1-3. (a) Kumbi Paulo wangusankha yani kuti wayambi kwenda nayu limoza, nanga wenga munthu wamtundu wuli? (b) Kumbi tikambiskanengenji mu mutu uwu?

 WAKUTUMIKA Paulo waŵanaŵaniyanga va mnyamata yo wenga nayu achijumpha mumsewu wa m’mapiri wo wapolotanga mumatawuni. Mnyamata uyu zina laki wenga Timote. Iyu wenga mnyamata wanthazi ukongwa yo pa nyengu iyi panyaki wenga pafupi kukwanisa vyaka 20. Ko alutanga kwenga kutali ndi kunyumba kwawu. Lumwi lichisere, yiwu ŵenga kutali ndi tawuni ya Lusitara ndi Ikoniyo. Kumbi atingi akumanengi ndi vinthu wuli? Paulo waziŵanga vo atingi akumanengi navu chifukwa uwu wenga ulendu waki wachiŵi wa umishonale. Iyu wanguziŵa kuti akumanengi ndi vinthu vakofya kweniso masuzgu nganandi. Kumbi mnyamata yo Paulo wenga nayu watingi wafiskengi kukunthiyapu masuzgu ngo atingi akumanengi nangu?

² Paulo wamugomezganga ukongwa Timote yo wenga wakujiyuyuwa ndipuso panyaki wamugomezganga ukongwa kuphara mo mweneku wajiwoniyanga. Vo Paulo wangukumana navu vingumuwovya kuziŵa kuti wakhumbika kusaniya munthu wakwenere wakuti wayendengi nayu. Paulo waziŵanga kuti akhumbikanga so chiganga ndipuso kukoliyana kuti afiski ntchitu yo ŵenga nayu yakwende mipingu kweniso kuyichiska. Ntchifukwa wuli Paulo wawonanga viyo? Panyaki chimoza mwa vifukwa vo vinguchitiska venivi ntchakuti Paulo ndi Baranaba angupambanapu maŵanaŵanu nyengu yinyaki ndipu angupatukana.

³ Mu mutu uwu tikambiskanengi vo tingachita kuti timalisengi nkhani asani tapambana maŵanaŵanu. Tikambiskanengi so chifukwa cho Paulo wangusankhiya Timote kuti wayendengi nayu kweniso tiziŵengi vinandi vakukwaskana ndi ntchitu yo akuwonere madera agwira mazuŵa nganu.

4. Kumbi Paulo wakhumbanganji pa ulendu waki wachiŵi wa umishonale?

⁴ Mu Mutu 14, tinguwona mo Paulo, Baranaba, Yuda ndi Sila wo angutumika kutuwa ku Yerusalemu anguchiskiya mpingu ku Antiyoke ndi fundu yo wupu wakulongozga ungusankha pa nkhani ya kudumulika. Sonu kumbi Paulo wanguchitanji pavuli paki? Iyu wangukambiya Baranaba kuti: “Tiyeni tiweriyeku kwa abali a mumatawuni ngosi ngo tingupharazgamu mazu ngaku Yehova, kuti tikawoni mo aliri.” (Machi. 15:36) Yapa Paulo wakambanga  za kuchicheza waka nawu cha Akhristu asonu ŵenaŵa. Buku la Machitidu likonkhoska vo iyu wakhumbanga kuchichita pa ulendu waki wachiŵi wa umishonale. Chakwamba, iyu wakhumbanga kuti akalutirizgi kupereka kumipingu marangu ngakutuliya ku wupu wakulongozga. (Machi. 16:4) Chachiŵi, chifukwa chakuti iyu wenga wakuwonere dera, wakhumbanga kuti wakachiski mipingu kuti yilutirizgi kuja ndi chivwanu chakukho. (Aro. 1:11, 12) Kumbi gulu la Akaboni aku Yehova mazuŵa nganu lilondo wuli ndondomeku yo akutumika angwambisa?

5. Kumbi mazuŵa nganu Wupu Wakulongozga uchita wuli kuti upereki ulongozgi kweniso uchiski mipingu?

⁵ Mazuŵa nganu, Yesu Khristu wagwiriskiya ntchitu Wupu Wakulongozga wa Akaboni aku Yehova kuti walongozgi mpingu waki. Abali akusankhika ŵenaŵa agwiriskiya ntchitu nthowa zakupambanapambana nge makalata, maunganu, mabuku nga pa Intaneti kweniso ngakusindikiza kuti apereki ulongozgi kweniso achiski mipingu yosi pacharu chapasi. Wupu Wakulongozga utesesa so kuziŵa mo mpingu wewosi utende mwakugwiriskiya ntchitu akuwonere madera. Wupu wenuwu ukusankha ŵara anandi akwenere wo ateŵete nge akuwonere madera pacharu chosi.

6, 7. Kumbi ndi ntchitu zinyaki nizi zo akuwonere madera agwira?

⁶ Mazuŵa nganu, akuwonere madera atesesa kuwovya kweniso kuchiska weyosi mumpingu mwakugwiriskiya ntchitu Malemba. Kumbi achita wuli venivi? Yiwu alondo chakuwoniyapu cha Akhristu a mu nyengu ya akutumika nge Paulo. Iyu wanguchiska wakuwonere munyaki kuti: “Pharazga mazu; pharazga mwaliŵi, mu nyengu yamampha kweniso mu nyengu yakusuzga; chenya, tcheŵeska ndipuso chiska. Chita vosi venivi mwakuzikira ukongwa ndipuso mwakusambiza umampha. . . . Gwira ntchitu ya mupharazgi, fiska uteŵeti waku mwakukwana.”​—2 Timo. 4:2, 5.

⁷ Mwakukoliyana ndi mazu ngenanga, akuwonere madera limoza ndi awolu ŵawu asani akuto apharazgiya limoza ndi apharazgi mumpingu. Akuwonere madera ŵenaŵa achita phamphu pakupharazga kweniso ŵe ndi lusu ndipu venivi vitovya mbereri kutoliyaku chakuwoniyapu chawu. (Aro. 12:11; 2 Timo. 2:15) Abali wo ateŵete nge akuwonere madera aziŵika kuti mbachanju kweniso mbakujipereka. Yiwu mbakunozgeka kuteŵete anyawu chinanga ndi mu nyengu zakusuzga kweniso kumalu ko nkhwakofya ukongwa. (Afi. 2:3, 4) Akuwonere madera akamba nkhani za mu Bayibolu pakusambiza kweniso pakuchiska mpingu wewosi. Weyosi mumpingu wayanduwa chifukwa cha mijalidu yamampha ndipuso kuyezga chivwanu cho akuwonere madera ŵenachu.​—Ahe. 13:7.

8. Kumbi Baranaba wanguchitanji Paulo wati wamukambiya kuti wayendi nayu?

⁸ Baranaba wangukoliyana nangu maŵanaŵanu ngakuti ‘aweriyeku kwa abali.’ (Machi. 15:36) Wosi ŵaŵi agwiriyanga limoza ntchitu yakuwonere mipingu ndipu angaziŵanga umampha malu nga kwenuku ndi ŵanthu wo  alutangaku. (Machi. 13:2–14:28) Mwaviyo, nkhani yakuti ayende limoza pa uteŵeti wenuwu yenga yamampha kweniso yakukhumbika ukongwa. Kweni pangubuka mphindanu. Lemba la Machitidu 15:37 likamba kuti: “Baranaba wakhumbisiskanga kuti aluti so ndi Yohane yo wadanikanga kuti Mariko.” Yapa Baranaba wasachizganga waka cha. Iyu “wakhumbisiskanga” kuti ayende limoza ndi msiŵani waki Mariko pa ulendu uwu wa umishonale.

9. Ntchifukwa wuli Paulo ndi Baranaba angutondeka kukoliyana?

⁹ Paulo wangukoliyana navu cha venivi. Chifukwa wuli? Nkhani iyi yikamba kuti: “Kweni Paulo wanguwona kuti mphakwenere cha kuti alutiyi nayu limoza [Mariko] chifukwa wanguŵasiya ku Pamfuliya ndipu wanguluta nawu cha ku ntchitu yeniyi.” (Machi. 15:38) Mariko wangwende limoza ndi Paulo ndi Baranaba pa ulendu wawu wakwamba wa umishonale kweni wanguweku. (Machi. 12:25; 13:13) Pa ulendu wawu wakwamba ŵeche ku Pamfuliya, Mariko wanguleka uteŵeti waki ndikuwere kwawu ku Yerusalemu. Bayibolu likambapu cha chifukwa cho iyu wanguweriyaku kweni wakutumika Paulo wanguwona kuti vo Mariko wanguchita venga vambula fundu. Paulo wangwamba kuŵanaŵana kuti Mariko wenga wambula kuthembeka.

10. Ntchinthu wuli chinguchitika Paulo ndi Baranaba ŵati apambana maŵanaŵanu?

¹⁰ Baranaba wakhumbisiskanga mbwenu kuti alutiyi limoza ndi Mariko. Paulo nayu wangumila mtima kuti angalutiyanga nayu limoza cha Mariko. Lemba la Machitidu 15:39 likamba kuti: “Venivi vinguchitiska kuti akwiyisani ukongwa mwakuti angupatukana.” Baranaba wanguto Mariko ndipu wangwenda nayu ulendu wapanyanja kuluta ku Kupuro. Paulo wangulutirizga ulendu waki. Nkhani iyi yikamba kuti: “Paulo wangusankha Sila, ndipu abali ŵati amupemphere kuti Yehova wamulongo wezi ukulu, angusoka.” (Machi. 15:40) Yiwu angupitiya “ku Siriya ndi ku Kilikiya ndipu kweniko wanguchiska mipingu.”​—Machi. 15:41.

11. Kumbi ndi mijalidu niyi yo tikhumbika kuŵa nayu chinanga kuti tingapambana maŵanaŵanu ndi anyidu?

¹¹ Nkhani iyi yititikumbusa kuti te ŵanthu ambula kufikapu. Paulo ndi Baranaba angusankhika mwapade kuti amiyengi wupu wakulongozga. Mukuluta kwa nyengu, Paulo wanguja yumoza wa mu wupu wakulongozga. Chinanga kuti venga viyo Paulo ndi Baranaba angutondeka kukoliyana chifukwa ŵenga ambula kufikapu. Kumbi yiwu anguzomereza kuti atinkhani chifukwa cha vo vinguchitika? Chinanga kuti wosi ŵenga ambula kufikapu kweni Paulo ndi Baranaba ŵenga akujiyuyuwa ndipu ŵenga ndi maŵanaŵanu ngaku Khristu. Tikayika cha kuti yiwu angulongo mzimu wa Chikhristu ndipu angugowokiyana. (Aefe. 4:1-3) Pati pajumpha nyengu, Paulo ndi Baranaba angwamba so kuchitiya limoza mauteŵeti nganyaki. a​—Ako. 4:10.

12. Kumbi mazuŵa nganu akuwonere mumpingu akhumbika kulongo mijalidu niyi kuti ayezgi Paulo ndi Baranaba?

 ¹² Kuleka kukoliyana kwaku Baranaba ndi Paulo kulongo kuti yiwu ayanjanga kupindana cha. Baranaba waziŵikanga kuti ngwachanju kweniso wakupaska ndichu chifukwa chaki akutumika amudananga kuti “Mwana Wakupembuzga” mumalu mwakumudana kuti Yosefi. (Machi. 4:36) Paulo nayu waziŵikanga so kuti wenga walisungu kweniso wakuzika. (1 Ate. 2:7, 8) Mazuŵa nganu, akuwonere wosi mumpingu kweniso akuwonere madera akhumbika kuyezga Paulo ndi Baranaba mwakuyesesa kuja akujiyuyuwa pakovya ŵara anyawu ndipuso mskambu.​—1 Petu. 5:2, 3.

13, 14. (a) Kumbi Timote wenga yani, nanga Paulo wangukumana nayu wuli? (b) Ntchifukwa wuli Paulo wangukondwa kukumana ndi Timote? (c) Kumbi Timote wangupaskika udindu wuli?

¹³ Pa ulendu waki wachiŵi wa umishonale, Paulo wanguluta ku Galatiya mucharu cho chalamulikanga ndi ufumu wa Aroma ndipu kwenuku kungujalikiskika mipingu yimanavi yo yingupangika waka. Mwaviyo, “wangufika ku Debe ndi ku Lusitara.” Nkhani iyi yikamba kuti: “Kweniko kwenga wakusambira yo wadanikanga kuti Timote mweniyo anyina ŵenga Ayuda akugomezga, kweni awisi ŵenga Agiriki.”​—Machi. 16:1. b

¹⁴ Viwoneka kuti Paulo wangukumana ndi ŵanthu a mubanja laku Timote pa ulendu wakwamba muchigaŵa ichi mu chaka cha 47 C.E. Pati pajumpha vyaka viŵi pamwenga vitatu pa ulendu waki wachiŵi Paulo wangukondwa kuwona Timote yo wenga mnyamata. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti “abali akambanga vinthu vamampha vakukwaskana ndi iyu.” Timote wayanjikanga ndi ŵanthu a mutawuni ya kwawu pe cha kweni mbiri yaki yamampha yinguwanda muvigaŵa va mumipingu yinyaki yakutali. Nkhani iyi yikamba kuti abali a ku Lusitara kweniso a ku Ikoniyo, wo ajanga pa mtunda wa makilomita 30, akambanga vinthu vamampha vakukwaskana ndi iyu. (Machi. 16:2) Mwakulongozgeka ndi mzimu wakupaturika, ŵara angumuthemba Timote yo wenga wachinyamata pakumupaska udindu ukulu kuti wayende limoza ndi Paulo ndi Sila pa ulendu wakuwonere mipingu.​—Machi. 16:3.

15, 16. Kumbi ntchinthu wuli chinguchitiska kuti Timote waje ndi mbiri yamampha?

¹⁵ Kumbi ntchinthu wuli chinguwovya Timote kuti waje ndi mbiri yamampha? Kumbi tingakamba kuti ntchifukwa cha zeru zo wenga nazu, mo wawonekiyanga pamwenga lusu lo wenga nalu? Kanandi ŵanthu akopeka ndi mijalidu yeniyi. Chinanga ndi mchimi Samuyeli nayu wangukopekapu ndi kawonekeru. Kweni Yehova wangumukumbusa kuti: “Mo munthu wawone, ndimu Chiuta wawone cha, chifukwa munthu wawona ŵaka kubwalu, kweni Yehova wawona mumtima.” (1 Samu. 16:7) Mwaviyo, mijalidu yamampha  yo Timote wenga nayu ndiyu yinguwovya kuti waje ndi mbiri yamampha pakati pa Akhristu anyaki, mumalu mwa lusu lo wenga nalu.

¹⁶ Pati pajumpha nyengu Paulo wangukamba za mijalidu yamampha ya Chikhristu yo Timote wenga nayu. Paulo wangukonkhoska nkharu yamampha yaku Timote kuti wenga ndi maŵanaŵanu ngamampha, wenga wakujipereka kweniso wenga waphamphu pakuchita uteŵeti waki. (Afi. 2:20-22) Timote waziŵikanga so kuti wenga ndi chivwanu “chambula chinyengu.”​—2 Timo. 1:5.

17. Kumbi achinyamata mazuŵa nganu angamuyezga wuli Timote?

¹⁷ Mazuŵa nganu achinyamata atesesa kuja ndi mijalidu yamampha yo yikondwesa Chiuta nge mo Timote wachitiyanga. Chinanga kuti ŵeche ŵana kweni atesesa kuja ndi mbiri yamampha kwaku Yehova kweniso ŵanthu ŵaki. (Nthanthi 22:1; 1 Timo. 4:15) Yiwu ŵe ndi chivwanu chambula chinyengu ndipu aja umoyu wapaŵipaŵi cha. (Salimo 26:4) Mwakuyanana ndi Timote, achinyamata anandi agwira ntchitu yakukhumbika ukongwa mumpingu. Mwaviyo, yiwu asani aja apharazgi ambula kubatizika kweniso asani ajipereka kwaku Yehova ndi kubatizika akondwesa ŵanthu wosi mumpingu!

18. (a) Kumbi Paulo ndi Timote ŵenga ndi mwaŵi wuli nge akuwonere madera? (b) Nanga mipingu yinguyanduwa wuli?

¹⁸ Paulo ndi Timote anguchitiya limoza uteŵeti kwa vyaka vinandi. Chifukwa chakuti ŵenga akuwonere madera, yiwu agwiranga ntchitu zakupambanapambana mumalu mwa wupu wakulongozga. Bayibolu likamba kuti: “Achiyenda mumatawuni, aŵapaskanga marangu ngakuti agwiriskiyengi ntchitu mwakukoliyana ndi vo akutumika ndi ŵara a ku Yerusalemu angusankha.” (Machi. 16:4) Viwoneka kuti mipingu yingulondo ulongozgi wo ungutuliya kwa akutumika kweniso ŵara a ku Yerusalemu. Chifukwa chakuvwiya, ‘mipingu yingulutirizga kuja ndi chivwanu chakukho ndipuso chiŵerengeru cha ŵanthu chasazgikiyangaku zuŵa ndi zuŵa.’​—Machi. 16:5.

19, 20. Ntchifukwa wuli Akhristu akhumbika kuvwiya “wo alongozga pakati pawu”?

¹⁹ Mwakuyanana waka, Akaboni aku Yehova mazuŵa nganu atumbikika ukongwa chifukwa chakuvwiya ‘wo alongozga pakati pawu.’ (Ahe. 13:17) Chifukwa chakuti nyengu zosi vinthu visintha mucharu, Akhristu akhumbika kuvwiya ulongozgi wakutuliya kwa “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru.” (Mate. 24:45; 1 Akori. 7:29-31) Kuchita venivi kungatiwovya kuti tivikiliyi uneneska kweniso tije ambula donthu lakutuwa kucharu.​—Yako. 1:27.

²⁰ Mazuŵa nganu, akuwonere mipingu kusazgapu abali a mu Wupu Wakulongozga mbambula kufikapu nge mo venge ndi Paulo, Baranaba, Mariko kweniso ŵara anyaki akusankhika a mu nyengu yakwambiriya. (Aro. 5:12; Yako. 3:2) Kweni Wupu Wakulongozga uchita vinthu mwakugomezgeka chifukwa ulondo ulongozgi wa Mazu ngaku Chiuta mwakuphwere ukongwa nge mo akutumika achitiyanga. (2 Timo. 1:13, 14) Venivi vichitiska kuti mipingu yichiskiki kweniso yije yakukho.