Skip to content

Skip to table of contents

MEI HOTAU KUOHILÍ

“ʻOku ʻIkai Totonu ke Taʻofi Koe ʻe ha Meʻa ʻi he Lalo Laʻaá!”

“ʻOku ʻIkai Totonu ke Taʻofi Koe ʻe ha Meʻa ʻi he Lalo Laʻaá!”

KO E faʻahitaʻu failau ia ʻo e 1931. Ko e hūʻanga ki he holo koniseti ʻiloa ko Pleyel ʻi Pālesi naʻe ʻaukolo ki ai ʻa e kau fakafofonga mei he fonua ʻe 23. Naʻe fakahifo ʻe he ngaahi tekisī lalahí ʻenau kau pāsese teuteu leleí ʻi muʻa ʻi he holó, pea ʻikai fuoloa naʻe fonu ʻa e holo tefitó. Naʻe ofi ki he kakai ʻe toko 3,000 naʻa nau haʻu ʻo ʻikai ke fanongo ki ha koniseti, ka ke fanongo kia Joseph F. Rutherford, ʻa ia naʻá ne takimuʻa ʻi he taimi ko iá ʻi heʻetau ngāue fakamalangá. Ko ʻene ngaahi malanga fakaueʻilotó naʻe fakatonulea ia ki he lea faka-Falanisē, Siamane mo e lea faka-Pōlani. Naʻe ongona ʻa e leʻo matolu ʻo Tokoua Rutherford ʻi he kotoa ʻo e holó.

Ko e fakataha-lahi ʻi Pālesí naʻe hoko ia ko e maka-maile ʻi he ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá ʻi Falanisē. Naʻe lea hangatonu ʻa Tokoua Rutherford ki he kau maʻu fakataha mei mulí—tautefito ki he toʻutupu Kalisitiané—ke nau hoko ko e kau kolopota ʻi Falanisē. Naʻe ʻikai ʻaupito ngalo ʻia John Cooke, ko ha fakafofonga taʻu hongofulu tupu mei Pilitānia ʻa e enginaki fakaueʻiloto ko ení: “ʻOku ʻikai totonu ke taʻofi koe toʻutupu ʻe ha meʻa ʻi he lalo laʻaá mei hoʻo kau ʻi he ngāue kolopotá!” a

Ko e tokolahi hangē ko John Cooke, ʻa ia naʻá ne hoko ko ha misinale ki mui ai, naʻa nau tali ʻa e ui ko eni ki Masitōniá. (Ngā. 16:9, 10) Ko e moʻoni, ko e tokolahi ʻo e kau kolopota ʻi Falaniseé naʻe tupu mei he toko 27 ʻi he 1930 ki he toko 104 ʻi he 1931—ko ha tupu lahi fakaʻulia ia ʻi he taʻu pē ʻe taha. Koeʻuhí ko e ʻikai ke lea faka-Falanisē ʻa e tokolahi taha ʻo e muʻaki kau tāimuʻa ko ení, naʻe anga-fēfē ʻenau fekuki mo e fakafaingataʻaʻiaʻanga ʻo e leá, siʻisiʻi ʻa e meʻa fakamatelié mo e nofo mavahé?

FEKUKI MO E FAKAFAINGATAʻAʻIAʻANGA ʻO E LEÁ

Naʻe fakafalala ʻa e kau kolopota mulí ki he ngaahi kaati fakamoʻoní ke lea maʻa kinautolu fekauʻaki mo e ʻamanaki ʻo e Puleʻangá. ʻOku manatu ha tokoua lea faka-Siamane ʻi haʻane malanga loto-toʻa ʻi Pālesi: “Naʻa mau ʻiloʻi ko hotau ʻOtuá ko ha ʻOtua māfimafi. Kapau naʻe tā vave homau mafú ʻi he taimi naʻa mau kau ai ʻi he ngāue fakafaifekaú, naʻe ʻikai ko e ilifia tangata ka koeʻuhí naʻa mau manavasiʻi naʻa ngalo ʻa e fakalea ko ení: ‘Voulez-vous lire cette carte, sʻil vous plaît? [Te ke fie lau ʻa e kaati ko ení?]’ Naʻa mau tuipau naʻe mahuʻinga moʻoni ʻemau ngāué.”

Naʻe ngāueʻaki ʻe he muʻaki kau kolopotá ʻa e pasikala mo e paiki ke talaki atu ai ʻa e ongoongo leleí ʻi Falanisē

ʻI he malanga ʻi he ngaahi ʻapaatimení, naʻe tuli maʻu pē ʻe he kau tauhi ʻapí ʻa e kau kolopotá. ʻI he ʻaho ʻe taha, naʻe fetaulaki ai ʻa e tuofefine Pilitānia ʻe toko ua naʻe siʻisiʻi pē ʻena lea faka-Falaniseé mo ha tangata ʻiteʻita naʻá ne ʻeke ange pe ko hai ʻokú na loto ke sio ki aí. ʻI he feinga ke fakafiemālieʻi ʻa e tangata ʻiteʻitá, naʻe fakatokangaʻi ʻe he tuofefine ʻe taha ha fakaʻilonga ʻi he matapaá. Naʻe tohi ai ʻa e kupuʻi leá ni: “Tournez le bouton [Tā ʻa e fafangú].” ʻI heʻene fakakaukau ko e hingoa ia ʻo e tokotaha-ʻapí, naʻá ne tali fiefia: “Naʻá ma haʻu ke sio ki he fefine ko ‘Tournez le bouton.’” Ko ha fakakata lelei ia naʻe tokoni lahi ki he ongo kolopota faivelenga ko ení!

ʻIKAI TAʻOFI KINAUTOLU ʻE HE SIʻI ʻA E MEʻA FAKAMATELIÉ MO E NOFO MAVAHÉ

ʻI he 1930 tupú, naʻe pau ke fekuki ʻa e tokolahi taha ʻo e kakai ʻi Falaniseé mo e nofo masivá, pea naʻe ʻikai ke hao mei ai ʻa e kau kolopota mei mulí. ʻI he fakakaukau ki he meʻa naʻá ne hokosia mo hono kaungātāimuʻá, naʻe pehē ʻe ha tuofefine lea faka-Pilitānia ko Mona Brzoska: “Ko homa nofoʻangá naʻe ʻikai ke fuʻu sai, pea ko e taha ʻo e ngaahi palopalema tefitó ko e feinga ke māfana ʻi he taimi momokó. Naʻe pau ke ma fekuki mo e mokoʻīʻī ʻo e lokí ʻo pau ai ke ma fahi ʻa e ʻaisi ʻi he kane vaí ki muʻa ke ma kaukau ʻi he pongipongí.” Naʻe loto-siʻi nai ʻa e muʻaki kau tāimuʻá ʻi he faingataʻa ʻa e moʻuí? ʻIkai ʻaupito! Ko e taha ʻo kinautolu naʻá ne fakamatalaʻi lelei ʻa e anga ʻenau ongoʻí ʻi heʻene pehē: “Naʻe ʻikai ke mau maʻu ha meʻa, ka naʻe ʻikai ke mau masiva ʻi ha meʻa.”—Māt. 6:33.

Kau tāimuʻa Pilitānia naʻa nau maʻu ʻa e fakataha-lahi ʻi Pālesi ʻi he 1931

Ko e kau kolopota loto-toʻa ko ení naʻe pau ke nau toe ikuʻi ʻa e nofo mavahé. ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1930 tupú, naʻe ʻikai ke aʻu ki he toko 700 ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻi Falanisē, pea ko e tokolahi taha ʻo kinautolu naʻa nau movete atu ʻi he fonuá. Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa e kau kolopota nofo mavahé ke nau kei fiefiá? Naʻe fakamatalaʻi ʻe Mona, ʻa ia naʻá ne fehangahangai mo hono hoa tāimuʻá mo e pole ko ení: “Naʻe pau ke ma faitau mo e nofo mavahe ko ení ʻaki ʻema ako fakataha maʻu pē ʻa e ʻū tohi ʻa e Sōsaietí. Koeʻuhí ko e ngaahi taimi ko iá naʻe ʻikai ke mau fai ʻa e toe ʻaʻahí pe ako Tohi Tapú, ʻi he efiafí naʻá ma maʻu ʻa e taimi ke faitohi ki homa fāmilí kae tautefito ki he kau tāimuʻa kehé, ke fevahevaheʻaki ʻemau ngaahi hokosiá mo fefakalototoʻaʻaki.”—1 Tes. 5:11.

Naʻe tauhi maʻu ʻe he kau kolopota feilaulauʻi-kita ko ení ha fakakaukau pau neongo ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻangá. ʻE lava ke hā eni mei he ngaahi tohi naʻa nau ʻave ki he ʻōfisi vaʻá, ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu nai hili ʻa e tāimuʻa ʻi Falaniseé. ʻI he manatu atu ki he ngaahi taʻu ko iá, naʻe tohi ʻe Annie Cregeen, ko ha tuofefine pani naʻá ne fononga takai ʻi Falanisē mo hono husepānití mei he 1931 ki he 1935: “Naʻá ma maʻu ha moʻui fiefia mo fakangalongataʻa! Ko kimautolu kau tāimuʻá, naʻa mau fengāueʻaki vāofi. Hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe he ʻapositolo ko Paulá, ‘naʻá ku tō ʻe au, ko ʻApolosi naʻá ne fuʻifuʻí, ka ko e ʻOtuá ia naʻá ne hanganaki ʻai ia ke tupú.’ ʻOku fakafiefia eni kia kimautolu naʻa mau maʻu ha faingamālie ke tokoni ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí.”—1 Kol. 3:6.

Ko e moʻoni naʻe tuku mai ʻe he muʻaki kau tāimuʻa ko iá ha koloa tukufakaholo ʻo e kātaki mo e faivelenga ke fakakaukau ki ai ʻa e niʻihi ʻoku nau loto ke fakalahi ʻenau ngāue fakafaifekaú. ʻI he ʻahó ni, ʻoku ʻi ai ʻa e kau tāimuʻa tuʻumaʻu ʻe toko 14,000 nai ʻi Falanisē. ʻOku ngāue ʻa e tokolahi ʻo kinautolu ʻi he ngaahi kulupu pe fakatahaʻanga lea muli. b Hangē ko ʻenau kau tāimuʻa ki muʻá, ʻoku ʻikai ke nau tuku ha meʻa ke ne taʻofi kinautolu ʻi he lalo laʻaá!—Mei hotau kuohilí ʻi Falanisē.

a ʻI he fekauʻaki mo e ngāue ʻa e kau Pōlani naʻe hiki ki Falaniseé, sio ki he kupu “Naʻe ʻOmai Koe ʻe Sihova ki Falanisē Ke Ke Ako ʻa e Moʻoní” ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo ʻAokosi 15, 2015.

b ʻI he 2014, laka hake ʻi he fakatahaʻanga mo e kulupu lea muli ʻe 900 naʻa nau ngāue ʻi he malumalu ʻo e vaʻa ʻi Falaniseé, ʻo tokoniʻi ai ʻa e kau kumi loto-moʻoni ki he moʻoní ʻi he lea kehekehe ʻe 70.