1, 2. (a) Kumbi Yona ndi akwendeska ngaraŵa anguwona soka wuli chifukwa chakuleka kuvwiya kwaku Yona? (b) Kumbi nkhani yaku Yona yingatiwovya wuli?

YONA wangusuzgika maŵanaŵanu ukongwa chifukwa cha chiwawa cho chenga panyanja, mwakuti wasoŵanga ŵaka nthowa yakuchimaliskiya. Chiwawa ichi chenga ŵaka cha mphepu yo yasukunyanga ngaraŵa pamwenga cha vimayiŵa vikuluvikulu nge mapiri vo vatchayanga m’mphepeti mwa ngaraŵa cha. Kweni chiwawa cho chingumusuzga ukongwa maŵanaŵanu Yona chenga cha akwendeska ngaraŵa wosi wo alimbananga ndi ngaraŵa kuti yileki kubira. Yona wanguziŵa kuti ŵanthu yaŵa afwengi chifukwa chaku iyu.

² Nchifukwa wuli Yona wangusuzgika viyo? Iyu wangunangiska ukongwa chifukwa wangukana kuvwiya Chiuta waki Yehova. Kumbi wangunanganji? Kumbi ubwezi waki ndi Yehova ungumaliya limu? Tisambirengi vinandi asani taziŵa kwamuka kwa mafumbu yanga. Mwakuyeruzgiyapu, nkhani yaku Yona yititiwovya kuziŵa kuti chinanga mbanthu a chivwanu chakukho anganangiska vinthu. Yititiwovya so kuziŵa kuti akhoza kunozga vo angunangiska.

3-5. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo ŵanthu aŵanaŵana asani akumbuka Yona? (b) Kumbi tiziŵanjipu vakukwaskana ndi mbiri yaku Yona? (Wonani so mazu ngam’mphata.) (c) Nchifukwa wuli uteŵeti waku Yona wenga wakusuzga kweniso wambula kukondweska?

³ Ŵanthu anandi akumbuka vinthu viheni pe vo Yona wanguchita nge kuleka kuvwiya ndi kumila mtima. Kweni pe vinthu vamampha vinandi vo Yona wanguchita. Kumbukani kuti Yona wangusankhika kuja mchimi waku Yehova Chiuta. Yona wakaŵengi munthu wambula urunji pamwenga wambula kugomezgeka, Yehova watingi wamupaskengi cha udindu ukulu nge ndi uwu.

⁴ Bayibolo likonkhoskapu kamanavi mbiri yaku Yona yo yingatiwovya.  (Ŵerengani 2 Ŵakaronga 14:25.) Kwawu kwenga ku Gatihefere, mtunda wa makilomita 4 kutuliya ku Nazarete Yesu Khristu wangukuliya, pati pajumpha vyaka 800 kutuliya m’nyengu yaku Yona. * Yona wenga mchimi mnyengu ya muwusu wa Karonga Yeroboamu Wachiŵi wa ufumu wa Yisraele wa mafuku 10. Pa nyengu iyi ndipu Eliya kulivi; Elisha yo wangusere m’malu mwaki nayu wangufwa mnyengu ya muwusu wa awiski aku Yeroboamu. Chinanga kuti Yehova wangugwiriskiya nchitu ateŵeti ŵaki yaŵa kuti amaliski kusopa Bala, kweni Ayisraele angulutirizga kugarukiya Yehova. Ayisraele angwamba kulondo vakuchita va karonga yo “wanguchita chenicho chenga chiheni mumasu nga Ambuya.” (2 Ŵakar. 14:24) Ivi vinguchitiska kuti uteŵeti wo Yona wangupaskika uŵi wakusuzga kweniso uleki kumukondweska. Kweni iyu wanguteŵete mwakugomezgeka.

⁵ Kweni zuŵa linyaki vinthu vingusintha pa umoyu waku Yona. Yehova wangumupaska uteŵeti wo Yona wanguwuwona kuti wenga wakusuzga ukongwa. Kumbi Yehova wangumutumanji?

6. Kumbi Yehova wangumupaska nchitu wuli Yona, nanga nchifukwa wuli nchitu yaki yawonekanga kuja yakusuzga?

⁶ Yehova wangukambiya Yona kuti: “Soka, ruta ku Nineve, msumba ukuru, ndi ukadanirizgi kuususka, pakuti uheni wawu wakwere paurongo pangu.” (Yona 1:2) Tingazizwa cha kuti nchifukwa wuli Yona wanguwona kuti uteŵeti uwu ngwakusuzga ukongwa. Msumba wa Nineve wenga pa mtunda wa makilomita 800 chakuvuma, ulendu wa pafufupi mwezi, kwenda pasi. Kweni penga chinthu chinyaki cho chamufipiskanga mtima ukongwa Yona kuluska kutalika kwa mtunda. Ku Nineve, Yona wakhumbikanga kuchipereka uthenga wa cheruzgu kwa Asiriya wo ŵenga akwanja viwawa kweniso ankhaza ukongwa. Asani ŵanthu aku Chiuta ndiwu alekanga kumuvwiya, nanga ŵanthu wo asopanga angoza ndiwu atingi akachitengi wuli? Kumbi mteŵeti waku Yehova yumoza watingi wakachitengenji nawu ŵanthu anandi a m’msumba wa Nineve wo unguzidanika kuti “msumba wa ndopa”?—Nah. 3:1, 7.

7, 8. (a) Konkhoskani vo vilongo kuti Yona wangusimikizga mtima kuthaŵa nchitu yo Yehova wangumupaska. (b) Nchifukwa wuli tikhumbika cha kumweruzga Yona kuti wenga wamantha?

⁷ Akhumba maŵanaŵanu ngenanga ndingu ngangumuziya Yona. Tiziŵa cha kuti venga wuli. Cho tiziŵa nchakuti wanguthaŵa. Yehova wangumutuma kuti waluti kuvuma kweni Yona wanguthaŵiya kuzambwi. Wangusikiya ku dowoku la m’msumba wa Yopa ko wangusaniya ngaraŵa  yakuluta ku Tarshishi. Ŵanthu anyaki akamba kuti Tarshishi wenga ku Spain. Asani ndiviyo nadi, ndikwesa Yona watingi wayendengi mtunda wa makilomita 3,500 kutuwa ku Nineve. Yona watingi wayendengi kwa chaka champhumphu kuti wakafiki kukumaliya kwa Nyanja Yikulu. Yona wangusimikizga mtima kuti wayendi ulendu utali viyo pakukhumba kuthaŵa nchitu yo Yehova wangumupaska.—Ŵerengani Yona 1:3.

⁸ Kumbi ivi ving’anamuwa kuti Yona wenga munthu wamantha? Awa, tingamuyeruzganga viyo cha. Nge mo tisambiriyengi, Yona wenga wachiganga. Kweni nayu wenga munthu wambula kufikapu nge isi ndipu wanangiskanga. (Sumu 51:5) Kumbi walipu yo wakuleka kuchitapu mantha?

9. Kumbi nyengu zinyaki tingaŵanaŵana wuli asani Yehova watipaska nchitu, nanga titenere kukumbuka fundu niyi?

⁹ Nyengu zinyaki tingaŵanaŵana kuti Chiuta watipaska nchitu yakusuzga yo tiwona kuti tingayifiska cha. Tikhoza so kuchita mantha kugwira nchitu yakupharazga uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta yo Akhristu wosi atenere kugwira. (Mat. 24:14) Ivi vichitika chifukwa chakuti taŵanthu tiswera cha kuluwa mazu ngakuchiska ngo Yesu wangukamba ngakuti: “Vosi vamachitika . . . kwaku Chiuta.” (Marko 10:27) Asani nyengu zinyaki tiŵanaŵana nadi kuti tingafiska cha vo Chiuta wakhumba kuti tichiti, tikhoza kuvwisa mo Yona wavwiyanga. Kumbi nchinthu wuli cho chingumuchitikiya Yona chifukwa chakuti wanguthaŵa?

10, 11. (a) Kumbi Yona watenere kuti wanguvwa wuli ngaraŵa yati yasoka padowoku? (b) Kumbi ŵanthu wo angukwera m’ngaraŵa angukumana ndi suzgu wuli?

¹⁰ Ŵanaŵaniyani kuti muwona Yona wakwera m’ngaraŵa ndi kusaniya malu ngamampha ngakuti wajepu. Viwoneka kuti ngaraŵa iyi nja ku Fonike ndipu njakupinga katundu. Yona waja ŵaka cheti wachiwonere akwendesa ngaraŵa achinozgeke kusoka padowoku. Pavuli paki ngaraŵa yisoka ndi kwamba kwenda kamanakamana mpaka kuleka kuwoneka ndipu Yona waŵanaŵana kuti yapa sonu wathaŵa. Kweni mwamabuchibuchi panyanja patamba chimphepu chikulu.

¹¹ Chimphepu ichi chinguchitiska kuti panyanja payambi vimayiŵa vikuluvikulu mwakuti chinanga ndi maboti nga mazuŵa nganu ngatingi ngakhongeku cha. Kumbi panguto nyengu yitali kuti ngaraŵa yamathabwa yo Yona wangukwera yibwanganduki? Kumbi pa nyengu iyi Yona waziŵanga kuti “Ambuya angutuma mphepu yikuru pa nyanja,” nge po wanguzilembe pavuli paki? Tiziŵa cha. Kweni iyu wanguŵawona akwendesa ngaraŵa achiliriya achiuta ŵawu akupambanapambana, ndipuso wanguziŵa kuti angaŵawovya cha. (Ŵal. 19:4) Yona wangulemba kuti: “Ngaraŵa yenga pafupi kusweka.” (Yona 1:4) Sonu kumbi Yona watingi warombengi wuli kwaku Chiuta yo wamuthaŵanga?

12. (a) Nchifukwa wuli titenere cha kukamba kuti Yona wagoniyanga dala? (Wonani so mazu ngam’mphata.) (b) Kumbi Yehova wanguchita wuli kuti ŵanthu aziŵi yo wanguchitiska kuti panyanja pachiti chimphepu?

¹² Yona wati wawona kuti palivi chechosi cho wangachita, wanguluta  pasi pangaraŵa ndi kusaniya malu ngakugonapu. Iyu wangugona tulu takufwa natu. * Nduna ya ngaraŵa yati yamusaniya Yona, yingumuyuska ndi kumukambiya kuti warombi kwaku chiuta waki nge mo weyosi wanguchitiya. Akwendesa ngaraŵa aziŵanga kuti mphepu iyi yenga yakukuziziswa ukongwa, ndipu anguchita mayera kuti aziŵi yo wachitiska suzgu ili. Yapa Yona wanguti ŵaka mtima bii mayera ngachichitika! Pambula kuswera, angumuziŵa yo wanguchitiska. Yehova wanguchitiska kuti mayera ngawi paku Yona kuti ŵanthu aziŵi kuti chimphepu ichi chinguza chifukwa chakuleka kuvwiya kwaku Yona.—Ŵerengani Yona 1:5-7.

13. (a) Kumbi Yona wangujisumuwa wuli kwa akwendesa ngaraŵa? (b) Kumbi Yona wanguŵakambiyanji akwendesa ngaraŵa, nanga nchifukwa wuli?

¹³ Yona wangujisumuwa kwa akwendesa ngaraŵa. Iyu wanguŵakambiya kuti wenga mteŵeti waku Yehova Chiuta wanthazizosi. Wanguŵakambiya so kuti wathaŵanga Chiuta waki ndipu wangumuguŵiska ndichu chifukwa chaki ŵanthu wosi yaŵa angukumana ndi soka ili. Ŵanthu wosi anguchuluka ndi vo Yona wangukamba. Ndipu ŵanthu yaŵa awonekanga kuti ŵenga ndi mantha. Yiwu angumufumba Yona kuti waŵakambiyi vo angachita kuti ataski umoyu wa ŵanthu wo ŵenga m’ngaraŵa. Kumbi Yona wangumuka kuti wuli? Yona watenere kuti wangutenthema ukongwa kuŵanaŵana kuti waponyekengi m’nyanja yikulu ya maji ngakuzizira. Kweni iyu wanguwona kuti penga pambula kuvwika kuti ŵanthu wosi yaŵa afwi penipo iyu waziŵanga kuti akhoza kutaskika. Mwaviyo wanguŵakambiya kuti: “Ndinyamuweni, ndipu ndiponyeni munyanja; viyo nyanja yimuŵiyeningi bata; chifukwa ndiziŵa kuti nchifukwa changu leka lirondo ili lamuwiyani.”—Yona 1:12.

14, 15. (a) Kumbi tingayezga wuli chivwanu chaku Yona? (b) Kumbi akwendesa ngaraŵa anguvwa wuli Yona wati waŵakambiyi kuti amuponyi m’maji?

¹⁴ Vo Yona wangukamba vilongo kuti wenga munthu wamantha cha. Yehova watenere kuti wangukondwa limu wachiwona chiganga chaku Yona ndipuso mtima waki wakujipereka pa nyengu yakusuzga iyi. Ivi vititilongo kuti Yona wenga ndi chivwanu chakukho. Mazuŵa nganu nasi tingayezga chivwanu chaku Yona mwa kufipiya mtima umoyu wa anyidu m’malu mwa kujifipiya mtima. (Yoh. 13:34, 35) Asani tiwona kuti munthu munyaki wasuzgika mwakuliŵavu, m’maŵanaŵanu pamwenga mwauzimu, kumbi titijipereka kuti timuwovyi? Asani tiwovya anyidu, Yehova wakondwa ukongwa!

¹⁵ Akhumba akwendesa ngaraŵa nawu angukwaskika ukongwa ndi vo Yona wanguŵakambiya chifukwa pakwamba angukana kumuponya m’maji. M’malu mwaki angwesesa kwendesa ngaraŵa kuti akafiki kumtunda, kweni angutondeka. Nyanja yinguvumapu cha! Pavuli paki  anguwona kuti palivi so cho angachita. Anguromba kwaku Yehova, Chiuta waku Yona ndipu angumunyamuwa Yona ndi kumuponya m’nyanja.—Yona 1:13-15.

16, 17. Konkhoskani vo vingumuchitikiya Yona wati waponyeka m’maji. (Wonani so vithuzithuzi.)

¹⁶ Yona wati wawiya pamaji watenere kuti wangusuzgika kusambira kuti waleki kubira ndipu wanguwona kuti ngaraŵa yiluta kutali kamanakamana. Kweni vimayiŵa vamututuzgiyanga pasi. Pavuli paki wangubira ndipu wanguŵanaŵana kuti mbwenu kwamala nyifwa yenga yeniyo.

¹⁷ Yona wanguzikonkhoska mo wanguvwiya pa nyengu iyi. Iyu waŵanaŵaniyanga vinthu vinyaki vo watingi wavisoŵengi. Wangudandawula ukongwa kuti wazakumuwona so cha kasopi waku Yehova wakutowa yo wenga ku Yerusalemu. Iyu wangubuchira ŵaka kuti wafika pasi panyanja ndi kukhorwa muvimadondu vam’maji. Yapa wanguwona ŵaka kuti masanu ngaki ndi ngeningo.—Ŵerengani Yona 2:2-6.

18, 19. Nchinthu wuli cho chingumuchitikiya Yona we pasi panyanja? Nanga ndi somba yamtundu wuli yo yingumumeza ndipu ndiyani wanguchitiska vosi ivi? (Wonani so mazu ngam’mphata.)

¹⁸ Mwamabuchibuchi, wanguwona ŵaka chinthu chinyaki chakuti  bii chituza kufupi. Ndipu chingwenda liŵiliŵi kuza kufupi ndi iyu kumulomu kwe pambawu! Chenga chisomba chikulu ndipu chingumumeza.

¹⁹ Yona watenere kuti wanguŵanaŵana kuti waja kamanavi kufwa. Kweni wanguzizwa kuwona kuti wenga weche wamoyu. M’kati mwa chisomba mo wenga wangupwetekeka cha, wangugayika cha ndipuso wanguphanika cha. Iyu wenga weche kututa chinanga kuti wenga m’moyu mwa chisomba mo mwawonekanga nge ndi muwunda waki. Yona wangwamba kuchita mantha. Tikayika cha kuti Yehova Chiuta waki ndiyu “wangutuma chisomba chikuru kumeza Yona.” *—Yona 1:17.

20. Kumbi tingasambiranji mu rombu laku Yona lo wanguromba we mumoyu mwa chisomba?

²⁰ Yona wanguwona ŵaka kuti nyengu yiliku yiluta. Weche m’moyu mwachisomba mo mwenga mdima, Yona wangwamba kuŵanaŵana ndi kuromba kwaku Yehova Chiuta. Tikhoza kusambira vinandi mu rombu laku Yona asani tiŵerenga Yona chaputala 2. Rombu ili lilongo kuti Yona wangaziŵanga umampha ukongwa Malemba chifukwa chakuti vo wangukonkhoska visanirika m’buku la Sumu. Lilongo so kuti Yona wenga ndi jalidu lamampha ukongwa la kuwonga. Yona wangumaliza rombu laki ndi mazu ngakuti: “Kweni ini nkhaperekanga sembi kwinu ndi mazu ngakuwonga, nkhaperekanga cho ndajirapizga nachu. Utaski ngwa Ambuya!”—Yona 2:9.

21. Kumbi Yona wangusambira kuti ndiyani yo wapozomoska ŵanthu, nanga isi titenere kukumbuka fundu niyi?

²¹ Yona we m’malu ngakubisika, “munthumbu ya chisomba,” wangusambira kuti Yehova wangapozomoska munthu weyosi kwekosi ko wangaŵa kweniso nyengu yeyosi. Chinanga kuti wenga m’moyu mwa chisomba, Yehova wanguwona ndi kupozomoska mteŵeti waki yo wangusuzgika. (Yona 1:17) Yehova pe yija ndiyu wangasunga munthu kuti waje wamoyu kwa mazuŵa ngatatu msana ndi usiku m’moyu mwa chisomba. Tingachita umampha kukumbuka kuti mazuŵa nganu, Yehova ndi ‘Chiuta mumanja ngaku mweniyo mwe mvuchi widu.’ (Dan. 5:23) Umoyu kweniso mvuchi wo tituta ngwaku Yehova. Kumbi nasi titimuwonga? Kumbi vo vinguchitikiya Yona vitenere cha kutichiska kuti tivwiyengi Yehova?

22, 23. (a) Kumbi Yona wakhumbikanga kuchitanji kuti walongo kuti wawonga vo Chiuta wangumuchitiya? (b) Kumbi tingasambiranji kwaku Yona asani tanangiska vinthu?

 ²² Kumbi Yona wanguwonga Yehova mwa kumuvwiya? Hinya. Pati pajumpha mazuŵa ngatatu, somba yinguluta nayu kumtunda ndipu “yingumuwukuwa Yona pamtunda uyumu.” (Yona 2:10) Pa nyengu iyi, Yona wangusuzgika so cha kuti wasambiri yija kuchifika kumtunda. Iyu wakhumbikanga ŵaka kuwona ko wangaserere kutuwa palikumba po somba yingumuwukuliya. Chinanga kuti Yehova wangumulongozga cha nthowa ya ku Nineve, kweni Yona wakhumbikanga kulongo kuti wawonga pa vo Yehova wangumuchitiya. Lemba la Yona 3:1, 2, likamba kuti: “Ndipu mazu nga Ambuya nganguza kwaku Yona nyengu yachiŵi ngakuti: ‘Soka, ruta ku Nineve msumba ukuru uwa, ndipu uwutauliyi uthenga wo Ini ndikupangizgengi.’” Kumbi Yona wanguchita wuli?

²³ Wanguziŵanizga so cha. Bayibolo likamba kuti: “Viyo Yona wangusoka, ndi wanguruta ku Nineve, kwakulingana ndi mazu nga Ambuya.” (Yona 3:3) Yona wanguvwiya. Ivi vilongo kuti wangusambirapu kanthu pa vo wangunangiska. Nasi tikhumbika kwezga chivwanu chaku Yona pa nkhani yeniyi. Taŵanthu tosi tikubuda ndipu tinangiska vinthu. (Ŵar. 3:23) Kumbi asani tanangiska vinthu tiwere vuli, pamwenga tisambirapu kanthu pa vakunanga vidu ndi kwamba so kuteŵete Chiuta ndi mtima wakuvwiya?

24, 25. (a) Kumbi Yona wangulonde vitumbiku nivi weche ndi umoyu? (b) Ndi vitumbiku nivi vo Yona wazakuviziŵa kunthazi?

²⁴ Kumbi Yehova wangumutumbika Yona chifukwa chakuvwiya? Hinya. Thumbiku lakwamba ndakuti Yona wanguziziŵa kuti akwendesa ngaraŵa ŵa, akutaskika. Chimphepu chinguleka Yona wati wajipereka mwachiganga kuti waponyeki m’maji ndipu akwendesa ngaraŵa angwamba kopa “Ambuya weniukongwa, ndipu ŵangupereka sembi ku Ambuya,” m’malu mwakupereka kwa achiuta ŵawu aboza.—Yona 1:15, 16.

²⁵ Pavuli paki, Yona wanguzitumbikika so ukongwa. Yesu wangugwiriskiya nchitu chakuwoniyapu chaku Yona we m’moyu mwa somba nge uchimi wa vo vinguzimuchitikiya iyu. (Ŵerengani Mateyu 12:38-40.) Yona wazamukondwa ukongwa kuzivwa po uchimi uwu ungufiskikiya asani waziyuskika kuti wazije ndi umoyu pacharu chapasi. (Yoh. 5:28, 29) Yehova wakhumba so kukutumbikani namwi. Kumbi yimwi muyezgengi Yona mwakusambirapu kanthu pa vo munangiska ndi kuvwiya Chiuta kweniso kulongo kuti mutanja anyinu?