Skip to content

Skip to table of contents

Ngāueleleiʻaki ʻa e Mālohi Ho ʻEleló

Ngāueleleiʻaki ʻa e Mālohi Ho ʻEleló

“ʻE Sihova, ke hoko lelei ki ho ʻao ʻa e ngaahi lea ʻa hoku ngutu ni.”—SAAME 19:14.

HIVA: 21, 35

1, 2. Ko e hā ʻoku fakahoa ai ʻe he Tohi Tapú ʻa e afí ki heʻetau malava ke leá?

 ʻI HE 1871, naʻe kamata vela ai ha vaotā ʻi Wisconsin, ʻAmelika. Naʻe mafola vave ia ʻo ne fakaʻauha kotoa ai ʻa e ʻuluʻakau ʻe ua piliona nai. Naʻe mate ai ʻa e kakai ʻe 1,200 tupu. Ko hono moʻoní, naʻe tokolahi ange ʻa e faʻahinga naʻe mate ʻi he vela ko iá ʻi ha toe vela pē ʻi ʻAmelika. ʻOku hā ngali naʻe mofisi mai ha kiʻi afi mei he lēlue naʻe lele ʻi he veʻe vaotaá, ʻo ne kamataʻi ai ʻa e vela lahi ko ení. ʻOku fakamanatu mai heni kiate kitautolu ha veesi Tohi Tapu: “Vakai! He kiʻi afi siʻisiʻi ē ʻoku lava ke vela ʻo puho ai ha fuʻu vaotā!” (Sēm. 3:5) Ko e hā naʻe leaʻaki ai eni ʻe he tokotaha hiki Tohi Tapu ko Sēmisí?

2 ʻOkú ne fakamatalaʻi: “Ko ia, ko e ʻeleló ko ha afi.” (Sēm. 3:6) ʻOku ʻuhinga ʻa e “ʻeleló” ki heʻetau malava ko ia ke leá. Pea ʻi he hangē ko e afí, ko e meʻa ʻoku tau leaʻakí ʻe lava ke ne fakatupunga ha maumau lahi. ʻOku lava ke hoko ʻetau leá ʻo tākiekina mālohi ʻa e niʻihi kehé. ʻOku tala mahino mai ʻi he Tohi Tapú ko e meʻa ʻoku tau leaʻakí ʻe lava ke hoko ai ha mate pe moʻui. (Pal. 18:21) Ka ʻoku ʻuhinga iá ke ʻoua ʻaupito naʻa tau leaʻaki ha meʻa koeʻuhí pē naʻa tau leaʻaki ha meʻa ʻoku hala? ʻIkai ʻaupito. Heʻikai tuku ʻetau ngāueʻaki ʻa e afí koeʻuhí pē naʻa tau vela ai. ʻI hono kehé, ʻoku tau tokanga ʻo fekauʻaki mo e founga ʻoku tau ngāueʻaki ai iá. Ko e fakatātaá, ʻoku lava ke tau ngāueʻaki ʻa e afí ki he feimeʻatokoní, ke fakamāfanaʻi kitautolu, pea ke maʻu ai ha maama. ʻI he founga meimei tatau, kapau ʻoku tau tokanga fekauʻaki mo ʻetau leá, ʻoku lava ke tau ngāueʻaki ʻa e malava ko ení ke fakalāngilangiʻi ai ʻa Sihova pea ke maʻu ʻaonga ai a e niʻihi kehé.—Saame 19:14.

3. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe tolu te ne tokoniʻi kitautolu ke fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he taimi ʻoku tau lea aí?

3 Naʻe ʻomai ʻe Sihova kia kitautolu ʻa e malava ke tau fakahaaʻi ki he niʻihi kehé ʻa e anga ʻetau fakakaukaú mo e ongoʻí ʻi he lea pe fakaʻilonga ʻaki hotau nimá. Ko ia, ʻe lava fēfē ke tau ngāueʻaki ʻa e meʻaʻofa fakaofo ko ení ke fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé? (Lau ʻa e Sēmisi 3:9, 10.) ʻOku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi ʻa e taimi ke lea aí, meʻa ke leaʻakí mo e founga ke leaʻaki aí.

KO FĒ ʻA E TAIMI ʻOKU TOTONU KE TAU LEA AÍ?

4. Ko fē ʻa e taimi ʻoku totonu ke tau fakalongolongo aí?

4 ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku lelei ke ʻoua ʻe lea. ʻOku pehē ʻi he Tohi Tapú ʻoku ʻi ai ʻa e “ʻaho ke silongo.” (Koh. 3:7) Ko e fakatātaá, ʻoku tau hanganaki fakalongolongo ʻi he taimi ʻoku lea ai ʻa e niʻihi kehé ke fakahaaʻi ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi kinautolu. (Siope 6:24) Pehē foki, ʻoku ʻikai ke tau leaʻaki ha ngaahi meʻa fakafoʻituitui ʻoku ʻikai totonu ke ʻilo ki ai ʻa e niʻihi kehé. (Pal. 20:19) Pea ʻi he taimi ʻoku fakaʻitaʻi ai kitautolu ʻe ha taha, ʻe fakapotopoto kapau te tau feinga ke mokomoko hifo pea ʻoua ʻe leaʻaki ha meʻa.—Saame 4:4.

5. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā kia Sihova ʻoku tau houngaʻia ʻi heʻene ʻomai kia kitautolu ʻa e malava ke leá?

5 Ka ʻoku toe ʻi ai ʻa e ngaahi taimi lelei ke lea ai. (Koh. 3:7) ʻOku ʻi ai ʻa e taimi ke fakahīkihikiʻi ai ʻa Sihova, ke fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé, ke fakahaaʻi ʻa e anga ʻetau ongoʻí, pea tala ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku tau fiemaʻú. (Saame 51:15) Pea kapau te tau ngāueʻaki ʻetau malava ke leá ʻi he founga ko ení, ʻoku tau fakahāhā ai kia Sihova ʻetau houngaʻia ʻiate ia ʻi hono ʻomai ʻa e meʻaʻofa ko ení. Ko e moʻoni, ʻi he taimi ʻoku ʻomai ai ʻe ha kaumeʻa ha meʻaʻofa fakaʻofoʻofa, ʻoku tau loto ke ngāueʻaki ia ʻi he founga lelei taha ʻe ala lavá.

6. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai hono fili ʻa e taimi totonu ke lea aí?

6 Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fili ʻa e taimi totonu ke lea aí? ʻI he Palōveepi 25:11 ʻoku pehē ai: “Koni apele koula ʻi he ainga siliva, ko e lea ia ʻoku tautaungamalie hono leaʻaki.” ʻOku fakaʻofoʻofa ʻa e ʻāpele koulá, ka ʻe toe fakaʻofoʻofa ange ʻi he taimi ʻoku tuku ai ia ʻi ha ʻaiʻanga siliva. ʻI he founga meimei tatau, ʻoku tau maʻu nai ha meʻa lelei ke leaʻaki ki ha taha. Ka ʻo kapau ʻoku tau fili ʻa e taimi totonu ke lea aí, ʻoku lava ke tau tokoniʻi lahi ange ai ʻa e tokotaha ko iá. ʻE lava fēfē ke tau fai eni?

7, 8. Naʻe anga-fēfē ʻa e faʻifaʻitaki hotau fanga tokoua ʻi Siapaní ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú?

7 Kapau ʻoku tau lea taimi hala, heʻikai mahino nai ki he kakaí pe ʻikai tali ʻa e meʻa ʻoku tau leaʻakí. (Lau ʻa e Palōveepi 15:23.) Ko e fakatātaá, ʻi Maʻasi 2011 naʻe fakaʻauha ai ʻe ha mofuike mo ha sūnami ʻa e ngaahi kolo ʻi he fakahahake ʻo Siapaní. Naʻe mate ai ʻa e kakai ʻe toko 15,000 tupu. Neongo ko e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi aí naʻe mole honau ngaahi fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá, naʻa nau loto ke ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú ke tokoniʻi ʻa e niʻihi ko ia ne nau ʻi he tuʻunga tataú. Ka naʻa nau ʻiloʻi ko e tokolahi ʻi he kakai ko ení naʻa nau lotu Puta pea siʻi ʻaupito ʻenau ʻilo ki he Tohi Tapú. ʻI he ʻikai fakamatala kia kinautolu ʻa e toetuʻú ʻi he taimi pē ko iá, naʻe ʻoatu ʻe he fanga tokouá ʻa e fakafiemālie pea fakamatalaʻi kia kinautolu ʻa e ʻuhinga ʻoku hoko ai ʻa e ngaahi meʻa fakamanavahē peheé ki he kakai leleí.

8 Naʻe faʻifaʻitaki ʻa e fanga tokoua ko iá kia Sīsū. Naʻá ne ʻiloʻi ʻa e taimi ke fakalongolongo aí, ka naʻá ne toe ʻiloʻi ʻa e taimi ke lea aí. (Sione 18:33-37; 19:8-11) Pea naʻá ne tatali ki he taimi totonu ke akoʻi ai ʻene kau ākongá ʻi ha ngaahi meʻa pau. (Sione 16:12) Naʻe tatali ʻa e fanga tokoua ʻi Siapaní ki he taimi totonu ke tala ai ki he kakaí ʻo fekauʻaki mo e toetuʻú. ʻI he taʻu ʻe ua mo e konga hili ʻa e sūnamí, naʻa nau tuʻuaki ai ki he kakaí ʻa e tuleki ʻE Toe Moʻui Mai Koā ʻa e Kau Maté? Ko e tokolahi naʻa nau tali ʻa e tulekí pea naʻa nau maʻu ʻa e fiemālie ʻi hono lau iá. ʻOku totonu foki ke tau fakakaukau ki he anga fakafonua mo e ngaahi tui ʻa e kakai ʻi hotau feituʻu ngāué koeʻuhí ke tau lava ʻo maʻu ai ʻa e taimi totonu ke lea ai kia kinautolú.

9. Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻoku totonu ke tau tatali ai ki he taimi totonu ke lea aí?

9 Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻoku totonu ke tau tatali ai ki he taimi totonu ke lea aí? Mahalo ʻe leaʻaki ʻe ha taha ha meʻa te ne fakalotomamahiʻi ai kitautolu. ʻI he ʻikai ʻoatu ha tali ʻi he taimi pē ko iá pea leaʻaki ha meʻa ʻoku fakavalevalé, ʻoku fakapotopoto ke tau tuʻu ʻo fakakaukau: ‘Naʻe taʻeʻofa ʻene leá? ʻOku fiemaʻu moʻoni ke u talanoa mo ia ʻo fekauʻaki mo e meʻa naʻá ne leaʻakí?’ Mahalo ko e lelei tahá ke ʻoua te u leaʻaki ha meʻa. Ka ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga lelei ke talanoa ai mo ia, ʻoku totonu ke tau tatali kae ʻoua ke tau mokomoko hifo. (Lau ʻa e Palōveepi 15:28.) Pe ko e taimi ʻoku tau loto ke fakalototoʻaʻi ai hotau fāmili taʻetuí ke nau ʻiloʻi ʻa Sihova. Kuo pau ke tau anga-kātaki ʻo fakakaukau fakalelei fekauʻaki mo e meʻa ke tau leaʻakí, pea kumi ki he taimi te nau loto-lelei ai ke fanongó.

KO E HĀ ʻA E MEʻA ʻOKU TOTONU KE TAU LEAʻAKÍ?

10. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau filifili lelei ʻa e meʻa ke tau leaʻakí? (e) Ko e hā ʻa e founga talanoa kuo pau ke tau fakaʻehiʻehi mei aí?

10 Ko e meʻa ʻoku tau leaʻakí ʻe lava ke ne ʻai ʻa e niʻihi kehé ke nau ongoʻi lelei ange pe te ne ʻai ke nau ongoʻi kovi ange. (Lau ʻa e Palōveepi 12:18.) ʻOku ngāueʻaki ʻe he kakai tokolahi ʻi he māmani ʻo Sētané ʻa e ngaahi “lea kona” ʻoku hangē ha “ngahau” pe “heleta” koeʻuhí ʻoku nau loto ke fakalotomamahiʻi mo fakaʻitaʻi ʻa e niʻihi kehé. (Saame 64:3) ʻOku ako ʻe he tokolahi ʻa e founga lea ko ení mei heʻenau sio ʻi he faivá mo e televīsoné. Ka ko e kau Kalisitiané, heʻikai te nau leaʻaki ha lea fefeka, anga-kovi naʻa mo e ʻi ha founga ʻoku fakakata. ʻOku lelei ʻa e fakakatá pea ʻoku lava ke ne ai ke fakamānako ange ʻa e meʻa ʻoku tau leaʻakí. Ka ʻoku totonu ke ʻoua ʻaupito te tau ngāueʻaki ha lea manuki, ʻa ia ko hono leaʻaki ha meʻa te ne fakamaaʻi pe fakalotomamahiʻi ai ha taha ʻi hano ʻai ke kata ai ʻa e niʻihi kehé. ʻOku ʻomai ʻi he Tohi Tapú ʻa e fekau ki he kau Kalisitiané ke ʻoua te nau ‘laukovi.’ ʻOku toe pehē ai: “Tuku ke ʻoua ʻe haʻu mei homou ngutú ha lea palakū, ka ko e meʻa pē ʻoku lelei ki he langa haké ʻo fakatatau ki he fiemaʻu ʻo e foʻi taimi ko iá, ke ʻoatu ai ʻa e meʻa ʻoku ʻaongá ki he kau fanongó.”—ʻEf. 4:29, 31.

11. Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke filifili ʻa e ngaahi lea ʻoku totonú?

11 Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ko e “meʻa ʻoku hulu ʻi he lotó ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he ngutú.” (Māt. 12:34) ʻOku ʻuhinga ení ko e ngaahi meʻa ʻoku tau leaʻakí ʻoku lava ke fakahaaʻi ai ʻa e anga ʻetau ongoʻi moʻoní. Ko ia, kapau ʻoku tau ʻofa ʻi he kakaí pea tokanga moʻoni fekauʻaki mo kinautolu, te tau malava ai ke fili ʻa e ngaahi lea ʻoku totonu ke leaʻaki kia kinautolú. Te tau leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku lelei mo fakalototoʻa.

12. Ko e hā ʻe lava ke ne toe tokoniʻi kitautolu ke filifili ʻa e ngaahi lea ʻoku totonú?

12 ʻOku fiemaʻu ʻa e feinga ke ʻiloʻi ʻa e lea ʻoku totonu ke leaʻakí. Neongo naʻe poto ʻa Tuʻi Solomone, naʻá ne “fifili mo fakatotolo meʻa” koeʻuhí ke hoko ʻa e meʻa naʻá ne tohí ʻo tonu mo fakamānako ki hono laú. (Koh.12:9, 10) Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻilo ʻa e meʻa ke leaʻakí? ʻE lava ke tau kumi ʻi he Tohi Tapú mo ʻetau ʻū tohí ʻa e founga foʻou ke tau lea aí. ʻE lava ke tau ako ai ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi lea ʻoku ʻikai ke tau mahinoʻí. ʻE lava ke tau toe ako ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ke ʻiloʻi ai ʻa e founga lea ke tau tokoniʻi ai ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ne ʻiloʻi ʻa e meʻa tofu pē ke leaʻakí koeʻuhí he naʻe akoʻi ia ʻe Sihova ki he founga ke “ʻilo ʻa e ngaahi lea ke tokoniʻaki ʻa e ongosia.” (ʻAi. 50:4) ʻOku toe mahuʻinga ke tau fakakaukau fekauʻaki mo e anga ʻo e kaunga ʻetau leá ki he niʻihi kehé. (Sēm. 1:19) ʻE lava ke tau ʻeke hifo: ‘Kapau te u leaʻaki eni, ʻe mahinoʻi ʻe he tokotahá ʻa e meʻa ʻoku ou feinga ke tala angé? ʻE fēfē ʻene ongoʻí?’

13. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau lea ʻi ha founga ʻoku faingofua ke mahinoʻí?

13 Naʻe faʻa ngāueʻaki ʻi ʻIsileli ʻa e ongo ʻo e talupité ke ʻoatu ha fakaʻilonga. Ko e taha ʻo e ngaahi ongó naʻe ʻuhingá ke fakatahataha fakataha mai ʻa e kakaí. Ko ha ongo ʻe taha naʻe ʻuhinga iá ʻoku totonu ke ʻoho ʻa e kau sōtiá. Sioloto atu ki he meʻa naʻe mei hoko ki he kau taú kapau naʻe ʻikai ke māʻalaʻala mai ʻa e ongo ʻo e talupité! ʻOku fakahoa ʻe he Tohi Tapú ʻa e ongo māʻalaʻala ʻo e talupité ki he ngaahi lea ʻoku faingofua ke mahinoʻi. Kapau ʻoku ʻikai ke tau fakamatalaʻi māʻalaʻala ʻa e ngaahi meʻá, ʻe puputuʻu nai ʻa e kakaí pe tui nai ki ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai moʻoni. Neongo ʻoku tau loto ke fakahaaʻi māʻalaʻala atu ʻa e ngaahi meʻá, ʻoku totonu ke tau tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku tau leaʻakí ke ʻoua ʻe fakamātatuʻa pe taʻefakaʻapaʻapa.—Lau ʻa e 1 Kolinitō 14:8, 9. 

14. Ko e hā ʻa e fakatātā ʻoku fakahaaʻi ai naʻe lea ʻa Sīsū ʻi ha founga naʻe faingofua ke mahinoʻí?

14 ʻI he Mātiu vahe 5 ki he 7 ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito ʻo e founga naʻe fili ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi lea naʻe faingofua ke mahinoʻí. ʻI heʻene malangá, naʻe ʻikai ke ne feinga ke mālieʻia ai ʻa e kakaí ʻaki hano ngāueʻaki ha ngaahi lea ʻoku fihi pe faingataʻa. Pea naʻe ʻikai ke ne leaʻaki ha ngaahi meʻa ke fakalotomamahiʻi ai ʻa e niʻihi kehé. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa naʻe mahuʻinga ʻaupito ʻa ia naʻe ʻi ai hono ʻuhinga loloto, ka ko e meʻa naʻá ne leaʻakí naʻe faingofua ke mahinoʻi. Ko e fakatātaá, naʻe fiemaʻu ʻe Sīsū ke fakapapauʻi ki heʻene kau ākongá ke ʻoua te nau hohaʻa ʻo fekauʻaki mo e meʻa ke nau kai ʻi he ʻaho taki taha. Ko ia, naʻá ne fakamatalaʻi ʻoku fafanga maʻu pē ʻe Sihova ʻa e fanga manupuná. Naʻá ne ʻeke ange leva kia kinautolu: “ʻIkai ʻoku mou mahuʻinga ange kimoutolu ʻiate kinautolu?” (Māt. 6:26) ʻI he ngaahi lea faingofua ko ení, naʻe tokoniʻi kinautolu ʻe Sīsū ke nau mahinoʻi ha lēsoni mahuʻinga mo ongoʻi loto-toʻa ai.

KO E HĀ ʻA E FOUNGA ʻOKU TOTONU KE TAU LEA AI KI HE NIʻIHI KEHÉ?

15. Ko e hā kuo pau ai ke tau lea ʻi ha founga anga-ʻofá?

15 Ko e founga ʻo ʻetau lea ki he niʻihi kehé ʻe lava ke mahuʻinga tatau pē mo e meʻa ʻoku tau leaʻakí. Naʻe saiʻia ʻa e kakaí ʻi heʻenau fanongo kia Sīsuú koeʻuhí naʻá ne lea ʻi ha founga naʻe “mālie” pe anga-ʻofa. (Luke 4:22) ʻI he taimi ʻoku tau lea anga-ʻofa aí, ngalingali ʻe saiʻia ange ʻa e kakaí ke nau fanongo kia kitautolu mo tali ʻa e meʻa ʻoku tau leaʻakí. (Pal. 25:15) ʻE malava ke tau lea anga-ʻofa ki he niʻihi kehé kapau ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi kinautolu pea tokanga fekauʻaki mo ʻenau ngaahi ongoʻí. Ko e meʻa ia naʻe fai ʻe Sīsuú. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻá ne sio ai ki he fuʻu kakaí ʻi heʻenau feinga lahi ke fanongo kiate iá, naʻá ne fiefia ʻaupito ke fakamoleki ha taimi mo kinautolu pea akoʻi kinautolu. (Mk. 6:34) Naʻa mo e taimi naʻe leakovia ai iá, naʻe ʻikai te ne tali ʻaki ha lea kovi.—1 Pita 2:23.

16, 17. (a) ʻI he taimi ʻoku tau lea ai ki hotau fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá, ʻe lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Sīsū? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni) (e) Ko e hā ʻa e ʻaonga naʻe maʻu ʻe ha faʻē ʻi heʻene lea ʻi ha founga anga-ʻofá?

16 Neongo ʻetau ʻofa ʻi hotau fāmilí mo e ngaahi kaumeʻá, te tau leaʻaki nai ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai lelei kia kinautolu koeʻuhí ko ʻetau ʻiloʻi lelei kinautolú. Te tau fakakaukau nai ʻoku ʻikai fiemaʻu ke tau tokanga fekauʻaki mo e founga ʻoku tau talanoa ai kia kinautolú. Ka naʻe ʻikai ʻaupito anga-kovi ʻa Sīsū ʻi he taimi naʻá ne lea ai ki hono ngaahi kaumeʻá. ʻI he taimi naʻe fakakikihi ai ha niʻihi ʻo kinautolu pe ko hai naʻe lahi angé, naʻá ne fakatonutonu kinautolu ʻi he founga anga-ʻofa pea ngāueʻaki ha kiʻi leka ke tokoniʻi kinautolu ke liliu ʻenau fakakaukaú. (Mk. 9:33-37) ʻE lava ke faʻifaʻitaki ʻa e kau mātuʻá ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻi heʻenau akonakiʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi ha founga fakaalaala.—Kal. 6:1.

17 Naʻa mo e taimi ʻe leaʻaki ai ʻe ha taha ha meʻa ʻoku fakatupu ʻita kia kitautolu, ʻe lava ke tau maʻu ʻa e ʻaonga ʻi heʻetau lea ʻi ha founga anga-ʻofá. (Pal. 15:1) Ko e fakatātaá, naʻe fai ʻe ha foha taʻu hongofulu tupu ʻo ha faʻē taʻehoa ha ngaahi meʻa kovi lolotonga ia ʻokú ne fakangalingali ʻokú ne tauhi kia Sihova. Ko ha tuofefine ʻi he fakatahaʻangá naʻá ne ongoʻi fakaʻofaʻia ʻi he faʻeé ʻo ne pehē: “Meʻa pango ia ko e ʻikai ke ke lava ʻo akoʻi hoʻo kiʻi tamá.” Naʻe tuʻu e faʻeé ʻo kiʻi fakakaukau peá ne pehē leva: “Ko e moʻoni ʻoku ʻikai fuʻu lelei e ngaahi meʻá he taimí ni, ka ko hono akoʻi iá ko ha ngāue ke fai hokohoko. Lea mai kiate au ʻi he hili ʻa ʻĀmaketoné; pea te ta toki fakapapauʻi ai.” Koeʻuhi ko e hanganaki anga-mokomoko mo anga-lelei ʻa e faʻeé ki he tuofefiné, naʻe hokohoko atu ʻena kaumeʻá. Pehē foki, naʻe fanongo atu ʻa e fohá ki he lea ʻene faʻeé mo ʻiloʻi naʻe kei tui pē ʻene faʻeé te ne liliu. Ko ia, naʻe tuku ai ʻene feohi koví, papitaiso, pea naʻá ne ngāue ki mui ai ʻi he Pētelí. Tatau ai pē pe ʻoku tau talanoa mo hotau fanga tokouá, hotau fāmilí pe kakai ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻí, ʻoku totonu ke hoko maʻu pē ʻetau leá ʻo “fakaifoifo ʻaki ha māsima.”—Kol. 4:6.

18. ʻE lava fēfē ke tau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻi he founga ʻetau leá?

18 Ko e malava ke tau tala ki he niʻihi kehé ʻa ʻetau fakakaukaú mo e ongoʻí ko ha meʻaʻofa fakaofo moʻoni ia meia Sihova. Kapau te tau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú, te tau filifili ʻa e taimi ke lea aí, te tau tokanga ki he meʻa ke leaʻakí, pea feinga maʻu pē ke tau hoko ʻo anga-ʻofa. Ko ia, ʻofa ke tau ngāueʻaki ʻetau ngaahi leá ke fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé pea ʻai ʻa Sihova ke fiefia.