Skip to content

Skip to table of contents

Fakaleleiʻi ʻo e New World Translation 2013

Fakaleleiʻi ʻo e New World Translation 2013

ʻI HE faai mai ʻo e ngaahi taʻú kuo toutou fakaleleiʻi ai ʻa e New World Translation of the Holy Scriptures, ka ko hono fakaleleiʻi lahi tahá ʻa e 2013. Ko e fakatātaá, ʻoku siʻisiʻi ange ʻa e ngaahi foʻi lea faka-Pilitānia ʻoku ngāueʻaki aí. Kuo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi foʻi lea Fakatohitapu tefito ʻe niʻihi. Ko e ngaahi vahe ʻe niʻihi kuo liliu ia ko ha maau, pea tānaki mai ʻa e ngaahi fakamatala ʻi lalo ke fakamāʻalaʻaki ʻa e pulusinga anga-mahení. ʻI he kupu ko ení, ʻe faingataʻa ai ke lāulea ki he kotoa ʻo e ngaahi liliú ka te tau lave tefito pē ki ha fakatonutonu ʻe niʻihi.

Ko e hā ʻa e ngaahi kupuʻi lea Fakatohitapu tefito kuo liliú? Hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi he kupu ki muʻá, kuo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi foʻi lea “Seoli,” “Hētesi,” mo e “soulú.” Tānaki atu ki ai, kuo fakatonutonu mo e ngaahi kupuʻi lea ʻe niʻihi.

Ko e fakatātaá, ko e foʻi lea “tutuki” kuo liliu ia ki he “tāmateʻi ʻi he ʻakaú” pe “tutuki ki he ʻakau” ke fakaʻehiʻehi ai mei hono ʻoatu ha fakakaukau hala fekauʻaki mo e founga naʻe tāmateʻi ai ʻa Sīsuú. (Māt. 20:19; 27:31) Ko e kupuʻi lea ko e “anga-mousaʻa” kuo liliu ia ki he “faikovi taʻemīngao” ʻa ia ʻoku fakaeʻa ai ʻa e fakakaukau ʻo e taʻefakaʻapaʻapa moʻoni ʻi he lea faka-Kalisí. Ko e kupuʻi lea “kātaki-fuoloa,” ʻa ia naʻe ngāueʻaki ki muʻá naʻe lava ke maʻuhala ke ʻuhinga ko e faingataʻaʻia ʻi ha taimi lōloa; ko e “kātakí” ʻoku fakaeʻa lelei ange ai ʻa e ʻuhinga totonú. Ko e kupuʻi lea “ngaahi fakafiefia longoaʻa” kuo fetongi ia ki he “paati uatau” ʻa ia ʻe mahino lelei ange ia he ʻahó ni. (Kal. 5:19-22) Kuo fetongi ʻa e kupuʻi lea “ʻaloʻofa” ki he fakalea totonú ko e “ʻofa mateaki.” ʻOku maʻu ai ʻa e ʻuhinga ʻo e foʻi lea Fakatohitapu ʻoku faʻa ngāueʻaki ʻo fehoanaki mo e “faitōnunga.”—Saame 36:5; 89:1.

Ko e ngaahi foʻi lea ʻe niʻihi naʻe liliu maʻu pē ki he kupuʻi lea ʻe taha ka kuo liliu ia he taimí ni ʻo fakatatau ki he potutohí. Ko e fakatātaá, ko e foʻi lea faka-Hepelū ʽoh·lamʹ, naʻe liliu ia ki muʻa ko e “ʻikai hano ngataʻanga,” ʻoku lava ke ʻuhinga ia ko e “taʻengata.” Fakahoa ki he anga ʻene kaunga eni ʻi hono liliu ʻi he Saame 90:2 mo e Maika 5:2.

Ko e kupuʻi lea faka-Hepelū mo faka-Kalisi naʻe liliu ʻo toutou hā ʻi he Folofolá ko e “tenga” ʻoku fakatou ʻuhinga ki he ngoué pea ʻoku ʻuhinga fakaefakatātā ia ki he “tama.” Naʻe ngāueʻaki maʻu pē ki muʻa ʻa e foi lea “hako ʻi he pulusinga New World Translation,” ʻo kau ai ʻa e Sēnesi 3:15. Kae kehe, ko hono ngāueʻaki ʻa e foʻi lea “tenga” ʻi he ʻuhinga ki he “tama” ʻoku ʻikai toe faʻa ngāueʻaki ia ʻi he lea faka-Pilitāniá, ko ia ko e fakaleleiʻí ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e “tama” ʻi he Sēnesi 3:15 mo e ngaahi veesi ʻoku nau fekauʻakí. (Sēn. 22:17, 18; Fkh. 12:17) ʻI heʻene hā ʻi he ngaahi veesi kehé kuo liliu ia ʻo fakatatau ki he potutohí.—Sēn. 1:11; Saame 22:30; ʻAi. 57:3.

Ko e hā kuo fakatonutonu ai ʻa e ngaahi liliu hangatonú? ʻI he Fakamatala Fakalahi A1 ʻo e 2013 ʻoku pehē ai ko ha liliu Tohi Tapu lelei te ne “ʻoatu ʻa e ʻuhinga totonu ʻo ha foʻi lea pe kupuʻi lea ʻi he taimi ʻoku mioʻi pe puli ai ʻa e ʻuhingá ʻi hono liliu hangatonú.” ʻE lava ke liliu hangatonu ʻa e ʻitiome ʻi he muʻaki leá kapau ʻoku maʻu pē ʻa e ʻuhingá ʻi ha lea kehe. Hangē ko e founga ko ení, ko e kupuʻi lea “hakule ʻa e . . . ngaahi lotó” ʻi he Fakahā 2:23 ʻoku tonu pē ia ʻi he ngaahi lea lahi. Kae kehe, ʻi he veesi tatau, ko e “hakule ʻa e kofuuá” heʻikai nai ke fuʻu mahino ia, ko ia kuo fakaleleiʻi ia ki he “ngaahi fakakaukau loloto tahá,” ʻoku tapua atu ai ʻa e muʻaki fakakaukaú. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻi he Teutalōnome 32:14, ko e foʻi ʻitiome fakahangatonu ko e “kofuua ngako ʻo e uité” ʻoku liliu māʻalaʻala ange ia ko e “uite lelei tahá.” ʻI he ʻuhinga meimei tatau, ko e kupuʻi lea “ʻoku taʻekamu hoku loungutú” heʻikai ke fuʻu māʻalaʻala ia ʻi he ngaahi lea lahi ʻo hangē ko e kupuʻi lea “ʻoku faingataʻa ʻeku leá.”—ʻEki. 6:12.

Ko e hā kuo liliu ai he taimí ni ʻa e kupuʻi lea “ngaahi foha ʻo ʻIsileli” mo e “tamasiʻi taʻetamai” ki he “kau ʻIsileli” mo e “fānau taʻetamai”? ʻI he lea faka-Hepeluú, ko e faʻunga lea ki he tangata mo e fefiné naʻe faʻa fakaʻilongaʻi ai pe ko e fakamatalá ki he tangata pe ko e fefine. Kae kehe, ko e niʻihi ʻo e ngaahi foʻi lea ki he tangatá ʻe fakakau nai ai ʻa e tangata mo e fefine. Ko e fakatātaá, ko e fakamatala ʻi he ngaahi veesi ʻe niʻihi ʻoku fakahuʻunga ai ko e “ngaahi foha ʻo ʻIsileli” ʻoku ʻuhinga ia ki he tangata mo e fefine, ko ia ko e kupuʻi lea ko ení ʻoku ngāueʻaki ia he taimí ni ko e “kau ʻIsilelí.”—ʻEki. 1:7; 35:29; 2 Tuʻi 8:12.

ʻI he ʻuhinga meimei tatau, ko e foʻi lea faka-Hepelū ki he tangatá ʻoku ʻuhinga ko e “ngaahi foha” ʻi he Sēnesi 3:16, naʻe liliu ia ko e “fānau” ʻi he pulusinga ki muʻa ʻo e New World Translation. Ka ʻi he ʻEkisoto 22:24, ko e foʻi lea tatau pē kuo fakaleleiʻi ia he taimí ni ʻo pehē: “Ko hoʻo fānaú [faka-Hepelū, “ngaahi foha”] te nau tamai mate.” Ko hono ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení ʻi he ngaahi tafaʻaki kehé, ko e “tamasiʻi taʻetamai” kuo liliu ia ki he “tama tamai mate” pe “paea.” (Teu. 10:18; Siope 6:27) ʻOku meimei tatau ia mo e ʻuhinga ʻi he Sepituakini faka-Kalisí. ʻOku toe ngāueʻaki eni ʻi he kupuʻi lea “ngaahi ʻaho mei hoʻo kei talavoú” kae ʻikai ko e “ngaahi ʻaho mei hoʻo kei tupu haké” ʻi he Koheleti 12:1.

Ko e hā kuo fakafaingofuaʻi ai hono fakalea ʻa e veape faka-Hepelū lahi? ʻOku ua ʻa e veape faka-Hepelū tefitó, ko e taimi taʻehaohaoá ʻoku fakahaaʻi ai ko e ngāué ʻoku kei hokohoko pea ko e taimi haohaoá ʻoku fakahaaʻi ai kuo kakato ʻa e ngāué. Ko e pulusinga ki muʻa ʻo e New World Translation naʻe ngāueʻaki maʻu pē ʻa e veape faka-Hepelū taimi taʻehaohaoá mo ha veape tokoni, ʻo hangē ko e “ke hoko atu” pe “ke hokohoko atu” koeʻuhí ke fakahaaʻi ai ko e ngāué ʻoku hokohoko atu pe toutou fai. a Ko e kupuʻi lea ke fakamamafaʻi ha meʻa ʻo hangē ko e “pau,” “kuo pau,” mo e “ko e moʻoni” naʻe ngāueʻaki ia ke fakahaaʻi kuo kakato ʻa e ngāué ʻi he veape taimi haohaoá.

ʻI he pulusinga ʻo e 2013, ko e ngaahi veape tokoni peheé ʻoku ʻikai toe ngāueʻaki tuku kehe kapau ʻoku tānaki ki he ʻuhingá. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke toutou fakamamafaʻi ʻa e pehē ʻe he ʻOtuá “Tuku ke maama mai,” ko ia ʻi hono fakaleleiʻí ko e veape taimi taʻehaohaoa ko e “lea,” ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ke hokohoko atu. (Sēn. 1:3) Kae kehe, naʻe hā mahino hono toutou ui ʻe Sihova ʻa ʻAtamá, ko ia ʻoku kei fakamamafaʻi pē ʻi he Sēnesi 3:9 ʻaki ʻa e fakalea ko e “hanganaki ui.” Ko hono moʻoní, ʻoku ʻoatu ʻa e ngaahi veapé ʻi ha founga ʻoku faingofua angé, ʻo fakahangataha ia ki he ngāué kae ʻikai ki he veape taimi taʻehaohaoá pe taimi haohaoá ʻa ē naʻe ngāueʻaki ʻi he lea faka-Hepeluú. ʻOku ʻaonga iá he ʻoku tokoni eni ke toe maʻu ange ai ʻa e ʻuhingá ʻi hono fakanounou ʻi he lea faka-Hepeluú.

Ke tauhi maʻu ʻa e sitaila fakaemaau ʻo e muʻaki hiki tohí, ʻoku lahi ange ai ʻi he taimí ni ʻa e ngaahi vahe ko ha māú

Ko e hā ʻoku toe lahi ange ai ʻa e ngaahi vahe ʻoku faʻu ko ha māú? ʻOku lahi ʻa e ngaahi konga ʻi he Tohi Tapú naʻe muʻaki hiki ia ko ha maau. ʻI he ngaahi lea ʻi onopōní, ʻoku faʻa fakafaikehekeheʻi ʻa e māú ʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku ongo tatau, ka ʻi he maau faka-Hepeluú ko e ngaahi konga mahuʻinga tahá ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e faitatau mo e fehangahangaí. ʻI he maau faka-Hepeluú ʻoku ʻikai fai ia ki he ngaahi foʻi lea ongo tataú ka ʻoku fai ia ki he hokohoko totonu ʻo e ngaahi fakakaukaú.

ʻI he pulusinga ki muʻa ʻo e New World Translation ko hono fokotuʻutuʻu fakafoʻiveesi ʻo e tohi Siopé mo e tohi Sāmé, naʻe fakahaaʻi ai ko hono ʻuluaki ʻuhingá ke hivaʻi pe toe leaʻaki. ʻOku fakahaaʻi ʻi he faʻunga fakaemaau ko ení ke fakamamafaʻi mo tokoni ke manatuʻi. ʻI he pulusinga ʻo e 2013, ko e tohi Palōveepi, Hiva ʻa Solomone mo e ngaahi vahe lahi ʻo e ʻū tohi fakaekikité, ʻoku toe hiki ia he taimí ni ʻo fokotuʻutuʻu fakafoʻi veesi ke fakahaaʻi ai ko e ngaahi fakamatalá naʻe hiki ko ha maau pea ke fakamamafaʻi ai ʻa e ngaahi faitataú mo e fehangahangaí. Ko e fakatātā ʻo e meʻá ni ko e ʻAisea 24:2, ʻa ia ko e laine taki taha ʻoku nau fehangahangai, pea ko e laine ʻe taha ʻoku makatuʻunga ia ʻi he laine ʻe taha ke fakamamafaʻi ai heʻikai ke hao ha taha ʻi he fakamaau ʻa e ʻOtuá. Ko hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga fakaemaau peheé, ʻoku fakahaaʻi mai ai ki he kau lautohí naʻe ʻikai ko hono toutou leaʻaki pē ia ʻe he tokotaha hiki Tohi Tapú; ka naʻá ne ngāueʻaki ko ha maau ke fakamamafaʻi ai ʻa e pōpoaki ʻa e ʻOtuá.

Ko hono fakafaikehekeheʻi ʻa e fakamatala mo e maau faka-Hepeluú heʻikai nai ke mahino māʻalaʻala maʻu pē, ʻi heʻene peheé ʻoku ʻi ai leva ʻa e kehekehe ʻi he ngaahi liliu Tohi Tapú pe ko e fē ʻa e fakamatala ko ha māú. ʻOku fiemaʻu ʻa e fakafuofua lelei ki he kau liliu leá ke nau fakapapauʻi pe ko e ngaahi veesi fē ʻe hiki ko ha māú. ʻOku fakalea ʻa e fakamatala ʻe niʻihi ko ha maau, ʻo ngāueʻaki tauʻatāina ʻa e ngaahi lea fakaefakatātaá, lea heliaki mo e kupuʻi lea faitatau ke fakamamafaʻi ʻa e poiní.

Ko ha konga foʻou ʻoku ui ko e ʻAutilaine ʻo e Meʻa ʻi Lotó, ʻoku ʻaonga ia tautefito ke ʻiloʻi ai ʻa e taufetongi ʻo e kau lea ʻi he maau ʻo e kuonga muʻá, ko e Hiva ʻa Solomoné.

Ko e hā ʻa e kaunga ʻo hono ako ʻa e ngaahi maniusikilipi ʻi he muʻaki leá ki he pulusinga foʻoú? Ko e ʻuluaki Tohi Tapu New World Translation naʻe makatuʻunga ia ʻi he konga tohi faka-Masoleti Hepeluú mo e konga tohi faka-Kalisi ʻa Westcott mo Hort. Ko e ako ʻa e ngaahi maniusikilipi Tohi Tapu motuʻá kuo hoko ia ke lelei ange ai ʻa hono ʻai ke mahino ha ngaahi veesi Tohi Tapu ʻe niʻihi. Kuo malava ke maʻu mo e ngaahi fakamatala mei he Ngaahi Takainga Tohi Tahi Maté. Naʻe fai hono ako lahi ange ʻa e ngaahi maniusikilipi faka-Kalisí. ʻOku lahi ʻa e fakamatala maniusikilipi fakamuimui taha ʻoku maʻu ʻi he komipiutá ke faingofua ange ai hono sivisiviʻi ʻa e kehekehe ʻo e ngaahi maniusikilipí, ke fakapapauʻi ai pe ko fē ʻa e konga tohi faka-Hepelū pe faka-Kalisi ʻoku tonu tahá. Naʻe ngāueleleiʻaki ʻe he Kōmiti Liliu Tohi Tapu Māmani Foʻoú ʻa e ngaahi fakalakalaka ko ení ke sivisiviʻi ai ʻa e ngaahi veesi pau ʻo iku ai ki he liliu ʻe niʻihi.

Ko e fakatātaá, ʻi he Sepituakini faka-Kalisí ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi fakalea tatau ʻo e 2 Sāmiuela 13:21: “Ka heʻikai te ne ʻai ke ongoʻi mamahi ʻa hono foha ko ʻAmanoní, koeʻuhí naʻá ne ʻofa ʻiate ia he ko hono ʻuluaki fohá ia.” Ko e muʻaki pulusinga ʻo e New World Translation naʻe ʻikai kau ai ʻa e ngaahi lea ko ení koeʻuhí ʻoku ʻikai ke hā ia ʻi he konga tohi faka-Masoletí. Kae kehe, ʻoku maʻu ʻa e ngaahi lea ko ení ʻi he Ngaahi Takainga Tohi Tahi Maté, ʻa ia kuo fakakau ia he taimí ni ʻi he pulusinga ʻo e 2013. ʻI he ʻuhinga meimei tatau, kuo fakafoki tuʻo nima mai ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá ki he tohi ʻUluaki Sāmiuelá. Naʻe hoko hono ako ʻa e ngaahi konga tohi faka-Kalisí ke toe liliu ai ʻa hono fakahokohoko ʻo e ngaahi fakakaukau ʻi he Mātiu 21:29-31. Ko ia ai, ko e liliu ʻe niʻihi naʻe makatuʻunga ia ʻi he papau ʻo e ngaahi fakamatala maniusikilipí kae ʻikai ko e pipiki ofi ki he konga tohi faka-Kalisi tefitó.

Ko e niʻihi pē ʻeni ʻo e liliu kuo fai ke faingofua ange ki he lautohí mo e mahino ʻa e tokolahi ko ia ʻoku nau vakai ki he New World Translation ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtua ʻo e fetuʻutakí.

a Sio ki he New World Translation of the Holy Scriptures—With References, Fakamatala Fakalahi 3F “Veape Faka-Hepelū ʻOku Fakahaaʻi Ai ʻa e Ngāue Hokohoko.”