1, 2. (a) Kumbi ndi suzgu wuli yo tija nayu pa nkhani yakutumbika wo ŵe ndi mazaza? (b) Kumbi tikambiskanengi mafumbu nanga?

KUMBI mukumuwona mwana mo wachitiya asani amutuma nchitu yo iyu waleka kuyikhumba? Chisku chaki chilongo kuti wakhumba cha. Iyu waja kuti wavwa vo awiski amutuma ndipu waziŵa kuti watenere kutumbika apapi ŵaki. Kweni iyu wasankha ŵaka kuleka kuŵavwiya. Ivi vilongo suzgu yo tosi tingaŵa nayu nyengu zinyaki.

² Kutumbika ŵanthu wo ŵe ndi mazaza nkhwakusuzga nyengu zinyaki. Kumbi namwi nyengu zinyaki vitikusuzgani kutumbika ŵanthu wo ŵe ndi mazaza? Asani ndi viyo, ndimwi pe cha mwe ndi suzgu yeniyi. Tija m’nyengu yo ŵanthu awona kuti kutumbika wo ŵe ndi mazaza nkhwakukhumbika cha. Kweni Bayibolo likamba kuti, tikhumbika kutumbika ŵanthu wo ŵe ndi mazaza. (Nthanthi 24:21) Kuchita viyo nkhwakukhumbika asani tikhumba kulutirizga kuja m’chanju chaku Chiuta. Tingajifumba kuti: Kumbi nchifukwa wuli nyengu zinyaki vititisuzga kutumbika wo ŵe ndi mazaza? Nchifukwa wuli Yehova wakhumba kuti tiŵatumbikengi, nanga nchinthu wuli cho chingatiwovya kuchita viyo? Ndipuso tingalongo wuli kuti titumbika ŵanthu wo ŵe ndi mazaza?

3, 4. Kumbi ubudi ndi kuleka kufikapu vikwamba wuli, nanga nchifukwa wuli kuleka kufikapu kutitichitiska kuti tisuzgikengi kutumbika ŵanthu wo ŵe ndi mazaza?

³ Tiyeni tikambiskani vifukwa viŵi vo vichitiska kuti  tisuzgikengi kutumbika ŵanthu wo ŵe ndi mazaza. Chakwamba, te ŵanthu ambula kufikapu, chachiŵi, ŵanthu wo ŵe ndi mazaza nawu mbambula kufikapu. Ubudi ndi kuleka kufikapu vikwamba kali mumunda wa Edene, Adamu ndi Eva ŵati agarukiya muwusu waku Chiuta. Mwaviyo, ubudi ukwamba chifukwa chakugarukiya. Kutuliya nyengu yeniyo, taŵanthu te ndi mtima wakugarukiya.—Chiyambo 2:15-17; 3:1-7; Sumu 51:5; Ŵaroma 5:12.

⁴ Chifukwa chakuti te ambula kufikapu, kungaja kwambula kusuzga kuti tiyambi kunyada ndi kujitukumuwa ndipu kuja ndi jalidu la kujiyuyuwa nkhwakusuzga kweni tikhumbika kwesesa kuja nalu. Chinanga kuti tateŵete Chiuta kwa vyaka vinandi, tingayamba kujikuzga ndi kunyada. Mwakuyeruzgiyapu, kumbukani Kora, yo wenga wakugomezgeka limoza ndi ŵanthu aku Yehova achikumana ndi masuzgu nganandi. Iyu wakhumbanga udindu unyaki kuruska wo wenga nawu ndipu ivi vinguchitiska kuti wagarukiyi Mosese, yo wenga munthu wakuzika kuruska ŵanthu wosi wo ŵengaku pa nyengu yo. (Maŵerengedu 12:3; 16:1-3) Ŵanaŵaniyani so Karonga Uziya, mweniyo kunyada kungumuchitiska kuti wasere mu kasopi waku Yehova, ndi kugwira nchitu yakupaturika yo yakhumbikanga kuti asembi pe ndiwu agwirengi. (2 Mikoka 26:16-21) Ŵanthu yaŵa angulangika chifukwa chakugarukiya kwawu. Vinthu viheni vo yiwu anguchita vititisambiza mazuŵa nganu. Tikhumbika kwesesa kulimbana ndi kunyada ko kuchitiska kuti kutumbika wo ŵe ndi mazaza kuje kwakusuzga.

5. Kumbi ŵanthu ambula kufikapu agwiriskiya wuli nchitu mazaza ngawu mwambula kwenere?

⁵ Chinyaki so nchakuti, ŵanthu wo ŵe ndi mazaza mbambula kufikapu ndipu vo achita vichitiska kuti ŵanthu alekengi kuŵatumbika. Anyaki mwa ŵanthu ŵenaŵa aja akusuzga, ankhaza ndipuso akukandirizga. Mbiri yilongo kuti kwamba kali ŵanthu agwiriskiya nchitu umampha cha mazaza ngawu. (Ŵerengani Wakutaula 8:9.) Mwakuyeruzgiyapu, Sauli wenga munthu wamampha ndipuso wakujiyuyuwa Yehova  wachimusankha kuja fumu. Kweni pavuli paki wangwamba kunyada ndipuso kuchita sanji, iyu wangwamba kuchitiya phuzu Davidi yo wenga munthu wakugomezgeka. (1 Samuele 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Davidi wenga fumu yamampha ukongwa pa mafumu ngosi nga mu Yisraele, kweni nayu wangugwiriskiya nchitu umampha cha mazaza ngaki pa nyengu yo wanguto muwolu waku Uriya Muhiti ndipuso kutuma Uriya kuti wakaje panthazi ku nkhondu ndi chilatu chakuti wakabayiki. (2 Samuele 11:1-17) Mbuneneska nadi kuti kuleka kufikapu kuchitiska kuti ŵanthu atondeki kugwiriskiya nchitu umampha mazaza ngawu. Ŵanthu wo ŵe ndi mazaza achita vinthu viheni ukongwa asani aleka kopa Yehova. Munthu munyaki wa ndali wa ku Britain, wangukonkhoska mo apapa anyaki a tchalitchi la Katolika angwambiya kusuzga ŵanthu anandi. Iyu wanguti: “Asani munthu we ndi udindu waja ndi nthazi ukongwa, ndipu asani udindu wo ngukulu ndipu wanangiya limu vinthu.” Te che kuŵanaŵana fundu yeniyi, tiyeni tikambiskani fumbu lakuti: Nchifukwa wuli titenere kutumbika wo ŵe ndi mazaza?

6, 7. (a) Kumbi kwanja Yehova kutitichiska kuchitanji, nanga nchifukwa wuli? (b) Kumbi kujithereska kung’anamuwanji, nanga tingakulongo wuli?

⁶ Titumbika wo ŵe ndi mazaza chifukwa titanja Yehova, ŵanthu anyidu ndipuso umoyu widu. Chifukwa chakuti titanja ukongwa Yehova, tikhumba kukondweska mtima waki. (Ŵerengani Nthanthi 27:11; Marko 12:29, 30.) Kwambiya po ŵanthu angugarukiya m’munda wa Edene, fundu yakuti Yehova ngakwenere kuwusa chilengedu chosi yaja yichisuskika, ndipu ŵanthu anandi ŵe kuchigaŵa chaku Satana kweniso akana muwusu waku Yehova. Tikondwa kuja kuchigaŵa chaku Yehova. Tikondwa ukongwa asani tiŵerenga lemba la Chivumbuzi 4:11. Mwaviyo, tiziŵa umampha kuti Yehova ngwakwenere kuwusa chilengedu chosi. Titanja muwusu waku Yehova ndipu titiwuzomerezga kuti utiwusengi.

 ⁷ Kutumbika kung’anamuwa kuvwiya ndipuso kusazgapu vinthu vinandi. Tivwiya Yehova nyengu zosi chifukwa chakuti titimwanja. Kweni nyengu zinyaki kuvwiya kuja kwakusuzga. Nge mwana yuwa wazumbulika m’ndimi yakwamba, tikhumbika kusambira kuja akuvwiya. Tiziŵa kuti Yesu wanguvwiya Awiski chinanga kuti kuchita viyo kwenga kwakusuzga. Iyu wangukambiya Awiski kuti: “Kweni khumbu langu cha, kweni linu, lichitiki.”—Luka 22:42.

8. (a) Kumbi kuvwiya Yehova mazuŵa nganu kung’anamuwanji, nanga nchinthu wuli cho chilongo kuti Yehova wakwaskika ndi nkhani yeniyi? (b) Nchinthu wuli cho chingatiwovya kuvwiya ulongozgi ndi kuzomerezga kuchenyeka? (Wonani bokosi lakuti, “ Vwiyani Ulongozgi Ndipuso Zomerani Kuchenyeka.”)

⁸ Chinanga kuti Yehova walongolo cha ndi munthu weyosi pakuyija mazuŵa nganu, iyu wagwiriskiya nchitu Mazu ngaki ndi ŵanthu wo atimumiya pacharu chapasi. Kanandi titijithereska ku muwusu waku Yehova mwakutumbika ŵanthu wo iyu waŵaŵika pamwenga waŵazomerezga kuti alutirizgi kutilongozga. Asani tileka kuvwiya ŵanthu ŵenaŵa, mwakukana kuchenyeka ndipuso kukana ulongozgi wawu wa m’Malemba tikwiyiska Chiuta widu. Pa nyengu yo Ayisraele adinginyikanga ndipuso kugarukiya Mosese, Yehova wawonanga kuti agarukiya Mosese cha, kweni Iyu.—Maŵerengedu 14:26, 27.

9. Kumbi kwanja anyidu kungatiwovya wuli kuti tivwiyengi wo ŵe ndi mazaza? Konkhoskani chakuyeruzgiyapu.

⁹ Titumbika so wo ŵe ndi mazaza chifukwa chakwanja anyidu. Kumbi tichita wuli venivi? Yeruzgiyani kuti ndimwi msilikali ndipu mwe ndi anyinu. Kuti mupundi pamwenga kupona pa nkhondu mukhumbika kuti mukoliyanengi, muvwiyengi ndipuso mutumbikengi wo atikulongozgani. Asani muleka kuvwiya wo atikulongozgani, umoyu wa asilikali anyinu wosi ungaja pangozi. Mungazomerezga kuti mazuŵa nganu asilikali a maboma ananga ukongwa charu, kweni Yehova we ndi asilikali auzimu wo achita vamampha pe. Kanandi Bayibolo likamba kuti Yehova ndi “Ambuya a maŵanja.” (1 Samuele 1:3) Iyu ndi Mura wa vakulengeka vinandi vauzimu. Nyengu zinyaki Yehova wayeruzgiya ateŵeti ŵaki a  pacharu chapasi ndi gulu la asilikali. (2 Timote 2:3; Ezekiele 37:1-10) Asani tileka kuvwiya ŵanthu wo Yehova waŵapaska mazaza, tingaŵika umoyu wa asilikali anyidu auzimu pangozi. Asani Mkhristu waleka kuvwiya ŵara, ŵanthu anyaki m’mpingu nawuso angasuzgika. (1 Ŵakorinte 12:14, 25, 26) Ndipu asani mwana waleka kuvwiya apapi, banja losi lisuzgika. Mwaviyo, tilongo kuti titanja anyidu asani tivwiya ndipuso tichita vinthu mwakukoliyana.

10, 11. Kumbi tingayanduwa wuli asani tivwiya wo ŵe ndi mazaza?

¹⁰ Titumbika so wo ŵe ndi mazaza chifukwa taŵeneku ndisi tiyanduwa. Asani Yehova watitipempha kuti titumbikengi wo ŵe ndi mazaza, watitikambiya so vitumbiku vo tingasaniya. Mwakuyeruzgiyapu, wakambiya ŵana kuti avwiyengi apapi ŵawu ndi chilatu chakuti aje ndi umoyu wamampha ndipuso utali. (Marangu 5:16; Ŵaefesu 6:2, 3) Watitikambiya kuti tivwiyengi ŵara m’mpingu chifukwa kuleka kuchita viyo, kungananga ubwezi widu ndi iyu. (Ŵahebere 13:7, 17)  Ndipu watitikambiya so kuti tivwiyengi wo awusa charu kuti tivikiliriki.—Ŵaroma 13:4.

¹¹ Kumbi muzomerezga cha kuti kuziŵa chifukwa cho Yehova wakhumbiya kuti tivwiyengi ŵanthu wo ŵe ndi mazaza, kutitiwovya kuti tiŵatumbikengi? Tiyeni tikambiskani nthowa zitatu zo tingalongole kuti tivwiya wo ŵe ndi mazaza.

12. Kumbi Yehova wakupereka udindu wuli ku munthurumi m’banja, nanga wangafiska wuli udindu wenuwu?

¹² Yehova ndiyu wakwambisa banja. Chifukwa chakuti Chiuta wakhumba cha kuti vinthu vitimbanyizgikengi, iyu wakujalikiska ndondomeku yo yingawovya kuti banja liyendengi umampha. (1 Ŵakorinte 14:33) Wakupaska munthurumi mazaza kuti waje mutu wa banja. Munthurumi walongo ulemu ku Mutu waki, Yesu Khristu, mwakuyezga mo Yesu wachitiya ndi mpingu. (Ŵaefesu 5:23) Mwaviyo, munthurumi watenere kwesesa kuti wafiski udindu waki. Iyu watenere cha kuchita vinthu mwakukandirizga pamwenga mwankhaza, kweni watenere kuja wachanju, wakuchita vinthu mwazeru ndipuso walisungu. Iyu waziŵa kuti mazaza ngaki nge ndi mphaka ndipu ngaphara ngaku Yehova cha.

13. Kumbi munthukazi wangafiska wuli udindu waki m’nthowa yo yikondweska Yehova?

¹³ Munthukazi watenere  kuchita vinthu nge wakovya murumu waki. Iyu nayu wakupaskika udindu m’banja, ndichu chifukwa chaki Bayibolo likamba kuti vwiya “kusambiza kwa anyoku.” (Nthanthi 1:8) Mbuneneska kuti udindu wa munthukazi uruska wa murumu waki cha. Munthukazi wachikhristu wapereka ulemu ku murumu waki ndipu watimuwovya kuti wafiski udindu waki nge mutu. Iyu watimuyuyuwa cha pamwenga kumudanjiliya ndipuso walonda udindu waki cha. M’malu mwaki watovya murumu waki ndi kuchita vinthu mwakukoliyana nayu. Asani waleka kukoliyana ndi vo murumu waki wasankha, iyu wakamba maŵanaŵanu ngaki mwaulemu ndipu walutirizga kujithereska. Asani Mkhristu wakutorana ndi munthurumi yo ndi Kaboni cha, wangakumana ndi masuzgu kweni kuvwiya kungachitiska kuti murumu waki wayambi kuziŵa Yehova.—Ŵerengani 1 Petro 3:1.

14. Kumbi ŵana angakondweska wuli apapi ŵawu ndipuso Yehova?

¹⁴ Ŵana akondweska Yehova asani avwiya apapi ŵawu. Yiwu atumbika ndi kukondweska so apapi ŵawu.  (Nthanthi 10:1) M’mabanja ngo mwe mupapi yumoza, ŵana atenere so kuvwiya. Yiwu aziŵa kuti mupapi wawu wakhumbika kumuwovya ndi kumuvwiya. M’mabanja ngo wosi afiska udindu wo akupaskika ndi Chiuta, mutuŵa chimangu ndi likondwa. Ivi vipereka ulemu kwaku yo wakwambisa mabanja ngosi, Yehova Chiuta.—Ŵaefesu 3:14, 15.

15. (a) Kumbi tingalongo wuli kuti tivwiya Yehova mumpingu? (b) Kumbi ndi fundu nizi zo zingatovya kuti tivwiyengi wo atitilongozga? (Wonani bokosi lakuti, “ Vwiyani Alongozgi Ŵinu.”)

¹⁵ Yehova wakusankha Mwana waki kuti walongozgengi mpingu wachikhristu. (Ŵakolose 1:13) Yesu nayu wakuŵika ‘muŵanda wakugomezgeka ndi wakuwamu’ kuti waphwere mwauzimu ŵanthu aku Chiuta pacharu chapasi. (Mateyu 24:45-47) Wupu Wakulongozga wa Akaboni aku Yehova, ndiwu uteŵete nge ‘muŵanda wakugomezgeka ndi wakuwamu.’ Mwakuyanana ndi mipingu ya m’nyengu ya akutumika, mazuŵa nganu Wupu Wakulongozga upereka ulongozgi ku ŵara mwakugwirikiya nchitu makalata pamwenga akuwonere madera. Asani titumbika ŵara mumpingu wachikhristu, ndikuti tivwiya Yehova.—Ŵerengani 1 Ŵatesalonika 5:12; Ŵahebere 13:17.

16. Kumbi ŵara aŵikika ndi mzimu wakupaturika m’nthowa wuli?

¹⁶ Ŵara ndi ateŵeti akovya mbanthu ambula kufikapu. Mwakuyanana ndi isi nawu anangiska. Kweni ŵara ndi “mipasku ku ŵanthu,” yo yikuperekeka kuti yiwovyi mpingu kuja wakukho mwauzimu. (Ŵaefesu 4:8) Yiwu aŵikika ndi mzimu wakupaturika. (Machitidu 20:28) Kumbi yiwu aŵikika wuli? Chakwamba, atenere dankha kuchita vinthu mwakukoliyana ndi vo vikulembeka m’Mazu ngakukambirika ndi mzimu waku Chiuta. (1 Timote 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Asani ŵara asanda fundu zo zilongo kuti munthu ngakwenere udindu, aromba kutuliya pasi pa mtima kuti mzimu waku Yehova uŵalongozgi.

17. Nchifukwa wuli nyengu zinyaki anthukazi achikhristu avwala chinthu kumutu pa vakuchitika vakukwaskana ndi mpingu?

 ¹⁷ Nyengu zinyaki vingachitika kuti pa mpingu palivi ŵara pamwenga ateŵeti akovya kuti achiti nchitu zo apaskika mumpingu nge kuchitiska unganu wakunozgeke uteŵeti. Asani vaŵa viyo, abali anyaki akubatizika angawovya. Asani palivi m’bali weyosi wakubatizika, azichi a chakuwoniyapu chamampha angachitiska. Kweni asani munthukazi wachita nchitu yo yitenere kuchitika ndi m’bali, watenere kuvwala chinthu kumutu. * (1 Ŵakorinte 11:3-10) Dangu ili kuti liyuyuwa anthukazi cha. M’malu mwaki litumbika ndondomeku yo Yehova wakujalikiska yakuti m’banja kweniso m’mpingu mujengi mutu.

18, 19. (a) Kumbi mungakonkhoska wuli fundu zo ze pa lemba la Ŵaroma 13:1-7? (b) Kumbi tilongo wuli kuti titumbika ŵaraŵara a boma?

¹⁸ Akhristu auneneska atesesa kugwiriskiya nchitu fundu za pa lemba la Ŵaroma 13:1-7. (Ŵerengani.) Asani muŵerenga lemba ili, muwonengi kuti “mitufu yira” yo yazumbulika, ndi maboma ngacharu. Pa nyengu yosi yo Yehova wazomerezga kuti maboma yanga ngaŵepu, ngachita nchitu yakukhumbika ukongwa, ngatovya kuti vinthu viyendengi umamphaku ndipuso ngapereka vinthu vakukhumbika ku ŵanthu. Tilongo kuti titumbika ŵaraŵara a boma mwakuvwiya marangu ngawu. Titesesa kulipira misonkhu, kulemba mwauneneska mafomu nga boma ndipuso tichita vinthu mwakukoliyana ndi marangu ngo ngatitikwaska, ngakwaska banja lidu, bizinesi yidu pamwenga vinthu vo tenavu. Kweni titiŵavwiya cha ŵaraŵara a boma asani atikambiya kuti tileki kuvwiya Chiuta. M’malu mwaki, timuka nge mo angumukiya akutumika kuti: ‘Titenere kuvwiya Chiuta kuruska munthu.’—Machitidu 5:28, 29; wonani bokosi lakuti, “ Kumbi Nditenere Kuvwiya Yani?”

 ¹⁹ Tilongo so kuti titumbika ŵaraŵara a boma asani tichita nawu vinthu umampha. Nyengu zinyaki tingakhumbika kukambiskana ndi ŵaraŵara a boma pamasu ndi pamasu. Wakutumika Paulo, wangukambiskanapu ndi ŵaraŵara a boma nge Karonga Herode Agripa ndipuso Festo yo wenga Nduna. Ŵanthu yaŵa ŵenga a mijalidu yamampha cha, kweni Paulo wanguŵatumbika po wakambiskananga nawu. (Machitidu 26:2, 25) Nasi titole chakuwoniyapu chaku Paulo, kaya munthu yo tikambiskana nayu we ndi udindu ukulu pamwenga umana ukongwa. Ŵana achikhristu wo asambira sukulu, atesesa kuvwiya asambizi ŵawu, ŵaraŵara a sukulu ndipuso wo agwira nchitu pasukulu. Titumbika ŵanthu wo aleka kususka chigomezgu chidu pe cha, kweni titumbika so ŵanthu wo atinkha Akaboni aku Yehova. Mwaviyo, tichitengi vinthu m’nthowa yakuti ŵanthu wo Mbakaboni cha aziŵengi kuti titiŵatumbika.—Ŵerengani Ŵaroma 12:17, 18; 1 Petro 3:15.

20, 21. Kumbi ndi vitumbiku vinyaki nivi vo tingasaniya asani tipereka ulemu wakwenere kwaku wo ŵe ndi mazaza?

²⁰ Tingalekanga cha kulongo ulemu ku ŵanthu anyaki. Wakutumika Petro wakulemba kuti: “Mutumbikengi wosi.” (1 Petro 2:17) Ŵanthu akondwa ukongwa asani awona kuti titiŵatumbika ndi mtima wosi. Kumbukani kuti jalidu ili ndakusoŵa mazuŵa nganu. Asani tilongo jalidu lenili, ndikuti tivwiya dangu laku Yesu lakuti: “Ŵaliskani ukweru winu paurongo pa ŵanthu, mwakuti awoni nchitu zinu zamampha, ndi akankhuski Awuskemwi akuchanya.”—Mateyu 5:16.

²¹ M’charu chiheni ichi, ŵanthu wo ŵe ndi mtima wakujiyuyuwa, akhumba kuziŵa uneneska wakukwaskana ndi Chiuta. Mwaviyo, kulongo ulemu m’banja, m’mpingu ndipuso kumalu nganyaki ngengosi, kungachitiska kuti ŵanthu ayambi kwenda nasi m’nthowa ya ukweru. Kuchita viyo, kungaja kwakukondweska ukongwa. Chinanga kuti nyengu zinyaki ivi vingachitika cha, kweni tiziŵa kuti tiyanduwa mbwenu. Asani titumbika ŵanthu tikondweska Yehova Chiuta ndipuso vititiwovya kuti tilutirizgi kuja m’chanju chaki. Kumbi pe vitumbiku so vinyaki kuruska ivi?