Skip to content

Skip to table of contents

Tauhi Maʻu Hoʻo Mateaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá

Tauhi Maʻu Hoʻo Mateaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá

“ʻOku ʻikai ko ha konga kinautolu ʻo e māmaní.”—SIONE 17:16.

HIVA: 18, 54

1, 2. (a) Ko e hā ʻa e fehokotaki ʻi he vahaʻa ʻo e mateaki kia Sihová mo e ʻikai kau ki ha tafaʻaki ʻi he ngaahi fekeʻikeʻi ʻa e māmani ko ení? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.) (e) Ko e hā ʻoku mateaki ki ai ʻa e kakai tokolahi, ka ko e hā hono ikuʻangá?

 KO E kau sevāniti ʻa Sihová ʻoku nau tuʻu-ʻatā pea ʻoku ʻikai ke nau kau ʻi he ngaahi meʻa ʻokú ne fakamavahevaheʻi ʻa e kakaí, hangē ko e mamahiʻi-fonuá, lau matakalí pe anga fakafonuá. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻoku tau ʻofa kia Sihova, mateaki kiate ia mo talangofua kiate ia. (1 Sio. 5:3) Tatau ai pē pe ko fē ʻa e feituʻu ʻoku tau nofo aí pe ko e feituʻu ʻoku tau haʻu mei aí, ʻoku tau muimui ki he ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá. Ko e mateaki kia Sihova mo hono Puleʻangá ʻoku mahuʻinga ange ia ʻi ha toe meʻa. (Māt. 6:33) Ko e ʻuhinga ia ʻoku lava ai ke tau leaʻaki ʻoku ‘ʻikai ko ha konga kitautolu ʻo e māmaní.’—Lau ʻa e Sione 17:11, 15, 16; ʻAi. 2:4.

2 Ko e kakai tokolahi ʻi he māmaní he ʻahó ni ʻoku nau mateaki ki honau fonuá, matakalí pe anga fakafonuá, pe naʻa mo ʻenau timi sipotí. Ko e meʻa fakamamahí, kuo iku eni ke feʻauʻauhi ai ʻa e tokolahi ʻo kinautolu, fetāufehiʻaʻaki, pea ʻi he taimi ʻe niʻihi ko hono tāmateʻi ʻa e faʻahinga ʻoku mateaki ki he faʻahi ʻe tahá. Neongo ʻoku ʻikai ke tau kau ʻi he ngaahi fekeʻikeʻi ko ení, ʻe lava ke uesia kitautolu mo hotau fāmilí, pea te tau faingataʻaʻia lahi nai ʻi ha fakamaau taʻetotonu. ʻE mātuʻaki faingofua nai ke kau ki ha faʻahi kapau ʻoku fai ʻe he ngaahi puleʻangá ha ngaahi fili taʻetotonu, koeʻuhí naʻe fakatupu kitautolu ʻe he ʻOtuá fakataha mo e malava ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku tonú pe meʻa ʻoku taʻetotonú. (Sēn. 1:27; Teu. 32:4) ʻOku anga-fēfē hoʻo ongoʻí ʻi he taimi ʻoku hoko ai ha meʻa taʻetotonu? ʻOku malava ke ke nofoʻaki tuʻu-ʻatā, pe ʻokú ke kau ki ha faʻahi?

3, 4. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ke tau fakafaʻafaʻahi ai ʻi he hoko ha ngaahi fekeʻikeʻi? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

3 ʻOku fakafaʻafaʻahi ʻa e kakai tokolahi ʻi he taimi ʻoku hoko ai ha fekeʻikeʻi koeʻuhí ko hono fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e kau tangataʻifonua leleí ʻo pehē ko e meʻa totonu eni ke faí. Ka ʻoku tau muimui kia Sīsū. Ko ia ʻoku ʻikai ke tau kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé, pea ʻoku ʻikai ke tau kau ʻi he taú. (Māt. 26:52) ʻOku ʻikai fakakaukau ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku lelei ange ha konga ʻe taha ʻo e māmani ʻo Sētané ʻi ha konga ʻe taha. (2 Kol. 2:11) ʻOku ʻikai ke tau loto ke ʻi ai haʻatau kaunga ʻe taha ki he ngaahi fekeʻikeʻi ʻo e māmani ko ení.—Lau ʻa e Sione 15:18, 19.

4 Koeʻuhí ko ʻetau taʻehaohaoá, ʻe kei maʻu nai ʻe he niʻihi ʻo kitautolu ha ngaahi ongoʻi taʻetotonu ki ha matakali kehe. (Sel. 17:9; ʻEf. 4:22-24) ʻI he kupu ko ení, te tau ako ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni te ne tokoniʻi kitautolu ke faitau pea ikuʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ko ia ʻokú ne fakamavahevaheʻi ʻa e kakaí. Te tau toe lāulea ai ki he founga ʻe lava ke tau mateaki ai ki he Puleʻangá ʻaki hono akoʻi kitautolu ke fakakaukau ki he anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihova mo Sīsuú.

ʻUHINGA ʻOKU ʻIKAI KE TAU POUPOU AI KI HA KONGA ʻO E MĀMANÍ

5, 6. ʻI he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú, naʻe anga-fēfē ʻene vakai ki he ngaahi matakali kehekehe, pea ko e hā hono ʻuhingá?

5 ʻI he taimi ʻokú ke ʻilo ai ʻoku faingataʻa ke nofoʻaki tuʻu-ʻatā pea ʻikai fakafaʻafaʻahí, ʻeke hifo kiate koe, ‘Ko e hā naʻe mei fai ʻe Sīsuú?’ ʻI he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú, naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi fekeʻikeʻi mo e taʻefelotoi ʻi he vahaʻa ʻo e kakai Siutea, Kāleli mo Samēliá. Fakakaukau ki ha ngaahi fakatātā. Ko e kau Siú mo e kau Samēliá naʻe ʻikai ke nau feleaʻaki. (Sione 4:9) Naʻe taʻefelotoi ʻa e kau Fālesí mo e kau Sātusí ʻi he ngaahi meʻa lahi. (Ngā. 23:6-9) Ko e kau Siu naʻe ako Laó naʻa nau fakakaukau naʻa nau lelei ange ʻi he faʻahinga naʻe ʻikai ako Laó. (Sione 7:49) Pea naʻe fehiʻa ʻa e tokolahi ʻi he kau tānaki tukuhaú mo e kau Lomá. (Māt. 9:11) Ka naʻe ʻikai ke kau ʻa Sīsū ʻi he ngaahi fekeʻikeʻi ko ení. Neongo naʻá ne taukapoʻi maʻu pē ʻa e moʻoni fekauʻaki mo Sihová pea ʻiloʻi ko e kau ʻIsilelí ko e puleʻanga makehe ʻa e ʻOtuá, naʻe ʻikai ʻaupito ke ne akoʻi ʻene kau ākongá ʻoku nau lelei ange ʻi he niʻihi kehé. (Sione 4:22) ʻI hono kehé, naʻá ne akoʻi kinautolu ke nau ʻofa ki he kakai kotoa pē.—Luke 10:27.

6 Ko e hā naʻe ʻikai vakai ai ʻa Sīsū ki ha matakali ʻoku nau māʻolunga angé? Koeʻuhí ko e anga ʻo ʻene ongoʻi mo ʻene Tamaí ki he kakaí. Naʻe fakatupu ʻe Sihova ʻa e ongo meʻa fakaetangatá ke na fakafonu ʻa e māmaní ʻaki ʻa e ngaahi matakali kehekehe. (Sēn. 1:27, 28) Ko ia ʻoku ʻikai ke fakakaukau ʻa Sihova mo Sīsū ʻoku lelei ange ha matakali, fonua pe lea ʻi ha fonua ʻe taha. (Ngā. 10:34, 35; Fkh. 7:9, 13, 14) Kuo pau ke tau muimui ʻi heʻena faʻifaʻitakiʻanga haohaoá.—Māt. 5:43-48.

7, 8. (a) Ko e tafaʻaki ʻa hai ʻoku tau kau ki aí, pea ko e hā hono ʻuhingá? (e) Ko e hā kuo pau ke tau manatuʻi fekauʻaki mo e fakaleleiʻanga ki he ngaahi palopalema ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

7 Ko e hā ʻoku ʻikai ke tau poupouʻi ai ha pule fakaetangata pe puleʻanga? Koeʻuhí ʻoku tau kau ki he tafaʻaki ʻa Sihová. Ko ia hotau Pulé. ʻI ʻĪteni, naʻe pehē ʻe Sētane naʻe ʻikai ko Sihova ʻa e pule lelei taha ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe loto ʻa Sētane ke tui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ko ʻene foungá naʻe lelei ange ia ʻi he founga ʻa e ʻOtuá. ʻOku tuku ʻe Sihova ke tau fili pe ko fē ʻa e tafaʻaki ʻoku tau loto ke kau ki aí. Kae fēfē koe? ʻOkú ke talangofua kia Sihova koeʻuhí ʻokú ke tui ko ʻene foungá ʻoku lelei ange ia ʻi hoʻo foungá? ʻOkú ke tuipau ko hono Puleʻangá pē te ne lava ke fakaleleiʻi ʻetau ngaahi palopalemá? Pe ʻokú ke fakakaukau ʻe lava pē ʻe he kakaí ke puleʻi lelei kinautolu ʻo taʻekau ai ʻa e ʻOtuá?—Sēn. 3:4, 5.

8 Ko e fakatātaá, kapau ʻoku ʻeke atu ʻe ha taha ko e hā hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo ha faʻahi fakapolitikale pau, kulupu fakafepaki, pe ko ha kautaha meimei tatau, ko e hā hoʻo talí? Ko e niʻihi ʻo e ngaahi kulupu ko ení ʻoku nau loto-moʻoni nai pea loto ke tokoniʻi ʻa e kakaí. Ka ʻoku tau ʻilo ko e Puleʻanga pē ʻo Sihová ʻe lava ke ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea toʻo atu ʻa e fakamaau taʻetotonu kotoa pē. ʻOku tau toe muimui ʻi he fakahinohino ʻa Sihova ʻi he fakatahaʻangá, kae ʻikai ko e taki taha fai pē ʻa e meʻa ʻokú ne fakakaukau ko e lelei tahá ia. Ko e ʻuhinga ia ʻoku fāʻūtaha ai ʻa e fakatahaʻangá.

9. Ko e hā ʻa e palopalema naʻe maʻu ʻe he niʻihi ʻo e kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí, pea ko e hā naʻe fiemaʻu ke nau faí?

9 ʻI he ʻuluaki senitulí, ko e niʻihi ʻi he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó naʻa nau tauʻaki fakakikihi ʻo pehē, “‘ʻOku ʻo Paula au,’ ‘Ka ʻoku ʻo ʻApolosi au ia,’ ‘Ka ʻoku ʻo Kīfasi au ia,’ ‘Ka ʻoku ʻo Kalaisi au ia.’” ʻI hono ʻiloʻi eni ʻe Paulá, naʻá ne ʻohovale. Ko ha palopalema mafatukituki eni, koeʻuhí naʻe ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa e melino ʻa e fakatahaʻangá. Ko ia naʻá ne ʻeke ki hono fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné: “Kuo māvahevahe ai ʻa e Kalaisí?” Naʻe akonakiʻi kinautolu ʻe Paula: “ʻOku ou enginaki atu leva eni kiate kimoutolu, fanga tokoua, fakafou ʻi he huafa ʻo hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻoku totonu ke mou lea loto-taha kotoa pē, pea ʻoku totonu ke ʻoua naʻa ʻi ai ha ngaahi māvahevahe ʻi homou lotolotongá, ka ke mou hoko ʻo fāʻūtaha kakato ʻi he ʻatamai tatau mo e fakakaukau tatau.” ʻOku pehē pē ʻi he ʻahó ni. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa ʻi ai ha ngaahi māvahevahe ʻi he fakatahaʻangá.—1 Kol. 1:10-13; lau ʻa e Loma 16:17, 18.

10. Ko e hā naʻe fakamanatu ʻe Paula ki he kau Kalisitiané, pea ko e hā ʻoku tau ako mei aí?

10 Naʻe fakamanatu ʻe Paula ki he kau Kalisitiane paní ko e kau tangataʻifonua kinautolu ʻo hēvani pea ʻoku totonu ke ʻoua te nau tokangataha ki he “ngaahi meʻa ʻi he māmaní.” (Fil. 3:17-20) a Ko e kau paní ko e kau fakafofonga ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e ʻOtuá mo Kalaisi. ʻI he taimi ʻoku ʻi ha fonua muli ai ha fakafofonga, ʻoku ʻikai ke ne kau ʻi he ngaahi palopalema mo e ngaahi meʻa fakapolitikale ʻo e fonua ko iá. ʻI ha founga meimei tatau, ʻoku ʻikai totonu ki he kau paní ke nau kau ʻi he ngaahi palopalema mo e ngaahi meʻa fakapolitikale ʻo e māmaní. (2 Kol. 5:20) Ko e faʻahinga ʻoku ʻamanaki ke moʻui taʻengata ʻi he māmaní ʻoku nau mateaki foki ki he Puleʻangá pea ʻikai kau ki ha tafaʻaki ʻi he ngaahi fekeʻikeʻi ʻo e māmani ko ení.

AKOʻI KOE KE KE MATEAKI KI HE PULEʻANGA ʻO SIHOVÁ

11, 12. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei ai kapau ʻoku tau loto ke nofoʻaki mateaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi ha tuofefine ʻe taha fekauʻaki mo e kakai ʻe niʻihi, pea ko e hā naʻe tokoni kiate ia ke ne liliú?

11 ʻI he konga lahi taha ʻo e māmaní, ʻoku ongoʻi ʻe he kakaí ʻoku ʻi ai honau vahaʻangatae makehe mo e faʻahinga kuo ʻi ai honau hisitōlia, anga fakafonua mo e lea tatau ʻo hangē ko kinautolú. ʻOku nau mātuʻaki pōlepoleʻaki maʻu pē ʻa e feituʻu ʻoku nau haʻu mei aí. Ka kuo pau ke ʻoua te tau ʻai ʻa e ngaahi fakakaukau ko ení ke ne uesia kitautolu. ʻI hono kehé, kuo pau ke liliu ʻa e anga ʻetau fakakaukaú pea fiemaʻu ke tau akoʻi hotau konisēnisí koeʻuhí ke tau nofoʻaki tuʻu-ʻatā ʻi he ngaahi tuʻunga kotoa pē. ʻE lava fēfē ke tau fai eni?

12 Ko e fakatātaá, ko Māsela b naʻe fanauʻi ʻi he fonua naʻe ʻuluaki ui ko ʻIukosilāvia. ʻI he feituʻu naʻá ne tupu hake aí, naʻe fehiʻa ʻa e kakaí ʻi he kau Sēpiá. ʻI he taimi naʻá ne ako ai fekauʻaki mo Sihová, naʻá ne ʻilo naʻe ʻikai ke leleiʻia ʻa Sihova ʻi ha matakali ʻe taha ʻo lelei ange ia ʻi ha matakali kehe pea ʻoku loto ʻa Sētane ke fetāufehiʻaʻaki ʻa e kakaí. Ko ia naʻá ne feinga mālohi ke liliu ʻa e anga ʻene ongoʻí. Ka ʻi he taimi naʻe kamata ai ha tau ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi matakali kehekehe ʻi he feituʻu naʻe nofo aí, naʻe kamata ke toe maʻu ʻe Māsela ʻa e ngaahi ongoʻi tāufehiʻa ki he kau Sēpiá. Naʻe aʻu ʻo ʻikai loto ke ne malanga kia kinautolu. Naʻá ne ʻiloʻi naʻe hala eni, ko ia naʻá ne kōlenga kia Sihova ke tokoniʻi ia ke taʻofi ʻene ongoʻi peheé. Naʻá ne toe kole kiate ia ke ne tokoniʻi ia ke ne kamata tāimuʻa. ʻOku pehē ʻe Māsela: “Kuó u ʻiloʻi ko e tokangataha ki he ngāue fakafaifekaú ʻa e tokoni lelei taha kuó u maʻú. ʻI he ngāue fakafaifekaú, ʻoku ou feinga ke faʻifaʻitaki ai ki he ʻulungaanga anga-ʻofa ʻo Sihová, pea kuó u sio ki he mōlia atu ʻeku ngaahi ongoʻi tāufehiʻá.”

13. (a) Ko e hā naʻe hoko kia Selá, pea naʻe anga-fēfē ʻene fakafeangai ki aí? (e) Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he hokosia ʻa Selá?

13 Ko Selá ko ha tuofefine mei Mekisikou naʻe hiki ki ʻIulope. ʻI he fakatahaʻanga ʻokú ne kau ki aí, ʻoku ʻi ai ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine mei ha feituʻu kehe ʻo ʻAmelika Latina. ʻOku pehē ʻe Sela ko e niʻihi ʻo kinautolu naʻa nau fakakataʻaki ʻa e fonua naʻá ku haʻu mei aí, ko ʻemau anga fakafonuá mo ʻemau hivá. Naʻá ne loto-mamahi, ko ia naʻá ne lotu kia Sihova ke tokoniʻi ia ke ʻoua te ne ʻita. Naʻe mei fēfē ʻetau fakafeangaí kapau naʻa tau ʻi hono tuʻungá? Ko e niʻihi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻoku nau kei fāinga ke mapuleʻi ʻenau ngaahi ongoʻí ʻi he taimi ʻoku nau fanongo ai ki ha ngaahi lea ʻikai lelei ʻo fekauʻaki mo e feituʻu ʻoku nau haʻu mei aí. Ko ia ʻoku ʻikai ʻaupito ke tau loto ke leaʻaki pe fai ha meʻa ke ʻai ai ha matakali kehe ke hā lelei ange ia ʻi ha matakali kehe. ʻOku ʻikai ke tau loto ke fakatupunga ha ngaahi māvahevahe ʻi he fakatahaʻangá pe ʻi ha feituʻu pē.—Loma 14:19; 2 Kol. 6:3.

14. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke fakakaukau fekauʻaki mo e kakaí ʻo hangē ko e fakakaukau ʻa Sihová?

14 ʻOku tau ʻiloʻi kotoa ʻoku fāʻūtaha ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová ko e kakai pē taha, ko ia kuo pau ke ʻoua ʻaupito te tau ongoʻi ʻoku māʻolunga ange ha feituʻu pe fonua ʻi he feituʻu pe fonua ʻe taha. Ka ʻe tākiekina nai koe ʻe ho fāmilí mo e faʻahinga naʻa mou tupu fakatahá ke ke ʻofa ʻi he feituʻu ʻokú ke haʻu mei aí. Kae mahalo ʻi he taimi ʻe niʻihi te ke kei maʻu ʻa e fakakaukau ʻikai lelei ki he kakai ʻo e ngaahi fonua, anga fakafonua, lea pe matakali kehe. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke liliú? Fakalaulauloto ki he anga ʻo e ongoʻi ʻa Sihova ki he kakai ʻoku nau pōlepoleʻaki honau fonuá pe fakakaukau ʻoku nau lelei ange ʻi he niʻihi kehé. Fai ha fekumi lahi ange ʻi he kaveinga ko ení lolotonga hoʻo ako fakafoʻituituí pe lotu fakafāmilí. Pea kole leva kia Sihova ke ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ʻa e anga ʻo ʻEne ongoʻi fekauʻaki mo e kakaí.—Lau ʻa e Loma 12:2.

Ke mateaki kia Sihová, kuo pau ke tau talangofua kiate ia ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻoku fai mai ʻe he kakai kehé (Sio ki he palakalafi 15, 16)

15, 16. (a) ʻE anga-fēfē ʻa e fakafeangai mai ʻa e niʻihi koeʻuhí ko ʻetau kehé? (e) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke nofoʻaki mateaki kia Sihova?

15 ʻOku tau loto ke tauhi kia Sihova ʻaki ha konisēnisi lelei, ko ia ʻi he taimi ʻe niʻihi te tau hoko ai ʻo kehe ʻaupito mei hotau kaungāngāué, kaungāakó, kaungāʻapí pe ngaahi kāingá. (1 Pita 2:19) Naʻe fakatokanga mai ʻa Sīsū ʻe aʻu ʻo fehiʻa mai kia kitautolu ʻa e niʻihi kehé koeʻuhí ko ʻetau kehé. Manatuʻi ko e tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻoku nau fakafepaki maí ʻoku ʻikai ke nau ʻilo ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko ia ʻoku ʻikai ke nau mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai kia kitautolu ʻa e mateaki ki he Puleʻangá kae ʻikai ki he ngaahi founga-pule fakaetangatá.

16 Ke mateaki kia Sihová, kuo pau ke tau talangofua kiate ia ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻoku fai pe leaʻaki mai ʻe he kakai kehé. (Tan. 3:16-18) ʻOku tautefito ki he toʻutupú ʻa e faingataʻa nai ke nau kehe mei he niʻihi kehé. Ngaahi mātuʻa, tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau loto-toʻa ʻi he ʻapiakó. ʻE manavahē hoʻo fānaú ke fakafisi ke salute ki he fuká pe fakafisi ke kau ʻi he ngaahi kātoanga mamahiʻi-fonua kehé. Lolotonga ʻa e lotu fakafāmilí, ʻe lava ke mou ako ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa Sihova fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ení. Akoʻi kinautolu ki he founga ke fakamatalaʻi mahino mo anga-fakaʻapaʻapa ai ʻa e meʻa ʻoku nau tui ki aí. (Loma 1:16) Pehē foki, ʻo ka fiemaʻu, tokoniʻi hoʻo fānaú ʻaki hoʻo lea ki heʻenau kau faiakó ʻo fakamatalaʻi kia kinautolu ʻa e meʻa ʻoku tau tui ki aí.

FIEFIA ʻI HE FAKATUPU KOTOA ʻA SIHOVÁ

17. Ko e hā ʻa e fakakaukau ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

17 ʻOku tau faʻa fiefia ʻi he meʻakai, lea, ʻātakai mo e anga fakafonua ʻo e feituʻu naʻa tau tupu hake aí. Ka ʻoku tau ongoʻi ko e meʻa ʻoku tau saiʻia aí ʻoku faʻa lelei ange ia ʻi he meʻa ʻoku saiʻia ai ʻa e kakai kehé? ʻOku fiemaʻu ʻe Sihova ke tau fiefia ʻi he meʻa kehekehe kuó ne fakatupú. (Saame 104:24; Fkh. 4:11) Ko ia ko e hā ke kīvoi ai ʻoku lelei ange ʻa e founga ko ē ʻi he founga ko eé?

18. Ko e hā ʻoku lelei ai ke tau fakakaukau ki he niʻihi kehé ʻo hangē ko e fakakaukau ki ai ʻa Sihová?

18 ʻOku fiemaʻu ʻe Sihova ʻa e faʻahinga kakai kotoa pē ke nau ako fekauʻaki mo ia, lotu kiate ia pea moʻui taʻengata. (Sione 3:16; 1 Tīm. 2:3, 4) Ko ia ʻi hono maʻu ʻe hotau fanga tokouá ha ngaahi fakakaukau ʻoku kehe mei haʻatautolú, ʻoku tau loto-lelei ke fanongo kiate kinautolu, kapau ʻoku fakahōifua kia Sihova ʻenau ngaahi fakakaukaú. Kapau te tau fai ia, ʻe mahuʻinga mo fakafiefia ʻetau moʻuí, pea tau nofoʻaki fāʻūtaha mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Hangē ko ia kuo tau lāulea ki aí, koeʻuhí ʻoku tau mateaki kia Sihova mo hono Puleʻangá, ʻoku ʻikai ke tau kau ki ha faʻahi ʻi he ngaahi fekeʻikeʻi ʻa e māmaní. ʻOku tau fehiʻa ʻi he hīkisiá mo e feʻauʻauhi ʻi he māmani ʻo Sētané. He houngaʻia ē ko kitautolu ʻi hono akoʻi ʻe Sihová ke ʻofa ʻi he melinó pea hoko ʻo anga-fakatōkilalo! ʻOku tau ongoʻi ʻo hangē ko e lea ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Vakai, hono ʻikai lelei, pea hono ʻikai sai ke nonofo ha kainga, ʻo fakataha foki!”—Saame 133:1.

a Ko e niʻihi ʻi he fakatahaʻanga Filipaí naʻa nau hoko nai ko e tangataʻifonua Loma, pea ʻi he ʻuhinga ko ení, naʻa nau maʻu ai ʻa e ngaahi totonu lahi ange ʻi honau fanga tokoua naʻe ʻikai ko e kau tangataʻifonua Lomá.

b Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.