine naʻe toki lave ki aí? ʻE lava ke ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga lahi. Mahalo pē koeʻuhí ʻoku nau fakakaukau ʻikai lelei fekauʻaki mo kinautolu pe ko honau ngaahi tuʻunga ʻi he moʻuí. (Pal. 15:15) ʻOku maʻu nai ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻikai lelei koeʻuhí ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi mahamahaki fakaesino ʻokú ne uesia ʻenau ngaahi ongoʻí. Pe ko e hā pē ʻa e ʻuhinga nai ʻoku nau maʻu ai ʻa e ngaahi ongoʻi ʻikai leleí, manatuʻi ʻa e tokotaha ʻokú ne ʻai ke tau maʻu ʻa e ngaahi ongoʻi peheé. Ko hai ʻokú ne loto ke tau mātuʻaki loto-siʻi pea taʻofi ai ʻetau ngāue kia Sihová? Ko hono moʻoní, ko Sētane. Kuo fakahalaiaʻi ia ki he mate pea ʻokú ne loto ke ke ongoʻi ʻoku ʻikai foki haʻo ʻamanaki. (Fkh. 20:10) ʻOku loto ʻa Sētane ke tau hohaʻa pea fakavaivaiʻi ʻetau faivelengá. Pe ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi ʻoho fakahangatonu pe taʻefakahangatonu, ko e taumuʻa ʻa Sētané ke taʻofi ʻetau ngāue ki he ʻOtuá. Fakapapauʻi, ko e kakai ʻa e ʻOtuá ʻoku nau kau ʻi ha tau, ko e faitau ke maluʻi ʻenau anga-tonu kia Sihová.

15. Fakatatau ki he 2 Kolinitō 4:16, 17, ko e hā ʻoku tau fakapapauʻi ke faí?

15 Fakapapauʻi ke ʻoua ʻe foʻi ʻi he faitaú. Hanganaki tokangataha ki he palé. Naʻe tohi ʻe Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó: “ʻOku ʻikai te tau foʻi, ka neongo kapau ʻoku fakaʻaʻau ke mole atu hotau tangata ʻi tuʻá, ko e moʻoni ko hotau tangata ʻi lotó ʻoku fakafoʻou ia ʻi he ʻaho ki he ʻaho. He neongo ko e mamahí ʻoku fakataimi pē mo maʻamaʻa, ʻokú ne fakatupu mai ʻe ia maʻa kitautolu ha lāngilangi ʻa ia ʻoku mātuʻaki lahi faufaua ange pea ʻoku taʻengata.”—2 Kol. 4:16, 17.

TEUTEU HE TAIMÍ NI KI HE MAMAHI LAHÍ

ʻOku akoʻi ʻa e kau Kalisitiane kei siʻi mo taʻumotuʻá ke nau taukapoʻi ʻenau tuí (Sio ki he palakalafi 16)

16. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke teuteu he taimí ni ki he mamahi lahí?

16 ʻOku maʻu ʻe Sētane ʻa e “ngaahi ngāue kākā” pe ngaahi palani kovi ke ngāueʻaki kiate kitautolu. (ʻEf. 6:11) Ko e ʻuhinga ia ʻoku fiemaʻu ai ke tau muimui ki he faleʻi ʻoku maʻu ʻi he 1 Pita 5:9: “Mou tuʻu ʻo fakafepakiʻi ia, tuʻu maʻu ʻi he tuí.” Ke hoko ʻo tuʻu maʻú, ʻoku fiemaʻu ke teuʻi hotau ʻatamaí mo e lotó he taimí ni koeʻuhí ke tau mateuteu pea loto-lelei ke fai ʻa e meʻa ʻoku tonú. Ke fakatātaaʻi: Ki muʻa fuoloa ke ʻalu ʻi he taú, ʻoku maʻu ʻe he kau sōtiá ʻa e ako makehe ke ne teuʻi kinautolu ki he taú. ʻOku pehē pē ʻene moʻoni ia kia kitautolú. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo ʻa e ngaahi tau te tau kau ai ʻi he kahaʻú. Ko ia kuo pau ke tau ako mālohi lolotonga ʻa e taimi nongá. Naʻe fakalototoʻaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e kau Kalisitiané: “Hanganaki siviʻi pe ʻoku mou ʻi he tuí, hanganaki fakamoʻoniʻi ʻa e tuʻunga totonu ʻoku mou ʻi aí.”—2 Kol. 13:5.

17-19. (a) ʻI he ngaahi founga fē ʻe lava ai ke tau sivisiviʻi kitautolú? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e teuteu ʻa e fānaú ke taukapoʻi ʻenau tuí lolotonga ʻa e ʻi he ʻapiakó?

17 Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke ke sivisiviʻi ai koé ko hono ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko e: ‘ʻOku ou lotu maʻu pē? ʻI he taimi ʻoku fakaʻaiʻai ai au ʻe he niʻihi kehé ke fai ʻa e meʻa ʻoku halá, ʻoku ou talangofua ki he ʻOtuá ko e pulé ia kae ʻikai ki he tangatá? ʻOku ou maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá? ʻOku ou loto-toʻa ʻi he lea fekauʻaki mo ʻeku ngaahi tuí? ʻOku ou fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi fehālaaki ʻoku fai mai ʻe hoku fanga tokouá, ʻo hangē pē ko ʻeku loto ke nau fakamolemoleʻi aú? ʻOku ou talangofua ki he kau mātuʻa ʻi heʻeku fakatahaʻangá pea pehē foki ki he faʻahinga ʻoku nau tokangaʻi ʻa e fakatahaʻanga ʻi māmani lahí?’

18 ʻOku ʻātakaiʻi kitautolu ʻe he kakai ʻoku nau feinga ke tākiekina ʻetau fakakaukaú. Ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine kei siʻi tokolahi kuo nau lea loto-toʻa fekauʻaki mo ʻenau ngaahi tuí lolotonga ʻenau ʻi he ʻapiakó. Pea ʻoku ʻikai ke nau mā pe manavasiʻi ke fai pehē. Ko e hā kuó ne tokoniʻi ʻa e fānau ko ení ke nau lea ʻi he loto-toʻá? Kuo nau ngāueʻaki ʻa e ngaahi fokotuʻu ʻoku maʻu ʻi heʻetau ngaahi makasiní. Ko e fakatātaá, ʻi heʻetau ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Mē 15, 2013, peesi 6, ʻoku fakamatala ai ki he founga ke hoko ai ʻo loto-maʻu lahi ange ʻi he taimi ʻokú ke talanoa ai ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo hoʻo ngaahi tuí ʻaki hono ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe niʻihi ke fakaʻuhinga mo ho kaungākalasí. Mātuʻa, fakapapauʻi ʻokú ke lāulea mo hoʻo fānaú ki he ngaahi founga ʻe lava ke nau taukapoʻi ai ʻenau tuí koeʻuhí ke nau lava ʻo mateuteu ke fai pehē lolotonga ʻa e ʻi he ʻapiakó.

19 Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke faingofua maʻu pē ke taukapoʻi ʻetau ngaahi tuí pe ke fai ha ngaahi meʻa kehe ʻoku loto ʻa Sihova ke tau faí. Ko e fakatātaá, hili ha ngāue ʻaho kakato, te tau fakamālohiʻi kitautolu ke tau ʻalu ki he fakatahá. Pe ʻoku faingataʻa nai ke ʻā pongipongi ʻo ʻalu ʻi he malaʻe malangá. Kae manatuʻi: Kapau ʻokú ke angaʻaki ke fai ʻa e ngaahi meʻa ko ení he taimí ni, te ke hoko ʻo mateuteu ʻi he taimi ʻe hoko mai ai ha ngaahi ʻahiʻahi lalahi ange ʻi he kahaʻú.

20, 21. (a) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fakalaulauloto ki he huhuʻí ke ikuʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻikai leleí? (e) Ko e hā ʻoku totonu ke tau fakapapauʻi ke faí?

20 Fēfē ʻa e ngaahi ʻoho taʻefakahangatonú? Ko e fakatātaá, ʻe lava fēfē ke tau ikuʻi ʻa e ngaahi ongoʻi loto-siʻí? Ko e taha ʻo e ngaahi founga mālohi taha ke fai pehē aí ko e fakalaulauloto ki he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú. Ko e meʻa ia naʻe fai ʻe he ʻapositolo ko Paulá. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá ne ongoʻi loto-mamahi. Ka naʻá ne ʻiloʻi ko e pekia ʻa Kalaisí, ʻo ʻikai ki he kakai haohaoá, ka ki he kau angahala hangē ko iá. Naʻá ne tohi: “ʻOku ou moʻui ʻo fakatatau ki he tui ʻa ia ko e tui ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻa ia naʻá ne ʻofeina au peá ne tuku atu ia koeʻuhi ko aú.” (Kal. 2:20) ʻIo, naʻe tali ʻe Paula ʻa e huhuʻí pea tui ʻoku ʻaonga ia kiate ia tonu.

21 Ko koe foki ʻe lava ke ke maʻu ʻaonga lahi kapau te ke tali ʻa e huhuʻí ko ha meʻaʻofa fakafoʻituitui meia Sihova. ʻOku ʻikai ʻuhinga ení ʻe mole atu leva ʻa e loto-siʻí. Ko e niʻihi ʻe pau ke nau kātekina nai ʻa e loto-siʻí mei he taimi ki he taimi kae ʻoua ke hoko mai ʻa e māmani foʻoú. Kae manatuʻi: Ko e palé ʻe maʻu ia ʻe he faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau foʻí. ʻI he ʻaho kotoa ʻoku tau toe ofi ange ki he taimi ʻe hoko mai ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻI heʻene hoko mai iá, ʻe ʻi ai ʻa e melino ʻi he māmaní pea ʻe hoko ʻa e kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo haohaoa. Fakapapauʻi ke hū ki he Puleʻanga ko iá, neongo kapau kuo pau ke ke fai ia ʻo fou atu ʻi he ngaahi mamahi lahi.