1, 2. Kumbi Paulo wenga pa ulendu wuli, nanga watenere kuti wafipanga mtima ndi vinthu wuli?

 PAULO wenga weche kuŵanaŵaniya mazu ngo Nduna Fesito yingukamba ngakuti: “Ulutengi nadi kwaku Kayisara,” chifukwa ngalongonga vo vatingi vimuchitikiyengi kunthazi. Paulo wanguja mujeri kwa vyaka viŵi, mwaviyo wawonanga kuti ulendu utali wakuluta ku Roma uwovyengi kuti wawoneku vinthu vinyaki. (Machi. 25:12) Kweni maulendu nganandi ngo Paulo wangwendapu panyanja, ngaŵanga ngakuchitiska mantha. Ndipuso chifukwa chakuti pa ulendu uwu wachiwonekiyanga kwaku Kayisara, iyu watenere kuti wajifumbanga kuti ndi vinthu wuli vo vakumuchitikiya.

² Paulo wangukumanapu ndi vinthu “vakofya panyanja” maulendu nganandi, sitima yingumuswekiyapu katatu ndipu wanguja pakati panyanja msana ndi usiku. (2 Akori. 11:25, 26) Kweniso ulendu uwu wenga wakupambanaku ndi maulendu nganyaki nga umishonale ngo wangwendapu wechendamangiki. Pa ulendu uwu Paulo wenga mukayidi kweniso wangwenda mtunda utali wa makilomita ngakujumpha 3,000 kutuwa ku Kayisareya kuchifika ku Roma. Kumbi watingi wafiskengi kwenda mtunda wenuwu kwambula kukumanapu ndi suzgu? Chinanga kuti wangayenda kwambula suzgu lelosi, kweni kumbi wamuyeruzgika umampha asani wachifika ku Roma? Kumbukani kuti yapa Paulo walutanga kuti wakayeruzgiki ndi wakulamuliya wanthazi ukongwa mucharu chaku Satana pa nyengu iyi.

3. Kumbi Paulo wangusimikiza mtima kuchitanji, nanga tikambiskanengenji mu mutu uwu?

³ Pa vinthu vosi vo mwasambira vakukwaskana ndi Paulo, kumbi muwona kuti iyu wangutaya mtima chifukwa cha vo vatingi vimuchitikiyengi? Awa! Iyu waziŵanga kuti wakumanengi ndi masuzgu kweni waziŵanga cha kuti wakumanengi ndi masuzgu nga mtundu wuli. Pengavi chifukwa chakuti waleke kukondwa ndi uteŵeti waki chifukwa cha kufipa mtima ndi vinthu vo watingi wavisinthengi cha. (Mate. 6:27, 34) Paulo waziŵanga kuti Yehova wakhumbanga kuti iyu wagwiriskiyengi ntchitu mpata wewosi kuti wapharazgi uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta chinanga nkhu akulamuliya. (Machi. 9:15) Paulo wangusimikiza mtima kuti wafiskengi uteŵeti wo wangupaskika chinanga wangakumana ndi masuzgu wuli. Asi venivi ndivu nasi tikhumbisiska kuchita? Sonu tiyeni tiwoni vo vinguchitikiya Paulo pa ulendu wenuwu ndipuso mo chakuwoniyapu chaki chingatiwovye.

4. Kumbi Paulo wangukwera sitima wuli wati wasoka waka, nanga wenga ndi ayani?

⁴ Paulo ndi akayidi anyaki ŵenga mumanja mwa msilikali wachiroma zina laki Juliyasi ndipu iyu wangusankha kuti akweri sitima yakupinga katundu yo yinguza ku Kayisareya. Sitima yeniyi yingutuliya kudowoku la Adiramutiyo lo le kuzambwi mumphepeti mwa Asia Minor ndipu yingujumpha mutawuni ya Mitulene yo ye pachilumba cha Lesbos. Sitima iyi yaseleriyanga kunkhondi ndipu pavuli paki yalazanga kuzambwi ndipu yamanga kuti asisi kweniso kukweza katundu. Sitima izi anguzipanga kuti mukwerengi ŵanthu cha, mwaviyo zenga zakwenere cha kukweramu akayidi. (Wonani bokosi lakuti, “ Maulendu nga Panyanja Ndipuso mo Ŵanthu Amalonda Ayendiyanga.”) Mwaŵi waki wenga wakuti Paulo wengapu yija cha Mkhristu pagulu la akayidi ŵenaŵa. Iyu wenga ndi Akhristu anyaki ŵaŵi, Arisitako ndi Luka. Kweni Luka ndiyu wangulemba nkhani yeniyi. Tiziŵa cha asani Arisitako ndi Luka angulipira ŵija ndalama paulendu wenuwu pamwenga angukweraku waka nge ateŵeti aku Paulo.​—Machi. 27:1, 2.

5. Kumbi Paulo wangukumana ndi ayani ku Sidoni, nanga isi tingasambiranjipu?

⁵ Ŵati aja panyanja kwa zuŵa limoza ndipuso ŵati ayenda mtunda wa makilomita 110 kuselere kunkhondi, sitima yinguchima padowoku la ku Sidoni ku Siriya. Viwoneka kuti Juliyasi wachitanga vinthu ndi Paulo nge mukayidi bweka cha, panyaki chifukwa chakuti Paulo wenga zika ya Roma ndipu wenga wechendayeruzgiki kuti ngwakunanga. (Machi. 22:27, 28; 26:31, 32) Mwaviyo, Juliyasi wangumuzomereza Paulo kuti wasiki sitima kuti wakawoni Akhristu anyaki kumtunda. Tikayika cha kuti abali ndi azichi ŵenaŵa angukondwa ukongwa kumulonde kweniso kumuphwere wakutumika mwenuyu yo wanguja mujeri kwa nyengu yitali! Kumbi yimwi muwona kuti mungagwiriskiya ntchitu mipata niyi kuti mulondiyengi abali ndi azichi kweniso kuŵachiska nge mo anguchitiya abali ndi azichi ŵenaŵa?​—Machi. 27:3.

6-8. Kumbi Paulo wangwenda wuli kutuwa ku Sidoni mpaka ku Kinido, nanga watenere kuti wangugwiriskiya ntchitu mipata niyi kuti wapharazgi uthenga wamampha?

⁶ Sitima yati yatuwa ku Sidoni yingulutirizga kwenda mumphepeti mwa nyanja ndipu yinguchijumpha ku Kilikiya kufupi ndi tawuni ya Tariso kwawu kwaku Paulo. Kutuliya penapa, Luka wakukambapu so cha kuti anguma pamalu nganyaki chinanga kuti nyengu yinyaki wangulemba kuti  “mphepu yo yenga panyanja yatuwanga ko [akanga]” vo vatingi vichitiskengi kuti achiti ngozi. (Machi. 27:4, 5) Chinanga kuti venga viyo, Paulo wagwiriskiyanga ntchitu mpata wewosi kuti wapharazgi uthenga wamampha. Iyu watenere kuti wangupharazgiya akayidi anyaki ndipuso ŵanthu anyaki wo angukwera sitima iyi, kusazgapu ŵanthu akugwira ntchitu musitima kweniso asilikali. Iyu wapharazgiyanga so ŵanthu wo waŵasaniya padowoku lelosi lo sitima yamanga. Kumbi nasi mazuŵa nganu tigwiriskiya ntchitu mpata wewosi wo tingaŵa nawu kuti tipharazgi uthenga wamampha?

⁷ Pavuli paki, sitima yingufika padowoku la Mira lo le mumphepeti mwa nyanja kumwera kwa Asia Minor. Kwenuku Paulo ndi anyaki angukwera sitima yinyaki yo yinguchiŵafikisa ku Roma ko alutanga. (Machi. 27:6) Mu mazuŵa ngenanga, Aroma agulanga chakurya chinandi ku Ijipiti ndipu masitima ngakupinga vakurya nga ku Ijipiti ngamanga padowoku la Mira. Juliyasi ndiyu wangusaniya sitima yeniyi ndipu wangukambiya asilikali ndi akayidi kuti akweri. Viwoneka kuti sitima iyi yenga yikulu ukongwa kuluska yo angukwera pakwamba. Sitima yeniyi yingupinga tirigu wamampha ukongwa kweniso mungukwera ŵanthu 276. Ŵanthu yaŵa ŵenga akugwira ntchitu musitima, asilikali, akayidi ndipuso ŵanthu anyaki wo atenere kuti alutanga ku Roma. Yapa, viwoneke limu kuti chifukwa chakukwera sitima yinyaki, penga ŵanthu anandi wo Paulo wakhumbikanga kuŵapharazgiya ndipu tikayika cha kuti iyu wangugwiriskiya ntchitu mwaŵi wenuwu kuti waŵapharazgiyi.

⁸ Ŵati atuwa ku Mira anguchima ku Kinido kumwera chakuzambwi kwa Asia Minor. Asani panyanja palivi mphepu zakofya, sitima yayendanga mtunda wenuwu kwa zuŵa limoza pe. Kweni Luka wangulemba kuti ‘angwenda kamanakamana kwa mazuŵa nganandiku ndipu angufika ku Kinido mwakusuzgikiya.’ (Machi. 27:7a) Venivi vilongo kuti panyanja pangwamba kuputa mphepu zakofya. (Wonani bokosi lakuti, “ Mphepu Zakofya za pa Nyanja ya Meditereniyani,” papeji 208.) Aŵanaŵaniyani mo ŵanthu wo angukwera sitima iyi anguvwiya pa nyengu yo sitima yalimbananga ndi mphepu zakofya kweniso mayiŵa.

9, 10. Kumbi ŵanthu wo angukwera sitima angukumana ndi masuzgu wuli ŵati afika kufupi ndi Kirete?

⁹ Mura wa akwendesa sitima wakhumbanga kuti alutiriyi ulendu kutuwa ku Kinido kuselere chakuzambwi, kweni Luka wangulemba kuti ‘mphepu yinguŵatondekesa kuluta.’ (Machi. 27:7b) Sitima yati yatalikiyana ndi likumba, yinguleka kututuzgika ndi mphepu zakutuliya kumtunda ndipu pavuli paki mphepu yanthazi yakutuliya kunkhondi chakuzambwi yingwamba kututuzgiya sitima yeniyi kumwera. Nge mo chirwa cha Kupuro chinguvikiliya sitima yeniyi ku mphepu zanthazi ndimu so chirwa cha Kirete nachu chinguvikiliya sitima iyi pa nyengu iyi. Vinthu vingwamba kujaku umampha sitima iyi yati yajumpha phiri linyaki lo lidanika kuti Salimone lo le kukumaliya chayiku kwa chirwa cha Kirete. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti sitima iyi yenga chakumwera kwa chirwa chenichi ko kwengavi mphepu yanthazi. Tikayika cha kuti mitima ya ŵanthu wo angukwera sitima iyi yinguzika pa nyengu iyi. Kweni chifukwa chakuti sitima iyi yenga yeche panyanja, ŵanthu akwendesa sitima atenere kuti afipanga mtima kuti nyengu yakuzizira ye pafupi.

¹⁰ Luka wangukonkhoska umampha ukongwa kuti: “Tati tayenda mwakusuzgikiya mumphepeti mwa [chirwa cha Kirete], tingufika pamalu ngo ngadanika kuti Jiti Lamampha.” Chinanga kuti ŵenga kufupi ndi kumtunda, kweni venga vakusuzga kuti apetusi sitima. Kweni pakumaliya paki angusaniya malu nganyaki padowoku limana lo ŵanthu anyaki aŵanaŵana kuti ndomu yaki yilazgiya kunkhondi. Kumbi angujaku  kwa nyengu yitali wuli kwenuku? Luka wangukamba kuti angujaku kwa “nyengu yitaliku,” kweni nyengu yaŵazomerezanga cha kuja kwenuku. Veviyo chifukwa myezi ya September ndi October yenga pafupi ndipu kwenda panyanja kwenga kwakusuzga.​—Machi. 27:8, 9.

11. Kumbi Paulo wanguŵapaska ulongozgi wuli ŵanthu wo wangukwera nawu sitima, kweni yiwu angusankha kuchitanji?

¹¹ Ŵanthu anyaki wo angukwera sitima iyi atenere kuti angupempha ulongozgi kwaku Paulo chifukwa iyu wangwendapu maulendu nganandi pa Nyanja ya Meditereniyani. Iyu wanguŵakambiya kuti sitima yingalutirizganga cha kwenda. Wanguŵakambiya kuti asani yilutirizgengi kwenda, ‘anangisengi’ katundu ndi sitima pe cha, kweni atayisengi so maumoyu nga ŵanthu. Kweni yo wayendesanga sitima ndipuso mweneku wa sitima akhumbanga cha kuti yimi, panyaki akhumbanga kuti akasaniyi malu ngamampha kuti akabisamepu. Yiwu angunyengere Juliyasi ndipu anandi akhumbanga kuti akafiki padowoku la Fonikisi lo lenga panthazi paki. Yanga ngatenere kuti ngenga malu ngamampha ngakujaku mpaka po nyengu yakuzizira yamaliya. Mwaviyo, panyanja pati payamba kuputa mphepu yo yawonekanga nge njamampha sitima yingusoka.​—Machi. 27:10-13.

12. Ŵati atuwa ku Kirete, kumbi sitima yingukumana ndi masuzgu wuli, nanga ŵanthu wo agwiranga ntchitu musitima anguchitanji kuti sitima yileki kusweka?

¹² Pavuli paki, “chimphepu chanthazi” chakutuliya kunkhondi chakuvuma chingwamba kuputa panyanja. Kwa kanyengu, angwenda mumphepeti mwa “kachirwa kanyaki ko kadanika kuti Kauda” kuti kaŵajalizengi pa mtunda wa makilomita pafufupi 65 kutuwa pamalu ngo ngadanika kuti Jiti Lamampha. Chinanga kuti venga viyo, sitima yenga mbwenu pangozi yakuti yingatutuzgika ndi mphepu yakumwera ndi kuchiphata mumilu ya muchenga mumphepeti mwa nyanja ku Africa. Kuti venivi vileki kuchitika, boti limana lo sitima yeniyi yaguzanga angulikweza musitima. Yiwu angusuzgika kuti akwezi boti lenili chifukwa linguzaza maji. Pavuli paki, angwamba kukulunga sitima ndi vingwi pamwenga matcheni kuti yileki kusweka. Angusisa vingwi va thanga ndipu angusuzgika kuti ayendi mu chimphepu chikulu. Venivi vitenere kuti vinguŵachitiska mantha ukongwa! Chinanga kuti anguchita vosi venivi, kweni mphepu yingulutirizga ‘kututuzga sitima mwanthazi.’ Pa zuŵa lachitatu, angwamba kutaya vingwi vakumangiya sitima, panyaki kuti sitima yiyambi so kuyanjama.​—Machi. 27:14-19.

13. Kumbi vinthu venga wuli musitima yo Paulo wangukwera pa nyengu yo kwenga chimphepu?

¹³ Ŵanthu anandi wo angukwera sitima iyi, atenere kuti anguchita mantha ukongwa. Kweni Paulo ndi anyaki anguchita mantha ukongwa cha chifukwa aziŵanga kuti ataskikengi. Ivi venga viyo chifukwa nyengu yinyaki kuvuli Ambuya angumusimikiziya Paulo kuti wamuchitiya ukaboni ku Roma ndipu pati pajumpha nyengu mungelu wangumusimikiziya so venivi. (Machi. 19:21; 23:11) Kweni chimphepu chakofya chingulutirizga kuputa panyanja kwa masabata ngaŵi, msana ndi usiku. Wakwendesa sitima waziŵanga cha kuti ŵe pani pamwenga ko sitima yaseleriyanga chifukwa chakuti vuwa yambula kulekeza ndipuso mitambu vinguchitiska kuti lumwi ndi nyenyezi vileki kuŵala. Ndipu vikayikisa asani aryanga chakurya chifukwa cha kuzizira, vuwa, chiphota kweniso mantha.

14, 15. (a) Wachikambiskana ndi ŵanthu wo wangukwera nawu sitima, ntchifukwa wuli Paulo wanguŵakumbusa ulongozgi wo wanguŵapaska nyengu yinyaki? (b) Kumbi tisambiranji pa uthenga wakupaska chilindizga wo Paulo wangukambiya ŵanthu ŵenaŵa?

¹⁴ Pavuli paki, Paulo wangusoka ndipu wanguŵakumbusa ulongozgi wo wanguŵapaska nyengu yinyaki. Kweni iyu wanguŵakumbusa nge kuti watiŵamba mulandu  cha kuti: ‘Ndingukukambiyani ini.’ Mumalu mwaki, vo vinguchitika pa nyengu iyi vingulongo kuti akhumbikanga kuvwiya ulongozgi wo wanguŵapaska. Pavuli paki, iyu wanguŵakambiya kuti: “Nditikukambiyani kuti mukhwimi mtima, chifukwa palivi chinanga njumoza waku yimwi yo wafwengi, sitima pe ndiyu yiswekengi.” (Machi. 27:21, 22) Yiwu atenere kuti anguchiskika ukongwa ndi mazu ngenanga! Paulo nayu watenere kuti wangukondwa ukongwa kuti Yehova wangumupaska uthenga wakuchiska wenuwu kuti wakambiyi ŵanthu wo ŵenga musitima. Nasi nyengu zosi tikhumbika kukumbuka kuti Yehova waphwere umoyu wa munthu weyosi. Iyu wawona kuti munthu weyosi ngwakuzirwa. Wakutumika Peturo wangulemba kuti: “Yehova . . . wakhumba cha kuti weyosi wanangiki, kweni wakhumba kuti weyosi walapi.” (2 Petu. 3:9) Mwaviyo, tingachita umampha kuyesesa kupharazgiya ŵanthu anandi uthenga waku Yehova wakupaska chilindizga! Ivi veviyo chifukwa chakuti umoyu wa ŵanthu anandi we pangozi.

¹⁵ Paulo watenere kuti wangupharazgiya ŵanthu anandi wo ŵenga musitima nkhani ya “chilindizga cho Chiuta wakulayizga.” (Machi. 26:6; Ako. 1:5) Sonu chifukwa chakuti sitima yatingi yiswekengi nyengu yeyosi, Paulo wanguŵapaska chilindizga ŵanthu chifukwa wanguŵakambiya kuti ataskikengi. Iyu wangukamba kuti: “Usiku wunu mungelu . . . , wanguma pafupi nani ndipu wangundikambiya kuti: ‘Ungawopanga cha Paulo. Utenere kuchiwoneke pa masu paku Kayisara ndipu awona! Chiuta wakupaska ŵanthu wosi wo we nawu musitima.’” Paulo wanguchiska ŵanthu ŵenaŵa kuti: “Mwaviyo khwimani mtima mwaŵanthu, chifukwa ndigomezga Chiuta kuti vinthu vichitikengi ndendende nge mo mungelu wandikambiya. Kweni sitima yamusweka pachirwa chinyaki.”​—Machi. 27:23-26.

16, 17. (a) Kumbi mphanyengu niyi po Paulo wangupemphera, nanga ndi vinthu wuli vo vinguchitika? (b) Kumbi vo Paulo wangukamba vingufiskika wuli?

¹⁶ Panyanja panguchitika vinthu vakofya kwa masabata ngaŵi ndipu pa nyengu iyi sitima yingututuzgika ndi mphepu mwakuti yingwenda mtunda wa makilomita pafufupi 870. Pavuli paki akwendesa angwamba kuvwa mayiŵa ngo ngakochezanga kumtunda. Yiwu anguponya ndondowa kuti sitima yileki kupepera ndipuso kuti yilazgiyi kumtunda ko akhumbanga kuchifika. Pa nyengu iyi yiwu akhumbanga kutuwamu musitima kweni asilikali anguŵakaniza. Paulo wangukambiya mura wa asilikali ndi asilikali kuti: “Asani ŵanthu yaŵa alekengi kuja munu musitima, muponengi cha.” Sitima yati yaleka kupingikapingika ndi mphepu, Paulo wanguchiska wosi wo ŵenga mwenumu kuti aryi chakurya ndipu wanguŵasimikiziya so kuti afwengi cha. Paulo wati wakamba venivi “wanguwonga kwaku Chiuta pa masu paku wosi.” (Machi. 27:31, 35) Pakupereka pempheru lenili, iyu wangulongo chakuwoniyapu chamampha kwaku Luka, Arisitako ndipuso kwa Akhristu mazuŵa nganu. Kumbi mapempheru ngo yimwi mupemphera pagulu ngatuŵa ngakuchiska kweniso kupembuzga ŵanthu anyaki?

¹⁷ Paulo wati wamaliza waka kupemphera “wosi anguchiskika ndipu nawu angwamba kurya.” (Machi. 27:36) Pavuli paki, angwamba kutaya munyanja tirigu yo wenga musitima kuti yipepukeku chifukwa yenga pafupi kufika kumtunda. Kwati kwacha angudumuwa ndondowa, angufwatuwa vingwi va nkhafu kweniso angukweze muchanya thanga lakunthazi kuti sitima ayiyendesi umampha mpaka kumtunda. Pavuli paki, sitima yinguphata kunthazi, panyaki yingusere mumchenga ndipu mayiŵa ngangwamba kuvikita sitima yo kuvuli. Venivi vati vachitika asilikali anyaki akhumbanga kubaya akayidi kuti paŵevi wakuthaŵa, kweni Juliyasi wanguŵakaniza. Iyu wangukambiya wosi kuti asambiri mpaka kufika kumtunda. Vo Paulo wangukambiya limu vingufiskika chifukwa ŵanthu wosi 276 angupona. Ndipu nadi “wosi angufika umampha kumtunda.” Kweni kumbi yapa ŵenga pani?—Machi. 27:44.

18-20. Kumbi ŵanthu a pachirwa cha Melita angulongo wuli “lisungu likulu ukongwa,” nanga ntchakuziziswa nichi cho Chiuta wanguchita kuziya mwaku Paulo?

¹⁸ Ŵanthu wo angupona anguchisanirika pachirwa cha Melita, kumwera kwa Sisile. (Wonani bokosi, lakuti “ Kumbi Chirwa cha Melita Chenga Pani?”) Ŵanthu wo alongoronga chineneru chachilendu pachirwa chenichi, “[anguŵalongo] lisungu  likulu ukongwa.” (Machi. 28:2) Yiwu anguŵapembe motu ŵanthu yaŵa chifukwa chakuti anjekemiyanga kweniso anguzumbwa. Motu uwu unguwovya kuti avweku kufunda chinanga kuti kwaziziranga ndipuso kwawanga vuwa. Unguwovya so kuti pachitiki chakuziziswa.

¹⁹ Paulo wakhumbanga kuwovyana nawu ŵanthu ŵenaŵa ndipu wangutondo tinkhuni ndi kutiŵika pamotu. Wachichita venivi chinjoka cha chipi chingusotopoka ndipu chingumuluma kujanja ndi kukaniriya kweniko. Ŵanthu a pachirwa chenichi aŵanaŵananga kuti yapa Paulo walangikanga ndi achiuta. a

²⁰ Ŵanthu wo anguwona kuti Paulo walumika ndi njoka aŵanaŵananga kuti “watupengi.” Mwakukoliyana ndi vo buku linyaki lingukamba, mazu ngakwambiriya ngo ngakugwiriskikiya ntchitu pa lemba ili ndingu so “ngagwiriskikiya ntchitu kuchipatala.” Vakuziziswa cha kuti mazu ngenanga ndingu nganguza mu mutu mwaku “Luka dokotala wakwanjiwa.” (Machi. 28:6; Ako. 4:14) Kweni Paulo wanguyimija njoka yapoyizoni yeniyi ndipu yingumupweteka cha.

21. (a) Kumbi vakuyeruzgiyapu nivi vo vilongo kuti Luka wangulemba nadi vinthu mwauneneska? (b) Kumbi Paulo wanguchita chakuziziswa wuli, nanga ŵanthu a ku Melita anguchita wuli ŵati awona chakuziziswa chenichi?

²¹ Muchigaŵa chenichi mwajanga so munthu munyaki wakukhupuka zina laki Pabuliyo yo wenga ndi malu ngakulu. Iyu ndiyu watenere kuti wenga mura wa asilikali a Aroma pachirwa cha Melita. Luka wangukamba kuti ‘munthu mwenuyu wenga waudindu pachirwa chenichi.’ Mazu ngenanga ngenga ngakwenere nadi chifukwa ndingu so ngakulembeka pa vinthu vinyaki viŵi va ku Melita. Pabuliyo wangumulondere umampha Paulo ndi anyaki wo wenga nawu ndipu wanguŵaphwere kwa mazuŵa ngatatu. Kweni awisi aku Pabuliyo angutama. Yapa napu Luka wangukonkhoska mwauneneska matenda ngo awisi aku Pabuliyo angutama ndipu wangugwiriskiya ntchitu mazu ngo achipatala agwiriskiya ntchitu. Iyu wangulemba kuti “angugona chifukwa chakuti angufunda muliŵavu kweniso angutama pamoyu pa ndopa.” Paulo wangupemphera ndipu wanguŵika manja ngaki paku yiwu ndipu anguchira. Chifukwa cha chakuziziswa chenichi, ŵanthu anyaki pachirwa chenichi angwamba kuza ndi ŵanthu wo atamanga ndipu Paulo waŵachizganga mwakuti angupereka mphasu zinandi zo zinguwovya Paulo ndi anyaki wo wenga nawu.​—Machi. 28:7-10.

22. (a) Kumbi pulofesa munyaki wangumuwonga wuli Luka chifukwa cha mo wakulembe vinthu pa ulendu wa ku Roma? (b) Kumbi tazamukambiskananji mu nkhani yakulondopu?

²² Chigaŵa cha ulendu waku Paulo cho takambiskana, chilongo kuti nkhani iyi yikulembeka mwakulondo ukongwa ndipuso njauneneska nadi. Pulofesa munyaki wangukamba kuti: “Nkhani yo Luka wakulemba . . . njimoza mwa nkhani zo zikukonkhoskeka umampha ukongwa mu Bayibolu losi lamphumphu. Iyu wanguvikonkhoska umampha ukongwa vo vachitikanga pa maulendu nga panyanja ngo ŵanthu ayendanga pa nyengu yo kweniso mo vinthu vajaliyanga chakuvuma pa Nyanja ya Meditereniyani.” Iyu watenere kuti walembanga vinthu venivi mukanotibuku kaki ka vakuchitika va zuŵa ndi zuŵa. Luka watenere kuti walembanga vinthu venivi pa nyengu yo wayendanga ndi wakutumika Paulo. Asani venga viyo ndikuti Luka wangusaniya mwaŵi ukulu wakulembe so vinthu vinandi pa ulendu wachiŵi. Kweni kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitikiya Paulo ŵati afika ku Roma? Tikambiskanengi venivi mu mutu 27.