MUTU 11
“Angulutirizga Kukondwa Ukongwa Ndipuso Kuzazika ndi Mzimu Wakupaturika”
Mo Paulo wachitiyanga vinthu ndi ŵanthu akususka wo akananga kuvwisiya uthenga kweniso vo nasi tingasambirapu
Nkhani iyi yatuliya pa Machitidu 13:1-52
1, 2. Ntchifukwa wuli ulendu wo Baranaba ndi Saulo anozgekiyanga wenga wapade ukongwa, nanga ntchitu yawu yinguwovya wuli kuti lemba la Machitidu 1:8 lifiskiki?
ZUŴA linyaki mpingu waku Antiyoke ungukondwa ukongwa. Ivi venga viyo, chifukwa pa achimi kweniso asambizi wosi wo ŵenga mumpingu uwu, mzimu wakupaturika ungusankha Baranaba ndi Saulo kuti akapharazgi uthenga wamampha kuvigaŵa vakutali. a (Machi. 13:1, 2) Mbuneneska nadi kuti pa nyengu iyi ndipu anthulumi anyaki akwenere atumikapu kali kuvigaŵa vinyaki. Kweni amishonale ŵenaŵa alutanga kuvigaŵa vo Chikhristu chingujalikiskika kali. (Machi. 8:14; 11:22) Kweni yapa sonu Baranaba, Saulo limoza ndi Yohane Mariko yo angumuto kuti wakaŵateŵetiyengi, anozgekanga kuti aluti kuvigaŵa vo ŵanthu anandi ŵenga ŵechendavwepu uthenga wamampha.
2 Vyaka pafufupi 14 venivi vechendachitiki, Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti: “Mwazamuja akaboni ŵangu mu Yerusalemu, mu Yudeya mosi ndi mu Samariya mpaka kuvigaŵa vakutali ukongwa va charu chapasi.” (Machi. 1:8) Kusankhika kwaku Baranaba ndi Saulo kunguwovya kuti uchimi waku Yesu wenuwu ufiskiki! b
“Ndipatuliyeni . . . Kuti Agwiri Ntchitu” (Machitidu 13:1-12)
3. Ntchifukwa wuli maulendu ngatalingatali ngenga ngakusuzga mu nyengu ya akutumika?
3 Mazuŵa nganu ŵanthu atenda ulendu utali ukongwa kwa ola limoza pamwenga ngaŵi chifukwa chakuti kwe magalimotu kweniso ndegi. Kweni ndimu venge cha mu nyengu ya akutumika. Pa nyengu yeniyo, kanandi ŵanthu ayendanga pasi ndipu ajumphanga mumisewu yiheni. Panyaki ayendanga waka mtunda wa makilomita 30 pa zuŵa, ndipu ulendu waki waŵanga wakuvukisa ukongwa! c Ndichu chifukwa chaki chinanga kuti Baranaba ndi Saulo akhumbisiskanga kwamba uteŵeti wawu, kweni anguziŵa kuti akhumbikanga kuchita phamphu kweniso kujipereka ukongwa kuti awufiski.—Mate. 16:24.
4. (a) Ntchinthu wuli cho chinguwovya mpingu kusankha Baranaba ndi Saulo, nanga Akhristu anyawu anguchita wuli? (b) Kumbi tingaŵawovya wuli ŵanthu wo apaskika mauteŵeti?
4 Kweni ntchifukwa wuli mzimu wakupaturika ungukambiya mpingu kuti upatuwi Baranaba ndi Saulo “kuti agwiri ntchitu”? (Machi. 13:2) Bayibolu likamba cha. Kweni cho tiziŵa ntchakuti mzimu wakupaturika ndiwu ungulongozga ntchitu yakusankha anthulumi ŵenaŵa. Viwoneka kuti achimi kweniso asambizi wo ŵenga mumpingu wa ku Antiyoke, angususkana nayu cha fundu yeniyi. Mumalu mwaki, yiwu angukondwa ndi kusankhika kwa ŵanthu ŵenaŵa. Ŵanaŵaniyani mo Baranaba ndi Saulo anguvwiya kuwona kuti abali ŵawu anguŵachitiya sanji cha kweni ‘anguŵapemphere, kufunga ndipuso anguŵika manja ngawu paku yiwu ndi kuŵakambiya kuti akengi.’ (Machi. 13:3) Nasi tikhumbika kuwovya ŵanthu wo apaskika uteŵeti unyaki mumpingu kusazgapu so wo asankhika kuti aje akuwonere. Mumalu mwakuŵachitiya sanji, “muŵatumbikengi ndi kuŵayanja ukongwa chifukwa cha ntchitu yawu.”—1 Ate. 5:13.
5. Konkhoskani mo ntchitu yakupharazga yingwende pachirwa cha Kupuro.
5 Ŵati afika ku Selukiya, dowoku lo lenga pafupi ndi Antiyoke, Baranaba ndi Saulo angukwera sitima ndi kwamba ulendu wa makilomita pafufupi 200 wakuluta kuchirwa cha Kupuro. d Kwawu kwaku Baranaba kwenga ku Kupuro, ndipu watenere kuti wangukondwa ukongwa kuti wakuŵapharazgiya uthenga wamampha ŵanthu akwaki. Ŵati afika waka ku Salami, tawuni yo yenga kuvuma kwa chirwa chenichi “angwamba kupharazga mazu ngaku Chiuta mumasinagogi nga Ayuda.” e (Machi. 13:5) Baranaba ndi Saulo angwenda pachirwa chosi cha Kupuro, ndipu atenere kuti angupharazga mumatawuni ngakulungakulu ngo ajumphangamu nthowa. Mwakukoliyana ndi nthowa yo angwenda, amishonale yaŵa atenere kuti angwenda mtunda wa makilomita pafufupi 220!
6, 7. (a) Kumbi Sejiyo Paulosi wenga yani, nanga ntchifukwa wuli Barayesu wapenjanga kumutondekesa kuvwiya uthenga wamampha? (b) Kumbi Saulo wangumutondekesa wuli Barayesu kususka uthenga wamampha?
6 Mu nyengu ya akutumika, ŵanthu anandi ku Kupuro ŵenga mu visopa vaboza. Tiziŵa venivi chifukwa cha vo vinguchitika Baranaba ndi Saulo ŵati afika ku Pafo, kuzambwi kwa chirwa cha Kupuro. Kwenuku, angukumana ndi “Barayesu, yo wenga wamasalamusi kweniso mchimi waboza.” Ndipu “iyu wenga limoza ndi Sejiyo Paulosi yo wenga nduna kweniso munthu wazeru.” f Mu nyengu ya akutumika, Aroma anandi wo ŵenga akutchuka kweniso ‘azeru,’ nge Sejiyo Paulosi, kanandi afumbanga zeru ku ŵanthu amasalamusi ndipuso akusanda nyenyezi. Kweni Sejiyo Paulosi wangukondwa ukongwa kuvwa uthenga wa Ufumu ndipu “wakhumbisiskanga kuvwa mazu ngaku Chiuta.” Venivi vingumukondwesa cha Barayesu, yo waziŵikanga so kuti Elimasi. Zina lenili lakoliyananga ndi ntchitu yaki ndipu ling’anamuwa kuti “Wamasalamusi.”—Machi. 13:6-8.
7 Barayesu wasuskanga uthenga wa Ufumu. Iyu wawonanga kuti wangavikiliya udindu waki nge wakupereka ulongozgi kwaku Sejiyo Paulosi asani wangachitiska kuti nduna yeniyi “yileki kuja ndi chivwanu.” (Machi. 13:8) Kweni Saulo wanguzomereza cha kuti munthu wamasenga mwenuyu wamutondekesi Sejiyo Paulosi kulonde uthenga wamampha. Kumbi iyu wanguchitanji? Bayibolu likamba kuti: “Saulo yo wadanika so kuti Paulo, wati wazazika ndi mzimu wakupaturika, wangumulereseska [Barayesu] ndipu wangukamba kuti: ‘Yiwi wamunthu wakuzazika ndi uryarya wamtundu wewosi kweniso vinthu viheni vosi, ndiwi mwana waku Dyaboli kweniso murwani wa chinthu chechosi chaurunji, ntchifukwa wuli utimbanyizga nthowa zakunyoloka zaku Yehova? Awona! Janja laku Yehova le paku yiwi. Ukweru wa lumwi uwuwonengi cha kwa kanyengu.’ Nyengu yeniyo, nyankhuŵinda wakuti ga kweniso mdima vingumuwiya ndipu wangupapasapapasa kuti wasaniyi munthu wakuti wamukoku pajanja kuti wamulongozgi.” g Sonu kumbi ntchitu wuli cho chinguchitika? “Nduna yati yawona vo vinguchitika, yingugomezga chifukwa yinguzizwa ukongwa ndi vo yasambiranga vakukwaskana ndi Yehova.”—Machi. 13:9-12.
Nge Paulo, nasi tivikiliya uneneska mwachiganga asani tisuskika
8. Kumbi tingamuyezga wuli Paulo pa nkhani ya kupharazga mwachiganga?
8 Paulo wangumuwopa cha Barayesu. Nasi tingaŵawopanga cha ŵanthu akususka wo akhumba kugongowesa ŵanthu wo akhumba kuziŵa vinandi. Kweni mazu ngidu “ngaŵengi ngakunoza nyengu zosi, nge kuti [tadaku] mche.” (Ako. 4:6) Chinanga kuti veviyo, tingatondekanga cha kuwovya ŵanthu wo akhumba kuziŵa vinandi chifukwa chakopa viwawa. Kweniso tingawopanga cha kuvumbuwa visambizu vaboza va visopa vo ‘vitimbanyizga nthowa zakunyoloka zaku Yehova’ nge mo Barayesu wachitiyanga. (Machi. 13:10) Nge Paulo, tikhumbika kupharazga uneneska mwachiganga ndi kuwovya ŵanthu a mtima wamampha. Chinanga kuti Chiuta wangatiwovya mwakuziziswa cha nge mo venge ndi Paulo, kweni tingakayikanga cha kuti Yehova wangawovya ŵanthu a mtima wamampha kuti asambiri uneneska mwakugwiriskiya ntchitu mzimu waki.—Yoha. 6:44.
“Mazu . . . Ngakuchiska” (Machitidu 13:13-43)
9. Ntchifukwa wuli tingakamba kuti Paulo ndi Baranaba ntchakuwoniyapu chamampha ku ŵanthu wo alongozga mumpingu mazuŵa nganu?
9 Viwoneka kuti vinthu vingusintha ŵanthu yaŵa ŵati atuwaku ku Pafo ndi kwenda ulendu wa panyanja wa makilomita pafufupi 250 kuluta ku Pega. Tawuni ya Pega yenga mumphepeti mwa nyanja ku Asia Minor. Pakukamba za ŵanthu ŵenaŵa, pa Machitidu 13:13 pakamba kuti, “Paulo ndi anyaki.” Mazu yanga ngalongo kuti kutuwa pa nyengu iyi Paulo ndiyu wangwamba kulongozga vakuchitika pagulu ili. Kweni palivi po palongo kuti Baranaba wangumuchitiya sanji Paulo. Mumalu mwaki, ŵanthu ŵaŵi ŵenaŵa angulutirizga kugwiriya ntchitu limoza kuti khumbu laku Chiuta lifiskiki. Paulo ndi Baranaba ntchakuwoniyapu chamampha ku ŵanthu wo alongozga mumpingu mazuŵa nganu. Mumalu mwakuchita maphara, Akhristu akumbuka mazu ngaku Yesu ngakuti: “Mosi mwe abali. Weyosi yo watijikuzga wayuyulikengi, ndipu weyosi yo watijiyuyuwa, wakwezekengi.”—Mate. 23:8, 12.
10. Konkhoskani ulendu wakutuwa ku Pega kuluta ku Antiyoke wa ku Pisidiya.
10 Ŵati afika ku Pega, Yohane Mariko wanguŵaleka Paulo ndi Baranaba ndipu wanguwere ku Yerusalemu. Kweni Bayibolu likambapu cha chifukwa cho wanguŵaleke. Paulo ndi Baranaba angulutirizga ulendu wawu kutuwa ku Pega ndipu angufika ku Antiyoke wa ku Pisidiya, tawuni yo yenga muchigaŵa cha Galatiya. Uwu wenga ulendu wakuvukisa ukongwa chifukwa tawuni iyi yenga paphiri litali la mamita pafufupi 1,100. Misewu yinandi yakuluta kwenuku yenga yiheni kweniso yakofya chifukwa mwayanjanga kuja vigeŵenga. Kusazgiyapu so pa masuzgu ngenanga, viwoneka kuti Paulo watamanga pa nyengu iyi. h
11, 12. Kumbi Paulo wanguchita wuli kuti wakopi ŵanthu wo amuvwisiyanga musinagogi ku Antiyoke wa ku Pisidiya?
11 Ku Antiyoke wa ku Pisidiya, Paulo ndi Baranaba angusere musinagogi pa zuŵa la Sabata. Bayibolu likamba kuti: “Sonu Dangu kweniso vo achimi akulemba vati vaŵerengeka pa masu pa ŵanthu wosi, alongozgi a sinagogi anguŵatumiziya uthenga kuti: ‘Mwaŵanthu, abali, asani mwe ndi mazu ngengosi ngakuchiska ŵanthu yaŵa, ngakambeni.’” (Machi. 13:15) Paulo wangusoka ndipu wangwamba kulongoro.
12 Paulo wangwamba ndi mazu ngakuti: “Mwaŵanthu, Ayisirayeli kweniso mwanyaki mosi yimwi mutopa Chiuta.” (Machi. 13:16) Ivi vilongo kuti pa gulu ili penga Ayuda ndipuso ŵanthu amitundu yinyaki wo angung’anamukiya ku Chiyuda. Kumbi Paulo wanguchita wuli kuti wakopi ŵanthu ŵenaŵa wo awuziŵanga cha udindu waku Yesu pakufiska khumbu laku Chiuta? Chakwamba, iyu wangukonkhoska mbiri ya mtundu wa Ayuda. Paulo wangukonkhoska kuti Yehova “wangukweza ŵanthu yaŵa pa nyengu yo ajanga nge alendu mucharu cha Ijipiti.” Wangukonkhoska so kuti Chiuta “wanguzizipizga vo ŵanthu yaŵa achitanga muchipululu” kwa vyaka pafufupi 40. Paulo wangukonkhoska so mo Ayisirayeli angulonde Charu Chakulayizgika ndipuso kuti Yehova “wanguŵapaska charu cho kuti chije chihara” chawu. (Machi. 13:17-19) Ŵanthu anyaki akamba kuti Paulo wachikonkhoska venivi, wanguko mazu mu Malemba ngo nganguŵerengeka mwakukweza musinagogi pa zuŵa lenili. Asani ndiviyo nadi, mbwenu ivi visimikiziya kuti Paulo ntchakuwoniyapu chamampha chifukwa waziŵanga vo wangachita kuti waje “vinthu vosi ku ŵanthu amitundu yosi.”—1 Akori. 9:22.
13. Kumbi tingachita wuli kuti tiŵafikengi pamtima ŵanthu wo titiŵapharazgiya?
13 Nasi tikhumbika kuyesesa kuti tiŵafikengi pamtima ŵanthu wo titiŵapharazgiya. Mwakuyeruzgiyapu, kuziŵa chisopa cho munthu yo walimu kungatiwovya kusankha nkhani yo yingamufika pamtima. Kweniso tingagwiriskiya ntchitu Malemba ngo watingaziŵa umampha. Chinthu chinyaki so cho chingawovya, nkhumupempha munthu kuti waŵerengi yija mu Bayibolu laki. Tikhumbika kuyesesa kusaniya nthowa zo zingatiwovya kuŵafika pamtima ŵanthu wo titiŵapharazgiya.
14. (a) Kumbi Paulo wangwamba wuli kukonkhoska vakukwaskana ndi uthenga wamampha wakukwaskana ndi Yesu, nanga wanguŵatcheŵeskanji ŵanthu? (b) Kumbi ŵanthu anguchita wuli ŵati avwa mazu ngaku Paulo?
14 Pavuli paki, Paulo wangukonkhoska vakukwaskana ndi mafumu nga Ayisirayeli ngo ngalamuliyanga wechendazi “mtaski, Yesu,” yo wanguza pavuli paku Yohane Mubatizi. Pakumaliya, iyu wangukonkhoska mo Yesu wangubayikiya kweniso mo wanguyuskikiya. (Machi. 13:20-37) Paulo wangukamba kuti: “Ziŵani kuti titikupharazgiyani uthenga wakugowokereka kwa maubudi kuporote mwa munthu mwenuyu . . . Weyosi yo wagomezga, wajengi wambula mulandu chifukwa cha munthu mwenuyu.” Pavuli paki, wakutumika Paulo wangutcheŵeska ŵanthu wo amuvwisiyanga kuti: “Phweriyani kuti vo vikukambika mu vo achimi akulemba vileki kukuwiyani, vakuti: ‘Akunyoza yimwi, wonani ntchitu yo ndichita mu mazuŵa nginu. Ntchitu yeniyi muyigomezgengi cha chinanga munthu wangachita kukukonkhoskiyani umamphaumampha.’” Vinthu vo ŵanthu yaŵa anguchita ŵati avwa mazu ngaku Paulo, vakukondwesa ukongwa. Bayibolu likamba kuti: “Ŵanthu anguŵaŵeyere kuti aziŵakonkhoske so vinthu vakukwaskana ndi venivi sabata yamawa yaki, pa zuŵa la Sabata.” Kweniso unganu wenuwu wo wachitikiyanga musinagogi wati wamala, “Ayuda anandi kweniso ŵanthu amitundu yinyaki wo angung’anamukiya ku Chiyuda, ŵeniwo asopanga Chiuta, angulondo Paulo ndi Baranaba.”—Machi. 13:38-43.
“Ting’anamukiya ku Ŵanthu Amitundu Yinyaki” (Machitidu 13:44-52)
15. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitika pa zuŵa la Sabata Paulo wachikambiskana ndi ŵanthu?
15 Zuŵa la Sabata lati lafika, “pafufupi ŵanthu wosi a mutawuni yo,” anguwungana kuti avwisiyi Paulo. Venivi vinguŵakondwesa cha Ayuda anyaki ndipu “angwamba kususka mwakunyoza vo Paulo wakambanga.” Sonu iyu ndi Baranaba anguŵakambiya mwachiganga kuti: “Venga vakwenere kuti mazu ngaku Chiuta ngayambi dankha kukambika kwaku yimwi. Kweni pakuti mutingakana kweniso mutijiyeruzga kuti mwe ambula kwenere kulonde umoyu wamuyaya, awonani! ting’anamukiya ku ŵanthu amitundu yinyaki. Pakuti Yehova wakutilamula mwakukamba mazu yanga: ‘Ndakusankhani kuti muje ukweru wa ŵanthu amitundu yinyaki, kuti muje utaski mpaka kuvigoti va charu chapasi.’”—Machi. 13:44-47; Yesa. 49:6.
“Anguchitiska kuti Paulo ndi Baranaba atombozgeki ukongwa . . . Ndipu akusambira angulutirizga kukondwa ukongwa ndipuso kuzazika ndi mzimu wakupaturika.”—Machitidu 13:50-52
16. Kumbi Ayuda anguchitanji ndi mazu nganthazi ngo amishonale angukamba, nanga Paulo ndi Baranaba anguchita wuli ŵati ayamba kutombozgeka?
16 Ŵanthu amitundu yinyaki wo avwisiyanga angukondwa ukongwa ndipu “wosi wo ŵenga ndi maŵanaŵanu ngamampha ngakuŵawovya kuti azisaniyi umoyu wamuyaya, angugomezga.” (Machi. 13:48) Pechendajumphi nyengu, mazu ngaku Yehova ngangusapaliya mucharu chosi. Kweni Ayuda angukana kulonde uthenga wamampha. Sonu amishonale yaŵa angukambiya Ayuda kuti ŵenga akwenere kulangika ndi Chiuta chifukwa yiwu ndiwu ŵenga ndi mwaŵi wakwamba kuvwa mazu ngaku Chiuta kweni angusankha kukana Mesiya. Ayuda angukhuŵizga anthukazi akutchuka kweniso anthulumi akuzirwa a mutawuni yo, “ndipu anguchitiska kuti Paulo ndi Baranaba atombozgeki ukongwa ndi kuŵadikisa mucharu chawu.” Kumbi Paulo ndi Baranaba anguchita wuli? “Yiwu anguphata fuvu kumaphazi ngawu chifukwa cha ŵanthu wo ndipu anguluta ku Ikoniyo.” Kumbi venivi ving’anamuwa kuti Chikhristu chingumaliya limu ku Antiyoke wa ku Pisidiya? Awa! Akusambira wo angujaliya kwenuku “angulutirizga kukondwa ukongwa ndipuso kuzazika ndi mzimu wakupaturika.”—Machi. 13:50-52.
17-19. Kumbi tingamuyezga wuli Paulo ndi Baranaba, nanga venivi vingatiwovya wuli kuti tikondwengi?
17 Vo ateŵeti akugomezgeka yaŵa anguchita ŵati ayamba kutombozgeka vititisambiza fundu yakukhumbika ukongwa. Tingalekanga cha kupharazga uthenga wamampha chinanga ŵanthu akutchuka a mucharu ichi angatikaniza. Kumbukani kuti ŵanthu a ku Antiyoke ŵati akana kuvwisiya uthenga wamampha, Paulo ndi Baranaba “anguphata fuvu kumaphazi ngawu.” Ivi ving’anamuwa kuti yiwu angukwiya cha kweni valongonga kuti aŵengevi mulandu pa vo vichitikiyengi ŵanthu wo. Amishonale yaŵa anguziŵa kuti angaŵachichizga cha ŵanthu kuti avwisiyi uthenga wamampha. Kweni yiwu pakuŵija akhumbikanga kusankha kulutirizga kupharazga pamwenga kugongowa ndi kuleka. Yiwu angusankha kulutirizga, ndichu chifukwa chaki anguluta ku Ikoniyo!
18 Kumbi akusambira wo anguja ku Antiyoke anguchitanji? Mbuneneska kuti vinthu venga umampha cha muchigaŵa chawu ndipu ŵanthu avwisiyanga cha uthenga wamampha. Kweni kumbi venivi vinguchitiska kuti aleki kukondwa? Awa, chifukwa Yesu wangukamba kuti: “Mbakukondwa wo atuvwa mazu ngaku Chiuta ndi kungasunga!” (Luka 11:28) Venivi ndivu akusambira a ku Antiyoke wa ku Pisidiya anguchita.
19 Nge Paulo ndi Baranaba, nasi nyengu zosi tikumbukengi kuti udindu widu nkhupharazga uthenga wamampha. Munthu yo titimupharazgiya ndiyu wangasankha kuzomera pamwenga kukana uthenga wo tipharazga. Asani ŵanthu wo titiŵapharazgiya achitapu kanthu cha, tingachita nge mo anguchitiya akusambira a mu nyengu ya akutumika. Asani tikondwa ndi uneneska ndipuso tizomereza kulongozgeka ndi mzimu wakupaturika, nasi tilutirizgengi kukondwa ukongwa chinanga tingakumana ndi masuzgu wuli.—Aga. 5:18, 22.
a Wonani bokosi lakuti, “ Baranaba—‘Mwana Wakupembuzga,’” papeji 98.
b Kufika yapa mipingu ndipu yayamba kali kusanirika kuvigaŵa vinyaki vakutali nge kutawuni ya Antiyoke wa ku Siriya, yo yenga pamtunda wa makilomita pafufupi 550 kumpotu kwa Yerusalemu.
c Wonani bokosi lakuti, “ Ulendu Wapasi,” papeji 99.
d Mu nyengu ya akutumika, sitima yayendanga mtunda wa makilomita pafufupi 150 pa zuŵa asani mphepu yiputa umampha panyanja. Kweni asani nyanja yeumampha cha, sitima yayendanga nyengu yitali.
e Wonani bokosi lakuti, “ Mumasinagogi nga Ayuda,” papeji 101.
f Chirwa cha Kupuro chenga pasi pa boma la Aroma. Nduna ndiyu yapaskikanga mazaza ngakulamuliya vinthu vosi pachirwa chenichi.
g Kutuliya penapa, Saulo watamba kudanika kuti Paulo. Anyaki awona kuti iyu wangwamba kudanika zina la Chiroma lenili kuti watumbiki Sejiyo Paulosi. Kweni Paulo wangulutirizga mbwenu kudanika zina lenili wati watuwaku ku Kupuro. Ivi vilongo kuti kutuliya pa nyengu yeniyi, Paulo yo wenga “wakutumika ku ŵanthu amitundu yinyaki,” wangusankha kuti wayambi kuziŵika ndi zina laki la Chiroma lo wenga nalu kali kutuwa pa unamana waki. Panyaki iyu wangusankha venivi chifukwa zina laki la Chigiriki lakuti Saulo, mu Chiheberi lang’anamuwanga vinthu viheni.—Aro. 11:13.
