MUTU 24
“Khwima Mtima!”
Paulo wangutaskika ku chiŵembu cho Ayuda angumunozge kuti amubayi kweniso wangujivikiliya kwaku Felekisi
Nkhani iyi yatuliya pa Machitidu 23:11–24:27
1, 2. Ntchifukwa wuli Paulo wazizwanga cha ndi mo watombozgekiyanga ku Yerusalemu?
PAULO wati wataskika ku ŵanthu aviwawa ku Yerusalemu, angumujaliya so mujeri. Wakutumika waphamphu mwenuyu wazizwanga cha ndi mo watombozgekiyanga ku Yerusalemu. Iyu wangukambirika kuti “kumangika kweniso masuzgu” vitimulindizga mu tawuni yeniyi. (Machi. 20:22, 23) Chinanga kuti Paulo wangaziŵanga cha masuzgu chayingu ngo wamukumana nangu, kweni waziŵanga kuti walutirizgengi kusuzgika chifukwa cha zina laku Yesu.—Machi. 9:16.
2 Achimi achikhristu nawu angumutcheŵeska Paulo kuti wamumangika ndipuso kuperekeka “mu manja mwa ŵanthu amitundu yinyaki.” (Machi. 21:4, 10, 11) Ivi vechendachitiki chigulu cha Ayuda chakhumbanga kumubaya Paulo ndipu pati pajumpha kanyengu kamanavi vinguwoneka nge kuti “wapalurikengi” ndi ŵanthu a mu Mphara Yikulu ya Milandu chifukwa apindananga ŵijaŵija pa vo Paulo wakambanga. Pavuli paki, wakutumika mwenuyu wanguja mkayidi ndi kuŵikika munyumba ya asilikali ŵa Aroma ndipu angumumba milandu yinandi. (Machi. 21:31; 23:10) Kukamba uneneska, yapa Paulo wakhumbikanga kuchiskika!
3. Kumbi ndi nunkhu ko tilonde ulongozgi wakuchiska kuti tilutirizgi kugwira ntchitu yidu yakupharazga?
3 Tiziŵa kuti mu nyengu yinu yakumaliya, “ŵanthu wosi wo akhumba kuja ndi umoyu wakujipereka kwaku Chiuta mwakukoliyana ndi Khristu Yesu, nawu azamutombozgeka.” (2 Timo. 3:12) Nyengu zosi nasi tikhumbika kuchiskika kuti tilutirizgi kugwira ntchitu yidu yakupharazga. Tiwonga ukongwa ulongozgi wakuchiska wo tilonde kuziya mumabuku kweniso maunganu ngo nganozgeka ndi “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru”! (Mate. 24:45) Yehova watitisimikiziya kuti arwani a uthenga wamampha apundengi cha. Yiwu aŵamalengi cha ateŵeti ŵaki nge gulu pamwenga kulekesa ntchitu yawu yakupharazga. (Yesa. 54:17; Yere. 1:19) Nanga wuli pakukamba va wakutumika Paulo? Kumbi nayu wanguchiskika kuti walutirizgi kuchitiya ukaboni mwakukwana chinanga kuti wasuskikanga? Asani ndi viyo, wanguchiskika wuli? Nanga mbayani wo angumuchiska? Kumbi wanguchita wuli wati wachiskika?
‘Chiŵembu Cho Angulapizga’ Chingutondeka (Machitidu 23:11-34)
4, 5. (a) Kumbi ndiyani yo wanguchiska Paulo, nanga wangumuchiska mu nthowa wuli? (b) Ntchifukwa wuli mazu ngenanga ngenga nga pa nyengu yaki?
4 Wakutumika Paulo wanguchiskika ukongwa ndi usiku wati wataskika ku Mphara Yikulu ya Milandu. Bayibolu likamba kuti: “Ambuya anguma pafupi nayu ndi kumukambiya kuti: ‘Khwima mtima! Pakuti nge mo wapereke ukaboni mwakukwana wakukwaskana ndi ini mu Yerusalemu, ndimu so utenere kuchichitiya ku Roma.’” (Machi. 23:11) Ndi mazu ngakuchiska ngenanga ngakutuliya kwaku Yesu, Paulo wangusimikiza mtima kuti wataskikengi. Iyu wanguziŵa kuti wamufika ku Roma ndipu wamuchitiya ukaboni wakukwaskana ndi Yesu kwenuku.
“Anthulumi ŵawu akujumpha 40 akhumba kumukhaza panthowa.”—Machitidu 23:21
5 Mazu ngakuchiska ngo Yesu wangukambiya Paulo ngenga nga pa nyengu yaki. Zuŵa lakulondopu, Ayuda akujumpha 40 ‘angumunozge chiŵembu Paulo ndipu anguchita kulapizga kuti aryengi pamwenga kumwa chechosi cha mpaka po amubayiya.’ ‘Chiŵembu chakuchita kulapizga’ chenichi chingulongore limu kuti Ayuda angusimikiza mtima kuti amubayengi wakutumika mwenuyu. Yiwu agomezganga kuti asani angatondeka kumubaya ndikuti chinthu chinyaki chiheni chiŵachitikiyengi. (Machi. 23:12-15) Ŵara ŵa asembi ndipuso ŵara anguzomereza kuti Paulo wawere so mu Mphara Yikulu ya Milandu kuti akamufumbi mafumbu nge kuti akhumba kuvwisisa mulandu waki. Kweni ŵanthu wo amumbanga mulandu Paulo akhumbanga kumukhaza panthowa kuti amubayi.
6. Kumbi chiŵembu chakukhumba kubaya Paulo chinguziŵika wuli, nanga achinyamata angasambiranji pa vo mwana wa mzichi waku Paulo wanguchita?
6 Kweni muphwa waku Paulo wanguvwa chiŵembu cho ŵanthu ŵenaŵa angunozga ndipu wanguchimukambiya Paulo. Pavuli paki, Paulo wangukambiya mnyamata mwenuyu kuti wakakambi nkhani yeniyi ku mura wa asilikali Kilaudiyo Lusiya. (Machi. 23:16-22) Tikayika cha kuti Yehova watiŵayanja ukongwa achinyamata wo achita vinthu nge mwana wa mzichi waku Paulo yo wakuzumbulika zina cha mu Bayibolu. Yiwu achita vinthu mwachiganga pakovya ŵanthu aku Chiuta mumalu mwakuŵika vakukhumba vawu pamalu ngakwamba ndipu achita vosi vo angafiska kuti alutisi panthazi vinthu va Ufumu.
7, 8. Kumbi Kilaudiyo Lusiya wanguchita wuli kuti Paulo waleki kubayika?
7 Kilaudiyo Lusiya yo wenga mulongozgi wa asilikali 1,000 wati wavwa waka va chiŵembu cho angunozge Paulo, usiku weniwo wangulamula kuti asilikali 470 apamahachi kweniso asilikali amikondu akamuperekezi umamphaumampha Paulo usiku weniwo ku Kayisareya. Iyu wanguŵakambiya kuti asani afika akamupereki kwa Nduna Felekisi. a Chinanga kuti tawuni ya Kayisareya yenga likulu la Yudeya chigaŵa cho chalamulikanga ndi Aroma, kweni ŵanthu anandi wo ajanga muchigaŵa chenichi ŵenga Ayuda cha. Ŵanthu ajanga mwachimangu mu tawuni iyi kupambana ndi ku Yerusalemu ko ŵanthu anandi achitanga viwawa chifukwa cha kutinkha visopa vinyaki. Ku Kayisareya ndiku so kwenga likulu la asilikali a Aroma wo awoneriyanga chigaŵa chosi cha Yudeya.
8 Chifukwa cha kulondo dangu la Aroma, Lusiya wangumulembe kalata Felekisi yakukonkhoska mulandu waku Paulo. Lusiya wangukamba kuti wati wavwa kuti Paulo ndi Mroma, wangumutaska kwa Ayuda wo “ŵenga pafupi kumubaya.” Lusiya wangukamba so kuti Paulo walivi mulandu “wakuti wangabayikiya pamwenga kuŵikika mujeri,” kweni chifukwa cha chiŵembu cho angumunozge kuti amubayi ndichu chifukwa chaki wangumupereka kwaku Felekisi kuti wawuwoni so mulandu waki ndi kumuyeruzga.—Machi. 23:25-30.
9. (a) Kumbi wanangwa waku Paulo nge zika unguphwanyika wuli? (b) Kumbi tingawugwiriskiya wuli ntchitu wanangwa wo tenawu nge zika mucharu chidu?
9 Kumbi vo Lusiya wangukamba venga nadi vauneneska? Awa. Viwoneka kuti iyu wakhumbanga kuti nduna Felekisi yimuwonengi kuti ndi munthu wamampha. Uneneska ngwakuti iyu wangutaska Paulo chifukwa chakuti wenga zika ya Roma cha. Kweniso Lusiya wangukonkhoska cha kuti wangulamula ŵanthu kuti “amumangi simbi ziŵi” Paulo ndipu “amufumbi [mafumbu] achimukhwechuwa.” (Machi. 21:30-34; 22:24-29) Vo Lusiya wanguchita pa nyengu iyi kwenga kumuphwanyiya wanangwa Paulo nge zika ya Roma. Mazuŵa nganu napu, Satana wagwiriskiya ntchitu ŵanthu akususka wo atanja ukongwa chisopa chawu kuti ayambisengi viwawa vakutombozga Akhristu ndipu nyengu zinyaki venivi vitiŵaphwanyiya wanangwa wawu wakusopa. Kweni mwakuyanana ndi Paulo, ŵanthu aku Chiuta mazuŵa nganu angagwiriskiya ntchitu wanangwa wawu nge zika ndipuso marangu nga charu cho kuti avikiliyi vo agomezga.
“Nde Wakunozgeka Kujivikiliya” (Machitidu 23:35–24:21)
10. Kumbi ndi milandu yakofya niyi yo Paulo amumbanga?
10 Ku Kayisareya, Paulo “[angumusunga] munyumba ya Fumu Herodi” ndipu alindizganga ŵanthu a ku Yerusalemu wo amumbanga mulandu. (Machi. 23:35) Pati pajumpha mazuŵa ngankhondi, kunguza Wasembi Mura Hananiya, munthu munyaki wakuziŵa kulongoro pa gulu zina laki Teritulo kweniso ŵara anyaki. Chakwamba, Teritulo wangulumba Felekisi chifukwa cha vo wachitiyanga Ayuda ndipu viwoneka kuti iyu wakhumbanga waka kumukopa kuti mulandu wo ambanga Paulo uŵayende umampha. b Pavuli paki, mulandu uwu ŵati aluta nawu mukhoti, Teritulo wangukamba kuti Paulo “ntchideru, ndipu wachitiska kuti ŵanthu ayukiyengi boma pakati pa Ayuda mucharu chosi chapasi kweniso ndiyu walongozga kagulu kakugaruka ka ŵanthu a ku Nazareti. Iyu wakhumbanga so kukazuzga nyumba yakusopiyamu, sonu tingumuko.” Ayuda anyaki nawu so “anguseleriyapu kumuyukiya ndipu azomerezanga kuti vinthu ivi vauneneska.” (Machi. 24:5, 6, 9) Kusanirika ndi mulandu wakuchitiska kuti ŵanthu ayukiyengi boma, kulongozga kagulu kakugaruka kweniso kukazuzga nyumba yakusopiyamu, yenga milandu yakofya ukongwa chifukwa yo wasanirika ndi milandu yeniyi wayeruzgikanga kuti wabayiki.
11, 12. Kumbi Paulo wanguyikana wuli milandu yo amumbanga?
11 Pavuli paki, Paulo wanguzomerezeka kuti walongoro. Iyu wangwamba ndi mazu ngakuti “nde wakunozgeka kujivikiliya.” Paulo wangukanisisa milandu yosi yo amumbanga. Palivi cho wakutumika uyu wanguchita chakukazuzga nyumba yakusopiyamu pamwenga kuchitiska kuti ŵanthu ayukiyengi boma. Iyu wangukamba kuti pangujumpha “vyaka vinandiku” wechendaluti ku Yerusalemu, kweni pa nyengu iyi wanguza kwenuku kuti wazipereki “mphasu zalisungu” kwa Akhristu wo atenere kuti asuzgikanga chifukwa cha nja ndipuso kutombozgeka. Paulo wangukamba kuti wechendasere munyumba yakusopiyamu ndipu wachita kali “mwambu wakujitowesa” ndipuso kuti wanguyesesa kuti waje ndi “njuŵi yamampha pa masu paku Chiuta ndi ŵanthu.”—Machi. 24:10-13, 16-18.
12 Chinanga kuti venga viyo, Paulo wanguzomereza kuti “nge mo kagulu ko atikadana kuti kakugaruka kachitiya,” nayu wamuchitiyanga uteŵeti wakupaturika Chiuta wa apapi ŵaki akali. Kweni iyu wangukamba kuti wagomezga “vosi vo vikulembeka mu Dangu ndipuso mu vo achimi akulemba.” Ndipu mwakuyanana ndi ŵanthu anyaki wo amumbanga mulandu, nayu wenga ndi chilindizga chakuti “kwazamuja chiyuka cha ŵanthu arunji ndi ambula urunji.” Pavuli paki, Paulo wangukambiya ŵanthu wo amumbanga mulandu kuti apereki maukaboni ngawu. Iyu wanguti: “Ŵanthu wo ŵe panu akambi ŵija chinthu chiheni cho anguchisaniya mwaku ini po ndenga pa masu pa Mphara Yikulu ya Milandu, panyaki angandisaniya ndi mulandu pa chinthu chimoza pe, chakuti nde pakati pawu ndingudaniriza kuti: ‘Ndiyeruzgika pa masu pinu msanawale chifukwa cha chilindizga chakuti akufwa azamuyuskika!’”—Machi. 24:14, 15, 20, 21.
13-15. Ntchifukwa wuli tikhumbika kumuyezga Paulo pa nkhani yakuchitiya ukaboni mwachiganga pamasu pa akulamuliya?
13 Paulo wakutilongo chakuwoniyapu chamampha cha vo nasi tingachita asani ŵanthu atitole ku ŵaraŵara aboma chifukwa cha vo tigomezga kweniso kutipusikiziya kuti titambisa viwawa, tichitiska kuti ŵanthu ayukiyengi boma pamwenga te “mukagulu kakofya kakugaruka.” Paulo wanguyikambiyapu cha mazu ngakukopa nduna yeniyi nge mo wanguchitiya Teritulo. Iyu wanguchita vinthu mwakuzikira ndipuso mwaulemu. Paulo wangupereka maukaboni ngauneneska kweniso mwalusu. Iyu wangukamba kuti “Ayuda anyaki akutuliya muchigaŵa cha Asia” wo amumbanga mulandu wakuti wakazuzga nyumba yakusopiyamu, akhumbikanga kuti aŵepu pa mulandu waki mwakukoliyana ndi dangu kuti akambi milandu yo amumbanga.—Machi. 24:18, 19.
14 Chakukondwesa ukongwa ntchakuti Paulo wanguleka cha kukamba maukaboni nga vo wagomezganga. Wakutumika uyu wanguwereza so kukamba mwachiganga vo wagomezganga vakukwaskana ndi chiyuka chinanga kuti nkhani yeniyi ndiyu yingwambisa mphindanu mu Mphara Yikulu ya Milandu. (Machi. 23:6-10) Pakujivikiliya, Paulo wanguyikamba ukongwa fundu yakuti akufwa azamuyuka. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti Paulo wapharazganga nkhani yo ŵanthu wo amususkanga akhumbanga cha kuyivwa yakukwaskana ndi Yesu kweniso kuyuskika kwaki. (Machi. 26:6-8, 22, 23) Nkhani yeniyi ndiyu yingwambisa mphindanu mu Mphara Yikulu ya Milandu.
15 Mwakuyanana ndi Paulo, nasi tingachitiya ukaboni mwachiganga kweniso kusaniya nthazi asani tiwona mazu ngo Yesu wangukambiya akusambira ŵaki ngakuti: “Ŵanthu wosi azakukutinkhani chifukwa cha zina langu. Kweni yo wazamukunthiyapu mpaka pakumaliya ndiyu wazamutaskika.” Kumbi tikhumbika kufipa mtima kuti tamukambanji? Awa, chifukwa Yesu wakutisimikiziya kuti: “Asani akutoni kuti akakuperekeni, mungafipanga mtima cha kuti mwamukambanji; kweni vo mwamupaskika pa nyengu yeniyo, kakambeni venivo, chifukwa mwamukamba ndimwi cha kweni mzimu wakupaturika.”—Mariko 13:9-13.
“Felekisi Wanguchita Mantha” (Machitidu 24:22-27)
16, 17. (a) Kumbi Felekisi wanguchita nawu wuli mulandu waku Paulo? (b) Ntchifukwa wuli Felekisi watenere kuti wanguchita mantha, nanga ntchifukwa wuli wangulutirizga kukumana ndi Paulo?
16 Yaka kenga kakwamba cha kuti Nduna Felekisi yivwi vo Akhristu agomezga. Bayibolu likamba kuti: “Felekisi waziziŵanga umampha fundu zakukwaskana ndi Nthowa Yeniyi, wangumika mulandu ndipu wangukamba kuti: ‘Ndazamuyeruzga nkhani zinu asani Lusiya, mura wa asilikali waza.’ Ndipu wangulamula mura wa gulu la asilikali kuti munthu uyu amumangi, kweni amupaskeku wanangwa ndipuso kuti anyaki aŵazomerezengi kuzimuphwere.”—Machi. 24:22, 23.
17 Pati pajumpha mazuŵa, Felekisi ndi muwolu waki Durusila yo wenga Myuda angudanisa Paulo ndipu “[amuvwisiyanga] wachilongoro vakukwaskana ndi kugomezga Khristu Yesu.” (Machi. 24:24) Kweni Paulo wachilongoro vakukwaskana ndi “urunji, kujiko ndipuso cheruzgu cho chituza, Felekisi wanguchita mantha” panyaki chifukwa chakuti njuŵi yingumusuzga chifukwa cha vinthu viheni vo wanguchitapu pa umoyu waki. Mwaviyo, iyu wangukambiya Paulo kuti: “Pasonu panu luta dankha, kweni asani ndazisaniya nyengu, ndazakukudana so.” Kutuliya pa nyengu yeniyi, Felekisi wangukumana ndi Paulo kananandi waka, chifukwa chakuti wakhumbanga kusambira uneneska cha, kweni wapenjanga kuti Paulo wamupaski ndalama.—Machi. 24:25, 26.
18. Ntchifukwa wuli Paulo wangukambiskana ndi Felekisi kweniso muwolu waki vakukwaskana ndi “urunji, kujiko ndipuso cheruzgu cho chituza”?
18 Ntchifukwa wuli Paulo wangukambiskana ndi Felekisi kweniso muwolu waki vakukwaskana ndi “urunji, kujiko ndipuso cheruzgu cho chituza”? Kumbukani kuti yiwu akhumbanga kuziŵa vo munthu wakhumbika kuchita kuti ‘wagomezgi Khristu Yesu.’ Paulo waŵaziŵanga umampha ŵanthu yaŵa kuti ŵenga ndi mijalidu yiheni, ankhaza kweniso achitanga vinthu vambula urunji. Ndichu chifukwa chaki wanguŵakambiya mwambula kubisa vo akhumbikanga kuchita kuti aje akusambira aku Yesu. Vo Paulo wangukamba vingulongo mphambanu yikulu pakati pa fundu zaurunji zaku Chiuta ndi vo Felekisi ndi muwolu waki achitanga. Venivi vatingi viŵawovyengi kuziŵa kuti munthu weyosi wazamumuka yija mulandu kwaku Chiuta chifukwa cha vo waŵanaŵana, kukamba kweniso kuchita. Yiwu akhumbikanga kuŵanaŵaniya ukongwa cheruzgu cho Chiuta watingi waŵaŵapaskengi kuphara cho Felekisi watingi wapaskengi Paulo. Mphaki kuti Felekisi “wanguchita mantha”!
19, 20. (a) Asani te mu uteŵeti, kumbi tingachita wuli ndi ŵanthu wo awoneka nge kuti akhumba kusambira uneneska, kweni akhumba waka kusaniriyapu phindu? (b) Kumbi tiziŵa wuli kuti Felekisi ndi Paulo ŵenga pa ubwezi cha?
19 Asani tipharazga, nasi tingakumana ndi ŵanthu wo ŵenge Felekisi. Pakwamba angawoneka nge kuti akhumba kusambira uneneska, kweni uneneska ngwakuti akhumba waka kusaniriyapu phindu. Mwaviyo, tikhumbika kuphwere ukongwa asani titovya ŵanthu nge ŵenaŵa. Kweni mwakuyanana ndi Paulo, tingaŵakambiya mwaulemu fundu zaurunji zakukwaskana ndi Chiuta. Panyaki uneneska wenuwu ungaŵafika pamtima. Kweni asani viwoneke limu kuti akhumba cha kuleka nthowa zawu ziheni, tingaŵaleka ndi kufufuza ŵanthu wo akhumba nadi kuziŵa uneneska.
20 Vo venga mumtima mwaku Felekisi vinguziŵika chifukwa Bayibolu likamba kuti: “Kweni pati pajumpha vyaka viŵi, Porokiyo Fesito wangusere mumalu mwaku Felekisi. Ndipu chifukwa chakuti Felekisi wakhumbanga kukondwesa Ayuda, wangumufwatuwa cha Paulo.” (Machi. 24:27) Felekisi wenga bwezi chayilu cha laku Paulo. Iyu waziŵanga umampha kuti ŵanthu wo alondonga “Nthowa Yeniyi” ayukiyanga boma cha pamwenga kugaruka. (Machi. 19:23) Felekisi waziŵanga so kuti Paulo wanguphwanyapu dangu lelosi cha la Aroma. Chinanga kuti venga viyo, Felekisi wangumufwatuwa cha mujeri wakutumika mwenuyu chifukwa chakuti wakhumbanga “kukondwesa Ayuda.”
21. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitikiya Paulo, Porokiyo Fesito wati waja nduna, nanga ntchinthu wuli cho chingumuwovya kuti walutirizgi kuja ndi chiganga?
21 Nge mo tawone mu vesi lakumaliya la Machitidu chaputala 24, Paulo wenga weche mujeri pa nyengu yo Porokiyo Fesito wangujaliya nduna mumalu mwaku Felekisi. Mwaviyo, kutuliya pa nyengu yeniyi Paulo wangwamba kuwoneke kwa ŵara aboma akupambanapambana kuti ayeruzgi mulandu waki. Yapa, wakutumika wachiganga mwenuyu angumutole nadi “kwa mafumu ndi kwa ŵaraŵara a boma.” (Luka 21:12) Nge mo tiwoniyengi, iyu wanguchitiya ukaboni ku munthu wamazaza ngakulu yo wenga wakulamuliya pa nyengu yeniyo. Pa vakuchitika vosi venivi, chivwanu chaku Paulo chingudewezekapu cha. Tikayika cha kuti iyu wangulutirizga kuja ndi nthazi chifukwa cha mazu ngaku Yesu ngo wangumukambiya kuti: “Khwima mtima!”
a Wonani bokosi lakuti, “ Felekisi Wenga Nduna ya ku Yudeya,” papeji 193.
b Teritulo wanguwonga Felekisi kuti ndiyu wanguzisa ‘chimangu’ mucharu chawu. Kweni uneneska ngwakuti ku Yudeya kwenga chimangu cheneku cha pa nyengu yo Felekisi walamuliyanga kweniso pa nyengu yo Ayuda angugarukiya Aroma. Ndipuso boza likulu lo wangukamba ndakuti Ayuda ‘atimuwonga ukongwa’ Felekisi chifukwa wangusintha vinthu mu mtundu wawu. Kweni uneneska ngwakuti Ayuda amutinkhanga ukongwa Felekisi chifukwa waŵakandilizganga ndipuso waŵachitiyanga nkhaza asani akhumba kuyukiya boma.—Machi. 24:2, 3.
