Julani

Lutani pa vo ve mukati

MUTU 20

“Mazu Ngaku Yehova Ngangulutirizga Kuwanda ndi Kuja Nganthazi”

“Mazu Ngaku Yehova Ngangulutirizga Kuwanda ndi Kuja Nganthazi”

Vo Apolo ndi Paulo anguchita kuti uthenga wamampha uluti panthazi

Nkhani iyi yatuliya pa Machitidu 18:23–19:41

1, 2. (a) Kumbi Paulo ndi anyaki angukumana ndi vinthu vakofya nivi ku Efeso? (b) Kumbi tikambiskanengenji mumutu uwu?

 MUMISEWU ya ku Efeso mwenga chimtimbaheka chikulu ndipu gulu la ŵanthu a viwawa ladanirizanga ukongwa. Pa nyengu iyi, yiwu anguko ŵanthu ŵaŵi wo ayendanga ndi wakutumika Paulo. Ŵanthu wo ŵenga mumsewu wo kwenga mashopu angutchimbiriya kwenuku mwaliŵiliŵi ndipu chiwawa cho chingukuwa ukongwa. Pavuli paki, chigulu chosi cha ŵanthu chinguluta kubwalu linyaki la masaza likulu ukongwa lo mwaserenga ŵanthu 25,000. Ŵanthu anandi anguziŵa cha cho chingwambisa vivulupi venivi, kweni atenere kuti aŵanaŵananga kuti penga ŵanthu anyaki wo anguyukiya nyumba yawu yakusopiyamu ndi chiuta wawu munthukazi Atemi. Mwaviyo, yiwu angwamba kudaniriza mwambula kulekeza kuti: “Wanthazi ndi Atemi wa Efeso!”—Machi. 19:34.

2 Yapa, tiwona so kuti Satana wanguyesesa kugwiriskiya ntchitu gulu la ŵanthu a viwawa kuti achitiski kuti uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta uleki kupharazgika ukongwa. Kweni Satana wagwiriskiya ntchitu nthowa yeniyi pe cha kuti watimbanyizgi ntchitu yidu yakupharazga. Mumutu uwu tikambiskanengi nthowa zinandi zo Satana wangugwiriskiya ntchitu kuti watimbanyizgi ntchitu yeniyi kweniso kuti Akhristu a mu nyengu ya akutumika aleki kukoliyana. Kweni chakuzirwa ukongwa tiwonengi kuti nthowa zaki zosi zingutondeka chifukwa “mazu ngaku Yehova ngangulutirizga kuwanda ndi kuja nganthazi.” (Machi. 19:20) Ntchifukwa wuli Akhristu ŵenaŵa angumuthereska Satana? Vo vinguŵawovya ndivu so nasi tichita mazuŵa nganu. Mbuneneska kuti Yehova ndiyu wapunda, isi cha. Kweni nge Akhristu a mu nyengu ya akutumika, nasi tikhumbika kuyesesa kuchita chigaŵa chidu. Mzimu waku Yehova ungatiwovya kuja ndi mijalidu yo yingatiwovya kuti vinthu vitiyendiyengi umampha mu uteŵeti. Chakwamba, tiyeni tikambiskani chakuwoniyapu chaku Apolo.

“Wangaziŵanga Umampha Ukongwa Malemba” (Machitidu 18:24-28)

3, 4. Kumbi Akula ndi Purisila anguwona kuti ntchinthu wuli cho Apolo wachiziŵanga cha?

3 Pa nyengu yo Paulo wenga munthowa kuluta ku Efeso pa ulendu waki wachitatu wa umishonale, Myuda munyaki zina laki Apolo wanguza mutawuni yeniyi. Iyu wangutuliya mutawuni ya Alekizandiriya, yo yenga yakutchuka ukongwa ku Ijipiti. Apolo wenga ndi mijalidu yamampha ukongwa. Iyu wenga munthu wakuziŵa kuŵereŵeta. Kusazgiyapu yapa, “wangaziŵanga umampha ukongwa Malemba,” kweniso “wakolenga ndi mzimu.” Chifukwa chakuti Apolo wenga waphamphu, waŵapharazgiyanga mwachiganga Ayuda musinagogi.​—Machi. 18:24, 25.

4 Akula ndi Purisila angumuvwa Apolo wachilongoro. Tikayika cha kuti yiwu angukondwa kumuvwa wachisambiza “mwauneneska vinthu vakukwaskana ndi Yesu.” Vo iyu wakambanga venga vauneneska nadi. Kweni yiwu anguwona kuti penga chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa cho Apolo wachiziŵanga cha. Iyu “waziŵanga ŵaka ubatizu waku Yohane pe.” Banja lakujiyuyuwa lenili lo lagwiranga ntchitu yakusona mahema, linguchita soni cha kukambiskana ndi Apolo yo wenga wakusambira ukongwa kweniso wakuziŵa kuŵereŵeta. Mumalu mwaki, “angumuto ndipu angumukonkhoske mwauneneska nthowa yaku Chiuta.” (Machi. 18:25, 26) Kumbi munthu wakuziŵa kuŵereŵeta ndipuso wakusambira ukongwa mwenuyu wanguchita wuli? Viwoneke limu kuti iyu wangulongo jalidu la kujiyuyuwa lo Mkhristu weyosi watenere kuja nalu.

5, 6. Ntchifukwa wuli Yehova wangumugwiriskiya ntchitu ukongwa Apolo, nanga tingasambiranji kwaku iyu?

5 Yehova wangumugwiriskiya ntchitu ukongwa Apolo chifukwa wanguzomera kuti Akula ndi Purisila amuwovyi. Iyu wanguluta ku Akaya ko ‘wanguŵawovya ukongwa’ akusambira. Vo iyu wapharazganga vingupereka so ukaboni kwa Ayuda wo asuskanga kuti Yesu wenga Mesiya wakulayizgika. Luka wangulemba kuti: “Iyu waŵasimikiziyanga pakweru ndipuso mwanthazi Ayuda kuti anangisanga, ndipu waŵalongonga kutuliya mu Malemba kuti Yesu ndiyu Khristu.” (Machi. 18:27, 28) Apolo wanguwuwovya ukongwa mpingu. Tingakamba waka kuti nayu wanguwovya kuti “mazu ngaku Yehova” ngalutirizgi kuja nganthazi. Kumbi tingasambiranji kwaku Apolo?

6 Kujiyuyuwa ndi jalidu lo Mkhristu weyosi wakhumbika kuja nalu. Weyosi we ndi mphasu zakupambanapambana, kwali ndi lusu lakuchita kuwa nalu pamwenga wakuchita kusambira kuchita umampha vinthu vinyaki. Chinanga kuti veviyo, kujiyuyuwa ndiku kukhumbika kuwoneke ukongwa kuluska malusu ngo tenangu. Chifukwa asani tingaleka kuphwere, malusu ngo tenangu ngangachitiska kuti tiyambi jalidu liheni lakujikuzga. (1 Akori. 4:7; Yako. 4:6) Asani te akujiyuyuwa nadi, tiyesesengi kuwona kuti anyidu atitiluska. (Afi. 2:3) Tikanengi cha asani anyidu akhumba kutipaska ulongozgi pamwenga asani akhumba kutisambiza. Tingangamiyengi cha kuti maŵanaŵanu ngidu ndingu ngakwenere asani taziŵa kuti ngapambana ndi vo gulu lasintha. Kweni asani tilutirizgengi kuja akujiyuyuwa, Yehova ndi Mwana waki atigwiriskiyengi ntchitu ukongwa.​—Luka 1:51, 52.

7. Kumbi Paulo ndi Apolo angulongo wuli jalidu la kujiyuyuwa?

7 Kujiyuyuwa kutitiwovya so kuti tileki kuchita vinthu mwamaphara. Satana wakhumbisiskanga kuti Akhristu a mu nyengu ya akutumika agaŵikani. Tikayika cha kuti iyu watingi wakondwengi ukongwa kuwona kuti Apolo ndi wakutumika Paulo ayamba kuchita vinthu mwamaphara kweniso kuchitiyana sanji, panyaki chifukwa chakukhumba kutchuka mumpingu. Chatingi chiŵengi chipusu kuti achiti venivi chifukwa Akhristu anyaki ku Korinto angwamba kukamba akuti, “Ini nde waku Paulo,” penipo anyaki akambanga kuti, “Kweni ini nde waku Apolo.” Kumbi Paulo ndi Apolo anguzomereza kuti ŵanthu agaŵikani nadi? Awa! Ndipu mwakujiyuyuwa, Paulo wangumuwonga Apolo kuti wanguwovya ukongwa pa ntchitu yakupharazga ndipu wangumupaska mauteŵeti nganyaki. Apolo nayu wangulondo ulongozgi wo Paulo wangumupaska. (1 Akori. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Kujiyuyuwa kungatiwovya kuti tikoliyanengi ukongwa mazuŵa nganu!

Wakambiskananga Nawu “Fundu Zakukopa Zakukwaskana ndi Ufumu Waku Chiuta” (Machitidu 18:23; 19:1-10)

8. Kumbi Paulo wangwenda nthowa niyi pakuwere ku Efeso, nanga ntchifukwa wuli?

8 Paulo wangulayizga kuti waweriyengi ku Efeso ndipu wanguchita nadi venivi. a (Machi. 18:20, 21) Kweni wonani mo wanguyende pakuluta kwenuku. Mu mutu wajumpha, tinguwona kuti Paulo wangumaliya ku Antiyoke, ku Siriya. Kuti wakafiki ku Efeso wakhumbikanga kwenda nthowa yifupi ya ku Selukiya ndipu pavuli paki kukwera sitima mpaka kuchifika ku Efeso. Mumalu mwaki, iyu wangwenda “muvigaŵa vamunena.” Mwakukoliyana ndi vo vikambika pa Machitidu 18:23 ndi 19:1, kafukufuku walongo kuti mtunda wo Paulo wangwenda wenga wa makilomita pafufupi 1,600. Ntchifukwa wuli Paulo wangusankha kwenda nthowa yitali viyo? Iyu wakhumbanga kuti ‘wakachiski akusambira wosi.’ (Machi. 18:23) Paulo wawonanga kuti ulendu waki wachitatu wa umishonale uwu wenga wakukhumbika ukongwa ndipu wakhumbikanga kuchita phamphu nge mo wanguchitiya pa ulendu waki wakwamba ndi wachiŵi. Mazuŵa nganu napu, akuwonere madera ndi awolu ŵawu nawu atijipereka ukongwa. Titiŵawonga ukongwa chifukwa chakujipereka kwawu!

9. Ntchifukwa wuli akusambira anyaki akhumbikanga kubatazika so, nanga tingasambiranji pa vo yiwu anguchita?

9 Paulo wati wafika ku Efeso wangusaniya akusambira aku Yohane Mubatizi pafufupi 12. Yiwu angubatizika ubatizu waku Yohane wo pa nyengu iyi ndipu waleka kugwira ntchitu. Kweniso viwoneka kuti yiwu aziŵanga chechosi cha pamwenga aziŵanga vimanavi vakukwaskana ndi mzimu wakupaturika. Paulo wanguŵakonkhoske kukhumbika kwa kubatizika mu zina laku Yesu, ndipu nge mo Apolo wanguchitiya, nawu angujiyuyuwa ndipu ŵenga akukhumbisiska kuziŵa vinandi. Yiwu ŵati abatizika mu zina laku Yesu, angulonde mzimu wakupaturika kweniso mphasu zinyaki zakuziziswa. Venivi vilongore limu kuti Yehova wangatitumbika asani tivwiya ulongozgi wo watitipaska kuziya mugulu laki lo liluta panthazi.​—Machi. 19:1-7

10. Ntchifukwa wuli Paulo wanguleka kusambiza musinagogi ndi kwamba kusambiza muholu ya sukulu, nanga isi tingamuyezga wuli asani tipharazga?

10 Pati pajumpha nyengu yimanavi, panguchitika so chinthu chinyaki chakukondwesa. Paulo wangupharazga mwachiganga musinagogi kwa myezi yitatu. Chinanga kuti wakambiskananga “nawu fundu zakukopa zakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta,” kweni anyaki akanisiskanga ndipu amususkanga ukongwa. Mumalu mwakutaya nyengu ndi ŵanthu wo “akambanga vinthu vakunyoza vakukwaskana ndi Nthowa Yeniyi,” Paulo wangwamba kusambiza muholu ya sukulu. (Machi. 19:8, 9) Ŵanthu wo akhumbanga kuziŵa vinandi anguleka kuluta ku sinagogi ndipu alutanga kuholu yeniyi. Mwakuyanana ndi Paulo, tikhumbika kuleka kukambiskana ndi mweneku wa nyumba yo wawoneka kuti wakhumba cha kuvwisiya pamwenga wakhumba waka kususkana nasi. Peche ŵanthu anandi wo ŵenge mbereri wo akhumbika kuvwa uthenga wakuchiska wo tipharazga!

11, 12. (a) Kumbi Paulo wangulongo chakuwoniyapu wuli pa nkhani yakupharazga mwaphamphu kweniso kusintha upharazgi waki? (b) Kumbi ndi vinthu wuli vo vilongo kuti Akaboni atesesa kupharazga mwaphamphu kweniso kusintha upharazgi wawu?

11 Paulo watenere kuti wasambizanga muholu ya sukulu yeniyi zuŵa lelosi kwambiya 11:00 mlenji mpaka 4:00 mazulu. (Wonani fundu yakusambiriya pa Machi. 19:9, nwtsty.) Viwoneka kuti nyengu yeniyi ndiyu yenga yamampha chifukwa kwafundanga ukongwa ndipu ŵanthu anandi alekezanga ntchitu zawu kuti aryi chakurya kweniso kupumuwa. Asani Paulo wanguchita venivi kwa vyaka viŵi, ndikuti wangusambiza kwa maola ngakujumpha 3,000, kung’anamuwa kuti wapharazganga maola 125 mwezi wewosi. b Venivi vinguwovya so kuti mazu ngaku Yehova ngalutirizgi kuwanda ndi kuja nganthazi. Paulo wapharazganga mwaphamphu ndipu wasinthanga upharazgi waki mwakukoliyana ndi mo vinthu viliri. Ndichu chifukwa chaki wangusintha nyengu yo wapharazgiyanga kuti yikoliyani ndi mo vinthu venge ndi ŵanthu a muchigaŵa chenichi. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika pavuli paki? Bayibolu likamba kuti: “Wosi wo ajanga muchigaŵa cha Asia, Ayuda ndi Agiriki viyo, anguvwa mazu nga Ambuya.” (Machi. 19:10) Iyu wanguchitiya nadi ukaboni mwakukwana!

Titesesa kupharazgiya ŵanthu kumalu ko angasanirika

12 Mazuŵa nganu napu, Akaboni aku Yehova apharazga mwaphamphu kweniso asintha upharazgi wawu mwakukoliyana ndi mo vinthu viliri. Tiyesesa kupharazgiya ŵanthu pamalu ndi nyengu yo angasanirika. Tipharazga mumisewu, mumisika kweniso mumalu ngakumikaku magalimotu. Tipharazgiya ŵanthu pafoni pamwenga so kuziya mumakalata. Ndipu asani tipharazga nyumba ndi nyumba, tiyesesa kufikiya ŵanthu pa nyengu yo angasanirika.

“Ngangulutirizga Kuwanda ndi Kuja Nganthazi” Chinanga Kuti Mizimu Yiheni Yakhumbanga Kutondekesa (Machitidu 19: 11-22)

13, 14. (a) Kumbi Yehova wanguwovya Paulo kuti wachitenji? (b) Kumbi ŵana aku Sikeva angunangisanji, nanga ŵanthu wo atijikamba kuti Mbakhristu nawu anangisanji?

13 Luka wangukamba kuti upharazgi ungumuyende umampha ukongwa Paulo chifukwa Yehova wangumuwovya kuchita “vakuziziswa vanthazi.” Chinanga ndi mathawulu pamwenga maepuloni ngo Paulo wavwalanga alutanga nangu ku ŵanthu wo atamanga ndipu achilanga kweniso mizimu yiheni nayu yatuwanga. c (Machi. 19:11, 12) Ŵanthu anandi akondwanga ndi vakuziziswa venivi, kweni ndi wosi cha wo achitanga viyo.

14 “Ayuda anyaki wo ayendanga muvigaŵa vakupambanapambana kuti atuzgi viŵanda,” akhumbanga kuchita vakuziziswa nge vo Paulo wachitanga. Anyaki mwa Ayuda ŵenaŵa akhumbanga kutuzga viŵanda mu zina laku Yesu ndi Paulo. Luka wangukamba chakuyeruzgiyapu cha ŵana 7 aku Sikeva mura wa sembi wo achitanga venivi. Mzimu uheni unguŵafumba kuti: “Yesu nditimuziŵa, ndipu Paulo nayu nditimuŵanika umampha, nanga yimwi ndimwi ayani?” Munthu yo wenga ndi mzimu uheni wanguŵandwikiya ndi kwamba kulimbana nawu nge mo chinyama chakofya chichitiya, ndipu yiwu anguthaŵa ŵe nkhuli kweniso angupwetekeka. (Machi. 19:13-16) Yapa, “mazu ngaku Yehova” nganguthereska mizimu yiheni chifukwa vinguwoneke limu kuti nthazi zo Paulo wangupaskika zapambananga kutali ndi nthazi zo ŵanthu ŵenaŵa ŵenga nazu. Mazuŵa nganu napu, pe ŵanthu wo aŵanaŵana kuti kuzumbuwa waka zina laku Yesu pamwenga kuziŵika waka kuti “Mkhristu” nkhwakukwana. Kweni nge mo Yesu wangukambiya, ŵanthu ŵija wo achita khumbu la Awisi ndiwu azamulonde umoyu wamuyaya.​—Mate. 7:21-23.

15. Kumbi tingachita wuli kuti tileki kuchita vamizimu nge mo ŵanthu a ku Efeso anguchitiya?

15 Vo vinguchitikiya ŵana aku Sikeva vinguwovya kuti ŵanthu anandi ayambi kopa Chiuta ndipu anandi anguleka kuchita vamizimu ndipu anguja akusambira. Ŵanthu anandi ku Efeso achitanga vamasenga. Nyanga ndipuso vithumwa venga peposi ndipuso kwenga mabuku nganandi nga vamasenga. Kweni pa nyengu iyi, ŵanthu anandi a ku Efeso anguza ndi mabuku ngawu nga vamasenga ndipu angungawotcha pamasu pa ŵanthu wosi chinanga kuti ngenga ngakudula ukongwa. Asani tingaŵerengese ndalama za mabuku ngenanga mazuŵa nganu, zingakwana madola masauzandi nganandi. d Luka wangulemba kuti: “Mazu ngaku Yehova ngangulutirizga kuwanda ndi kuja nganthazi.” (Machi. 19:17-20) Uwu wenga ukaboni wanthazi wakuti uneneska wa mazu ngaku Chiuta unguthereska vinthu vaboza ndipuso mizimu yiheni. Ŵanthu akugomezgeka ŵenaŵa akutilongo chakuwoniyapu chamampha ukongwa. Nasi mazuŵa nganu tija mucharu cho chazaza ndi ŵanthu wo achita vamizimu. Asani te ndi chinthu chechosi cho chikoliyana ndi kuchita vamizimu, tikhumbika kuchiwotcha mwaliŵi nge mo anguchitiya Akhristu a ku Efeso. Mwaviyo, tingayesiyanga dala cha kuchita chechosi chaunyakazi cho chikwaskana ndi vamizimu chinanga chingaja cha ndalama zinandi wuli.

“Pangubuka Chimtimbaheka” (Machitidu 19:23-41)

“Mwaŵanthu, muziŵa umampha kuti bizinesi iyi ndiyu yititikhupusa.”​—Machitidu 19:25

16, 17. (a) Konkhoskani mo Demetiriyasi wangwambisiya viwawa ku Efeso. (b) Kumbi ŵanthu a ku Efeso angulongo wuli kuti atanja achiuta ŵawu?

16 Sonu tiyeni tiwoni nthowa yinyaki yo Satana wangugwiriskiya ntchitu kuti watimbanyizgi ŵanthu aku Chiuta. Luka wangulemba kuti: “Pangubuka chimtimbaheka chakukwaskana ndi Nthowa Yeniyi.” Iyu wangulemba nkhani yeniyi mwakugozga waka cha. e (Machi. 19:23) Munthu munyaki yo wapanganga vinthu va siliva yo wadanikanga kuti Demetiriyasi ndiyu wangwambisa chimtimbaheka chenichi. Iyu wangukopa ŵanthu wo wagwiranga nawu ntchitu yeniyi mwakuŵakumbusa kuti asaniyanga ndalama zinandi chifukwa chakugulisa angoza. Iyu wanguŵakambiya so kuti uthenga wo Paulo wapharazganga watingi utimbanyizgengi bizinesi yawu chifukwa Akhristu asopanga angoza cha. Pavuli paki wangutcheŵeska ŵanthu a ku Efeso kuti nyumba yawu yakusopiyamu yakutchuka ukongwa pacharu chosi, kweniso chiuta wawu munthukazi Atemi waŵengi pangozi ndipu ŵanthu “amutumbikengi cha.”​—Machi. 19:24-27.

17 Vo Demetiriyasi wakhumbanga vinguchitika nadi. Ŵanthu wo apanganga vinthu va siliva angwamba kudaniriza kuti “Wanthazi ndi Atemi wa Aefeso!” ndipu tawuni yosi yingutimbanyizika nge mo takambiya kali kukwamba kwa nkhani iyi. f Chifukwa chakuti Paulo wenga wakujipereka ukongwa, wakhumbanga kuluta kubwalu la masaza kuti wakakambiskani ndi gulu la ŵanthu kweni akusambira angumukaniza kuti wangalutangaku cha. Munthu munyaki zina laki Alekizanda wanguma pa gulu la ŵanthu ndipu wakhumbanga kulongoro. Chifukwa chakuti iyu wenga Myuda, watenere kuti wakhumbisiskanga kukonkhoska mphambanu yo yengapu pakati pa Ayuda ndi Akhristu. Vo munthu mwenuyu wakhumbanga kukonkhoska ŵanthu atingi avitoliyengi kanthu cha. Ŵati aziŵa kuti ndi Myuda, angulutirizga kudaniriza ukongwa kuti “Wanthazi ndi Atemi wa Aefeso!” kwa maola pafufupi ngaŵi. Mazuŵa nganu napu, pe ŵanthu anandi wo atanja visopa vawu ndipu achita vinthu mwambula kuŵanaŵana umampha.​—Machi. 19:28-34.

18, 19. (a) Kumbi wakuwonere tawuni wanguchita wuli kuti ŵanthu aleki kuchita viwawa ku Efeso? (b) Kumbi nyengu zinyaki ŵanthu audindu atiŵavikiliya wuli Akaboni aku Yehova, nanga isi tingachita wuli kuti ativikiliyengi?

18 Pavuli paki, wakuwonere tawuni wangukambiya ŵanthu kuti aje cheti. Munthu uyu wenga wazeru ndipu wangusimikiziya ŵanthu wo achitanga viwawa kuti Akhristu anguchitapu chechosi cha chakulongo kuti ayukiya nyumba yawu yakusopiyamu kweniso chiuta wawu munthukazi. Iyu wanguŵakambiya so kuti Paulo ndi anyaki anguchitapu chechosi cha chakususkana ndi nyumba yakusopiyamu Atemi kweniso kuti penga nthowa yakwenere yakumalisiya nkhani zenizi. Panyaki fundu yakukhumbika ukongwa njeniyo wangukamba pa nyengu yo waŵakumbusanga kuti boma la Aroma latingi liŵambengi mulandu chifukwa cha viwawa vo anguchita. Wati wakamba venivi, ŵanthu wosi angumbininika. Chinanga kuti ŵanthu ŵenaŵa angukwiya ukongwa, kweni ukali wawu ungutuna iyu wati wakamba mazu ngazeru.​—Machi. 19:35-41.

19 Yaka kenga kakwamba ndi kakumaliya cha kuti munthu munyaki waudindu wavikiliya akusambira aku Yesu. Mwakuyeruzgiyapu, mu chiwona wakutumika Yohane wanguwona kuti mu mazuŵa ngakumaliya, ŵanthu audindu azamuvikiliya akusambira aku Yesu. (Chivu. 12:15, 16) Venivi ndivu vichitika nadi. Mu vakuchitika vinandi, akweruzga a maŵanaŵanu ngamampha avikiliya wanangwa wakusopa kweniso wakupharazga wa Akaboni aku Yehova. Kweni nkharu yidu yamampha yingawovya so kuti atiŵikiyi kuvuli. Viwoneka kuti nkharu yamampha yaku Paulo yinguwovya kuti ŵanthu a maudindu ku Efeso amuyanji ndipu anguyesesa kumuvikiliya. (Machi. 19:31) Mwaviyo, tiyesesengi kuchita vinthu mwauneneska kweniso mwaulemu kuti ŵanthu wo tikumana nawu aleki kuja ndi maŵanaŵanu ngaheni ngakukwaskana ndi isi. Tiziŵa cha mo venivi vingawovye ŵanthu ŵenaŵa.

20. (a) Kumbi mutuvwa wuli ndi mo mazu ngaku Yehova ngangulutirizgiya kuja nganthazi mu nyengu ya akutumika kweniso mazuŵa nganu? (b) Kumbi yimwi mwasimikiza mtima kuchitanji?

20 Vakukondwesa ukongwa kuwona mo ‘mazu ngaku Yehova ngangulutirizgiya kuwanda ndi kuja nganthazi’ mu nyengu ya akutumika. Tikondwa so ukongwa kuwona mo Yehova watitiwovye mazuŵa nganu kuti mazu ngaki ngalutirizgi kuwanda. Kumbi namwi mungawovyaku pachigaŵa chenichi? Asani ndiviyo, sambirani ku ŵanthu wo takambiskana mu nkhani iyi. Muyendiyengi limoza ndi gulu laku Yehova lo liluta panthazi, mugwirengi ntchitu mwaphamphu, kanani mizimu yiheni kweniso muchitengi vinthu mwauneneska ndipuso mwaulemu. Venivi vingakuwovyani kuti mupharazgengi uthenga wamampha.

a Wonani bokosi lakuti, “ Tawuni ya Efeso Yenga Likulu la Asia,” papeji 161.

b Paulo wangulemba so buku la 1 Akorinto we ku Efeso.

c Mathawulu ngenanga ngatenere kuti tenga timathawulu timanatimana to Paulo wavwalanga mumutu kuti vuchi lileki kusikiya mumasu. Kweniso fundu yakuti Paulo wavwalanga maepuloni yilongo kuti iyu watenere kuti wagwiranga mwaphamphu ukongwa ntchitu yakusona mahema pa nyengu yakupumuwa, panyaki ndi mlenjilenji.—Machi. 20:34, 35.

d Luka wangulemba kuti mabuku ngenanga ngakwananga ndalama za siliva 50,000. Asani ndalama zenizi zenga mu madinari, ndikuti munthu wakhumbikanga kugwira ntchita mazuŵa 50,000, kung’anamuwa vyaka 137 kuti walonde ndalama zenizi asani wagwira ntchitu mazuŵa ngosi 7 pa sabata.

e Ŵanthu anyaki akamba kuti Paulo wakambanga nkhani yeniyi wachikambiya Akorinto kuti “tengavi chigomezgu chakuti tingaja amoyu.” (2 Akori. 1:8) Kweni watenere kuti wakumbukanga vinthu vinyaki vakofya vo vingumuchitikiya nyengu yinyaki. Paulo wachilemba kuti “ndingulimbana ndi vinyama vamudondu ku Efeso,” watenere kuti wang’anamuwanga vinyama vakofya vo wangukumana navu mubwalu la masaza pamwenga ŵanthu wo amususkanga. (1 Akori. 15:32) Panyaki vosi venivi vinguchitika nadi.

f Kukoliyana kwa ŵanthu a lusu la vakupangapanga kwenga kwakofya ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, pati pajumpha vyaka pafufupi 100, ŵanthu anyaki akubika mabuledi nawu angwambisa viwawa vangeti venivi ku Efeso.