1, 2. Kumbi tikhumbika kusankhanji pa nkhani ya vakukondweska?

YERUZGIYANI kuti mukhumba kurya chipasu chakunowa ukongwa, kweni mwawona kuti kurwandi nchakuvunda. Kumbi mungachita wuli? Mungasankha kurya chipasu chosi ndi pakuvunda viyo, kutaya chipasu chosi pamwenga kucheka po pavunda ndi kurya ko nkhwamampha. Kumbi imwi mungasankhanji?

² Vakukondweska viyanana ŵaka ndi chipasu cho takamba. Nyengu zinyaki mukhumba kuchitaku vakukondweska kweni muwona kuti vakukondweska vinandi mazuŵa nganu viheni pamwenga kuti vakuvunda. Kumbi imwi mungachita wuli? Anyaki angasankha kuchitaku vakukondweska vosi va m’charu ichi chinanga vingaŵa viheni. Anyaki angasankha kuleke limu vakukondweska vosi ndi chilatu chakuti aleki kukumana ndi suzgu. Ndipu anyaki angaphwere kuti aleki kuchita vakukondweska viheni, kweni nyengu zinyaki angasankha kuchitaku vakukondweska vo viwoneka kuti vamampha. Kumbi imwi mungasankha kuchitanji kuti mulutirizgi kuja m’chanju chaku Chiuta?

3. Kumbi tikambiskanengenji?

³ Tiziŵa kuti vakukondweska vinyaki vakukhumbika, kweni titenere kusankha vakukondweska vamampha pe. Mwaviyo, tikhumbika kuziŵa vakukondweska vamampha ndipuso viheni. Chakwamba, tiyeni tikambiskani mo vakukondweska vo tisankha vingakwaskiya kusopa kwidu Yehova.

4. Kumbi kujipatuliya kwidu kutenere kutiwovya wuli pa nkhani yakusankha vakukondweska?

⁴ Nyengu yinyaki kuvuli uku, Kaboni munyaki yo wakubatizika m’chaka cha 1946, wangukamba kuti: “Nditesesa kuti pa nkhani yeyosi ya ubatizu ndisanirikengepu ndipuso ndivwisiyengi nge kuti mphaubatizu wangu. Nyengu zosi asani ndikumbuka ubatizu wangu, utindiwovya ukongwa kuti ndilutirizgi kuja wakugomezgeka.” Namwi mungazomerezga fundu yeniyi. Mungakunthiyapu asani mukumbuka kuti mukulayizga Yehova kuti mwazakumuteŵete umoyu winu wosi. (Ŵerengani Wakutaula 5:4.) Kukamba uneneska, asani muja ndi nyengu yakulunguruka va kujipatuliya kwinu, muwonengi uteŵeti wachikhristu ndipuso vinthu vosi vo muchita pa umoyu winu kusazgapu vakukondweska, nge mo Chiuta wativiwone. Wakutumika Paulo, wangukamba mwakuwerezgawerezga uneneska wa fundu yeniyi po walembiyanga Akhristu a m’nyengu yaki. Iyu wanguti: ‘Viyo chinanga muturya, chinanga mutumwa, chinanga muchitanji, chitiyani vosi ku unkhankhu waku Chiuta.’—1 Ŵakorinte 10:31.

5. Kumbi lemba la Ŵalevi 22:18-20, lititiwovya wuli kuwona fundu yakutcheŵeska yo ye pa Ŵaroma 12:1?

⁵ Ziŵani kuti vosi vo muchita pa umoyu winu, vikwaska kusopa kwinu Yehova. M’kalata yaki yakuluta ku Ŵaroma, Paulo wangugwiriskiya  nchitu mazu ngo ngenga ndi fundu yikulu ndi chilatu chakuti uneneska wenuwu, uje m’mitima ya abali ŵaki achikhristu. Iyu wanguŵakambiya kuti: ‘Perekani maliŵavu nginu sembi yamoyu, yakupaturika, yamarondeleka kwaku Chiuta, yo mbuteŵeti winu [wakupaturika, NW] wa vinjeru.’ (Ŵaroma 12:1) Liŵavu linu lisazgapu maŵanaŵanu, mtima ndipuso nthazi zinu. Vosi ivi, mutivigwiriskiya nchitu pakuteŵete Chiuta. (Marko 12:30) Paulo wangukamba kuti kuteŵete ndi mtima wosi kwaviyo kwenga nge sembi. Mazu ngakuti sembi, nge ndi fundu yakutcheŵeska kweni yapa yikukonkhoskeka cha. M’Chilangulu chaku Mosese, sembi yo yenga ndi kalema, Chiuta wayikananga. (Ŵalevi 22:18-20) Mwakuyana ŵaka, asani uteŵeti wo Mkhristu wapereka kwaku Chiuta ngwakufipiskika, Chiuta watiwukana. Kumbi venivi vingachitika wuli?

6, 7. Kumbi Mkhristu wangafipiska wuli liŵavu laki, nanga wangakumana ndi masuzgu wuli?

⁶ Paulo wangukambiya Akhristu a ku Roma kuti: ‘Viŵaru vinu mungaviperekanga cha ku ulakwi.’ Iyu wanguŵakambiya so kuti, ‘mufwiski [mubayi] machitidu nga liŵavu.’ (Ŵaroma 6:12-14; 8:13) Kukwamba kwa kalata yaki, Paulo wanguŵapaska vakuwoniyapu va “machitidu nga liŵavu.” Pakukamba va mtundu wakubuda wa ŵanthu, tiŵerenga kuti: ‘Mlomu wawu uzara kutemba.’ ‘Malundi ngawu ngapusumphiya kudira ndopa.’ ‘Palivi kuwopa Chiuta pa masu pawu.’ (Ŵaroma 3:13-18) Mkhristu wangafipiska liŵavu laki, asani wagwiriskiya nchitu “viŵaru” va liŵavu laki, kuchitiya vinthu viheni nge venivi. Mwakuyeruzgiyapu, asani Mkhristu wawonere dala vinthu vakuyuska chiryokuryoku chakugonana ndipuso mafilimu ngakulongo ŵanthu achibayana pamwenga kupumana, ndikuti iyu ‘wapereka [masu ngaki] ku ulakwi’ ndipu asani wachita viyo, wafipiska liŵavu laki losi. Uteŵeti wewosi wo wachita, uŵengi sembi yakufipa ndipuso uŵengi wambula kuzomerezgeka kwaku Chiuta. (Marangu 15:21; 1 Petro 1:14-16; 2 Petro 3:11) Mbuneneska nadi,  tingakumana ndi masuzgu ngakulu ukongwa asani tingasankha vakukondweska viheni!

⁷ Ivi vilongo kuti Mkhristu wangasaniya masuzgu ngakulu chifukwa cha vo wangasankha. Mwaviyo, tikhumbika kusankha vakukondweska vo vingaleka kufipiska sembi yidu yo tipereka kwaku Chiuta. Sonu tiyeni tikambiskani mo tingaziŵiya vakukondweska vamampha kweniso viheni.

8, 9. (a) Kumbi vakukondweska vingagaŵika m’magulu nanga? (b) Kumbi tikhumbika kukhwecha vakukondweska nivi, nanga nchifukwa wuli?

⁸ Vakukondweska vingagaŵika m’magulu ngaŵi. Gulu lakwamba, nda vakukondweska vo Akhristu atenere kuvikhwecha ndipu lachiŵi, nda vakukondweska vo Akhristu angawona kuti vakuzomerezgeka pamwenga cha. Tiyeni tiyambi kukambiskana gulu lakwamba la vakukondweska vo Akhristu atenere kuvikhwecha.

⁹ Nge mo tinguwone m’Mutu 1, vakukondweska vinyaki vilongo vinthu vo viwoneke limu kuti Bayibolo likanizga. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani vinthu vinyaki vo alongo pa Intaneti, m’mafilimu ndi pa TV, ndipuso sumu zo zichiska kubayana, kugomezga mizimu, kweniso ziyuska chiryokuryoku chakugonana pamwenga kuchitiska munthu kuti wachiti vinthu vaukazuzi ndipuso mijalidu yiheni. Chinanga kuti vakukondweska viheni venivi ativilongo nge kuti vamampha, kweni visuskana ndi fundu za m’Bayibolo. Mwaviyo, Akhristu auneneska atenere kuvikhwecha. (Machitidu 15:28, 29; 1 Ŵakorinte 6:9, 10; Chivumbuzi 21:8) Asani mukana vakukondweska venivi, mulongo Yehova kuti ‘mutinkhana ndi uheni’ ndipu nyengu zosi ‘mutuwaku ku uheni.’ Mwaviyo, mulongo kuti mwe ndi “chivwanu” chauneneska.—Ŵaroma 12:9; Sumu 34:14; 1 Timote 1:5.

10. Kumbi ndi maŵanaŵanu wuli ngakofya ngo munthu wangaŵa nangu pa nkhani ya vakukondweska, nanga nchifukwa wuli?

¹⁰ Anyaki angaŵanaŵana kuti kuwonere mafilimu ngo  ngalongo jalidu la ureŵi kulivi suzgu yeyosi. Yiwu aŵanaŵana kuti, ‘Ndingawonere vinthu vakulongo ureŵi mu mafilimu pamwenga pa TV, kweni ini ndingachita cha ureŵi.’ Kuŵanaŵana viyo, nkhujipusika ndipuso nkhwakofya. (Ŵerengani Yeremiya 17:9.) Kumbi asani tiwonere vinthu vo Yehova watinkhana navu, ndikuti tineneska kuti ‘titinkha uheni’? Asani titanja kuwonere vinthu vo vilongo mijalidu yiheni, tinangengi maŵanaŵanu ngidu. (1 Timote 4:1, 2) Jalidu laviyo, lingakwaska vo tichita ndipuso mo tiwone mijalidu yiheni ya ŵanthu anyaki.

11. Nchifukwa wuli lemba la Ŵagalatia 6:7, ndauneneska?

¹¹ Vinthu nge ivi vikuchitikapu. Akhristu anyaki achitapu ureŵi chifukwa cha vinthu vo ayanjanga kuwonere. Ŵati akumana ndi masuzgu ndipu anguziŵa kuti ‘chenicho munthu wamija, chenicho ndichu wakavunanga.’ (Ŵagalatia 6:7) Kweni mungakhwecha masuzgu ngaviyo. Asani m’maŵanaŵanu mwinu mumijamu vinthu vamampha, mwazamuvuna mwakukondwa vinthu vamampha pa umoyu winu.—Wonani bokosi lakuti, “ Kumbi Nditenere Kusankha Vakukondweska Nivi?”

12. Kumbi lemba la Ŵagalatia 6:5 likoliyana wuli ndi vakukondweska, nanga nchinthu wuli cho chingatovya pakusankha vakukondweska?

¹² Sonu tiyeni tikambiskani gulu lachiŵi la vakukondweska pamwenga kuti vakukondweska vo vikanizgikiya limu cha kweniso vo vikulembeka cha m’Bayibolo. Pakusankha vakukondweska vaviyo, Mkhristu weyosi wakhumbika kusankha yija vo iyu wawona kuti vamampha. (Ŵerengani Ŵagalatia 6:5.) Chinanga kuti ve viyo, pe ulongozgi wo ungatiwovya asani tikhumba kusankha vinthu venivi. Bayibolo le ndi fundu zamampha ukongwa zo zititiwovya kuziŵa mo Yehova wawone vinthu. Asani tigwiriskiya nchitu fundu zenizi, tiziŵengi “cho ndi khumbu la Ambuya” mu vinthu  vosi kusazgapu vo tingasankha pa nkhani ya vakukondweska.—Ŵaefesu 5:17.

13. Kumbi nchinthu wuli cho chingatovya kuti tikhwechi vakukondweska vo vingakwiyiska Yehova?

¹³ Kukamba uneneska, Akhristu wosi ayanana cha pa nkhani yakuziŵa cho nchamampha. (Ŵafilipi 1:9) Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, Akhristu aziŵa kuti pa nkhani ya vakukondweska, atanja vinthu vakupambana. Mwaviyo, vingachitika cha kuti Akhristu wosi asankhengi vinthu mwakuyanana. Asani tizomerezgengi kuti fundu zaku Chiuta  zilongozgengi maŵanaŵanu ndi mtima widu, tiyesesengi kukhwecha mtundu wewosi wa vakukondweska wo ungakwiyiska Yehova.—Sumu 119:11, 129; 1 Petro 2:16.

14. (a) Kumbi ndi fundu wuli yo titenere kuyiŵanaŵaniya asani tisankha vakukondweska? (b) Kumbi tingachita wuli kuti vinthu vauzimu vije pakwamba pa umoyu widu?

¹⁴ Fundu yinyaki so yakukhumbika ukongwa kuyiŵanaŵaniya asani musankha vakukondweska, ndi nyengu yo mumaliya pa vakukondweska. Kumbukani kuti vakukondweska vo musankha vilongo vo imwi muwona kuti vakuzomerezgeka kweni nyengu yo mumaliya pa vakukondweska venivo, yilongo vinthu vo mutiviwona kuti vakukhumbika ukongwa kwaku imwi. Kweni kwa Akhristu, chinthu chakukhumbika ukongwa nkhusopa Chiuta. (Ŵerengani Mateyu 6:33.) Kumbi mungachitanji kuti vinthu vauzimu vijengi pakwamba pa umoyu winu? Wakutumika Paulo wangukamba kuti: “Lereskani kaunthu po mutende, nge mbambula zeru cha, kweni nge mbazeru, akujiwombole nyengu.” (Ŵaefesu 5:15, 16) Kuŵikiya limu mphaka pa nyengu yo mungamaliya pa vakukondweska, kukuwovyeningi kuja ndi nyengu yakuchitiya “cho nchamampha,” vo ving’anamuwa kuchita vinthu vo vingakuwovyani kuti muluti panthazi mwauzimu.—Ŵafilipi 1:10.

15. Nchifukwa wuli nchinthu chazeru kuŵa ndi mphaka asani tisankha vakukondweska?

¹⁵ Nchinthu chazeru kuŵa ndi mphaka asani tisankha vakukondweska. Kumbi venivi ving’anamuwanji? Ŵanaŵaniyani so chakuwoniyapu cha chipasu chiya takamba pakwamba. Kuti muleki kuryiya limoza ndi pakuvunda, mucheka pakuvunda pe cha kweni mulutirizgaku kamanavi. Mwakuyana ŵaka, nchinthu chazeru kuziŵa mphaka yo mwaŵika pakusankha vakukondweska. Mkhristu wazeru wakhwecha vakukondweska vo vikanizgika, vo vikayikiska kweniso vo viwoneka kuti vigaŵa vinyaki vo vilimu vingananga umoyu waki wauzimu. (Nthanthi 4:25-27) Kulondo ulongozgi wa m’Mazu ngaku Chiuta, kukuwovyeningi kuti mukhwechi vakukondweska viheni.

16. (a) Pa nkhani ya mijalidu yamampha, kumbi tingalongo wuli kuti tiwona vinthu nge mo Yehova wativiwone? (b) Kumbi tingachita wuli kuti nyengu zosi pa umoyu widu tigwiriskiyengi nchitu fundu za m’Bayibolo?

¹⁶ Chakwamba, asani Akhristu auneneska asankha vakukondweska aŵanaŵaniya dankha mo Yehova wativiwone. Bayibolo lilongo mo Yehova wavwiya ndipuso fundu zaki. Mwakuyeruzgiyapu, Fumu Solomoni, yikukonkhoska vinthu vinandi vo Yehova watinkha nge, “lilimi lakupusika, ndi manja ngakudiska ndopa zambula kalema, mtima weniwo upanga vakuchita va mphurupuru, marundi ngeningo ngatinthimika kuchimbiriya ku uheni.” (Nthanthi 6:16-19) Kumbi tikwaskika wuli ndi mo Yehova wawone vinthu? Wakulemba sumu watitichiska kuti: “Imwi akwanja Yehova, tinkhani cho nchiheni.” (Sumu 97:10, NW) Vakukondweska vo musankha vingalongo kuti mutinkha nadi vo Yehova watinkha. (Ŵagalatia 5:19-21) Kumbukani so kuti vinthu vo muchita asani mwe mwija ndivu vilongo kuti mwe munthu wamtundu wuli kuruska vo muchita asani mwe pakweru. (Sumu 11:4; 16:8) Mwaviyo, asani kutuliya pasi pa mtima mukhumba kuti pa umoyu winu muyezgengi Yehova pa nkhani za mijalidu yamampha, nyengu zosi vo musankha vijengi vakukoliyana ndi fundu za m’Bayibolo. Asani muchitengi viyo, yeniyi yijengi nkharu yinu. (2 Ŵakorinte 3:18)

17. Kumbi ndi mafumbu nanga ngo mutenere kujifumba mwechendasankhi vakukondweska?

 ¹⁷ Asani musankha vakukondweska, kumbi ndi vinthu vinyaki nivi vo mungachita kuti muyesesi kuchita vinthu mwakukoliyana ndi fundu zaku Yehova? Mutenere kujifumba kuti, ‘Kumbi venivi vindikwaskengi wuli, nanga vikwaskengi wuli ubwezi wangu ndi Chiuta?’ Mwakuyeruzgiyapu, asani mukhumba kuwonere filimu, mujifumbengi kuti, ‘Kumbi filimu iyi yikwaskengi wuli njuŵi yangu?’ Tiyeni tikambiskani fundu zo zingagwiriskikiya nchitu pa nkhani yeniyi.

18, 19. (a) Kumbi fundu ya pa Ŵafilipi 4:8 yititiwovya wuli kuziŵa vakukondweska vamampha pamwenga viheni? (b) Kumbi ndi fundu zinyaki nizi zo zingakuwovyani kusankha vakukondweska vamampha? (Wonani mazu ngam’mphata.)

¹⁸ Fundu yakukhumbika ukongwa yisanirika pa lemba la Ŵafilipi 4:8, po pakamba kuti: ‘Vevosi vauneneska, vevosi vavitumbiku [vakukhumbika ukongwa, NW], vevosi vakurunjika, vevosi vikhovu [vamampha], vevosi vamayanjika, vevosi vamarumbika; asani kwe umampha wakuti, ndipu asani kwe thamu lakuti, pimani ndi venivo.’ Mbuneneska kuti yapa Paulo, wakambanga nkhani ya vakukondweska cha, kweni vo mtima ulunguruka. Mtima utenere kulungurukanga vinthu vo vikondweska Chiuta. (Sumu 19:14) Chinanga kuti ve viyo, mazu ngaku Paulo ngangagwiriskikiya so nchitu pa nkhani ya vakukondweska. M’nthowa wuli?

¹⁹ Jifumbeni kuti, ‘Kumbi mafilimu, masaza nga pa kompyuta, sumu ndipuso vakukondweska vinyaki vo ndisankha, vitindichitiska kuti ndiŵanaŵanengi vinthu “vikhovu”?’ Mwakuyeruzgiyapu, asani mwamaliza kuwonere filimu, kumbi muŵanaŵananji? Asani muja ndi maŵanaŵanu ngamampha, ngakutowa ndipuso ngakukondweska mbwenu muziŵi kuti filimu yo mwawoneriyanga yenga yamampha. Kweni asani muŵanaŵana vinthu viheni, muziŵi kuti vo mwawoneriyanga venga viheni ndipuso vingakunangani. (Mateyu 12:33; Marko 7:20-23) Nchifukwa wuli  tikamba viyo? Chifukwa chakuti, kuŵanaŵana vinthu viheni kutimbanyizga likondwa la m’mtima, kufipiska njuŵi yinu yakusambizika Bayibolo ndipuso kungananga ubwezi winu ndi Chiuta. (Ŵaefesu 5:5; 1 Timote 1:5, 19) Chifukwa chakuti vakukondweska vaviyo vingakunangani, mutenere kwesesa kuvikhwecha. * (Ŵaroma 12:2) Jani nge wakulemba sumu yo wanguromba kwaku Yehova kuti: “Wezgani masu ngangu ku kulereska vo vambula chanduwu.”—Sumu 119:37.

20, 21. Kumbi lemba la 1 Ŵakorinte 10:23, 24, likoliyana wuli ndi nkhani yakusankha vakukondweska vamampha?

²⁰ Paulo wanguzumbuwa fundu ya m’Bayibolo yakukhumbika ukongwa yo munthu watenere kuyiŵanaŵaniya asani wapenja kusankha vakuchita. Iyu wangukamba kuti: “Vinthu vosi vamachitika; kweni kuti vosi vizenga cha.” Iyu wangulongo so kuti munthu watenere cha kuŵanaŵaniya vakukhumba vaki pe, kweni watenere so kuŵanaŵaniya anyaki. (1 Ŵakorinte 10:23, 24) Kumbi fundu yeniyi yikoliyana wuli ndi nkhani yakusankha vakukondweska vamampha? Mungachita umampha kujifumba kuti, ‘Kumbi vakukondweska vo ndasankha viŵakwaskengi wuli anyangu?’

²¹ Njuŵi yinu yingakuzomerezgani kuchita vakukondweska vinyaki vo imwi muwona kuti “vamachitika” pamwenga kuti vakuzomerezgeka, kweni asani muwona kuti Akhristu anyinu njuŵi yawu yitiŵazomerezga cha kuchita vakukondweska venivo, mungavileka. Chifukwa wuli? Nge mo Paulo wangukambiya, mukhumba cha ‘kulakwiya abali ŵinu’ ndipuso ‘kulakwiya Khristu,’ mwakuchita vinthu vo vingachitiska Akhristu anyinu kutondeka kulutirizga kuja akugomezgeka kwaku Chiuta. Kumbukani ulongozgi wakuti: ‘Mungaguŵiskanga  cha.’ (1 Ŵakorinte 8:12; 10:32) Akhristu auneneska mazuŵa nganu, avwiya ulongozgi wakovya ndipuso wamampha waku Paulo, mwakukhwecha vakukondweska vo vingaŵa “vamachitika” kweni vambula ‘kuzenga.’—Ŵaroma 14:1; 15:1.

22. Nchifukwa wuli Akhristu azomerezga vo anyawu asankha chinanga vingapambana ndi njuŵi yawu?

²² Pe so fundu yinyaki yakukwaskana ndi nkhani yakuŵanaŵaniya anyidu. Mkhristu yo njuŵi yaki yitimuzomerezga cha kuchita vinthu vinyaki, watenere cha kuchichizga Akhristu wosi mumpingu kuti awonengi vinthu nge mo iyu wativiwone pa nkhani yakusankha vakukondweska vamampha. Asani wangachita viyo, waŵengi nge wakwendeska galimotu yo wakhumba kuti ŵanthu wosi wo atendeska galimotu mu musewu wo iyu watendamu ayendeskengi mwakuyanana ndi mo iyu watendeske. Kuchita viyo nkhuŵanaŵaniya anyidu cha. Chifukwa cha chanju chachikhristu, munthu yo njuŵi yaki yitimukanizga kuchita vinthu vinyaki, wakhumbika kutumbika Akhristu anyaki wo awona vinthu mwakupambana ndi mo iyu wativiwone pa nkhani ya vakukondweska asani aleka kujumpha fundu zachikhristu. Asani wangachita viyo, wazomerezga ‘koroŵa kwaki kuti kuziŵiki ku ŵanthu wosi.’—Ŵafilipi 4:5; Wakutaula 7:16.

23. Kumbi mungachita wuli kuti musankhi vakukondweska vamampha?

²³ Sonu kumbi mungachita wuli kuti musankhi vakukondweska vamampha? Khwechani vakukondweska vo vilongo vinthu vakuchitiska soni ndipuso mijalidu ya ureŵi. Mugwiriskiyengi nchitu fundu za m’Bayibolo pakusankha vakukondweska vo vikulembeka cha m’Bayibolo. Khwechani vakukondweska vo vingananga njuŵi yinu, jani akukhumbisiska kuleka vakukondweska vo vingaguŵiska ŵanthu anyaki, ukongwa Akhristu anyinu. Yesesani kusankha vakukondweska vo vingakankhuska Chiuta ndipuso vo vingawovya imwi ndi banja linu kulutirizga kuja m’chanju chaki.