Na‘á Ke ‘Ilo‘i?
Na‘á Ke ‘Ilo‘i?
Ko e hā na‘e ‘uhinga ki ai ‘a Sīsū ‘i he‘ene pehē ke toe ‘alu ‘i he maile hono uá?
▪ ‘I he malanga ‘iloa ‘a Sīsū ‘i he mo‘ungá, na‘á ne fokotu‘u mai ai: “Kapau ‘e kouna‘i koe ‘e ha taha ma‘u mafai ke mo ‘alu ‘i ha maile ‘e taha, ‘alu mo ia ‘i ha maile ‘e ua.” (Mātiu 5:41) ‘Oku ngalingali na‘e ‘ilo‘i ‘e he kau fanongo ‘a Sīsuú ko e fakamatala ko iá ko ha ‘uhinga ia ki he ngāue kuo pau ke fai, ‘a ia na‘e lava ke kouna‘i ‘e ha ma‘u mafai mei he kakai ‘o e fonuá.
‘I he ‘uluaki senituli T.S., na‘e kāpui ai ‘a ‘Isileli ‘e he kau Lomá. Na‘e ‘ikai te nau toumoua ke fakangāue‘i ‘a e kakaí pe monumanú pe ke tu‘utu‘uni‘i ha toe fa‘ahinga me‘a pē na‘a nau vakai ki ai na‘e fiema‘u koe‘uhi ke fakavave‘i ‘aki hono fakahoko ‘a e ngāue faka‘ofisialé. Ko e fakatātaá, na‘e kouna‘i ‘e he kau sōtia Lomá ‘a Saimone ‘o Sailiné ke ne fua ‘a e ‘akau fakamamahi ‘o Sīsuú ki he feitu‘u ‘e fakapoongi ai iá. (Mātiu 27:32) Ko e ngaahi ngāue fakakouna‘i peheé na‘e fakafe‘ātungia, mātu‘aki fakatupu fehi‘a, pea kovi‘ia ‘aupito ai ‘a e kau Siú.
Ko e mama‘o tofu pē ko ia na‘e malava ke kouna‘i ai ‘a e kakai ‘o e fonuá ke nau fua ha kavengá ‘oku ‘ikai ke ‘ilo‘i. Neongo ia, ‘oku faingata‘a ke faka‘uta atu, na‘a nau loto-lelei ke toe fakalaka atu ‘i he me‘a pau pē ko ia na‘e fiema‘ú. Ko ia ‘i he taimi na‘e faka‘ai‘ai ai ‘e Sīsū ‘a ‘ene kau fanongó, ‘o hangē ko e laú, ke nau toe ‘alu ‘i he maile hono uá, na‘á ne tala ange kiate kinautolú ke nau fakahoko ‘o ‘ikai ‘i he ta‘efiemālie ‘a e ngaahi ngāue ko ia na‘e kouna‘i fakalao ange ‘e he kau ma‘u mafaí.—Ma‘ake 12:17.
Ko hai ‘a e ‘Ānasi ko ia ‘oku lave ki ai ‘i he ngaahi fakamatala Kōsipelí?
▪ ‘I he taimi ‘o hono hopo‘i ‘o Sīsuú, ko ‘Ānasi, (‘Ananasi) na‘e fakamatala‘i ia ko ha “‘eiki taula‘eikí.” (Sione 18:13, 19; Ngāue 4:6) Ko hono mo‘oní, ko e tamai ia ‘a e uaifi ‘o e taula‘eiki lahi ‘o ‘Isileli ko Kaiafasí, pea ko ia tonu na‘á ne ngāue ko ha taula‘eiki lahi mei he 6 pe 7 T.S. nai ‘o a‘u ki he 15 T.S. nai, ‘a e taimi na‘e to‘o ai ia mei he lakangá ‘e he fakafofonga fakapule‘anga Loma ko Valeliasi Kalatusí. Na‘a mo e me‘á ni, ‘i he tu‘unga ko ha taula‘eiki lahi ki mu‘á, na‘e kei hokohoko atu pē hono ma‘u ‘e ‘Ānasi ‘a e mafai lahi ‘i ‘Isileli. Ko e toko nima ‘o hono ngaahi fohá pea mo e mali hono ‘ofefiné na‘a nau ma‘u ‘a e lakanga ko e taula‘eiki lahí.
‘I he kei hoko ‘a ‘Isileli ko ha pule‘anga tau‘atāiná, na‘e ma‘u ‘e he taula‘eiki lahí hono lakangá ‘o a‘u ki he‘ene mate. (Nōmipa 35:25) Kae kehe, ‘i he malumalu ‘o hono kāpui ‘e he kau Lomá ‘a ‘Isilelí, na‘e ngāue ai ‘a e taula‘eiki lahí ‘o fakatatau ki he tu‘utu‘uni ‘a e ngaahi kōvana Lomá pea mo e ngaahi tu‘i na‘e fakanofo ‘e Lomá, pea na‘e malava pē ke nau fakahifo ia mei he lakangá. Ko e faihisitōlia ko Feleviasi Siosifasí ‘okú ne līpooti ko Kuliniasi, ‘a e kōvana Loma ‘o Sīliá, na‘á ne to‘o ha Sōasa ‘e taha mei he tu‘unga taula‘eiki lahí ‘i he 6 pe 7 T.S. nai pea fakanofo ‘a ‘Ānasi ki he lakangá. Ka ‘oku ngalingali ko e kau pule pangani ko ení na‘a nau tokanga ke fili pē ‘a e fa‘ahinga na‘e fakanofo fo‘oú mei he kau taula‘eikí.
Ko e fāmili ‘o ‘Ānasí na‘e ‘iloa kinautolu ‘i he mānumanú pea na‘a nau fu‘u tu‘umālie ‘aupito. ‘Oku ngalingali na‘a nau ma‘u ‘enau ngaahi koloá fakafou ‘i he‘enau pule‘i tāfataha ‘a hono fakatau atu ‘o e ngaahi me‘a na‘e fiema‘u ki he ngaahi feilaulaú ‘i he loto‘ā ‘o e temipalé, ‘o hangē ko e fanga lupé, fanga sipí, loló mo e uainé. ‘Oku fakahaa‘i ‘e Siosifasi ko ‘Ananasí (‘Ananaia), ‘a e foha ‘o ‘Ānasí, na‘e ‘i ai ‘ene “kau sevāniti ‘a ia ko e kau kākā anga-kovi pea na‘a nau ‘ave fakamālohi ‘a e ngaahi vahe hongofulu ‘a e kau taula‘eikí; na‘e ‘ikai foki te nau holomui mei hono tā ‘a e fa‘ahinga ko ia na‘e fakafisi ke ‘oange ‘a e vahe hongofulú.”