1-3. (a) Kumbi pangubuka nkhani wuli yo yatingi yichitisengi kuti ŵanthu agaŵikani mumpingu wakwambiriya? (b) Kumbi kusambira nkhani iyi, ya mubuku la Machitidu kungatiwovya wuli?

 PAULO ndi Baranaba angukondwa ukongwa ŵati afika ŵaka ku Antiyoke wa ku Siriya pa ulendu wawu wakwamba wa umishonale. Yiwu angukondwa kuti Yehova “wajuliya khomu ŵanthu amitundu yinyaki kuti nawu aje ndi chivwanu.” (Machi. 14:26, 27) Chakukondwesa ukongwa ntchakuti uthenga wamampha wapharazgikanga mu Antiyoke mosi “ndipu ŵanthu anandi” amitundu yinyaki asazgikiyangaku mumpingu.—Machi. 11:20-26.

² Pati pajumpha kanyengu kamanavi, nkhani yakukondwesa yeniyi yakuti ŵanthu asazgikiyangaku mumpingu yingufika ku Yudeya. Mumalu mwakuti ŵanthu wosi akondwi, nkhani yeniyi yinguchitiska so kuti nkhani yakudumulika yo yengapu kali yisuzgi so ukongwa. Kumbi pakhumbikanga kuja ubali wuli pakati pa Ayuda ndi ŵanthu amitundu yinyaki, nanga ŵanthu amitundu yinyaki ŵenaŵa akhumbikanga kuliwona wuli Dangu laku Mozesi? Nkhani iyi yingwambisa mphindanu yikulu yo yatingi yichitiskengi kuti ŵanthu agaŵikani mumpingu. Kumbi atingi ayimalisengi wuli nkhani yeniyi?

³ Tichikambiskana nkhani yeniyi ya mubuku la Machitidu tisambirengi fundu zinandi zakukhumbika. Fundu zenizi zitiwovyengi kuti tichitengi vinthu mwazeru asani ŵanthu anyaki ayambisa nkhani yo yingachitiska kuti tileki kukoliyana mumpingu.

4. Kumbi ndi maŵanaŵanu ngaheni nanga ngo Akhristu anyaki ŵenga nangu, nanga tingajifumba fumbu nili?

⁴ Luka wangulemba kuti: “Sonu ŵanthu anyaki akutuliya ku Yudeya [wo anguza ku Antiyoke], angwamba kusambiza abali kuti: ‘Kwambula kuti mwadumulika mwakukoliyana ndi dangu laku Mozesi, mungataskika cha.’” (Machi. 15:1) Bayibolu likambapu cha asani “ŵanthu” ŵenaŵa angujapu Afarisi ŵechendaje Akhristu. Kweni viwoneka kuti ŵanthu yaŵa aŵanaŵananga nge Afarisi wo ŵenga Ayuda akugaruka wo angangamiyanga ukongwa marangu. Kweniso viwoneka kuti akambanga boza kuti akutumika ndipuso ŵara ku Yerusalemu ndiwu aŵatuma. (Machi. 15:23, 24) Kweni ntchifukwa wuli Ayuda angangamiyanga nkhani yakudumulika, chinanga kuti ndipu pajumpha vyaka pafufupi 13 kutuliya po  wakutumika Peturo wangulongozgeke ndi Chiuta, kuti walonde ŵanthu ambula kudumulika amitundu yinyaki mumpingu? a​—Machi. 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Ntchifukwa wuli Ayuda anyaki angangamiyanga nkhani yakudumulika? (b) Kumbi phanganu la kudumulika lenga chigaŵa cha phanganu laku Abrahamu? Konkhoskani. (Wonani mazu ngamumphata.)

⁵ Patenere kuti penga vifukwa vinandi vo achitiyanga viyo. Chifukwa chakwamba ntchakuti Yehova ndiyu wangusankha kuti anthulumi wosi adumulikengi ndipu chenichi chenga chisimikizu chakuti ŵenayu pa ubwezi wapade. Nkhani ya kudumulika yikwamba kali ukongwa phanganu la Dangu lechendajalikiskiki ndipu Abrahamu ndiyu wangwamba kudumulika limoza ndi a munyumba yaki. Pavuli paki, kudumulika kunguzija chigaŵa cha phanganu la Dangu lenili. b (Levi. 12:2, 3) Mu Dangu laku Mozesi, chinanga mbalendu nawu akhumbikanga kudumulika kuti aje ndi mwaŵi wakuchita vinthu vinyaki vapade, nge kuryaku chakurya cha paphwandu la Pasika. (Eki. 12:43, 44, 48, 49) Mwaviyo, Ayuda awonanga kuti munthulumi weyosi wambula kudumulika ngwakufipiskika ndipuso ngwambula kwenere.​—Yesa. 52:1.

⁶ Mwaviyo, Ayuda anyaki akhumbikanga kuja ndi chivwanu kweniso kujiyuyuwa kuti azomerezi chisambizu chasonu chauneneska chenichi. Phanganu lifya lingusere mumalu mwa Phanganu la Dangu ndipu kuwiya mu banja la Chiyuda pakukwija ndiku kwachitiskanga kuti munthu waje ndi mwaŵi wakuja mugulu la ŵanthu aku Chiuta cha. Kweniso mwakuyanana ndi Akhristu a ku Yudeya, Ayuda wo ŵenga Akhristu wo ajanga kuvigaŵa vakupambanapambana, nawu akhumbikanga chiganga kuti agomezgengi Khristu kweniso kuzomereza kuti ŵanthu wo ŵenga ambula kudumulika nawu angaja Akhristu anyawu.—Yere. 31:31-33; Luka 22:20.

7. Kumbi ndi fundu zauneneska nizi zo “ŵanthu wo angutuliya ku Yudeya” angutondeka kuzivwisa?

⁷ Mbuneneska kuti fundu zaku Chiuta zikusintha cha. Ukaboni wa venivi ngwakuti fundu zo ze mu phanganu lifya ndizu zisanirika so mu Dangu laku Mozesi. (Mate. 22:36-40) Pa nkhani yakukwaskana ndi kudumulika, Paulo wangulemba kuti: “Kweni Myuda chayiyu ndi yo ndi Myuda mukati ndipuso yo wakudumulika mumtima, mwakugwiriskiya ntchitu marangu ngakulembeka cha, kweni mwa mzimu.” (Aro. 2:29; Doto. 10:16) “Ŵanthu anyaki” wo angutuliya ku Yudeya azivwisanga cha fundu zauneneska zenizi ndipu angangamiyanga kuti Chiuta wakumalisa cha dangu la kudumulika. Kumbi atingi avwiyengi fundu zauneneska zenizi?

8. Ntchifukwa wuli nkhani ya kudumulika yinguluta ku wupu wakulongozga ku Yerusalemu?

⁸ Luka wangulutirizga kukamba kuti: “Paulo ndi Baranaba angulimbanapu  nawu kwa kanyengu ndipuso angususkana nawu ukongwa [ŵanthu “akutuliya ku Yudeya”], mwakuti pangunozgeka kuti Paulo ndi Baranaba kweniso abali anyaki aluti kwa akutumika ndi ŵara ku Yerusalemu kuti akakambiskani nkhani yeniyi.” c (Machi. 15:2) Fundu yakuti “angulimbanapu . . . ndipuso angususkana,” yilongo kuti magulu ngosi ngaŵi yanga ngakambanga mwanthazi ndipuso mwakusimikiza chifukwa ngawonanga kuti vo ngakambanga venga vauneneska. Mwaviyo, mpingu wa ku Antiyoke ungutondeka kumalisa nkhani iyi. Kuti mpingu ulutirizgi kuja mwachimangu kweniso mwakukoliyana, ŵara angusankha kuti nkhani iyi yiluti kwa “akutumika ndi ŵara ku Yerusalemu,” wo ŵenga “wupu wakulongozga” pa nyengu yo. Kumbi tingasambiranji pa vo ŵara anguchita ku Antiyoke?

9, 10. Kumbi tingasambiranji pa vo abali a ku Antiyoke kweniso vo Paulo ndi Baranaba anguchita?

⁹ Fundu yakwamba yo tisambirapu njakuti tikhumbika kugomezga gulu laku Chiuta. Ŵanaŵaniyani fundu iyi: Abali a ku Antiyoke aziŵanga kuti abali wosi wo ŵenga mu wupu wakulongozga ŵenga Ayuda. Kweni abali yaŵa akayikanga cha chinanga nkhamanavi kuti wupu wenuwu wamumalisa nkhani iyi mwakukoliyana ndi Malemba. Ntchifukwa wuli abali a ku Antiyoke awugomezganga viyo wupu wakulongozga? Yiwu aziŵanga kuti Yehova ndiyu walongozgengi nkhani iyi mwakugwiriskiya ntchitu mzimu waki wakupaturika kweniso Yesu Khristu yo ndi Mutu wa mpingu. (Mate. 28:18, 20; Aefe. 1:22, 23) Mazuŵa nganu napu, asani mumpingu mwabuka nkhani zikuluzikulu, tikhumbika kuthemba gulu laku Chiuta kweniso Wupu Wakulongozga nge mo Akhristu a ku Antiyoke anguchitiya.

¹⁰ Tisambirapu so kuti titenere kuja akujiyuyuwa ndipuso akuzikira. Chinanga kuti Paulo ndi Baranaba anguchita kusankhika ndi mzimu wakupaturika kuti aluti ku ŵanthu amitundu yinyaki, kweni anguŵanaŵanapu cha kuti angamalana nayu ŵija nkhani ya kudumulika yo yingubuka ku Antiyoke. (Machi. 13:2, 3) Kweniso Paulo wangulemba fundu yakulongo kuti Chiuta ndiyu walongozganga vinthu kuti nkhani iyi yimali. Iyu wanguti: “Ndingulutaku  chifukwa cha vo vinguvumbulika kwaku ini.” (Aga. 2:2) Mazuŵa nganu ŵara atenere kuchita vinthu mwakujiyuyuwa kweniso mwakuzikira asani abali ndi azichi ayambisa nkhani yo yingachitiska kuti ŵanthu aleki kukoliyana mumpingu. Mumalu mwakugwiriskiya ntchitu maŵanaŵanu ngawu, yiwu akhumbika kuthemba Yehova ndipu atenere kugwiriskiya ntchitu Malemba kweniso ulongozgi wo kapolu wakugomezgeka wapereka.—Afi. 2:2, 3.

11, 12. Ntchifukwa wuli tikhumbika kulindizga Yehova kuti ndiyu watipaski ulongozgi pa nkhani yinyaki?

¹¹ Nyengu zinyaki tikhumbika kulindizga Yehova kuti watiwovyi kuvwisa nkhani yinyaki. Kumbukani kuti abali mu nyengu yaku Paulo angulindizga kwa vyaka 13 kuti Yehova wamalisi nkhani ya kudumulika kwa ŵanthu amitundu yinyaki. Yiwu angulindizga kutuliya mu 36 C.E. po Koneliyasi wangusankhikiya ndi mzimu, mpaka cha m’ma 49 C.E. Ntchifukwa wuli Yehova wanguzomereza kuti nkhani iyi yito nyengu yitali viyo? Panyaki Chiuta wakhumbanga kuti pajumphi nyengu yakukwana kuti Ayuda asinthi maŵanaŵanu ngawu pa nkhani ya kudumulika. Kweniso yapa ndipu pajumpha vyaka 1,900 kutuliya po Yehova wanguchitiya phanganu ndi Abrahamu lakukwaskana ndi kudumulika. Mwaviyo, kumalisa phanganu lenili yenga nkhani yimana cha!—Yoha. 16:12.

¹² Te ndi mwaŵi ukulu chifukwa tisambizika kweniso kuwumbika ndi Ada ŵidu akuchanya wo achita nasi vinthu mwakuzikira kweniso mwalisungu! Vinthu vingatiyende umampha ukongwa asani tizomereza kuti Ada ŵidu ŵenaŵa atisambezengi kweniso kutiwumba. (Yesa. 48:17, 18; 64:8) Mwaviyo, tikhumbika cha kujikuzga ndi kungangamiya maŵanaŵanu ngidu asani gulu lasintha vinthu vinyaki pamwenga asani lasintha mo tavwiyanga fundu yinyaki ya mu malemba. (Waku. 7:8) Asani taziŵa waka kuti tayamba kamtima kakujikuzga, tikhumbika kupemphera mwakutuliya pasi pamtima ndi kuŵanaŵaniya fundu za mu Machitidu chaputala 15. d

13. Kumbi tingamuyezga wuli Yehova pa nkhani yakuzikira mu uteŵeti?

¹³ Tikhumbika kuchita vinthu mwakuzikira asani tisambira Bayibolu ndi ŵanthu wo asuzgika kuleka fundu zaboza zo agomezga, pamwenga wo atumbika ukongwa midawuku yawu yo yikoliyana cha ndi fundu za mu Malemba. Asani tisambira nawu, tikhumbika kulindiza kuti pajumphi nyengu kuti mzimu waku Chiuta uŵawovyi. (1 Akori. 3:6, 7) Kweniso tikhumbika kuyipemphere nkhani yeniyi. Chiuta watiwovyengi pa nyengu yakwenere kuti tichiti vinthu mwazeru.—1 Yoha. 5:14.

14, 15. Kumbi mpingu wa ku Antiyoke ungulongo wuli kuti wamutumbikanga Paulo, Baranaba ndipuso ŵanthu anyaki, nanga ŵanthu yaŵa anguŵachiska wuli Akhristu anyawu?

¹⁴ Luka wangulutirizga kukonkhoska kuti: “Mpingu wati waŵaperekeza panthowa, yiwu angulutiriya ndipu angupitiya ku Fonike ndi ku Samariya. Yiwu akonkhoskanga mo ŵanthu amitundu yinyaki angung’anamukiya, ndipu venivi vaŵakondwesanga ukongwa abali wosi.” (Machi. 15:3) Fundu yakuti mpingu unguperekeza Paulo, Baranaba ndipuso ŵanthu anyaki, yilongo kuti mpingu waŵayanjanga, waŵatumbikanga ukongwa kweniso wakhumbanga kuti Chiuta  waŵalongozgi. Yapa napu mpingu wa ku Antiyoke ukutilongo chakuwoniyapu chamampha. Kumbi yimwi mutiŵatumbika abali ndi azichi, “ukongwa [ŵara] ŵeniwo achita phamphu kulongoro ndi kusambiza”?​—1 Timo. 5:17.

¹⁵ Ŵe pa ulendu wenuwu, yiwu angupitiya ku Fonike ndi ku Samariya kuti akachiski Akhristu ndipu ‘anguŵakonkhoske’ vinthu vinandi vakuchiska vakukwaskana ndi mo ntchitu yakupharazga yayendiyanga pakati pa ŵanthu amitundu yinyaki. Kwenuku kutenere kuti kwajanga so Akhristu Achiyuda wo anguthaŵa ku Yerusalemu Stefano wati wabayika. Mazuŵa nganu napu abali ndi azichi, ukongwa wo akumana ndi mayeseru achiskika ukongwa asani atuvwa mo Yehova watumbikiya ntchitu yakusambiza ŵanthu kuti aje akusambira. Kumbi yimwi muyanduwa mwakukwana ndi nkhani zenizi mwakufika pa maunganu nga mpingu ndipuso ngakulungakulu? Kumbi muyesesa kuŵerenga nkhani zo zichitikiya abali ndi azichi kweniso mbiri za umoyu wawu, zo zilembeka mumabuku ngidu ngakuchita kusindikiza pamwenga pa jw.org?

16. Kumbi ndi vinthu wuli vo vilongo kuti nkhani yakukwaskana ndi kudumulika yingukuwa ukongwa?

¹⁶ Ŵati ayenda mtunda wa makilomita pafufupi 550 kuserere chakumwera, abali wo angutumika ndi mpingu wa Antiyoke angufika ku Yerusalemu. Luka wangulemba kuti: “Yiwu ŵati afika ku Yerusalemu, mpingu, akutumika kweniso ŵara anguŵalonde umampha ndipu angukonkhoska vinthu vinandi vo Chiuta wanguchita mwakugwiriskiya ntchitu yiwu.” (Machi. 15:4) Kweni ŵati avwa venivi, “anyaki a mu kagulu kakugaruka ka Afarisi wo sonu anguja akusambira, angusoka mumipandu yawu ndi kukamba kuti: ‘Atenere kudumulika kweniso kuŵalamula kuti asungengi Dangu laku Mozesi.’” (Machi. 15:5) Ivi vilongore limu kuti nkhani yakuti Akhristu amitundu yinyaki akhumbika kudumulika yingukuwa ukongwa ndipu yakhumbikanga nadi kuyimalisa.

17. Kumbi mbayani wo ŵenga mu wupu wakulongozga ku Yerusalemu, nanga ntchifukwa wuli “ŵara” nawu ŵenga so mu wupu wenuwu?

¹⁷ Lemba la Nthanthi 13:10 likamba kuti: “Zeru ze ndi ŵanthu wo apenja ulongozgi.” Mwakukoliyana ndi fundu yakovya yeniyi, “akutumika ndi ŵara anguwungana pamoza kuti akambiskani nkhani [ya kudumulika].” (Machi. 15:6) “Akutumika ndi ŵara” ndiwu amiyanga mpingu wosi Wachikhristu nge mo viliri ndi Wupu Wakulongozga mazuŵa nganu. Ntchifukwa wuli “ŵara” ateŵetiyanga limoza ndi akutumika mu wupu wakulongozga? Kumbukani kuti pa nyengu iyi  wakutumika Yakobe ndipu wabayika, ndipu wakutumika Peturo nayu wangumangikapu ndipu wanguja mujeri nyengu yitaliku. Vingachitika so kuti akutumika anyaki nawu akumananga ndi venivi. Mwaviyo, ŵara ŵenaŵa wo ŵenga akusankhika ndi mzimu ndiwu alutirizganga kugwira ntchitu yakuwonere ndi kulongozga kuti vinthu viyendengi umampha mumpingu.

18, 19. Kumbi ndi mazu nganthazi nanga ngo Peturo wangukamba, nanga nganguŵakumbusanji ŵanthu wo amuvwisiyanga?

¹⁸ Luka wangulutirizga kukamba kuti: “Ŵati asuskana ukongwa, Peturo wangusoka [ndipu wanguti]: ‘Mwaŵanthu, abali, muziŵa umampha kuti mu mazuŵa ngakwamba, Chiuta wangusankha ini pakati pinu kuti kuziya mwaku ini ŵanthu amitundu yinyaki avwi mazu nga uthenga wamampha ndi kugomezga. Ndipu Chiuta yo waziŵa mtima, wangupereka ukaboni mwakuŵapaska mzimu wakupaturika nge mo wakuchitiya ndi isi. Ndipuso Chiuta wakupambanisapu cha isi ndi yiwu, kweni wakutowesa mitima yawu chifukwa cha chivwanu chawu.’” (Machi. 15:7-9) Mwakukoliyana ndi buku linyaki, mazu nga Chigiriki ngakuti “ŵati asuskana” ngo nge pa vesi 7, ngang’anamuwa “kufufuza” kweniso ‘kufumbana mafumbu.’ Yapa viwoneke limu kuti abali ŵenga ndi maŵanaŵanu ngakupambana kweni angukambiskana mwakufwatuka.

¹⁹ Mazu nganthazi ngo Peturo wangukamba ngangukumbusa wosi kuti iyu wengapu pa nyengu yo Koneliyasi limoza ndi ŵanthu a mubanja laki angusankhikiya ndi mzimu wakupaturika mu 36 C.E. Ŵanthu yaŵa ndiwu ŵenga akwamba kusankhika pakati pa ŵanthu ambula kudumulika a mitundu yinyaki. Sonu asani yapa ndipu Yehova waleka kali kupambanisa pakati pa Ayuda ndi ŵanthu amitundu yinyaki, kumbi ŵanthu atingi atuwengi nangu pani mazaza ngakuti achitengi vinthu mwakususkana ndi Yehova? Munthu waja ndi mtima utuŵa asani wagomezga Khristu, mumalu mwakulondo Dangu laku Mozesi.—Aga. 2:16.

20. Kumbi ŵanthu wo angangamiyanga nkhani ya kudumulika ‘amuyesanga wuli Chiuta’?

²⁰ Mwakugwiriskiya ntchitu ukaboni wambula kususkika wa mu Mazu ngaku Chiuta kweniso mzimu wakupaturika, Peturo wangumaliza kuti: “Sonu ntchifukwa wuli mutesa Chiuta mwakunyekezga goli mukhosi mwa akusambira lo apapi ŵidu akali pamwenga isi tikufiskapu cha kulipinga? Kweni te ndi chivwanu chakuti tikutaskika chifukwa cha wezi ukulu wa Ambuya Yesu mwakuyanana ndi yiwu.” (Machi. 15:10, 11) Nge mo Bayibolu linyaki likambiya, ŵanthu wo angangamiyanga nkhani ya kudumulika ayesanga kuzikira kwaku Chiuta pamwenga kuti ‘ayesanga Chiuta.’ Yiwu achichizganga ŵanthu amitundu yinyaki kuti alondongi marangu nga Ayuda penipo yiwu ŵeneku atondekanga kungalondo ndipu venivi vinguchitiska kuti aje akwenere kulonde chilangu cha nyifwa. (Aga. 3:10) Mumalu mwakungangamiya nkhani ya kudumulika, ŵanthu wo avwisiyanga Peturo akhumbikanga kuwonga wezi ukulu waku Chiuta wo wakulongo kuziya mwaku Yesu.

21. Kumbi Baranaba ndi Paulo angukonkhoskanji?

²¹ Viwoneke limu kuti mazu ngo Peturo wangukamba nganguŵafika pamtima akuvwisiya chifukwa “wosi anguja cheti.” Mwaviyo, Baranaba ndi Paulo angwamba kukonkhoska “visimikizu ndi vakuziziswa vinandi vo Chiuta wanguchita pakati pa ŵanthu amitundu yinyaki.” (Machi. 15:12) Sonu nyengu yingukwana yakuti akutumika ndipuso ŵara angawoni umampha maukaboni ngosi pa nkhani ya kudumulika kuti asankhi vinthu mwakukoliyana ndi khumbu laku Chiuta.

22-24. (a) Kumbi Wupu Wakulongozga mazuŵa nganu ulondo wuli chakuwoniyapu cha wupu wakulongozga wa mu nyengu yakali? (b) Kumbi ŵara wosi angalongo wuli kuti atumbika ndondomeku yo Yehova wakujalikiska mugulu laki?

 ²² Mazuŵa nganu napu, asani abali a mu Wupu Wakulongozga akumana athemba Mazu ngaku Chiuta kuti ngaŵalongozgi kweniso apemphera mwakutuliya pasi pamtima kuti mzimu wakupatulika uŵawovyi. (Salimo 119:105; Mate. 7:7-11) Kuti abali a mu Wupu Wakulongozga asankhi vinthu mwakukoliyana ndi khumbu laku Chiuta, weyosi wapaskikiya limu fundu zo amukambiskana kuti waŵanaŵaniyepu ndi kupemphera wachinozgeke pakuyija. (Nthanthi 15:28) Asani abali akusankhika ŵenaŵa akumana akambiskana mwakufwatuka ndipuso mwaulemu. Yiwu agwiriskiya ntchitu ukongwa Bayibolu pa vosi vo akambiskana.

²³ Ŵara nawu mumpingu atenere kuyezga abali ŵenaŵa. Asani pa wupu wa ŵara akambiskana nkhani yikulu kweni yaŵatonda kuyimalisa, akhumbika kuziŵiska ofesi ya nthambi pamwenga wo amiya ofesi nge akuwonere dera. Ndipu ofesi ya nthambi yingaziŵiska Wupu Wakulongozga asani mphakwenere.

²⁴ Yehova watiŵatumbika wosi wo alondo ndondomeku yo wakujalikiska mugulu laki ndipuso watumbika wo mbakujiyuyuwa, akugomezgeka kweniso wo mbakuzikira. Mu mutu wakulondopu, tiwonengi kuti Chiuta watovya Akhritu wo alondo ndondomeku yeniyi kuti ajengi mwachimangu, mwakukoliyana kweniso kuti vinthu viŵayendiyengi umampha mwauzimu.