1-3. (a) Kumbi mzimu wakupaturika ungumulongozga wuli Paulo ndi anyaki wo wenga nawu? (b) Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

 ANTHUKAZI anandi angundonda kutuwa mutawuni ya Filipi ku Makedoniya, ndipu pati pajumpha kanyengu kamanavi, angufika mumphepeti mwa kamsinji kamana ko kadanikanga kuti Gangitesi. Nge mo achitiyanga nyengu zosi, yiwu anguja mumphepeti mwa msinji ndipu apempheranga kwaku Chiuta wa Ayisirayeli. Ndipu Yehova waŵawonanga.​—2 Mbiri 16:9; Salimo 65:2.

² Pa nyengu yeniyi pe, kagulu ka anthulumi anyaki naku kenga pa ulendu. Yiwu atuwanga mutawuni ya Lusitara yo yenga kumwera mucharu cha Galatiya pa mtunda wa makilomita pafufupi 800, kuzambwi kwa tawuni ya Filipi. Pati pajumpha mazuŵa ngamanavi, yiwu angufika mumsewu wamampha wa Aroma wo walutanga kuzambwi kuchigaŵa cha Asia ko kwajanga ŵanthu anandi. Anthulumi yaŵa, ŵenga Paulo, Sila ndi Timote wo akhumbisiskanga kwenda msewu uwu kuluta ku Efeso kweniso kumatawuni nganyaki ko ŵanthu masawuzandi akhumbanga kuvwa vakukwaskana ndi Khristu. Chinanga kuti pakwamba akhumbanga kwenda mumsewu wenuwu, kweni mzimu wakupaturika unguŵakaniza ndipu Bayibolu likambapu chechosi cha cho mzimu waku Chiuta unguŵakaniziya. Yiwu angukanizika kuti aleki kupharazga ku Asia. Chifukwa wuli? Mwakugwiriskiya ntchitu mzimu waku Chiuta, Yesu wakhumbanga kulongozga Paulo ndi anthulumi anyaki wo wenga nawu pa ulendu uwu kuti ajumphi waka ku Asia Minor ndikuyambuka Nyanja ya Aegiyani kuti akafiki mumphepeti mwa kamsinji kamana ko kadanikanga kuti Gangitesi.

³ Mazuŵa nganu, tingasambira vinandi asani tiwona mo Yesu wangulongozge Paulo ndi anthulumi anyaki pa ulendu wawu wakuluta ku Makedoniya. Sonu, tiyeni tiwoni vo vinguchitika pa ulendu wachiŵi wa umishonale waku Paulo wo ungwamba cha m’ma 49 C.E.

4, 5. (a) Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitikiya Paulo ndi anthulumi anyaki ŵe pafupi kufika ku Bituniya? (b) Kumbi akusambira anguchitanji, nanga ntchinthu wuli chinguŵachitikiya?

⁴ Paulo ndi anyaki ŵati akanizika kupharazga ku Asia, anguselere kunkhondi kuti akapharazgi mumatawuni nga ku Bituniya. Kuti akafiki mumatawuni  ngenanga, atenere kuti angwenda mutinthowa takofya kwa mazuŵa nganandi po ajumphanga muvigaŵa va Fulujiya ndi Galatiya mo nyumba zenga patalipatali. Kweni ŵepafupi kufika ku Bituniya, Yesu wangugwiriskiya ntchitu mzimu wakupaturika kuti waŵakanizi kuti aleki kupharazgaku. (Machi. 16:6, 7) Yapa yiwu atenere kuti angusoŵa chakuchita. Tikamba viyo chifukwa yiwu aziŵanga vo angapharazga kweniso mo angapharazgiya, kweni aziŵanga cha ko akhumbikanga kuchipharazga. Tingakamba kuti yiwu angugong’oska pakhomu la ku Asia kweni palivi yo wanguŵamuka. Angugong’oska so khomu la ku Bituniya kweni pengavi so yo wanguŵamuka. Paulo wangufwa daka cha, iyu wangulutirizga kugong’oska kuti wasaniyi chisasa cho chingajulika. Pakumaliya, anthulumi yaŵa anguchita vinthu vo vawonekanga kuti vambula kovya. Yiwu anguwere kuzambwi ndipu angwenda mtunda wa makilomita 550, ajumphanga mumatawuni ngakupambanapambana kuti akafiki ku Trowa yo yenga nthowa yamampha yakulutiya ku Makedoniya. (Machi. 16:8) Kwenuku, Paulo wangugong’oska so kachitatu ndipu khomu linguŵajulikiya.

⁵ Luka yo wangulemba uthenga wamampha wangukumana ndi Paulo ku Trowa ndipu wangukonkhoska vo vinguchitika. Iyu wangukamba kuti: “Ndi usiku Paulo wanguwona chiwona. Iyu wanguwona munthu wa ku Makedoniya wama penipo ndipu wamupemphanga kuti: ‘Yambukiyani kunu ku Makedoniya, muzitiwovyi.’ Paulo wati wawona ŵaka chiwona chenichi, tinguwona kuti tiluti ku Makedoniya chifukwa tinguŵanaŵana kuti Chiuta watidana kuti tikaŵapharazgiyi uthenga wamampha.” a (Machi. 16:9, 10) Pakumaliya, Paulo wanguziŵa ko wakhumbikanga kupharazga. Iyu watenere kuti wangukondwa chifukwa chakuleka kufwa daka ndi ulendu waki! Nyengu yeniyo, anthulumi anayi ŵenaŵa angusoka ndi kukwera boti kuluta ku Makedoniya.

6, 7. (a) Kumbi tisambiranji pa vo vinguchitikiya Paulo pa ulendu waki? (b) Kumbi vo vinguchitikiya Paulo vititisimikiziyanji?

 ⁶ Kumbi tisambiranji mu nkhani iyi? Kumbukani ivi: Mzimu waku Chiuta ungumulongozga Paulo wati wanyamuka ulendu wakuluta ku Asia. Yesu nayu wangulongozga Paulo wati waja kamanavi kufika ku Bituniya kweniso wati wafika ku Trowa, wangumulongozga kuti waluti ku Makedoniya. Mwakuyanana ŵaka, Yesu yo ndi Mutu wa mpingu wangatilongoza so mazuŵa nganu. (Ako. 1:18) Mwakuyeruzgiyapu, panyaki mwaja muchiŵanaŵaniya kuti muchiteku upayiniya pamwenga kuluta kuchigaŵa cho kukhumbika apharazgi a Ufumu anandi. Mwaviyo, Yesu wangagwiriskiya ntchitu mzimu waku Chiuta kuti utilongozgi asani titesesa kuchita vo vingatiwovya kuti tifiski vilatu vidu. Chifukwa wuli? Ŵanaŵaniyani chakuyeruzgiyapu ichi: Wakwendesa galimotu, wangakhotesa galimotu kuti yiluti kumazge pamwenga kumaryi pijapija asani galimotu yitenda. Mwakuyanana ŵaka, Yesu wangatilongozga pa uteŵeti widu asani titesesa kuchita vo vingatiwovya kuti tifiski uteŵeti widu.

⁷ Kweni wuli asani vo titesesa kuchita vibuwa kanthu cha? Kumbi tikhumbika kuleka ndi kuŵanaŵana kuti mzimu waku Chiuta utitilongozga cha? Awa. Kumbukani kuti Paulo vingumuchitikiyapu venivi. Mumalu mwa kuŵananiya vo vingumuchitikiya, iyu wangulutirizga kufufuza mpaka po khomu lingumujulikiya. Mwaviyo, tingakayikanga cha kuti asani tilutirizgengi kufufuza, ‘khomu likulu lakulongozge ku uteŵeti litijulikiyengi.’​—1 Akori. 16:9.

8. (a) Konkhoskani mo tawuni ya Filipi yenge. (b) Kumbi ndi vinthu nivi vakukondweska vo vinguchitika Paulo wachipharazga ku “malu ngakupempheriyaku”?

⁸ Ŵati afika muchigaŵa cha Makedoniya, Paulo ndi anyaki anguluta kutawuni ya Filipi ndipu Aroma a mutawuni yeniyi achimalikiyanga ukongwa charu chawu. Vinthu vinandi ku Filipi vayanananga ndi mo venge ku Roma. Mwaviyo, asilikali anyaki Achiroma wo ato peshoni ajanga mutawuni yeniyi ndipu awonanga kuti viyanana waka ndi kuja ku Roma. Paulo ndi anyaki angusaniya malu nganyaki kubwalu kwa tawuni mumphepeti mwa msinji ngo aŵanaŵananga kuti ndi “malu ngakupempheriyaku.” b Pa zuŵa la Sabata, yiwu anguluta kumalu ngenanga ndipu angusaniyaku anthukazi anandi wo anguwungana pamoza kuti asopi Chiuta. Akusambira anguja pasi ndi kwamba kukambisana nawu. Munthukazi munyaki yo wadanikanga kuti Lidiya “wavwisiyanga ndipu Yehova wangujula mtima waki.” Lidiya wangukondwa ndi vo wangusambira kwa amishonale yaŵa ndipu iyu ndi ŵanthu a mubanja laki angubatizika. Pavuli paki, wangupempha Paulo ndi anthulumi anyaki kuti aluti ndi kuchija kunyumba yaki. c​—Machi. 16:13-15.

9. Kumbi ŵanthu anandi atimuyezga wuli Paulo mazuŵa nganu, nanga asaniya vitumbiku wuli?

⁹ Wonani likondwa lo lengapu Lidiya wati wabatizika! Paulo watenere kuti wangukondwa ukongwa wati wazomera “kuyambukiya ku Makedoniya” chifukwa  Yehova wangugwiriskiya ntchitu iyu ndi anthulumi anyaki kuti wamuki mapempheru nga anthukazi wo awopanga Chiuta! Mwakuyanana waka, mazuŵa nganu abali ndi azichi anandi achinyamata, akukota, ambula kuyirwa kweniso ambula kuto asamiya kuvigaŵa vo kukhumbika apharazgi anandi a Ufumu. Mbuneneska kuti akumana ndi masuzgu, kweni akondwa asani akumana ndi ŵanthu a mtima wamampha nge Lidiya, wo azomera ndi kugwiriskiya ntchitu uneneska wa mu Bayibolu. Kumbi mungasintha vinthu pa umoyu winu ndi kuyambukiya kuchigaŵa cho kukhumbika apharazgi anandi? Asani mungachita viyo, mutumbikikengi ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani mubali Aaron yo wenga ndi vyaka va m’ma 20 pa nyengu yo wangusamiya ku Central America. Iyu wangukamba mazu ngo ŵanthu anandi atanja kukamba ngakuti: “Kuteŵete ko kukhumbika chovyu kwandiwovya kuti ndikuwi mwauzimu kweniso kuti ndije pa ubwezi wakukho ndi Yehova. Uteŵeti utindikondweska ukongwa. Sonu ndichitiska masambiru 8 nga Bayibolu!”

10. Kumbi Satana wanguchitanji kuti Paulo ndi anyaki ayambi kutombozgeka?

¹⁰ Satana wangukwiya ukongwa wati wawona kuti uthenga wamampha wawanda kufika kuvigaŵa vo ŵanthu anandi ukongwa achitanga khumbu laki. Mwaviyo, tizizwa cha kuti venivi vinguchitiska kuti Paulo ndi anthulumi anyaki atombozgeki. Achiluta kumalu ngakupempheriyaku, msungwana wantchitu yo wenga ndi chiŵanda yo wawovyanga mabwana ngaki mwakuŵasaniriya ndalama kuziya mu vo waloskanga wangulutirizga kulondo Paulo ndi anyaki ndipu wadanirizganga kuti: “Ŵanthu yaŵa mbakapolu aku Chiuta Wapachanya Limu ndipu atikupharazgiyani nthowa ya utaski.” Chiŵanda chachitiskanga msungwana kukamba mazu ngenanga mwakudanirizga kuti ngalongongi kuti vo iyu wakambanga ndi vo Paulo wasambizganga vatuliyanga kwaku Chiuta. Venivi vinguchitiska kuti akuvwisiya atondeki kuziŵa Akhristu auneneska. Kweni Paulo wangutuzga chiŵanda mwa msungwana mwenuyu ndipu wanguleka.​—Machi. 16:16-18.

11. Chiŵanda chati chatuwamu mwa msungwana, kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitikiya Paulo ndi Sila?

¹¹ Ŵeneku a kapolu munthukazi mwenuyu ŵati aziŵa kuti nthowa yipusu yo asaniriyanga ndalama yamala angukwiya ukongwa. Yiwu anguko Paulo ndi Sila ndipu anguwakwekwete kumsika ko kwenga ŵaraŵara a boma la Roma wo ayeruzganga mulandu. Ŵanthu ŵenaŵa angunyengere akweruzga wo ŵenga ndi sankhu kweniso wo ayanjanga ukongwa charu chawu. Ndipu akambanga kuti: ‘Ayuda yaŵa atimbanyizga ukongwa, atitipharazgiya midawuku yambula kuzomerezeka kuyitole penipo isi te Aroma.’ Mazu ngawu, ngangusokomo po penga chisa cha masanganavu. “Chigulu chosi cha ŵanthu [cho chenga mumsika] chinguŵayukiya [Paulo ndi Sila],” ndipu ŵaraŵara a boma angulamula “kuti aŵakhwapi vikoti.” Ŵati akhwapika, Paulo ndi Sila anguponyeka mujeri. Mulonda wa jeri wanguto ŵanthu wo angupwetekeka ndikuŵaponya muchipinda chamukati ndipu anguŵamanga mumatangaza. (Machi. 16:19-24) Mulonda wa jeri wati wajala chisasa, mujeri mwenga mdima ukulu ndipu Paulo ndi Sila awonananga cha, kweni Yehova waŵawonanga.​—Salimo 139:12.

12. (a) Kumbi akusambira aku Khristu atuvwa wuli asani atombozgeka, nanga ntchifukwa wuli? (b) Kumbi ndi nthowa nizi zo Satana ndi ŵanthu ŵaki ŵeche kugwiriskiya ntchitu pakususka ŵanthu aku Chiuta?

 ¹² Venivi vechendachitiki, Yesu wanguŵakambiya limu akusambira ŵaki kuti: “Namwi azakukutombozgani.” (Yoha. 15:20) Paulo ndi anyaki ŵati ayambukiya ku Makedoniya angunozgeke limu kuti ŵanthu aŵasuskengi. Ŵati ayamba kutombozgeka, yiwu anguziŵa kuti ndi Yehova cha yo wazomereza kweni mbukali wakutuliya kwaku Satana. Mazuŵa nganu, ŵanthu aku Satana alutirizga kugwiriskiya ntchitu nthowa zakuyanana ndi zo angugwiriskiya ntchitu ku Filipi. Yiwu atitichitiya vinthu vambula urunji kusukulu kweniso ku ntchitu ndipu venivi vichitiska kuti tisuskikengi. Muvyaru vinyaki, avisopa atitimangala kukhoti ndipu akamba kuti: ‘Akaboni atitimbanyizga ndi vo asambiza chifukwa vikoliyana cha ndi vo isi “tigomezga.”’ Ndipu muvigaŵa vinyaki, Akhristu anyidu apumika kweniso aponyeka mujeri. Chinanga kuti veviyo, Yehova wawona.​—1 Petu. 3:12.

13. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitiska mulonda wa jeri kufumba kuti: “Nditenere kuchitanji kuti nditaskiki?”

¹³ Pa zuŵa lenili Paulo ndi Sila akhumbikanga nyengu kuti ajalikisi mtima pasi chifukwa cha vinthu vankhaza vo vinguŵachitikiya. Chapakati pa usiku urwirwi wati wamalaku, “yiwu angwamba kupemphera ndi kumba sumu zakuthamika Chiuta.” Mwamabuchibuchi kunguchitika chidilirisi ndipu fawundeshoni ya jeri yingusukunyika! Mulonda wa jeri wati wayuka wanguwona kuti visasa vajulika ndipu wangwamba kufipa mtima kuti akayidi athaŵa. Iyu wanguziŵa kuti wambikengi mulandu chifukwa “chakupaska mpata akayidi kuti athaŵi, mwaviyo wangusolo lipanga laki ndipu wakhumbanga kujibaya.” Kweni Paulo wangudaniriza ukongwa kuti: “Leka kujipweteka, tosi te mwenimunu!” Mulonda wa jeri yo wambwambwanthiyanga ukongwa wangufumba kuti: “Mabwana, nditenere kuchitanji kuti nditaskiki?” Paulo ndi Sila atingi amutaskengi cha kweni Yesu pe. So yiwu angumumuka kuti: “Gomezga mwa Ambuya Yesu ndipu yiwi utaskikengi.”​—Machi. 16:25-31.

14. (a) Kumbi Paulo ndi Sila angumuwovya wuli mulonda wa jeri? (b) Kumbi Paulo ndi Sila angusaniya vitumbiku wuli chifukwa chakukunthiyapu mwalikondwa?

¹⁴ Kumbi fumbu lo mulonda wa jeri wangufumba latuliyanga nadi pasi pamtima? Paulo wakayikiyanga cha kuti munthu uyu wafumbanga kutuliya pasi pamtima. Mulonda uyu wenga Myuda cha ndipuso wangaziŵanga cha Malemba. Wechendaje Mkhristu wakhumbikanga kusambira kweniso kuzomera uneneska wa mu Malemba. Paulo ndi Sila angumaliya nyengu yawu yinandi kukambiskana nayu “mazu ngaku Yehova.” Pa nyengu yo amusambizanga fundu za mu Malemba, anthulumi yaŵa anguluwaku urwirwi wo avwanga chifukwa chakukhwapika. Mulonda wa jeri wati wawona vilonda vo ŵenga navu kumusana wanguŵato ndipu wanguchiŵasuka. Pavuli paki, iyu ndi a munyumba yaki “angubatizika nyengu yeniyo.” Paulo ndi Sila angusaniya vitumbiku chifukwa chakukunthiyapu mwalikondwa kutombozgeka!​—Machi. 16:32-34.

15. (a) Kumbi Akaboni anandi mazuŵa nganu alondo wuli chakuwoniyapu chaku Paulo ndi Sila? (b) Ntchifukwa wuli tikhumbika kulutirizga kuweriyaku ku ŵanthu wo aja muchigaŵa chidu?

 ¹⁵ Mwakuyanana ndi Paulo ndi Sila, Akaboni anandi mazuŵa nganu apharazga uthenga wamampha chinanga kuti aŵikika mujeri chifukwa cha chivwanu chawu. Venivi vichitiska kuti asaniyi vitumbiku. Mwakuyeruzgiyapu, mucharu chinyaki cho ntchitu yidu yingukanizika, pa Akaboni 100 ŵewosi, 40 angusambira uneneska ŵe mujeri! (Yesa. 54:17) Wonani kuti mulonda wa jeri wangupempha chovyu wati wawona kuti chidilirisi chachitika. Mwakuyanana ŵaka, ŵanthu anyaki mazuŵa nganu wo akana kuvwisiya uthenga wa Ufumu angayamba kuvwisiya asani chinthu chinyaki chaŵachitikiya pa umoyu wawu. Asani tiweriyaku ku ŵanthu wo titiŵapharazgiya muchigaŵa chidu tilongo kuti te akunozgeka kuŵawovya asani yiwu akhumba chovyu chidu.

16. Kumbi nyaliweza wanguweza wuli Paulo ndi Sila ŵati akhwechulika?

¹⁶ Ndi mlenji ŵati aŵakwechuwa, ŵaraŵara a boma angulamula kuti Paulo ndi Sila atuzgiki. Kweni Paulo wanguŵakambiya kuti: “Angutikhwechuliya pakweru kwambula kutiyeruzga chinanga kuti te Aroma. Kumbi sonu akhumba kutituzga mujeri mwachisisi? Vingachitika cha venivo! Azi ŵeneku, azitituzgi.” Ŵati aziŵa kuti anthulumi ŵaŵi yaŵa ŵenga Aroma, ŵaraŵara a boma anguchita mantha ukongwa chifukwa anguŵaphwanyiya wanangwa wawu. d Sonu nyengu yakuti nyaliweza wawezi yingukwana. Akusambira angukhwechulikiya pakweru, sonu ŵaraŵara aboma nawu akhumbikanga kuti akaŵapepese pakweru. Yiwu anguŵeyere Paulo ndi Sila kuti atuwemu mutawuni ya Filipi. Akusambira ŵaŵi yaŵa anguvwiya kweni angutuwamu nyengu yeniyo cha, chifukwa angwamba kuchiska akusambira anyaki asonu wo alutanga panthazi. Ŵati aŵachiska angutuwamu.

17. Kumbi akusambira asonu angusambiranji pa kukunthiyapu kwaku Paulo ndi Sila?

¹⁷ Paulo ndi Sila atingi akhwechulikengi cha asani ŵaraŵara a boma atumbikanga wanangwa wa ŵanthu a mucharu chawu. (Machi. 22:25, 26) Mwaviyo, akusambira a muchigaŵa cha Filipi atingi aŵanaŵanengi kuti Paulo ndi Sila agwiriskiya ntchitu wanangwa wawu wa mucharu cha Roma kuti aleki kusuzgika chifukwa chaku Khristu. Kumbi venivi vatingi vikwaskengi wuli chivwanu cha akusambira wo ŵenga Aroma cha? Kusazgiyapu yapa, dangu latingi liŵavikiliyengi cha kuti aleki kukhwechulika. Kukunthiyapu kwaku Paulo ndi Sila kunguwovya akusambira asonu kuziŵa kuti nawu angafiska kukunthiyapu asani atombozgeka. Paulo ndi Sila anguchichizga ŵaraŵara a boma kuti akambi pakweru kuti vo anguchita kwenga kuphwanya dangu la mucharu chawu. Vo Paulo ndi Sila anguchita vinguwovya ŵaraŵara a boma kuti azileki kutombozga Akhristu anyaki kunthazi.

18. (a) Kumbi ŵara Achikhristu atimuyezga wuli Paulo mazuŵa nganu? (b) Kumbi mazuŵa nganu ‘tivikiliya kweniso kujalikiska mwadangu uthenga wamampha’ mu nthowa wuli?

¹⁸ Mazuŵa nganu, akuwonere mumpingu wa Chikhristu nawu ntchakuwoniyapu chamampha pa nkhani yakupereka ulongozgi kuziya mu vo achita. Ŵara  mumpingu atesesa kuchita vinthu vo akhumba kuti Akhristu anyawu kuti achitengi. Mwakuyanana ndi Paulo, nasi tiŵanaŵaniya mwakuphwere mo tingagwiriskiya ntchitu wanangwa widu kuti tivikiliriki ndipuso nyengu yo tingachitiya venivi. Asani mphakwenere timangala kumakhoti ngamanangamana, ngakulungakulu kweniso chinanga ndi makhoti nga pacharu chosi kuti tivikiliyi wanangwa widu wakusopa. Chilatu chidu nkhusintha marangu cha kweni ‘nkhuvikiliya kweniso kujalikiska mwadangu uthenga wamampha,’ nge mo Paulo wangulembe mpingu wa ku Filipi pati pajumpha vyaka 10 kutuliya po wangumangikiya kwenuku. (Afi. 1:7) Mwemosi mo akhoti angayeruzgiya, kweni nge Paulo ndi anyaki, nasi tisimikiza kuti tilutirizgengi “kupharazga uthenga wamampha” kwekosi ko mzimu waku Chiuta watilongozge.​—Machi. 16:10.