Skip to content

Skip to table of contents

KAVEINGA TEFITO | KO HA FOUNGA-PULE ʻOKU ʻATĀ MEI HE TAʻEFAITOTONÚ

Ko e Fakatuʻutāmaki ʻo e Founga-Pule Taʻefaitotonú

Ko e Fakatuʻutāmaki ʻo e Founga-Pule Taʻefaitotonú

Ko e founga-pule taʻefaitotonú kuo fakamatalaʻi ia ko hono ngāuehalaʻaki ʻo e mafaí ke maʻu ha lelei fakafoʻituitui. Kuo ngāuehalaʻaki ʻa e mafaí ʻi he faai mai ʻa e hisitōliá. Ko e fakatātaá, ʻoku fakakau ʻi he Tohi Tapú ha lao fekauʻaki mo e ngaahi keisi fakaefakamaau ke taʻofi ʻa e totongi fufuú, ʻo fakahaaʻi ko e tōʻonga ko iá naʻe hoko lahia ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe 3,500 kuohilí. (ʻEkisoto 23:8) Ko e moʻoni, ko e taʻefaitotonú ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi hono tali pē ha totongi fufū. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku kaihaʻa ʻe he kau ngāue fakapuleʻanga taʻefaitotonú ʻa e ngaahi koloa, ngāuehalaʻaki e ngaahi sēvesi ʻoku ʻikai haʻanau totonu ki aí, pe aʻu ʻo kaihaʻa mei he paʻangá. ʻOku nau toe ngāueʻaki foki honau lakangá ke fakahōhōʻiaʻi taʻetotonu ai honau ngaahi kaumeʻá mo e kāingá.

Koeʻuhi ko e lava ke hoko ʻa e taʻefaitotonú ʻi ha faʻahinga kautaha fakaetangata pē, ʻoku hā ngali ko e taʻefaitotonu ʻi he founga-pulé ʻa e kovi tahá. Ko e tohi Global Corruption Barometer 2013, naʻe pulusi ʻe he kautaha ko e Transparency International, naʻa nau līpooti ai ʻo pehē ʻoku ʻiloʻi ʻe he kakai ʻi he māmaní ʻa e tafaʻaki ʻe nima lalahi taha ʻo e taʻefaitotonú ʻa ia ko e ngaahi paati fakapolitikalé, polisí, kau ngāue fakapuleʻangá, fale aleá mo e fakamaauʻangá. Fakakaukau angé ki ha niʻihi ʻo e ngaahi līpooti ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e palopalemá.

  • ʻAFILIKA: ʻI he 2013, ko e kau ngāue fakapuleʻanga ʻe toko 22,000 nai ʻi ʻAfilika Tonga naʻe tukuakiʻi kinautolu ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi ngāue taʻefaitotonú.

  • ʻAMELIKA TONGA: ʻI he 2012, ʻi Pelēsila, naʻe halaia ai ha kakai ʻe toko 25 ʻi hono ngāueʻaki ʻa e paʻanga ʻa e puleʻangá ke maʻu mai ʻaki ʻa e ngaahi poupou fakapolitikalé. Ko e taha ʻi he kau fakahalaiaʻi ko ení ko e pule ʻo e kau ngāue ʻa e palesiteni ki muʻá, ko e tangata fika ua maʻu mafai lahi taha ʻi he fonuá.

  • ʻĒSIA: ʻI Seoul, Kōlea Tonga, naʻe mate ai ha kakai ʻe toko 502 ʻi he holo ha falekoloa ʻi he 1995. Naʻe ʻiloʻi ʻe he kau fakatotoló naʻe totongi fufū ʻa e kau pule koló ke nau fakaʻatā ʻa e kau langá ke ngāueʻaki ʻa e sima ʻoku ʻikai feʻunga pea nau toe maumauʻi ʻa e lao ki he tuʻunga malú.

  • ʻIULOPE: Naʻe pehē ʻe he Komisiona ʻa ʻIulope ki he Ngaahi Meʻa Fakaʻapí, Cecilia Malmström, “Ko e tuʻunga ʻo e palopalemá [taʻefaitotonu ʻi ʻIulopé] ʻoku lahi fakaʻulia. Naʻá ne toe tānaki mai “ko e fakapapau fakapolitikale ke toʻo ʻosi atu ʻa e taʻefaitotonú ʻoku hā ngali heʻikai lava ia.”

Kuo faiaka loloto ʻa e founga-pule taʻefaitotonú. Naʻe tohi ʻe Palōfesa Susan Rose-Ackerman, ko ha tokotaha mataotao ʻi he fekauʻaki mo e fakafepakiʻi ʻo e taʻefaitotonú, ke fai ha ngaahi liliu ʻoku fiemaʻu ʻa e “ngaahi liliu lahi ʻi he founga ʻoku fakahoko ʻe ha founga-pule ha ngaahi ngāue.” Lolotonga ʻoku hā ngali ʻikai ha toe ʻamanaki ʻi he tuʻungá, ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻoku ʻikai ngata pē ʻa e malava ke fai ha ngaahi liliu lahi ange, ka kuo pau ke hoko ia.