Skip to content

Skip to table of contents

Naʻá Ke ʻIloʻi?

Naʻá Ke ʻIloʻi?

Naʻe ʻi ai ha tokotaha moʻoni ʻi he hisitōliá ko Motekiai?

KO HA Siu ko Motekiai naʻe ʻi ai hono ngafa mahuʻinga ʻi he meʻa naʻe hoko ʻi he tohi Tohi Tapu ʻa ʻĒsetá. Ko e tokotaha Siu ia naʻe ʻave pōpula ʻa ia naʻá ne ngāue ʻi he palasi fakatuʻi Pēsiá. Naʻe hoko eni lolotonga ʻa e kamataʻanga ʻo e senituli hono nima K.M. “ʻi he ngaahi ʻaho ʻo [Tuʻi] ʻEhasiveló.” (Ko e tuʻi ko iá ʻoku ʻiloʻi he ʻahó ni ʻaki ʻa e ʻAkisese I.) Naʻe taʻofi ʻe Motekiai ʻa e faʻufaʻu ke fakapoongi ʻa e tuʻí. ʻI he houngaʻiá, naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he tuʻí ke fakalāngilangiʻi ʻa Motekiai ʻi he ʻao ʻo e kakaí. Ki mui ai, hili ʻa e mate ʻa Hāmaní, ko ha fili ʻo Motekiai mo e kau Siu kehé, naʻe hakeakiʻi ʻe he tuʻí ʻa Motekiai ki he lakanga ko e palēmia. Ko e lakanga ko iá naʻá ne fakaʻatā ʻa Motekiai ke ne ʻoatu ha tuʻutuʻuni naʻe fakahaofi ai ʻa e kau Siu ʻi he ʻEmipaea Pēsiá mei he fakaʻauha fakafaʻahingá.​—ʻĒseta 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Naʻe taukaveʻi ʻe he kau faihisitōlia ʻe niʻihi ʻi he konga ki muʻa ʻo e senituli hono 20 ko e tohi ʻa ʻĒsetá ko ha talanoa faʻu pea naʻe ʻikai ʻi ai moʻoni ha taha ko Motekiai. Kae kehe, ʻi he 1941, naʻe maʻu ʻe he kau keli fakatotoló ha meʻa naʻe hoko nai ia ko ha fakamoʻoni ʻo ne poupouʻi ʻa e fakamatala Fakatohitapu fekauʻaki mo Motekiaí. Ko e hā naʻa nau maʻú?

Naʻe maʻu ʻe he kau fakatotoló ha fakamatala naʻe tohi matatōtao ʻoku lave ai ki ha tangata ko Marduka (ko e faka-Tongá ko e Motekiai). Naʻá ne ngāue ko ha pule, ʻo ngalingali ko ha ʻakauniteni, ʻi Sūsani. Ko Arthur Ungnad, ko ha mataotao ʻi he hisitōlia fekauʻaki mo e Hahaké, naʻá ne līpooti ko e tohi matatōtao ko ení ko ha “toe maʻuʻanga fakamatala Fakatohitapu pē ia ʻe taha fekauʻaki mo Motekiai” ʻi he taimi ko iá.

Talu mei he līpooti ʻa Ungnad, ko e kau mataotaó kuo nau liliu ʻa e ngaahi fakamatala tohi matatōtao Pēsia ʻe laui afe kehe. ʻOku kau heni ʻa e ngaahi lauʻi maka Pesepolisí, ʻa ia naʻe maʻu ʻi he toetoenga ʻo e Tukuʻanga Koloa, ofi ki he ngaahi ʻā ʻo e koló. Ko e ngaahi lauʻi maka ko ení naʻe fakaʻaho ia ki he taimi naʻe pule ai ʻa ʻAkisese I. Naʻe hiki ia ʻi he lea faka-ʻĪlamí pea naʻe maʻu ai ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku hā ʻi he tohi ʻa ʻĒsetá. a

Ko e hingoa Motekiai (Marduka) ʻi heʻene hā ʻi he tohi matatōtao Pēsiá

ʻOku lave ʻa e ngaahi lauʻi maka Pesepolisi ʻe niʻihi ki he hingoa Marduka, naʻá ne ngāue ko ha sikalaipe ʻa e tuʻí ʻi he palasi ʻi Sūsaní lolotonga ʻa e pule ʻa ʻAkisese I. ʻOku fakamatala ʻi ha lauʻi maka ʻe taha ko Marduka ko ha tokotaha liliu-lea. Ko e fakaikiiki ko iá ʻoku feʻungamālie mo e fakamatala ʻa e Tohi Tapú kia Motekiaí. Ko ha ʻōfisa ia naʻá ne ngāue ʻi he lotoʻā ʻo Tuʻi ʻEhasiveló (ʻAkisese I) pea naʻá ne lea ʻi ha lea ʻe ua nai. Naʻe faʻa tangutu ʻa Motekiai ʻi he matapā ʻo e palasi ʻo e tuʻí ʻi Sūsaní. (ʻĒseta 2:19, 21; 3:3) Ko e matapā fakatuʻi ko ení ko ha fuʻu fale lahi ia pea naʻe ngāue ai ʻa e kau ʻōfisa ki he palasí.

ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi faitatau fakatupu tokanga ʻia Marduka naʻe lave ki ai ʻi he ngaahi lauʻi maká mo Motekiai naʻe lave ki ai ʻi he Tohi Tapú. Naʻá na moʻui ʻi he taimi tatau ʻi he feituʻu tatau pea ngāue ko ha ʻōfisa māʻolunga ʻi he feituʻu ngāue tatau. Ko e ngaahi faitatau ko ení ʻi hono fakatahaʻí ʻoku fakahaaʻi ai ko e ngaahi meʻa naʻe maʻu ʻi he keli fakatotoló ʻoku ʻuhinga nai ki he Motekiai ʻoku fakamatala ki ai ʻi he tohi ʻa ʻĒsetá.

a ʻI he 1992, naʻe pulusi ʻe Palōfesa Edwin M. Yamauchi ʻa e hingoa ʻe hongofulu mei he ngaahi fakamatala Pesepolisí ʻa ia ʻoku toe maʻu foki ʻi he tohi ʻa ʻĒsetá.