1, 2. Nchifukwa wuli Yehova wakondwa asani wawona kuti titesesa kuchita vinthu mwauneneska? Konkhoskani chakuyeruzgiyapu.

TIYERUZGIYI kuti mwana watuwa musitolu ndi anyina. Yiwu awona kuti mwana wawu wama ndipu wawoneka kuti we ndi mantha. We ndi mabisiketi m’manja ngo wato musitolu. Iyu waluwa kuwezge po wanguto pamwenga kupempha anyina kuti amuguliyi. Waliya ndipu wakambiya anyina kuti amuwovyi. Anyina atimukambiya kuti wangadandawulanga cha, ndipu pavuli paki awerere so nayu musitolu kuti wawezgi vo wanguto ndi kupepesa. Anyina akondwa ukongwa ndi vo wachita. Chifukwa wuli?

² Apapi akondwa ukongwa asani awona kuti ŵana ŵawu aziŵa kukhumbika kwakuja aneneska. Umu ndimu so viliri ndi Awuskefwi akuchanya, wo ndi ‘Chiuta wauneneska.’ (Sumu 31:5) Chiuta wakondwa asani watitiwona kuti tiyesesa kuchita vinthu mwauneneska ndipuso tikuwa mwauzimu. Chifukwa chakuti tikhumba kumukondweska ndipuso tikhumba kuti watiyanjengi, tichita mwakukoliyana ndi vo Paulo wangukamba. Iyu wanguti: “Taŵakukhumba mwaku vosi kuja umampha.” (Ŵahebere 13:18) Mazu nga Chigiriki ngo ngakufwatulikiya kuti “umampha,” ngang’anamuwa so kuchita vinthu mwauneneska. Tiyeni tiwoni vigaŵa vakukhumbika ukongwa pa umoyu widu vo nyengu zinyaki kuja kwakusuzga ukongwa kuja aneneska. Pavuli paki tikambiskanengi vitumbiku vo munthu wasaniya chifukwa chakuchita vinthu mwauneneska.

3-5. (a) Kumbi Mazu ngaku Chiuta ngatititcheŵeskanji pa nkhani ya jalidu lakujipusika? (b) Kumbi nchinthu wuli cho chingatiwovya kujisanda?

³ Chinthu chakusuzga ukongwa pa umoyu widu nkhuziŵa asani tichita vinthu mwauneneska. Nkhwambula kusuzga kwaku isi taŵanthu ambula kufikapu kujipusika. Mwakuyeruzgiyapu, Yesu wangukambiya Akhristu a ku Laodikea kuti ajipusikanga pakuŵanaŵana kuti ŵenga asambasi penipo mwauzimu ŵenga ‘asauchi, achiburumutiya ndipuso ankhuli’. Kukamba uneneska, alenganga lisungu ukongwa. (Chivumbuzi 3:17) Chifukwa chakuti ajipusikanga, umoyu wawu wenga pangozi.

⁴ Kumbukani so kuti wakutumika Yakobe wangutcheŵeska kuti: “Asani munthu wajipima kuti ngwakusopa, wambula kutintha [kuko] lilimi laki kweni wakufuvya [wapusika] mtima waki, chisopa chaku mweniyo nchawaka.” (Yakobe 1:26) Asani tiŵanaŵana kuti tingasopa Yehova mwakuzomerezgeka uku tigwiriskiya nchitu lilimi lidu mwambula kwenere, titijipusika ŵaka. Kusopa kwidu kujengi kwaŵaka ndipuso kwambula nchitu. Kumbi nchinthu wuli cho chingatiwovya kuti kusopa kwidu kuleki kuja kwaviyo?

⁵ M’chaputala chenichi, Yakobe wanguyeruzgiya uneneska wa mazu ngaku Chiuta ndi gilasi lakulereskapu. Iyu watitikambiya kuti titenere kulereseska m’dangu lizirima laku Chiuta ndi kusintha asani pakhumbika kuchita viyo. (Ŵerengani Yakobe 1:23-25.) Bayibolo lingatiwovya kujisanda ndi kuwona po tikhumbika kusintha. (Chitenje 3:40; Hagayi 1:5) Tikhumbika so kuromba kwaku Yehova ndi kumupempha kuti watisandi, watovyi kuziŵa ndipuso kuzomerezga vo tinangiska. (Sumu 139:23, 24) Kuleka kuchita vinthu mwauneneska ndi jalidu liheni ukongwa ndipu tikhumbika kuliwona nge mo Awuskefwi akuchanya atiliwone. Lemba la Nthanthi 3:32 likamba kuti: “Munthu wakupuruska mbukazuzi ku Ambuya,” ndipu lilongo kuti atanja ŵanthu akunyoroka. Yehova wangatiwovya kuti  tiwonengi nkhani yakuchita vinthu mwauneneska nge mo iyu watiyiwone kweniso kujisanda kuti vakuchita vidu vikoliyanengi ndi khumbu laki. Kumbukani kuti Paulo wangukamba kuti: ‘Taŵakukhumba mwaku vosi kuja umampha.’ Chinanga kuti pa nyengu yinu te ŵanthu ambula kufikapu kweni tikhumbisiska ndipuso titesesa kuja aneneska.

6. Nchifukwa wuli ŵanthu akutorana atenere kuchita vinthu mwauneneska, nanga asani achita viyo akhwecha vinthu wuli?

⁶ Chinthu chakukhumbika ukongwa m’banja lachikhristu nkhuchita vinthu mwauneneska. Mwaviyo, ŵanthu akutorana atenere kukambiskananga mwakufwatuka ndipuso mwauneneska. M’banja lachikhristu mutenere cha kuchitikanga vinthu vakuguŵiska ndipuso vaukazuzi nge kukopa munthu yo tikutorona nayu cha, kuja ndi vibwezi pa Intaneti mwakubisa ndipuso kuwona vinthu vakuyuska chiryokuryoku chakugonana pa Intaneti, pa TV ndipuso mumagazini. Akhristu anyaki akutorana achitapu mijalidu yiheni yeniyi ndipuso murumu wawu pamwenga muwolu wawu atimubisa vo achita. Kuchita viyo, nkhuleka kugomezgeka. Fumu yakugomezgeka Davidi, yingukamba kuti: ‘Kuti ndija pamoza ndi ŵanthu amaboza cha, nanga nkhuyanjana ndi ŵanthu wo abisa wunthu wawu.’ (Sumu 26:4) Asani mukuyirwa pamwenga mukuto mutenere cha kuchita jalidu lo lingakuchitiskani kuti mubisengi wunthu winu ku munthu yo mukutorana nayu.

7, 8. Kumbi ndi vakuwoniyapu nivi va m’Bayibolo vo vingawovya ŵana kuziŵa kukhumbika kwakuchita vinthu mwauneneska?

 ⁷ Asani apapi asambiza ŵana ŵawu kukhumbika kwakuja aneneska, angachita umampha kugwiriskiya nchitu vakuwoniyapu vo ve m’Bayibolo. M’Bayibolo mwe vakuwoniyapu va ŵanthu wo angutondeka kuchita vinthu mwauneneska, nge Akani yo wanguba ndipuso kubisa vo wanguba, Gehazi yo wangupusika chifukwa chakuti wakhumbanga vinthu, kweniso Yuda yo wanguba ndipuso wangupusika ndi chilatu chakuti Yesu wasaniyi masuzgu.—Yoswa 6:17-19; 7:11-25; 2 Ŵakaronga 5:14-16, 20-27; Mateyu 26:14, 15; Yohane 12:6.

⁸ M’Bayibolo mwe so vakuwoniyapu vinyaki va ŵanthu wo anguchita vinthu mwauneneska, nge Yakobe yo wanguchiska ŵana ŵaki anthurumi kuti akawezgi ndalama zo angusaniya mu mathumba ngawu nga vakurya chifukwa Yakobe waŵanaŵananga kuti angutimbanyizga ŵaka. Chakuwoniyapu chinyaki nchaku Jefta ndi mwana waki munthukazi, mwana uyu wanguzomerezga vo awiski angulapizga Yehova chinanga kuti venga vakusuzga kuvichita, kweniso chakuwoniyapu chaku Yesu yo wanguleka kujibisa kwa arwani ŵaki ndi chilatu chakuti wafiski uchimi ndipuso kuti wavikiriyi akusambira ŵaki. (Chiyambo 43:12; Ŵeruzgi 11:30-40; Yohane 18:3-11) Vakuwoniyapu venivi, vingawovya apapi kuziŵa fundu zamampha zo zisanirika m’Mazu ngaku Chiuta, zo zingaŵawovya kusambiza ŵana ŵawu kuti akambengi uneneska kweniso aziŵengi kuti kuchita vinthu mwauneneska, nkhwakukhumbika ukongwa.

9. Kumbi nchinthu wuli cho apapi atenere cha kuchita asani akhumba kuja chakuwoniyapu chamampha ku ŵana ŵawu pa nkhani yakuja aneneska, nanga nchifukwa wuli atenere kuchita viyo?

⁹ Kusambiza ŵana ndi nchitu yakukhumbika ukongwa yo apapi atenere kuchita. Wakutumika Paulo wangufumba kuti: “Wakusambiza munyaki, asi ujisambiza [dankha] wamweni? Wawakumemeza kuba cha, kumbi iwi utuba?” (Ŵaroma 2:21) Apapi anyaki atimbanyizga ŵana ŵawu, yiwu atiŵasambiza kuti ajengi aneneska penipo yiwu achita vinthu mwauneneska cha. Yiwu angakamba mwakujigowoke kuti kuba vinthu va ndalama  zimanavi nkhuheni cha ndipu angapusika kuti: “Mabwana nangu ngaziŵa kuti ŵanthu anyaki abapu vinthu venivi.” Pamwenga angakamba kuti: “Ndapusika ŵaka kamanavi ndipu palivi cho ndananga.” Kweni uneneska ngwakuti, kuba nkhuba kaya chinthu cho chingaŵa cha mtundu wuli, ndipuso boza ndi boza kaya nkhani yo yingaŵa yimana pamwenga yikulu. * (Ŵerengani Luka 16:10.) Ŵana aswera cha kuziŵa asani munthu wakamba vinthu vaboza ndipu nawuso angatole jalidu lenili. (Ŵaefesu 6:4) Kweni asani asambira kuja aneneska chifukwa cha vakuwoniyapu va apapi ŵawu, yiwu angachita vinthu vakupereka unkhankhu kwaku Yehova pa umoyu wawu, m’charu chambula uneneska ichi.—Nthanthi 22:6.

10. Kumbi titenere kukumbukanji asani tikambiskana ndi Akhristu anyidu?

¹⁰ Kuwungana ndi Akhristu anyidu kutitipaska mwaŵi ukulu wakuti tisambirengi kuchita vinthu mwauneneska. Nge mo tikusambiriya m’Mutu 12, tikhumbika kuphwere mo tiŵereŵete, ukongwa m’mpingu wachikhristu. Nyengu zinyaki tingayamba kusuza ndipuso kukamba boza chifukwa cha vinthu vo tiŵereŵeta. Asani tikambiya ŵanthu nkhani yambula ukaboni yo tavwa ndikwesa tiwandisa boza, mwaviyo, tikhumbika kuphwere  mo tigwiriskiya nchitu milomu yidu. (Nthanthi 10:19) Nyengu zinyaki tingaziŵa uneneska wa nkhani yinyaki, kweni ivi ving’anamuwa kuti tikambiyengi ŵanthu cha. Mwakuyeruzgiyapu, nkhani yo panyaki yititikwaska cha ndipuso kungaja kuŵavi chanju kukambiya ŵanthu anyaki. (1 Petro 4:15) Ŵanthu anyaki akamba vinthu vo atenere cha kuvikamba ndipu yiwu akamba mwa mtafu kuti vo akamba mbuneneska, kweni tikhumbika kuziŵa kuti mazu ngidu nyengu zosi ngajengi ngawezi ndipuso ngamampha.—Ŵerengani Ŵakolose 4:6.

11, 12. (a) Kumbi ŵanthu anyaki anangiya limu wuli vinthu asani achita ubudi ukulu? (b) Kumbi ndi maboza wuli ngo Satana watambisa pa nkhani ya maubudi ngakulungakulu, nanga tingalimbana nangu wuli? (c) Kumbi tingalongo wuli kuti te aneneska ku gulu laku Yehova?

¹¹ Tikhumbika so kuchita vinthu mwauneneska ndi ŵara m’mpingu. Ŵanthu anyaki asani achita ubudi ukulu, anangiya limu vinthu mwakubisa vo achita asani ŵara a mpingu atiŵafumba. Ŵanthu aviyo aja ndi mitima yiŵi, awoneka nge ateŵete Yehova uku alutirizga kuchita ubudi. Jalidu laviyo lichitiska kuti ŵanthu aleki kuŵagomezga. (Sumu 12:2) Anyaki atiŵakambiya nkhani yosi cha ŵara ndipu abisa fundu zo ŵara akhumbika kuziziŵa. (Machitidu 5:1-11) Kanandi ŵanthu apusika asani achita maubudi ngakulungakulu chifukwa cha maboza ngaku Satana.—Wonani bokosi lakuti, “ Maboza Ngaku Satana pa Nkhani ya Maubudi Ngakulungakulu.”

¹² Tikhumbika so kuchita vinthu mwauneneska asani tilemba vinthu vo viluta ku gulu laku Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, asani tipereka maora nga uteŵeti wa kumunda, titenere cha kusazgiyaku. Mwakuyana ŵaka, asani tilemba mafomu nga uteŵeti unyaki wewosi, tingakambanga boza cha pa vo atifumba pa nkhani ya matenda, pamwenga vinthu vinyaki vevosi.—Ŵerengani Nthanthi 6:16-19.

13. Kumbi tingachita wuli vinthu mwauneneska ndi Akhristu anyidu pa nkhani ya bizinesi?

¹³ Kuchita vinthu mwauneneska ndi Akhristu anyidu kukwaska so nkhani ya bizinesi. Nyengu zinyaki abali pamwenga azichi angachitiya limoza bizinesi ndi Akhristu anyawu. Yiwu atenere cha kukambiskana nkhani ya bizinesi pa Nyumba ya Ufumu pamwenga asani ŵe mu uteŵeti. Nkhani yinyaki so  yingaŵa yakulembana nchitu. Asani talemba nchitu abali pamwenga azichi, titenere kuja aneneska mwakuŵalipira pa nyengu yo tikupangana nawu, kuŵapaska ndalama zo tikupangana ndipuso asani akhumbika kupaskika ndalama zinyaki mwakukoliyana ndi dangu la boma. (1 Timote 5:18; Yakobe 5:1-4) Asani tikulembeka nchitu ndi m’bali pamwenga muzichi, titenere kugwira nchitu mwakugomezgeka nge mo tikupangananiyana. (2 Ŵatesalonika 3:10) Titenere cha kulindizga kuti tiyanjikengi mwapade chifukwa cha ubali wauzimu wo ulipu, pamwenga kupaskika mazuŵa ngakuti tipumuwengi, kutisazgiyaku ndalama ndipuso kupaskika vinthu vinyaki vo anyidu wo tigwiriya nawu limoza nchitu apaskika cha.—Ŵaefesu 6:5-8.

14. Kumbi Akhristu atenere kuchitanji asani achitiya limoza bizinesi, nanga nchifukwa wuli?

¹⁴ Nanga wuli asani tasazgana ndalama pamwenga takongola ndalama kuti tichiti bizinesi? Bayibolo lititiwovya kuziŵa vo tingachita chifukwa likamba kuti: Mulembengi vinthu vosi! Mwakuyeruzgiyapu, Yeremiya pakugula munda wenga ndi akaboni ndipu wangulemba ndi kusunga kalata yinyaki yapade kuchitiya munthazi. (Yeremiya 32:9-12; wonani so Chiyambo 23:16-20.) Mwaviyo, asani tichitiya limoza bizinesi ndi Akaboni anyidu, titenere kulemba vinthu vosi vo tichita pa bizinesi yidu, kusayiniyana ndipuso kuja ndi kaboni. Ivi ving’anamuwa kuti tileka kugomezgana cha. M’malu mwaki, vitovya kuti tileki kuguŵiskana, tikoliyanengi ndipuso kuti tileki kupambana chifukwa cha masuzgu ngo ngangaŵapu. Akhristu wosi wo achitiya limoza bizinesi akhumbika kuziŵa kuti, bizinesi yawu yitenere cha kutimbanyizga chimangu mumpingu. *—1 Ŵakorinte 6:1-8.

15. Kumbi Yehova watuvwa wuli asani ŵanthu abiya anyawu pakuchita bizinesi, nanga Akhristu atiyiwona wuli nkhani yeniyi?

¹⁵ Mkhristu watenere kuja muneneska ku mpingu pe cha. Paulo wangukamba kuti: ‘Taŵakukhumba mwaku vosi kuja umampha.’ (Ŵahebere 13:18) Pa nkhani yakuchita bizinesi ndi  ŵanthu wo Mbakhristu cha, Mulengi widu wakondwa ukongwa asani tichita nawu mwauneneska. M’buku la Nthanthi mwe mavesi nganandi ngo ngalongo kukhumbika kwakugwiriskiya nchitu myesu yauneneska. (Nthanthi 11:1; 20:10, 23) M’nyengu yakali ŵanthu agwiriskiyanga nchitu masikelu ndipuso myesu asani achita bizinesi yawu ndi chilatu chakuti apimengi katundu yo agula ndipuso ndalama zo agwiriskiya nchitu pakugula katundu. Amalonda anyaki abiyanga ŵanthu, yiwu agwiriskiyanga nchitu myesu yiŵi ndipu ajanga ndi sikelu yaboza ndi chilatu chakuti abiyengi ŵanthu wo aŵagulanga katundu. * Yehova watinkha kachitiru kaviyo! Kuti tilutirizgi kuja m’chanju chaki, titenere kukhwecha uryarya wewosi pa nkhani ya bizinesi.

16, 17. Kumbi mazuŵa nganu ŵanthu apusika pa vakuchitika nivi, nanga Akhristu auneneska asankha kuchitanji?

¹⁶ Chifukwa chakuti Satana ndiyu wawusa charu ichi, tizizwa cha kuwona kuti ŵanthu anandi achita vinthu mwambula kugomezgeka. Zuŵa ndi zuŵa, tingayeseka kuti tileki kuja aneneska. Mwakuyeruzgiyapu, asani ŵanthu alemba kalata yakupenje nchitu, kanandi atanja kupusika ndipuso yiwu akuskiyaku kuti ŵe ndi masatifiketi kweniso akugwirapu kali nchitu yo. Anyaki asani alemba pamafomu nga pasipoti, apereka ndalama za msonkhu ndipuso vinthu vinyaki, kanandi alemba vaboza ndi chilatu chakuti asaniyi vo akhumba. Ŵana a sukulu anandi abiya mayesu. Nyengu zinyaki asani apasika nkhani yakuti alembi yakukwaskana ndi sambiru linyaki, akope kwa anyawu pamwenga pa Intaneti ndipu atachipereka ku sukulu nge kuti alembanga ŵija. Kweniso anyaki asani achita vinthu ndi ŵanthu wo ŵe ndi maudindu, kanandi achita vinda ndi chilatu chakuti asaniyi vo apenja. Isi tizizwa cha ndi venivi chifukwa m’charu ichi ŵanthu anandi ‘mbakujanja, mbakwanja ndalama, . . . ndipuso mbazira kwanja umampha.’—2 Timote 3:1-5.

¹⁷ Akhristu auneneska, achitaku cha mijalidu yaviyo. Chinthu chinyaki cho chichitiska kuti kuja aneneska kuje kwakusuzga  nchakuti, ŵanthu wo achita vinthu mwambula uneneska awoneka kuti vinthu vitiŵayende umampha ndipu asaniya vinthu vinandi m’charu ichi. (Sumu 73:1-8) Akhristu angasuzgika kusaniya ndalama chifukwa chakuti akhumba kuja aneneska ‘mu vosi.’ Kumbi kusuzgika pachifukwa chenichi nkhwakwenere? Hinya. Nchifukwa wuli tikamba viyo? Nanga tiyanduwa wuli chifukwa chakuja aneneska?

18. Nchifukwa wuli kuchita vinthu mwauneneska nkhwakukhumbika ukongwa?

¹⁸ Kuja ndi mbiri yakuchita vinthu mwauneneska ndipuso kuja wakugomezgeka, ndi vinthu vakukhumbika ukongwa pa umoyu. (Wonani bokosi lakuti, “ Kumbi Ndichita Vinthu Mwauneneska?”) Ziŵani kuti weyosi wangaja ndi mbiri yaviyo. Kweni kuja ndi mbiri yeniyi kuthemba lusu linu cha pamwenga chuma, kutowa, ko mutuliya pamwenga chinthu chinyaki chechosi cha. Chinanga kuti ve viyo, ŵanthu anandi atondeka kuja ndi mbiri yamampha. Mbiri yamampha njakusoŵa. (Mika 7:2) Anyaki angakunyozani chifukwa chakuchita vinthu mwauneneska, kweni anyaki akulumbeningi ndipu akugomezgeningi ndi kukutumbikani. Akaboni aku Yehova anandi asaniya kuti kuchita vinthu mwauneneska kwaŵawovya. Asani ŵanthu ambula kugomezgeka atuzgika nchitu, yiwu alutirizga kugwira nchitu yawu kweniso asaniya nchitu asani makampani ngapenja ŵanthu akugomezgeka.

19. Kumbi kuchita vinthu mwauneneska pa umoyu widu kukwaska wuli njuŵi yidu kweniso ubwezi widu ndi Yehova?

¹⁹ Asani muchita vinthu mwauneneska musaniyengi vitumbiku vinandi ndipuso mujengi ndi njuŵi yamampha. Paulo wangulemba kuti: ‘[“Tigomezga,” NW] kuti te nayu njuŵi yamampha.’ (Ŵahebere 13:18) Kusazgiyapu pa venivi, Awuskefwi akuchanya awona kuti muchita vinthu mwauneneska ndipu yiwu atanja ŵanthu aneneska. (Ŵerengani Sumu 15:1, 2; Nthanthi 22:1.) Kuja aneneska kutikuwovyani kuti mulutirizgi kuja m’chanju chaku Chiuta, ndipu palivi mphotu yo tipenja kuruska yeniyi. M’Mutu 15, tikambiskanengi nkhani yakuyananaku ndi yeniyi, ndipu yikonkhoskengi mo Yehova wawone nchitu.