1, 2. Kumbi ndi fumbu nili lo mutenere kujifumba pavuli pakuti mwatuwa mu chisopa chaboza, ndipu nchifukwa wuli muwona kuti kuchita ivi nkhwakukhumbika?

TIYERUZGIYI kuti mwaziŵa kuti maji nga pachisimi cha m’muzi winu nganangika. Munthu munyaki wadira poyizoni pachisimi mwachisisi ndipu umoyu wa ŵanthu a m’muzi wosi we pangozi. Kumbi mungachita wuli? Nchachiziŵikiyevi kuti mungaleka kutunga maji pachisimi cho. Kweni chinanga mungaleka kutungapu maji mukhoza kujifumba mbwenu fumbu lakuti, kumbi ndamwa kali cha maji nga poyizoni?

² Ivi ndivu vichitika mu visopa vaboza. Bayibolo likamba kuti kusopa kwawu nkhwakunangika ndi visambizu vaboza ndipuso vakuchitika vaukazuzi. (2 Ŵakorinte 6:17) Ndichu chifukwa chaki mutenere kutuwa mu ‘Babiloni Mukuru,’ yo ndi mura wa visopa vaboza. (Chivumbuzi 18:2, 4) Kumbi imwi mukutuwamu kali? Asani ndi viyo, titikuwongani ukongwa. Kweni pe vinandi vo mutenere kuchita kuruska waka kutuwa, pamwenga kuleka chisopa chaboza. Mutenere so kujifumba kuti, ‘Kumbi pe chinthu chinyaki chechosi chakukwaskana ndi chisopa chaboza cho ndisunga?’ Tiyeni tiwoni vinyaki mwa vinthu ivi.

3. (a) Kumbi Bayibolo likambanji pa nkhani yakugwiriskiya nchitu angoza, ndipu nchifukwa wuli vingaŵa vakusuzga kuti ŵanthu anyaki ayambi kuviwona nge mo Chiuta wativiwone? (b) Kumbi mutenere kuchitanji ndi chinthu chechosi chakukwaskana ndi chisopa chaboza cho mwenachu?

³ Kwa vyaka vinandi ŵanthu anyaki aja achisunga angoza pamwenga vikozgu munyumba zawu. Kumbi namwiso mwenavu? Asani ndi viyo, akhumba muwona kuti vingachitika cha kuromba kwaku Chiuta kwambula kugwiriskiya nchitu vikozgu. Panyaki mungafika pakuviyanja ukongwa vinthu ivi. Kweni Chiuta ndiyu watitikambiya mo tingamusope ndipuso Bayibolo lisambiza kuti iyu wakhumba cha kuti tigwiriskiyengi nchitu angoza pakumusopa. (Chituwa 20:4, 5; Sumu 115:4-8; Yesaya 42:8; 1 Yohane 5:21) Mwaviyo, mukhoza kukoreska kusopa kwauneneska asani mungataya vevosi vo mwenavu vo vikolerana ndi kusopa kwaboza. Yesesani kuviwona nge mo Yehova wativiwone kuti “mbukazuzi.”—Marangu 27:15.

4. (a) Kumbi tiziŵa wuli kuti kusopa mizimu ya ŵanthu akufwa kulivi chanduru? (b) Nchifukwa wuli Yehova wangukanizga ŵanthu ŵaki kugomezga mizimu munthowa yeyosi?

⁴ Mu visopa vaboza vinandi ŵanthu asopa mizimu ya ŵanthu  akufwa. Ŵanthu anandi ŵechendasambiri uneneska wa m’Bayibolo, agomezganga kuti akufwa alutirizga kuja ndi umoyu kumalu nga mizimu ndipu akhoza kovya pamwenga kupweteka ŵanthu amoyu. Akhumba namwi mwayesesanga kuchita vinthu vakukondweska azimu. Kweni nge mo mungusambiriya mu Mutu 6, akufwa aja so ndi umoyu kwekosi cha. Mwaviyo kwesa kukambiskana ndi azimu nkhwambula chanduru. Mauthenga ngengosi ngo ngangawoneka kuti ngatuwa kwa akwanjiwa ŵidu wo akufwa, ngatuliya ku viŵanda. Ndichu chifukwa chaki Yehova wangukanizga Ayisraele kuti angayesanga cha kulongoro ndi mizimu ya ŵanthu akufwa pamwenga kugomezga mizimu.—Marangu 18:10-12.

5. Kumbi mungachita wuli asani mu chisopa cho mwengamu kali mwagwiriskiyanga nchitu angoza pamwenga asani mwasopanga mizimu ya ŵanthu akufwa?

⁵ Kumbi mungachita wuli asani kali mwagwiriskiyanga nchitu vikozgu pamwenga asani mwasopanga mizimu ya ŵanthu akufwa? Muŵerengengi ndi kulunguruka pa nkhani za m’Bayibolo zo zingakuwovyani kuwona vinthu venivi nge mo Chiuta wativiwone. Murombengi kwaku Yehova zuŵa lelosi ndi kumukambiya vevosi vo mukhumba kuchita kuti mukoreski kusopa kwauneneska ndipuso mumupemphengi kuti wakuwovyeni kuŵanaŵana nge mo iyu waŵanaŵaniya.—Yesaya 55:9.

6, 7. (a) Kumbi ŵanthu akamba kuti Khrisimasi ndi holidi ya vinthu wuli, nanga akulondo Yesu a muvyaka 100 vakwamba ayikondweriyanga? (b) Kumbi maphwandu nga zuŵa lakuwiya ngakoliyananga ndi vinthu wuli mu nyengu yo akusambira aku Yesu ŵenga pacharu chapasi?

⁶ Maholidi ngakutchuka ngo ngakolerana ndi chisopa chaboza ngangachitiska kuti kusopa kwa munthu kuje kwambula kuzomerezgeka. Chakuyeruzgiyapu ndi Khrisimasi. Ŵanthu akamba kuti Khrisimasi njakukumbukiya kuwa kwaku Yesu Khristu, ndipu pafufupi visopa vinandi vachikhristu vikondwere. Kweni palivi ukaboni wewosi wakulongo kuti akusambira aku Yesu a mu vyaka 100 vakwambiriya, akondweriyanga holidi iyi. Buku linyaki  lingukamba kuti: “Pati pajumpha vyaka 200 kutuwa po Yesu wanguwiya palivi yo waziŵanga kuti wanguwaku zuŵanji ndipu mbanthu amanavi ukongwa wo aŵanaŵaniyangaku za zuŵa lo wanguwiya.”—Sacred Origins of Profound Things.

⁷ Chinanga asani akusambira aku Yesu aziŵanga zuŵa chayilu lo wanguwiya, atingi alikumbukengi nge zuŵa lapade cha. Chifukwa wuli? Buku linyaki likonkhoska kuti Akhristu akwamba “awonanga kuti kukondwere zuŵa lakuwiya ndi mwambu wa chisopa cha boza.” (The World Book Encyclopedia) Maphwandu ngija ngakukumbuka mazuŵa ngakuwiya ngo ngazumbulika m’Bayibolo nga mafumu ngaŵi ngo ngasopanga Yehova cha. (Chiyambo 40:20; Marko 6:21) Kukondwere mazuŵa ngakuwiya kwachitikanga so pakutumbika achiuta angoza. Mwakuyeruzgiyapu, pa 24 May, Aroma akondweriyanga kuwaku kwaku Diana chiuta wawu munthukazi. Pa 25 May, akondweriyanga so kuwa kwaku Apollo yo wenga chiuta wa lumwi. Ndichu chifukwa chaki maphwandu nga mazuŵa ngakuwiya ngakoliyana ndi Chikhristu cha, kweni chisopa cha boza.

8. Kumbi maphwandu ngakuwiya ngakoliyana wuli ndi kugomezga mizimu.

⁸ Pe chifukwa chinyaki cho Akhristu a muvyaka 100 vakwamba alekiyanga kukumbukiya zuŵa lo Yesu wanguwiya. Akusambira aku Yesu aziŵanga kuti kukondwere mazuŵa ngakuwiya kwakoliyananga ndi kugomezga mizimu. Mwakuyeruzgiyapu, Agiriki ndi Aroma anandi akali agomezganga kuti munthu weyosi we ndi mzimu wo wasanirikanga pa zuŵa laki lakuwiya ndipu wamuvikiriyanga mu umoyu waki wosi. “Mzimu uwu wenga ndi nthazi zapade zo zakoliyanangaku ndi chiuta yo wanguwa pa deti lakukozgana ndi lo munthu yo wanguwiya.” (The Lore of Birthdays) Mwaviyo, Yehova watingi wakondwengi cha ndi phwandu lelosi lo latingi lichitiskengi kuti Yesu wakwaskiki ndi mizimu yiheni. (Yesaya 65:11, 12) Nanga nchinthu wuli cho chikuchitiska kuti ŵanthu anandi akondweriyengi Khrisimasi?

9. Kumbi ŵanthu akwamba wuli kuchita sekeresu la kuwa kwaku Yesu pa 25 December?

⁹ Pangujumpha vyaka mahandiredi nganandi, kutuwa panyengu yo Yesu wenga pa charu chapasi kuti ŵanthu ayambi  kukumbuka kuwa kwaki pa 25 December. Kweni ili lenga zuŵa lo wanguwiya cha, chifukwa iyu wanguwa mu mwezi wa October. * Nanga nchifukwa wuli ŵanthu akusankha zuŵa la 25 December? Ŵanthu anyaki wo akambanga kuti Mbakhristu “akhumbanga kuti zuŵa ili lisere m’malu mwa zuŵa la phwandu la chisopa cha Chiroma la ‘kuwa kwa lumwi lambula kuthereskeka.’ ” (The New Encyclopædia Britannica) Panyengu yo lumwi lawonekanga kamanavi mu chipwepwi, ŵanthu avisopa vaboza achitanga maphwandu kuti lumwi lizi so kutuwa kutali ko linguluta. Yiwu aŵanaŵananga kuti lumwi layamba ulendu waki wakuweku pa 25 December. Kuti akopi ŵanthu wo alekanga kusopa Chiuta, alongozgi avisopa angwamba kuchita phwandu ili ndi kulisambusa kuti liwonekengi nge nda “Chikhristu.” *

10. Kumbi nchifukwa wuli nyengu yakali ŵanthu anyaki alekanga kukondwere Khrisimasi?

¹⁰ Khrisimasi yikuziŵika kali kuti yikwambiya ku chisopa chaboza. Chifukwa chakuti nja m’malemba cha, Khrisimasi yingukanizgika ku England ndi mu vigaŵa vinyaki va ku America mu vyaka va m’ma 1600. Weyosi yo wasanirikanga kuti waja ku nchitu chifukwa cha Khrisimasi walangikanga. Kweni mukuluta kwa nyengu midawuku yo yachitikanga kali yingwamba kuchitika so ndipu asazgiyangaku so vakuchitika vinyaki. Khrisimasi yingwamba so kuja holidi yakutchuka ndipu chinanga ndi sonu ndi holidi yakutchuka mu vyaru vinandi. Kweni chifukwa chakuti Khrisimasi  njakukoliyana ndi chisopa chaboza, ŵanthu wo akhumba kukondweska Chiuta akondweriyaku cha zuŵa lenili pamwenga holidi yinyaki yeyosi yo yikwambiya ku chisopa chaboza. *

11. Kumbi nchifukwa wuli ŵanthu anyaki akondwere maholidi, kweni kumbi nchinthu wuli cho isi titenere kuŵika panthazi?

¹¹ Ŵanthu anyaki azomerezga kuti maholidi nganyaki nge Khrisimasi ngakwambiya ku chisopa chaboza, kweni awona mbwenu kuti palivi suzgu kungakondwere. Ndipuso ŵanthu anandi aŵanaŵanaku cha va chisopa chaboza asani akondwere maholidi. Yiwu atiti maholidi ngenanga ngatovya kuti mabanja ngakumani pamoza. Kumbi namwi muwona viyo? Asani ndi viyo, mbwenu ndikuti cho chitikutondekeskani kukoreska kusopa kwauneneska nkhwanja chisopa chaboza cha, kweni banja linu. Ziŵani kuti Yehova yo wakwambiska banja, wakhumba kuti muyanjengi abali ŵinu. (Ŵaefesu 3:14, 15) Kweni mukhoza kukhoreska ubwezi winu m’nthowa yo Chiuta wazomerezga. Pakukamba va chinthu cho titenere kuŵika panthazi, wakutumika Paulo wangulemba kuti: ‘Lutirizgani kwesa cho nchamalumbika kwa Ambuya.’—Ŵaefesu 5:10.

12. Konkhoskani chakuyeruzgiyapu chakulongo chifukwa cho tileke kuchita maholidi ndi midawuku yo ye ndi chiyambi chiheni?

¹² Panyaki imwi muŵanaŵana kuti chiyambi cha maholidi chikwaskana viŵi cha ndi mo ngachitikiya mazuŵa nganu. Kumbi pe suzgu yeyosi ndi mo ngakwambiya? Hinya! Tiyeruzgiyi kuti mwawona switi mu nkhandu. Kumbi mungatondo switi yo ndi kurya? Mungachita cha venivi, chifukwa njakukazuzgika. Mwakulingana ndi switi, maholidi ngangawoneka ngakunozga kweni chiyambi chaki nchaukazuzi. Kuti tikoreski kusopa kwauneneska, tikhumbika kuja ndi maŵanaŵanu ngange ngo mchimi Yesaya wenga nangu, iyu wangukambiya akusopa mwauneneska kuti: “Mungakonga kanthu kaukazuzi cha.”—Yesaya 52:11.

13. Kumbi ndi masuzgu wuli ngo mungakumana nanga chifukwa chakuleka kuchita maholidi?

¹³ Pe masuzgu ngo mungakumana nangu asani mwasankha kuleka kuchitaku maholidi. Mwakuyeruzgiyapu, wo mugwira nawu nchitu angakufumbani chifukwa cho muleke kuchitaku vakuchitika va maholidi vo vichitika kunchitu kwinu. Mungachita wuli asani atikupaskani vawanangwa va pa Khrisimasi? Kumbi kulonde kungaŵa kunanga? Kumbi mungachita wuli asani murumu pamwenga muwolu winu ndi Mkhristu cha? Kumbi mungawovya wuli ŵana ŵinu kuti aleki kujivwa kuti anoleka vinthu vinyaki chifukwa chakuleka kuchitaku maholidi?

14, 15. Kumbi mungachita wuli asani munthu munyaki watikukhumbiyani vamampha pa holidi yeyosi pamwenga asani wakhumba kukupaskani chawanangwa?

¹⁴ Tikhumbika kuchita vinthu mwazeru kuti tiziŵi mo tingachitiya ndi vakuchitika venivi. Asani munthu wakukambiyani kuti nditikukhumbiyani vamampha pa holidi yakutiyakuti, mungamukambiya waka mwaulemu kuti ndawonga. Nanga wuli asani munthu yo watikukhumbiyani vamampha muwonana nayu pamwenga kugwira nayu nchitu nyengu zosi? Asani ve viyo mungasankha kumukonkhoske vinandi. Kweni mwemosi mo vinthu viliri, mutenere kuchita vinthu mwazeru. Bayibolo lititikambiya kuti: “Mazu nginu ngaŵi ngawezi nyengu zosi, ngakunoweskeka ndi mche, kuti muziŵi mo mutenere imwi kumwamukiya munthu yosi, yumoza ndi yumoza.” (Ŵakolose 4:6) Tcheŵani ndi kuleka kutumbika ŵanthu anyinu. M’malu mwaki, konkhoskani vo mugomezga mwazeru. Konkhoskani mwakuvwika umampha kuti mutinkhana ndi kupaskana vawanangwa pamwenga kucheza cha, kweni mutanja kuchita ivi pa nyengu yinyaki.

¹⁵ Kumbi mungachita wuli asani munthu munyaki wakhumba kukupaskani chawanangwa? Ivi vitoliyengi ndi mo vinthu viliri. Yo watikupaskani wangakamba kuti: “Ndiziŵa kuti mukondwere maholidi cha. Kweni ndikhumba kuti ndikupaskeni chinthu ichi.” Akhumba mukhoza kuŵanaŵana kuti kulonde chawanangwa asani vinthu ve viyo kung’anamuwa kuleka kuchitaku holidi. Asani yo watikupaskani waziŵa umampha cha vo  mugomezga, mutenere kumukonkhoske kuti mukondwere cha maholidi. Ivi vingakuwovyani kumukonkhoske chifukwa cho imwi mwalonde chawanangwa kwambula kumupaska chechosi. Nyengu zinyaki kungaŵa umampha kukana chawanangwa cho chawoneke limu kuti atikupaskani ndi chilatu cha kukuyesani, kuti akuwoneni kuti mudemetere ku chigomezgu chinu pamwenga cha.

16. Kumbi mungachita wuli vinthu mwazeru pa nkhani yakukwaskana ndi maholidi?

¹⁶ Kumbi mungachita wuli asani abali ŵinu ŵe mu chisopa chauneneska cha? Mutenere so kuchita vinthu mwazeru. Palivi chifukwa chakususkiya mudawuku pamwenga sekeresu lelosi lo abali ŵinu angasankha kuchita. M’malu mwaki tumbikani vo yiwu asankha, nge mo namwi mungakhumbiya kuti atumbiki vakusankha vinu. (Mateyu 7:12) Wonesesani kuti pangaŵanga chinthu chechosi cha cho chingakuchitiskani kuti muserezeki mu holidi. Chinanga wuli ve viyo, mutenere kuchita mwazeru pa vinthu vo vikwaskana viŵi cha ndi sekeresu. Kweni, mutenere kuwonesesa kuti nyengu zosi muchita vinthu vo vikusiyeningi ndi njuŵi yamampha.—1 Timote 1:18, 19.

17. Kumbi mungawovya wuli ŵana ŵinu kuti alekengi kujivwa kuti anoleka vinthu chifukwa chakuleka kuchitaku maholidi ngo anyawu achita?

¹⁷ Kumbi mungawovya wuli ŵana ŵinu kuti aleki kuwona nge kuti anoleka vamampha chifukwa chakuleka kuchitaku maholidi ngo ngasuskana ndi malemba? Vo mutiŵachitiya mukati mwa chaka ndivu vingaŵawovya ukongwa. Apapi anyaki asankha kupaska ŵana ŵawu vawanangwa pa nyengu yinyaki. Chawanangwa chimoza chamampha ukongwa cho mungapaska ŵana ŵinu nkhupatuwa nyengu yakucheze nawu ndi kuŵavwisiya mwachanju.

18. Kumbi kusanirika pa maunganu ngachikhristu kungakuwovyani wuli kuti mukoreski kusopa kwauneneska?

¹⁸ Kuti mukondweski Chiuta, mutenere kukana chisopa chaboza ndi kukoreska kusopa kwauneneska. Kumbi kuchita venivi  kusazganjipu? Bayibolo likamba kuti: “Ndipu tipimirani kwachikhuŵirizgana ku chanju ndi ku nchitu zamampha; kwambula kujowo unganu waku taŵeni, uli nkharusu ka ŵanyaki, kweni ŵakuchiskana; ndipu ukongwa viŵi po muwona kuti zuŵa lo laŵandika.” (Ŵahebere 10:24, 25) Maunganu ngachikhristu ngaja nyengu zakukondweska kuti musopengi Chiuta m’nthowa yo iyu wazomerezga. (Sumu 22:22; 122:1) Pa maunganu yanga, Akhristu akugomezgeka ‘achiskana yumoza ndi munyaki.’—Ŵaroma 1:12.

19. Kumbi nchifukwa wuli mutenere kukambiyaku ŵanthu vo mwasambira m’Bayibolo?

¹⁹ Chinthu chinyaki cho chingakuwovyani kukoreska kusopa kwauneneska nkhukambiyaku ŵanthu anyaki vo musambira m’Bayibolo ndi Akaboni aku Yehova. Ŵanthu anandi “Ŵaliya ndi kufwifwinthiya” chifukwa cha uheni wo uchitika pacharu mazuŵa nganu. (Ezekiele 9:4) Akhumba muziŵapu ŵanthu anyaki wo aliya ndi kufwifwinthiya. Mungachita umampha ukongwa kuŵakambiya va chilindizga cha m’Bayibolo cho mwenachu chakukwaskana ndi kunthazi. Asani mulutirizgengi kuwungana ndi Akhristu auneneska ndi kukambiyaku ŵanthu uneneska wa m’Bayibolo wo mwasambira, muwonengi kuti khumbu losi lakuchitaku midawuku ya chisopa chaboza limalengi kamanakamana m’mtima mwinu. Ziŵani kuti mwazamukondwa ukongwa ndipu mwazamulonde vitumbiku asani mukoreska kusopa kwauneneska.—Malaki 3:10.