Skip to content

Skip to table of contents

ʻE Lava Ke Ke Fiefia Neongo e Siva ʻa e ʻAmanakí

ʻE Lava Ke Ke Fiefia Neongo e Siva ʻa e ʻAmanakí

ʻE Lava Ke Ke Fiefia Neongo e Siva ʻa e ʻAmanakí

KO HAI ia kuo teʻeki ai ʻaupito siva ʻene ʻamanakí? He ko ē, naʻa mo ʻetau Tamai fakahēvaní, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, kuó ne hokosia ʻa e mamahi ʻi he siva ʻa e ʻamanakí. Ko e fakatātaá, naʻá ne fakahaofi ʻa e kau ʻIsilelí mei he nofo pōpula ʻi ʻIsipité pea tāpuakiʻi lahi kinautolu. Neongo ia, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Naʻa nau toutou ʻahiʻahiʻi ʻa e ʻOtuá, pea nau fakalotomamahiʻi naʻa mo e Tokotaha Māʻoniʻoni ʻo ʻIsilelí.” (Sāme 78:41NW) Kae kehe, kuo hoko maʻu pē ʻa Sihova ko e “ʻOtua Mohu Monuʻia” pe fiefia.—1 Timote 1:11.

Ko e moʻoni, ʻoku lahi e tupuʻanga ʻo e siva ʻa e ʻamanakí. ʻE lava fēfē ke tau taʻofi ʻene toʻo ʻa ʻetau fiefiá? Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he founga ʻo hono fakaleleiʻi ʻe he ʻOtua ko Sihová ʻa e ngaahi tuʻunga fakatupu siva ʻamanakí?

Ngaahi Meʻa Fakasiva ʻAmanaki

‘ʻOku hokonoa ʻa e faingamalie mo e tuʻutamaki’ kiate kitautolu kotoa, ko e lau ia ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. (Koheleti 9:11) Fakafokifā pē, ʻoku lava ke ʻomai ʻe he faihiá, ko ha fakatuʻutāmaki, pe ko ha mahaki ʻa e mamahi lahi—mo e siva ʻa e ʻamanakí. ʻOku toe pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e ʻamanaki fuoloa ʻoku fakatutue loto.” (Palovepi 13:12) Ko e fakatuʻotuʻa vēkeveke ki ha meʻa lelei ʻokú ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e fiefia, ka ʻo kapau ʻoku ʻikai vave hono fakahokó, te tau ongoʻi mafasia nai ʻi he siva ʻa e ʻamanakí. Ko e fakatātaá, ko Tanikeni, * ʻa ia naʻá ne holi lahi ke hoko ko ha misinale, naʻá ne ʻiloʻi ʻi he hili ʻa e ngaahi taʻu lahi ʻi he ngāue fakamisinalé, ko ia mo hono uaifí naʻe pau ke na foki ki ʻapi. Naʻá ne pehē: “Ko e ʻuluaki taimi ia ʻi heʻeku moʻuí, naʻá ku ongoʻi taumuʻavalea ai. Naʻe ʻikai haʻaku ngaahi taumuʻa. Naʻe ʻikai toe mahuʻinga ha meʻa kiate au.” Ko e mamahi ʻi he siva ʻa e ʻamanakí ʻoku lava ke fuoloa ia, ʻo hangē ko e tuʻunga ʻo Keleá. ʻOkú ne fakamatala: “Naʻá ku feitama māhina fitu ʻi he taimi naʻe mole ai ʻeku pēpeé ʻi he tamatoó. Naʻe hoko fuoloa ia, ka ʻi he taimí ni, ʻi heʻeku sio pē ki ha tamasiʻi ʻokú ne fai ha malanga ʻi he siteisí, ʻoku ou fakakaukauloto, ‘Ko e taʻu ia naʻe mei ʻi ai hoku fohá.’”

ʻOku toe lava foki ke fakamamahi ʻa e taimi ʻoku fakasivaʻi ai ʻe ha taha hoʻo ʻamanakí, hangē ko ia ʻi he ngata ʻo ha faisō, taʻelavameʻa ha nofo mali, angatuʻu ha kiʻi tama, taʻemateaki ha kaumeʻa, pe ko ha kaumeʻa ʻoku taʻehoungaʻia. Koeʻuhi ʻoku tau moʻui ʻi he lotolotonga ʻo e kakai taʻehaohaoa pea ʻi he ngaahi taimi faingataʻa, ʻoku taʻehanongataʻanga ʻa e malava ke siva ʻa e ʻamanakí.

Ko ʻetau ngaahi taʻelavameʻá tonu ʻoku lava mo ia foki ke ne fakatupunga ke siva ʻetau ʻamanakí. Hangē ko ení, kapau ʻoku tau tō he siví, taʻemaʻu ha ngāue, taʻemaʻu ʻa e ʻofa ʻa ha taha, te tau ongoʻi taʻeʻaonga nai ai. ʻOku lava ke tau toe ongoʻi ʻa e siva ʻa e ʻamanakí ʻi he taimi ʻoku ʻikai fakalakalaka ai ha taha ʻoku tau ʻofa ai. ʻOku pehē ʻe Mele: “Naʻe hā ngali fakalakalaka ʻa ʻeku taʻahiné. Naʻá ku ongoʻi ai kuó u fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei kiate ia. Ka ʻi heʻene tafoki meia Sihova ko e ʻOtuá mo e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāanga ʻa homau fāmilí, naʻá ku ongoʻi ai kuó u taʻelavameʻa fakaʻaufuli. ʻOku ʻikai lava ʻe he ngaahi lavameʻa naʻá ku maʻu ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e moʻuí ke fakaleleiʻi ia. Naʻá ku loto-siʻi ʻaupito.”

ʻE lava fēfē ke tau fekuki mo e siva pehē ʻa e ʻamanakí? Ke maʻu ʻa e talí, fakakaukau angé ki he fakatātā naʻe fokotuʻu ʻe Sihova ʻi he feangainga mo e siva ʻa e ʻamanakí.

Tokangataha ki he Fakaleleiʻangá

Naʻe tokonaki ʻofa ʻa e ʻOtua ko Sihová ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá, neongo ʻoku fakamoʻoniʻi naʻá na taʻehoungaʻia pea angatuʻu. (Senesi, vahe 2 mo e 3) Naʻe kamata leva ke fakatupulekina ʻe hona foha ko Keiní ha fakakaukau kovi. ʻI hono tukunoaʻi ʻa e fakatokanga ʻa Sihová, naʻe fakapoongi ʻe Keini ʻa hono tokouá tonu. (Senesi 4:1-8) ʻOku lava ke ke fakaʻuta atu ki he ongoʻi siva e ʻamanaki ʻa Sihová?

Ko e hā naʻe ʻikai toʻo ai ʻi he siva ʻa e ʻamanakí ʻa e fiefia ʻa e ʻOtuá? Koeʻuhí naʻá ne fakataumuʻa ke fakafonu ʻa e māmaní ʻaki ʻa e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá pea naʻá ne hokohoko atu ʻa e ngāue ke lavaʻi ʻa e taumuʻa ko iá. (Sione 5:17) Ki he taumuʻa ko iá, naʻá ne tokonaki mai ai ʻa e feilaulau huhuʻí pea mo hono Puleʻangá. (Mātiu 6:9, 10; Loma 5:18, 19) Naʻe tokangataha ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ʻo ʻikai ki he palopalemá, ka ki he fakaleleiʻangá.

ʻOku fakalototoʻaʻi kitautolu ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ke tau tokangataha ki he ngaahi meʻa leleí kae ʻikai ki he meʻa naʻe mei lava ke tau faí pe totonu ke tau faí. ʻOku pehē ai: “ʻIlonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku moʻoni, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tāu, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku totonu, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku maʻa, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakaʻofoʻofa, ʻilonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ongoongolelei, ʻio, ka ai ha ʻulungaanga lelei, pea ka ai ha meʻa ʻoku fakamaloʻia, ko e ngaahi meʻa ia ke mou tokanga ki ai.”—Filipai 4:8.

Vakai Totonu ki he Siva ʻa e ʻAmanakí

ʻOku hoko nai ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia ʻoku lava ke ne liliu fakafokifā ʻetau moʻuí. Ko e fakatātaá, ʻe fakafokifā pē nai kuo mole ʻetau ngāué, mole hotau hoa malí, pe mole ʻa e ngaahi monū naʻa tau maʻu ki muʻá. Heʻikai nai ke tau moʻui lelei, mole hotau ʻapí, pe ko hotau ngaahi kaumeʻá. ʻE lava fēfē ke tau fekuki mo e ngaahi liliu ko iá?

Kuo ʻiloʻi ʻe he niʻihi ʻoku ʻaonga ʻa hono fokotuʻu ʻo e ngaahi meʻa muʻomuʻá. Ko Tanikeni, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne pehē: “ʻI he taimi naʻá ku ʻiloʻi ai mo hoku malí heʻikai lava ke ma toe foki ki heʻema founga moʻui ki muʻá, naʻá ma ongoʻi lōmekina. Faifai atu pē, naʻá ma fokotuʻu ʻa e meʻa ʻe ua ke fakamuʻomuʻa: ko hono tokangaʻi ʻo e fineʻeikí pea kapau ʻe malava, te ma hokohoko atu ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató. ʻI heʻema fehangahangai mo e ngaahi fili ke faí, naʻá ma fakakaukau ki he founga ʻe uesia ai heʻema filí ʻa e ongo meʻa muʻomuʻa ko ení. ʻOku ʻai ʻe he meʻá ni ke faingofua ʻa e meʻa kotoa pē.”

Ko e tokolahi ʻo kitautolú ʻoku tau hehema ke fakalahiʻi ʻa e tuʻunga ʻikai leleí ʻi heʻetau hokosia ʻa e siva e ʻamanakí. Ko e fakatātaá, ko ʻetau ngaahi feinga ʻi hono tauhi hake ha kiʻi tamá, maʻu e tuʻunga taau ki ha ngāue, pe malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi ha malaʻe lea muli heʻikai nai maʻu ai ʻa e ola naʻe fiemaʻú. Te tau fakakaukau nai, ‘ʻoku ou taʻelavameʻa.’ Neongo ia, hangē pē ko e ʻikai fakamoʻoniʻi naʻe taʻelavameʻa ʻa e ʻOtuá ʻi he kamata fakasiva ʻamanaki ʻa e matakali ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku ʻikai ke tau taʻelavameʻa koeʻuhi pē ko e ʻuluaki fakasiva ʻamanaki ʻetau ngaahi feingá.—Teutalonome 32:4, 5.

ʻOku faingofua ke tau tali ʻaki ʻa e loto-mamahi lahi ʻi he taimi ʻoku fakasivaʻi ai ʻe he kakaí ʻetau ʻamanakí. ʻOku ʻikai ke fai pehē ʻa Sihova. Naʻe fakasiva ʻamanaki ʻa Tuʻi Tēvita ʻi heʻene tono peá ne ʻai ke tāmateʻi ʻa e husepāniti ʻo e fefiné. Neongo ia, naʻe sio ʻa Sihova ki he fakatomala moʻoni ʻa Tēvitá pea hokohoko atu ʻene ngāueʻaki ia ko ʻene sevānití. ʻI he founga meimei tatau, naʻe faihala ʻa e tuʻi faitōnunga ko Sihosafaté ʻi heʻene talite mo e ngaahi fili ʻo e ʻOtuá. Naʻe pehē ʻe he palōfita ʻa Sihová: “ʻOku tuʻu mai ha houhau meia Sihova kiate koe. Ka neongo ia ka ʻoku ai ha ngaahi meʻa lelei kuo ʻilo ʻiate koe.” (2 Kalonikali 19:2, 3) Naʻe ʻiloʻi ʻe Sihova naʻe ʻikai ke ʻai ʻe he fehālaaki ʻe tahá ke hoko ai ʻa Sihosafate ko ha tokotaha lavaki. ʻI he founga tatau, ʻe lava ke tau kalofi ʻa e mole ʻo e ngaahi kaumeʻá kapau ʻoku ʻikai ke tau fakahāhā ʻa e ʻita ʻi he taimi ʻoku nau fehālaaki aí. Ko e ngaahi kaumeʻa ʻoku nau fakasivaʻi ʻetau ʻamanakí ʻoku kei ʻi ai pē nai honau ngaahi ʻulungāanga lelei.—Kolose 3:13.

ʻOku lava ke vakai ki he siva ʻa e ʻamanakí ko ha hokosia taʻealakalofi ia ki muʻa ke iku ʻo tau lavameʻá. ʻOku siva nai ʻetau ʻamanakí ʻi heʻetau fai ha angahala. Neongo ia, ʻe lava ke tau fakaakeake kapau ʻoku tau fai ha ngāue totonu mo papau pea laka ki muʻa. ʻI he taimi naʻe siva lahi ai e ʻamanaki ʻa Tuʻi Tēvita ʻiate iá tonu, naʻá ne tohi: “Nae fakaaau o motua hoku gaahi hui i he eku tagi i he aho kotoa. . . . Naaku vete eku agahala kiate koe [ʻe Sihova], . . .  bea naa ke fakamolemole ae hia o eku agahala.” (Sāme 32:3-5PM) Kapau ʻoku tau ʻiloʻi kuo ʻikai ke tau fai ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekina ʻe he ʻOtuá meiate kitautolú, ʻoku totonu ke tau kole ʻa e fakamolemole ʻa e ʻOtuá pea liliu ʻetau ngaahi foungá pea fakapapauʻi ke muimui lelei ange ʻi he akonaki ʻa e ʻOtuá ʻi he kahaʻú.—1 Sione 2:1, 2.

Teuteu he Taimí Ni ki he Siva e ʻAmanakí

ʻOku ʻikai ha veiveiua, ko kitautolu kotoa te tau fehangahangai mo ha siva ʻa e ʻamanakí ʻi he kahaʻú. Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke mateuteú? ʻOku mahuʻinga ʻa e fakamatala ʻa Puluno, ko ha tangata Kalisitiane taʻumotuʻa ʻa ia naʻá ne hokosia ha siva ʻa e ʻamanakí ʻa ia naʻe liliu ai ʻene founga moʻuí. Naʻá ne pehē: “ʻI hoku tuʻungá, ko e meʻa mahuʻinga taha ʻi he fekuki mo e siva ʻa e ʻamanakí ko e hokohoko atu hono fai ʻa e meʻa naʻá ku fai ki muʻa ke ʻai ke mālohi ʻa hoku tuʻunga fakalaumālié. Kuó u ako ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ke hokohoko atu ʻa e fokotuʻutuʻu anga-fakamamahi ko eni ʻo e ngaahi meʻá. Naʻá ku fakamoleki ʻa e ngaahi taʻu ʻi hono fakatupulekina ha vahaʻangatae vāofi mo Sihova. Naʻá ku fakamālō lahi ʻi heʻeku fai ʻa e meʻa ko iá. Ko e fiemālie ʻi hono ʻiloʻi naʻá ne ʻiate aú naʻe tokoniʻi ai au ke u kātakiʻi ʻa e loto-mafasia naʻá ku hokosiá.”

ʻI heʻetau fakakaukauloto ki he kahaʻú, ʻoku lava ke tau fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻe taha: Neongo ʻe lava ke tau fakasivaʻi ʻetau ʻamanakí pe ko e fakasivaʻi ia ʻe he niʻihi kehé, heʻikai ʻaupito fakasivaʻi ʻe he ʻOtuá ʻetau ʻamanakí. Ko hono moʻoní, naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá ko hono huafá, ʻa e Sihová, ʻoku ʻuhingá ko e “Te u hoko ki ha meʻa pē ʻoku ou loto ke hoko ki aí.” (Ekisoto 3:14NW) ʻOku ʻomai ʻe he meʻa ko iá ʻa e tuipau te ne hoko ko ha meʻa pē ʻoku fiemaʻu koeʻuhi ke fakahoko ai ʻene ngaahi talaʻofá. Kuó ne talaʻofa fakafou ʻi hono Puleʻangá, ʻe fakahoko ai hono finangaló “hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” Ko e ʻuhinga ia naʻe tohi ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻOku te tui, ʻe ʻikai lava ʻe he mate, pe ko e moʻui, pe ko ha kau angelo, pe ko ha kau pule, . . . pe ko ha meʻa ʻe taha ʻi Natula, ʻe ʻikai te ne lava ke motuhi kitautolu mei he ʻofa ʻa e ʻOtua, ʻa ia ʻoku ʻia Kalaisi Sisu ko hotau ʻEiki.”—Mātiu 6:10; Loma 8:38, 39.

ʻOku lava ke tau hanga atu ʻi he tuipau ki he fakahoko ʻo e talaʻofa ʻa e ʻOtuá naʻe fai fakafou ʻi he palōfita ko ʻAiseá: “He vakai, ʻoku ou fakatupu ha ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou: pea ʻe ʻikai manatua ʻa e ʻuluaki, pea ʻe ʻikai te nau hake ʻi he loto ʻo ha taha.” (Aisea 65:17) Ko ha ʻamanaki fakaofo moʻoni ia ʻa e vavé ni ke hoko ʻa e ngaahi manatu kotoa ki he siva ʻa e ʻamanakí ko ha meʻa pē ʻo e kuohilí!

[Fakamatala ʻi lalo]

^ pal. 5 Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.

[Fakamatala ʻi he peesi 15]

ʻOku ʻikai ke tau taʻelavameʻa koeʻuhi pē ko hono hanga ʻe heʻetau ʻuluaki ngaahi feingá ʻo fakasivaʻi ʻetau ʻamanakí

[Fakamatala ʻi he peesi 16]

ʻOku fakalototoʻaʻi kitautolu ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ke tau tokangataha ki he ngaahi meʻa leleí kae ʻikai ki he meʻa naʻe mei malava ke hokó

[Fakatātā ʻi he peesi 17]

ʻOku fiefia ʻa e ʻOtuá, neongo ʻa e ngaahi taʻelavameʻa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, koeʻuhi ko ʻene taumuʻá ʻoku pau ke fakahoko

[Fakatātā ʻi he peesi 18]

Ko hono fokotuʻu ʻo muʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié ʻoku ʻaonga ia ʻi he fekuki mo e siva ʻa e ʻamanakí