1, 2. Kumbi kukanizga ntchitu yakupharazga uthenga wa Ufumu mu nyengu ya akutumika kunguwovya so wuli kuti ntchitu yeniyi yilutiriyi?

 MWAMABUCHIBUCHI Akhristu angwamba kutombozgeka ukongwa ndipu Saulo ndiyu “wangwamba kusuzga” mpingu mwankhaza ukongwa. Mazu nga Chigiriki ngo ngafwatulikiya kuti kusuzga mwankhaza ngang’anamuwa kutombozga munthu mpaka kumubaya. (Machi. 8:3) Akusambira anguthaŵa ndipu anyaki atenere kuti aŵanaŵananga kuti vo Saulo wakhumbanga kuti Chikhristu chimali vifiskikengi nadi. Kweni kuthaŵa kwa Akhristu anyaki kunguchitiska kuti pachitiki chinthu chinyaki chakukondwesa ukongwa. Kumbi panguchitikanji?

² Ŵanthu wo anguthaŵiya muvigaŵa vinyaki “apharazganga uthenga wamampha wa mazu ngaku Chiuta” muvigaŵa venivo. (Machi. 8:4) Venivi vakukondwesa ukongwa! Akhristu ŵenaŵa anguleka cha kupharazga chifukwa cha kutombozgeka. Mumalu mwaki, venivi vinguwovya kuti uthenga wamampha upharazgiki mumalu nganandi. Kuŵadikisiya kutali akusambira ŵenaŵa kunguwovya kuti ntchitu yakupharazga Ufumu yifiki kuvigaŵa vinyaki vakutali, chinanga kuti ŵanthu akususka ŵenaŵa akhumbanga cha kuti ntchitu iyi yilutiriyi. Mu nkhani iyi, tiwonengi vakuchitika vinyaki vo viyanana ndi vo vichitika mazuŵa nganu.

3. (a) Kumbi Filipu wenga yani? (b) Ntchifukwa wuli ŵanthu a ku Samariya ŵenga ŵechendavwepu uthenga wamampha, nanga ndi vinthu wuli vo Yesu wangukambiya limu vakukwaskana ndi chigaŵa chenichi?

³ Yumoza mwa “ŵanthu wo angumbininika” wenga Filipu. a (Machi. 8:4; wonani bokosi lakuti, “ Filipu ‘Wenga Mupharazgi,’” papeji 53.) Iyu wanguthaŵiya ku Samariya tawuni yo ŵanthu anandi ŵenga ŵechendavwepu uthenga wamampha. Venga viyo chifukwa nyengu yinyaki Yesu wangukaniza akutumika kuti: “Mungalutanga mutawuni yeyosi cha ya Asamariya, kweni nyengu zosi mulutengi kuchipenja mbereri zakusoŵa za nyumba yaku Isirayeli.” (Mate. 10:5, 6) Kweni Yesu wanguziŵa kuti akusambira ŵaki amufika ku Samariya kuchichitiya ukaboni mwakukwana, chifukwa wechandaluti kuchanya wangukamba  kuti: “Mwazamuja akaboni ŵangu mu Yerusalemu, mu Yudeya mosi ndi mu Samariya mpaka kuvigaŵa vakutali ukongwa va charu chapasi.”​—Machi. 1:8.

4. Kumbi Asamariya anguchita wuli Filipu wati waŵapharazgiya, nanga ntchinthu wuli cho chinguchitiska kuti achiti viyo?

⁴ Filipu wanguwona kuti tawuni ya Samariya “yacha kali kuti yivuniki.” (Yoha. 4:35) Uthenga waki unguchiska ŵanthu wo ajanga kwenuku ndipu tizizwa cha ndi venivi. Ayuda achitiyanga limoza cha vinthu ndi Asamariya ndipu alongonga kuti atiŵatinkha kuziya mu vakuchita vawu. Kweni yapa Asamariya angujiwone ŵija kuti uthenga wamampha usankha cha, mumalu mwaki upereka chilindizga ku ŵanthu a mitundu yosi ndipu venivi vapambananga ndi vo Afarisi wo ŵenga asankhu asambizanga. Filipu wangupharazgiya Asamariya mwaphamphu kweniso mwambula sankhu ndipu venivi valongonga kuti iyu wangutoliyaku cha maŵanaŵanu nga ŵanthu wo atinkhanga Asamariya. Mwaviyo, vakuziziswa cha kuti “wosi pamoza” anguvwisiya uthenga waku Filipu.​—Machi. 8:6.

5-7. Kambani vakuyeruzgiyapu vo vilongo kuti kudikisika kwa Akhristu kutovya kuti uthenga wamampha ufiki so kuvigaŵa vinyaki.

⁵ Mwakuyanana ndi vo vinguchitika mu nyengu ya akutumika, mazuŵa nganu napu ŵanthu aku Chiuta aleka cha kupharazga chifukwa chakutombozgeka. Kanandi Akhristu achichizgika kuti atuweku kumalu nganyaki ndi kuluta kumalu nganyaki nge kujeri pamwenga kucharu chinyaki. Kweni venivi vitovya  kuti uthenga wamampha wa Ufumu upharazgiki so kuvigaŵa vinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, pa Nkhondu Yachiŵi Yapacharu Chosi Akaboni aku Yehova apharazganga mbwenu chinanga kuti anguŵikika mumajeri pa nyengu ya ulamuliru wa Nazi. Myuda munyaki yo wenga limoza ndi Akaboni kujeri wangukamba kuti: “Akayidi wo ŵenga Akaboni ŵenga ndi chivwanu chakukho, ndipu venivi vingundisimikiziya kuti vo yiwu asambira vituliya nadi mu Malemba. Mwaviyo, nani ndinguja Kaboni.”

⁶ Ŵanthu anyaki wo atombozga Akhristu, nyengu zinyaki nawu avwisiya uthenga wo tipharazga. Mwakuyeruzgiyapu, Kaboni munyaki zina laki Franz Desch ŵati amusinthiya kujeri la Gusen ku Austria wangwamba kusambira Bayibolu ndi msilikali wa charu cha Germany. Ŵanaŵaniyani mo angukondwe ŵati akumana so pa unganu wachigaŵa wa Akaboni aku Yehova pavuli pa vyaka vinandi ndipu pa nyengu iyi wosi ŵenga apharazgi a uthenga wamampha!

⁷ Venivi ndivu so vinguchitika po Akhristu wo atombozgekanga mucharu chawu anguthaŵiya kucharu chinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, mu vyaka va m’ma 1970, Akaboni aku Yehova a ku Malawi wo anguthaŵiya ku Mozambique ayesesanga kupharazgiya ŵanthu a mucharu chenichi. Chinanga kuti ku Mozambique naku Akaboni angwamba kutombozgeka pati pajumpha nyengu, kweni ntchitu yakupharazga yingulutiriya mbwenu. Mubali munyaki zina laki Francisco Coana wangukamba kuti: “Mbuneneska kuti tanyaki tamangikanga mwakuwerezawereza chifukwa cha ntchitu yidu yakupharazga. Kweni chifukwa chakuti penga ŵanthu anandi wo avwisiyanga uthenga wa Ufumu, tasimikizanga kuti Chiuta watitiwovya nge mo wanguwovye Akhristu a mu nyengu ya akutumika.”

8. Kumbi kusintha kwa vinthu pa nkhani zandali kweniso zachuma kwawovya wuli pa ntchitu yakupharazga?

⁸ Kweni nkhutombozgeka kwa Akhristu pe cha ko kwachitiska kuti Chikhristu chisapaliyi muvyaru vinyaki. Mu vyaka vapambula kuswera yapa, vinthu vasintha ukongwa muvyaru vinandi pa nkhani zandali kweniso zachuma ndipu venivi vawovya kuti ŵanthu a vineneru kweniso mitundu yinandi avwi uthenga wa Ufumu. Ŵanthu anyaki a muvyaru vo kuchitika nkhondu ndipuso vyaru vikavu, asamiya kuvyaru vinyaki ndipu atamba kusambira Bayibolu kwenuku. Muvyaru vinyaki mupangika timagulu ta vineneru vinyaki chifukwa cha unandi wa ŵanthu wo athaŵiya kweniko. Kumbi yimwi muyesesa kupharazgiya ŵanthu a ‘mitundu yosi, mafuku ngosi ndipuso malilimi ngosi’ a muchigaŵa chinu?​—Chivu. 7:9.

9. Kumbi Simoni wenga yani, nanga wangukopeka ndi vinthu wuli?

⁹ Filipu wanguchita vakuziziswa vinandi ku Samariya. Mwakuyeruzgiyapu, wanguchizga ŵanthu akupunduka kweniso wangutuzga mizimu yiheni. (Machi. 8:6-8) Munthu munyaki wanguzizwa ukongwa ndi mphasu yakuchitiya vakuziziswa yo Filipu wenga nayu. Munthu mwenuyu wenga Simoni yo wachitanga vamasenga ndipu ŵanthu amutumbikanga ukongwa mwakuti akambanga kuti: “Munthu uyu ndi Nthazi Yaku Chiuta.” Kweni yapa sonu Simoni wangujiwone yija nthazi chayiyu yaku Chiuta kuziya mu vakuziziswa vo Filipu  wachitanga ndipu nayu wanguja Mkhristu. (Machi. 8:9-13) Kweni pavuli paki, Simoni wanguyeseka kuti walongo vo venga mumtima mwaki. Kumbi wanguyeseka wuli?

10. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo Peturo ndi Yohane anguchita ku Samariya? (b) Kumbi Simoni wanguchitanji wati wawona kuti akusambira asonu alonde mzimu wakupaturika Peturo ndi Yohane ŵati aŵika manja paku yiwu?

¹⁰ Akutumika ŵati aziŵa kuti ŵanthu anandi asambira uneneska ku Samariya, angutumaku Peturo ndi Yohane. (Wonani bokosi lakuti, “ Peturo Wangugwiriskiya Ntchitu ‘Maki nga Ufumu.’”) Yiwu ŵati afika, anguŵika manja pa akusambira asonu ŵenaŵa ndipu weyosi wangulonde mzimu wakupaturika. b Simoni wati wawona venivi wanguzizwa ukongwa ndipu wangupempha akutumika ŵenaŵa kuti: “Nani mundipaskeku nthazi zenizi kuti munthu weyosi yo ndaŵika manja ngangu paku iyu walondiyengi mzimu wakupaturika.” Simoni wenga wakunozgeka kuŵapaska ndalama chifukwa waŵanaŵananga kuti wangagula nthazi yeniyi yo Chiuta wangupaska akutumika!​—Machi. 8:14-19.

11. Kumbi Peturo wangumupaska ulongozgi wuli Simoni, nanga Simoni wanguchita wuli?

¹¹ Wakutumika Peturo wangumuka Simoni mwambula kubisa kuti: “Siliva waku wanangikiyi nawi limoza, chifukwa uŵanaŵana kuti ungasaniya mphasu yawezi yaku Chiuta ndi ndalama. Yiwi ulivi chigaŵa pa nkhani iyi kweniso yitikukwaska cha, chifukwa chakuti mtima waku ngwakunyoloka cha pa masu paku Chiuta.” Pavuli paki, Peturo wanguchiska Simoni kuti walapi ndipuso wapemphi Chiuta kuti wamugowoke. Peturo wangukamba kuti: “Umuŵeyere Yehova kuti asani nkhwamachitika maŵanaŵanu ngaheni ngo nge mumtima waku  ngagowokereki.” Viwoneka kuti Simoni wenga munthu muheni cha, iyu wakhumbisiskanga kuchita vinthu vamampha kweni pa nyengu iyi wangutimbanyizgika waka. Sonu Simoni wanguchondere akutumika wo kuti: “Mundiŵeyere kwaku Yehova kuti vinthu vosi vo mwakamba vileki kundichitikiya.”​—Machi. 8:20-24.

12. Kumbi “Chisimoni” ching’anamuwanji, nanga ntchitu wuli chilongo kuti jalidu lenili lichitika ukongwa mumatchalitchi nga Chikhristu?

¹² Ulongozgi wo Peturo wangupaska Simoni utovya so Akhristu mazuŵa nganu. Veviyo chifukwa mazu ngakuti “Chisimoni” ngakwambiya pa chakuchitika chenichi. Mazu ngakuti “Chisimoni” ngang’anamuwa kugula pamwenga kugulisa maudindu, ukongwa asani venivi vachitika muchisopa. Mbiri yilongo kuti venivi vichitika ukongwa mumatchalitchi nga mpatuku nga Chikhristu. Mwakuyeruzgiyapu buku linyaki likamba kuti: “Asani munthu waŵerenga mbiri ya mo asankhiya Papa, watamba kujiwone yija kuti palivi munthu yo wakusankhikapu kwambula kuchita Chisimoni. Kweni kanandi pachitika Chisimoni chikulu ukongwa kweniso chakuchitisa soni ndipu chichitikiya pakweru.”—The Encyclopædia Britannica (1878).

13. Kumbi ndi vinthu nivi vo ve mugulu la chisimoni vo Akhristu akhumbika cha kuchita?

¹³ Akhristu akhumbika cha kuchita Chisimoni chifukwa mbubudi. Mwakuyeruzgiyapu, yiwu akhumbika cha kuhonga pamwenga kuŵathamika ukongwa ŵanthu kuti aŵapaski maudindu mumpingu. Kweniso ŵanthu wo ŵe ndi nthazi zakuti angapereka maudindu ku ŵanthu anyaki mumpingu, atenere cha kwanjiya ŵanthu wo ŵe ndi chuma. Vakuchitika vosi venivi ve mugulu la Chisimoni. Mteŵeti weyosi waku Chiuta wakhumbika kuchita vinthu “nge mumana ukongwa,” ndipu watenere kulindizga kuti Yehova ndiyu waŵiki munthu pa udindu mwakugwiriskiya ntchitu mzimu waki. (Luka 9:48) Ŵanthu wosi wo ‘atijipenje unkhankhu’ alivi malu mugulu laku Chiuta.​—Nthanthi 25:27.

14, 15. (a) Kumbi “nduna ya ku Ifiyopiya” yenga yani, nanga angukumana wuli ndi Filipu? (b) Kumbi nduna yeniyi yinguchita wuli Filipu wati wayipharazgiya, nanga ntchifukwa wuli tingakamba cha kuti ubatizu waki unguchitika mwakuthaŵiriya? (Wonani mazu ngamumphata.)

¹⁴ Mungelu waku Yehova wangukambiya Filipu kuti waluti kumsewu wo watuwanga ku Yerusalemu kuluta ku Gaza. Filipu watenere kuti wajifumbanga  kuti ntchifukwa wuli mungelu wamukambiya kuti waluti kwenuku. Kweni fumbu laki lenili lingumukika wati wakumana ndi nduna ya ku Ifiyopiya yo yaŵerenganga “mwakukweza buku la mchimi Yesaya.” (Wonani bokosi lakuti, “ Kumbi Nduna ya ku Ifiyopiya Yenga Nadi Yakutheneka?” papeji 57.) Sonu mzimu waku Yehova ungukambiya Filipu kuti waluti pafupi ndi galeta la munthu mwenuyu. Filipu wangutchimbiya mpaka kwamba kulongozgana nalu ndipu wangumufumba kuti: “Kumbi utiviziŵa vo uŵerenga?” Iyu wangumuka kuti: “Ndingaziŵa wuli kwambula kuti munthu munyaki wandikonkhoske?”—Machi. 8:26-31.

¹⁵ Nduna ya ku Ifiyopiya yingupempha Filipu kuti wakweri mugaleta. Ŵanaŵaniyani vinthu vakukondweska vo ŵanthu yaŵa angukambiskana! Kwa nyengu yitali ŵanthu aziŵanga cha kuti mazu ngakuti “mbereri” ndipuso ngakuti “mteŵeti,” ngo nge mu uchimi waku Yesaya ngamiyanga yani. (Yesa. 53:1-12) Kweni achiyende limoza, Filipu wangukonkhoske nduna ya ku Ifiyopiya kuti uchimi uwu ukufiskika paku Yesu Khristu. Mwakuyanana ndi ŵanthu wo angubatizika pa Pentekositi wa mu 33 C.E., nduna ya ku Ifiyopiya yeniyi yo yingung’anamukiya kali ku Chiyuda, yinguwamu liŵi vakwenere kuchita. Yingukambiya Filipu kuti: “Awona maji yanga! Ntchinthu wuli cho chitinditondekesa kubatizika?” Nyengu yeniyo Filipu wangubatiza nduna ya ku Ifiyopiya! c (Wonani bokosi lakuti, “ Wangubatizika ‘Mumaji Nganandi.’”) Pavuli paki, mzimu waku Yehova ungulongozga Filipu kuti waluti ku Ashidodi ko wanguchilutirizga kupharazga uthenga wamampha.—Machi. 8:32-40.

16, 17. Kumbi angelu agwira nasi wuli ntchitu yakupharazga mazuŵa nganu?

¹⁶ Akhristu mazuŵa nganu nawu ŵe ndi mwaŵi wakugwiraku ntchitu yakupharazga nge mo Filipu wanguchitiya. Kanandi yiwu apharazga uthenga wa Ufumu mwamwaŵi, mwakuyeruzgiyapu asani ŵe pa ulendu. Vo vichitika nyengu zinandi pa maupharazgi ngenanga, vilongore limu kuti munthu yo titimupharazgiya takumana waka nayu mwangozi cha. Ivi vakuziziswa cha chifukwa Bayibolu likamba kuti angelu alongozga pa ntchitu yakupharazga  kuti uthenga ufikiyi “mtundu wewosi, fuku lelosi, lilimi lelosi ndipuso ku ŵanthu wosi.” (Chivu. 14:6) Yesu wangukambiya limu kuti angelu azamulongozga pa ntchitu yeniyi. Mu ntharika yaki ya tirigu ndi duru, Yesu wangukamba kuti mu nyengu yakuvuna pamwenga kuti umaliru wa nyengu yinu, wo azamugwira ntchitu yakuvuna “mbangelu.” Iyu wangukamba so kuti angelu ŵenaŵa “azamutuzgamu vakuguŵiska vosi kweniso ŵanthu wo aleka kuvwiya marangu mu Ufumu waki.” (Mate. 13:37-41) Iyu wangulongo so kuti pa nyengu yeniyi, angelu azamuwunganisa ŵanthu wo amulamuliya mu Ufumu wakuchanya ndipu pavuli paki azamuwunganisa so “mzinda ukulu” wa “mbereri zinyaki” wo Yehova wakhumba so kuti uje mugulu laki.—Chivu. 7:9; Yoha. 6:44, 65; 10:16.

¹⁷ Ukaboni wakuti venivi vichitika nadi uwoneka chifukwa ŵanthu anyaki wo titiŵapharazgiya akamba kuti apempheranga kuti Chiuta waŵawovyi. Ŵanaŵaniyani vo vinguchitikiya apharazgi ŵaŵi wo anguluta kuchipharazga ndi kamwana. Ŵati apharazga chigaŵa cha mlenji akhumbanga kuwe, kweni kamwana kangukhumbisiska kuluta panyumba yinyaki. Iku kanguluta kija ndi kuchiwode panyumba yinyaki! Pavuli paki, munyumba mo mungutuwa msungwana ndipu Akaboni ŵaŵi arara anguluta kuchikambiskana nayu. Yiwu anguzizwa ukongwa msungwana yo wachiŵakambiya kuti wamaliza waka kupemphera kuti mphanyi munthu munyaki wanguza kuti wazimuwovyi kuvwisa Bayibolu. Nyengu yeniyo iyu wanguzomera kwamba kusambira Bayibolu!

18. Ntchifukwa wuli tikhumbika cha kuwudelera uteŵeti widu?

¹⁸ Nge Mkhristu, namwi mwe ndi mwaŵi wakugwiriya ntchitu limoza ndi angelu mazuŵa nganu po ntchitu yakupharazga yiluta panthazi ukongwa. Mungawudeleranga cha mwaŵi wenuwu. Asani muchitengi phamphu pakugwira ntchitu yeniyi, mukondwengi ukongwa po mulutirizga kupharazga “uthenga wamampha wakukwaskana ndi Yesu.”—Machi. 8:35.