1-3. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika Yesu wachilekana ndi akusambira ŵaki, nanga ndi mafumbu nanga ngo ngabuka?

 AKUTUMIKA angukondwa ukongwa kwa mazuŵa 40 ngo anguja so ndi Yesu wati wayuskika ndipu akhumbanga cha kuti alekani nayu. Yiwu ŵati awona kuti Yesu wayuskika, chitima chawu chingumala ndipu angwamba so kukondwa. Iyu wanguwoneke mwakuwerezawereza kwa akusambira ŵaki kwa mazuŵa 40, ndipu waŵasambizanga ndi kuŵachiska. Sonu nyengu yingukwana yakuti wawoneke kwaku yiwu kakumaliya.

² Pa zuŵa ili, Yesu ndi akutumika ŵaki anguma pa Phiri la Maolivi. Pa nyengu iyi akutumika avwisiyanga mwakuphwere vosi vo Yesu wakambanga. Yesu wati wamaliza kulongoro nawu, chinanga kuti yiwu anguwona nge kuti wamaliza liŵi kulongoro nawu, wangutambasuwa manja ngaki ndi kuŵatumbika. Pavuli paki, wangwamba kukwera kuchanya ndipu yiwu amulereseskanga! Pakumaliya, wangubisika ndi mtambu ndipu angumuwona so cha. Chinanga kuti venga viyo, yiwu angulutirizga mbwenu kulereska kuchanya.​—Luka 24:50; Machi. 1:9, 10.

 ³ Vo vinguchitika pa zuŵa ili, vingusintha ukongwa umoyu wa akutumika aku Yesu. Kumbi yiwu atingi achitengi wuli chifukwa Yesu Khristu yo wenga Mbuyawu ndipu waluta kuchanya pa nyengu iyi? Tikayika cha kuti yapa Yesu ndipu waŵawovya kali kuti alutirizgi kuyigwira umampha ntchitu yo wanguyambisa. Kumbi iyu wanguŵawovya kuti agwiri ntchitu yakukhumbika yeniyi, nanga yiwu anguchita wuli? Kumbi venivi vitiŵakwaska wuli Akhristu mazuŵa nganu? Chaputala chakwamba cha buku la Machitidu chimuka fundu zakuchiska ukongwa pa mafumbu ngenanga.

4. Kumbi Luka wangwamba wuli kukonkhoska nkhani yo ye mubuku la Machitidu?

⁴ Luka wangwamba kulemba buku la Machitidu ndi mazu ngakuluta kwaku Teyofilo yo pakwamba wangumulembiyapu Uthenga Wamampha wa mubuku la Luka. a Kuti walongo kuti uthenga wa mubuku la Machitidu ulutirizga waka kukonkhoska vinthu vo vikulembeka mubuku laki la Uthenga Wamampha, Luka wangwamba ndi mazu ngakudumuwa nga mu nkhani yo ye kukumaliya kwa buku laki la Uthenga Wamampha. Pakulemba venivi, Luka wangugwiriskiya ntchitu mazu ngakupambanaku kweniso wangukambamu fundu zinyaki zasonu.

5, 6. (a) Kumbi ntchinthu wuli cho chatingi chiwovyengi akusambira aku Yesu kuti aje ndi chivwanu chakukho? (b) Kumbi vinthu vinandi vo Yesu wanguchita vitiŵawovya wuli Akhristu mazuŵa nganu kuti aje ndi chivwanu chakukho?

⁵ Kumbi ntchinthu wuli cho chatingi chiwovyengi akusambira aku Yesu kuti aje ndi chivwanu chakukho? Pa Machitidu 1:3, pakamba vakukwaskana ndi Yesu kuti: “Wanguchita vinandi vo vinguŵawovya kuti asimikizi kuti ngwamoyu.” Mu Bayibolu losi, ndi Luka pe “dokotala wakwanjiwa” yo wakugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti ‘vinthu vo vinguŵawovya kuti asimikizi.’ (Ako. 4:14) Kanandi mazu ngenanga ngagwiriskikiyanga ntchitu mumabuku nga va udokotala ndipu ngang’anamuwanga ukaboni wakuwoneke limu kweniso wambula kususkika. Yesu wangupereka nadi ukaboni wenuwu chifukwa wanguwoneke kwa akusambira ŵaki kananandi waka ndipu nyengu zinyaki iyu wawonekiyanga ku munthu yumoza pamwenga ŵaŵi. Nyengu zinyaki wawonekiyanga kwa akusambira ŵaki wosi pamoza kweniso nyengu yinyaki wanguwoneke kwa Akhristu 500. (1 Akori. 15:3-6) Ngenanga ngenga maukaboni nganthazi ngambula kususkika!

⁶ Mazuŵa nganu napu, pe ‘vinthu vinandi vakusimikizika’ vo vitovya Akhristu auneneska kuti aje ndi chivwanu chakukho. Kumbi pe ukaboni wewosi wakusimikiziya kuti Yesu wakujapu pacharu chapasi, wangutifwiya chifukwa cha maubudi ngidu ndipuso kuti wakuyuskika? Hinya! Vinthu vo vikulembeka mu Bayibolu vo ŵanthu anguwona ndi masu vichichitika, vititipaska ukaboni wakukwana wo tikhumbika. Tingaja ndi chivwanu chakukho asani tiyesesa kusambira nkhani zenizi ndipuso kupempha Yehova kuti watiwovyi kuwona mo tingagwiriskiya ntchitu vo tisambirapu. Kumbukani kuti asani munthu we ndi ukaboni wakusimikizika, waja ndi chivwanu chakukho ukongwa kupambana ndi munthu yo wagomezga waka chechosi kwambula ukaboni wakukwana.​—Yoha. 3:16.

7. Kumbi Yesu wakuŵalongo chakuwoniyapu wuli akusambira ŵaki pa nkhani yakupharazga ndi kusambiza?

 ⁷ Yesu wasambizanga so “ŵanthu vakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta.” Mwakuyeruzgiyapu, iyu wangukonkhoska mauchimi ngakulongo kuti Mesiya wazamutombozgeka ndi kubayika. (Luka 24:13-32, 46, 47) Po Yesu wakonkhoskanga mwakuvwika umampha vakukwaskana ndi udindu waki nge Mesiya, wangudidimiza fundu yakukhumbika ukongwa yakukwaskana ndi Ufumu waku Chiuta chifukwa ndipu wasankhika kali kuti wazije Fumu ya Ufumu wenuwu. Kweniso fundu yikulu yo wapharazganga yenga yakukwaskana ndi Ufumu. Ndichu chifukwa chaki akusambira ŵaki nawu mazuŵa nganu apharazga ukongwa va Ufumu wenuwu.—Mate. 24:14; Luka 4:43.

8, 9. (a) Kumbi ndi fundu ziŵi nizi ziheni zo akutumika aŵanaŵananga? (b) Kumbi Yesu wanguŵawovya wuli kuti asinthi, nanga Akhristu mazuŵa nganu asambiranjipu?

⁸ Akutumika angukumana ndi Yesu kakumaliya pacharu chapasi pa nyengu yo anguwungana pamoza pa Phiri la Maolivi. Pa nyengu iyi, yiwu angumufumba kuti: “Ambuya, kumbi muweziyengi ufumu kwa Ayisirayeli sonu?” (Machi. 1:6) Fumbu lenili lilongo kuti akutumika aŵanaŵananga fundu ziŵi ziheni. Chakwamba, yiwu aŵanaŵananga kuti Ufumu waku Chiuta uwezekiyengi ku mtundu chayiwu wa Ayisirayeli. Chachiŵi, yiwu aŵanaŵananga kuti Ufumu wakulayizgika wenuwu uyambengi kulamuliya pa nyengu yeniyo. Kumbi Yesu wanguŵawovya wuli kuti asinthi maŵanaŵanu ngawu ngenanga?

⁹ Yesu watenere kuti wanguziŵa kuti asani pajumpha mazuŵa ngamanavi, akutumika azamuziŵa uneneska pa fundu yiheni yakwamba yo aŵanaŵananga. Ndipu nadi, pati pajumpha mazuŵa 10, yiwu angujiwone ŵija kwamba kwa mtundu wasonu wo wenga Isirayeli wauzimu! Yapa Chiuta wenga pafupi kuleke limu kuchita vinthu ndi mtundu chayiwu wa Isirayeli. Pa fundu yiheni yachiŵi yo aŵanaŵananga, Yesu wanguŵakumbusa mwachanju kuti: “Nkhwaku yimwi cha kuziŵa nyengu ndi mazuŵa ngakuŵikika ngo Ada aŵika pasi pa mazaza ngawu.” (Machi. 1:7) Yehova wasunga nyengu ndipu wachita vinthu vosi pa nyengu yakwenere. Pa nyengu yo Yesu wenga pacharu chapasi, wangukamba yija kuti chinanga ndi Mwana nayu waliziŵanga cha “zuŵa ndi ora” lo umaliru uziyengi “kweni Ada pe.” (Mate. 24:36) Mazuŵa nganu napu, asani Akhristu afipa ukongwa mtima ndi nyengu yo umaliru uziyengi, ndikuti afipa mtima ndi nkhani yo yitiŵakwaska cha.

10. Kumbi tingaŵayezga wuli akutumika, nanga ntchifukwa wuli tikhumbika kuchita viyo?

¹⁰ Kweni tikhumbika cha kuŵanena akutumika aku Yesu, chifukwa yiwu ŵenga ndi chivwanu chakukho. Yiwu ŵenga akujiyuyuwa ndipu angusintha maŵanaŵanu ngawu Yesu wati waŵawovya. Chinanga kuti fumbu lawu linguvumbuwa maŵanaŵanu ngaheni ngo ŵenga nangu, kweni lingulongo so kuti ŵenga ndi mtima wamampha. Tikamba viyo chifukwa Yesu wachiskanga akusambira ŵaki mwakuwerezawereza kuti: “Lutirizgani kuja masu.” (Mate. 24:42; 25:13; 26:41) Fumbu lawu lingulongo kuti angulutirizga nadi kuja masu mwauzimu ndipu alindizanga visimikizu vakulongo kuti Yehova waja kamanavi kuchitapu kanthu. Nasi tikhumbika kuja ndi mtima wenuwu mazuŵa nganu. Sonu ndipu tikhumbika kuja masu ukongwa chifukwa te kukumaliya kwa “mazuŵa ngakumaliya.”—2 Timo. 3:1-5.

11, 12. (a) Kumbi ndi ntchitu niyi yo Yesu wangupaska akusambira ŵaki? (b) Ntchifukwa wuli Yesu wanguzumbuwa dankha mzimu wakupaturika wachikamba va ntchitu yakupharazga?

¹¹ Yesu wangukumbuska akutumika fundu yo akhumbikanga kuyiŵanaŵaniya  ukongwa. Iyu wangukamba kuti: “Mwazamulonde nthazi po mzimu wakupaturika wazamukuza paku yimwi ndipu mwazamuja akaboni ŵangu mu Yerusalemu, mu Yudeya mosi ndi mu Samariya mpaka kuvigaŵa vakutali ukongwa va charu chapasi.” (Machi. 1:8) Uthenga wakuti Yesu wayuskika wakhumbikanga kupharazgika dankha ku Yerusalemu ko angumubayiya. Pavuli paki, uthenga wenuwu wakhumbikanga kupharazgika ku Yudeya kosi, ku Samaliya kweniso mpaka kuvigaŵa vinyaki vakutali.

¹² Mphakuvwika kuti Yesu wangwamba dankha kuwerezapu so layizgu lakuti wazakuŵapaska mzimu wakupaturika kuti uŵawovyi, pavuli paki ndipu waŵapaskanga ntchitu yakuti agwiri. Yanga ngamoza mwa malu ngakujumpha 40 ngo musanirika mazu ngakuti “mzimu wakupaturika” mubuku la Machitidu. Nkhani za mubuku la Machitidu zilongo mwakuwerezawereza kuti tingafiska cha kuchita vo Yehova wakhumba kwambula kuwovyeka ndi mzimu waki. Mwaviyo, nyengu zosi timupemphengi Yehova kuti watipaski mzimu waki wakupaturika! (Luka 11:13) Sonu ndipu tikhumbika ukongwa chovyu cha mzimu wakupaturika.

13. Kumbi ntchitu yakupharazga yo ŵanthu aku Chiuta akupaskika njikulu wuli mazuŵa nganu, nanga ntchifukwa wuli titenere kuyigwira mwaphamphu?

¹³ Akutumika anguyesesa kupharazga mpaka “kuvigaŵa vakutali ukongwa va charu chapasi,” kweni angufika cha kuvigaŵa vosi. Isi mazuŵa nganu tipharazga pacharu chosi. Nge mo tawone mu Mutu 1, Akaboni aku Yehova agwira ndi mtima wosi ntchitu yakupharazga ndipu aziŵa kuti Chiuta wakhumba kuti ŵanthu a mitundu yosi avwi uthenga wa Ufumu waki. (1 Timo. 2:3, 4) Kumbi namwi muyesesa kugwiraku ntchitu yeniyi yakutaska maumoyu ndi mtima wosi? Palivi ntchitu yinyaki yakukondwesa ukongwa kuluska yeniyi! Yehova wakupaskeningi nthazi yakuti mugwiriyi ntchitu yeniyi. Buku la Machitidu litikonkhoskiyengi nthowa zinandi zamampha za mo tingagwiriya ntchitu yeniyi kweniso mtima wo titenere kuŵa nawu kuti tiyigwiri umampha.

14, 15. (a) Kumbi angelu angukambanji vakukwaskana ndi kuza so kwaku Khristu, nanga ang’anamuwanganji? (Wonani so mazu ngamumphata.) (b) Kumbi mbanthu naŵa wo aziŵa kuti Khristu wakuza so, nanga venivi viyanana wuli ndi vo vinguchitika wachiluta kuchanya?

¹⁴ Nge mo tawone kukwamba kwa mutu uwu, Yesu wangukwera kuchanya ndipu wanguwoneka so cha. Kweni akutumika 11 angulutirizga mbwenu kulereska kuchanya. Pakumaliya, panguwoneka angelu ŵaŵi ndipu angukamba kuti: “Mwaŵanthu a ku Galileya yimwi, ntchifukwa wuli mwama ndi kulereska kuchanya? Yesu mwenuyu yo watoleka kwaku yimwi kuluta kuchanya, wazamukuza so munthowa yakuyanana ŵaka nge mo mwamuwone wachiluta kuchanya.” (Machi. 1:11) Kumbi angelu ŵenaŵa ang’anamuwanga kuti Yesu wazamukuza so ndi liŵavu lo wenga nalu pakuluta kuchanya, pamwenga kuti tazakumuwona nge mo visopa vinyaki vikambiya? Awa. Kumbi tiziŵa wuli venivi?

¹⁵ Angelu yaŵa angukambapu cha kuti Yesu wazamukuza so ndi liŵavu chayilu, kweni anguti “wazamukuza so munthowa yakuyanana ŵaka.” b Kumbi iyu wangukwera kuchanya munthowa wuli? Iyu wawonekanga cha pa nyengu yo angelu akambanga mazu yanga. Ŵanthu amanavi pe, wo ŵenga akutumika ndiwu anguziŵa kuti Yesu watuwapu pacharu chapasi ndipu waluta kuchanya kwa Awisi. Angelu yaŵa ang’anamuwanga kuti Khristu wazengi so munthowa yeniyi. Ndipu venivi ndivu vikuchitika nadi. Mazuŵa nganu, ŵanthu ŵija wo avwisa Malemba ndiwu awamu  kuti Yesu wakuza ndipu walamuliya nge Fumu. (Luka 17:20) Mwaviyo, kuti tifiski kuwovya so ŵanthu anyaki kuti nawu aziŵi kuti te mu nyengu yakumaliya, tikhumbika kungavwisa umampha maukaboni ngakulongo kuti Yesu wakuza.

16-18. (a) Kumbi lemba la Machitidu 1:13, 14, lititisambizanji vakukwaskana ndi maunganu ngachikhristu? (b) Kumbi tisambiranji kwaku Mariya anyina aku Yesu? (c) Ntchifukwa wuli maunganu ngachikhristu ngakukhumbika mazuŵa nganu?

¹⁶ Mphakuvwika kuti Akutumika “anguwere ku Yerusalemu ŵe ndi likondwa likulu.” (Luka 24:52) Kweni kumbi yiwu anguchita wuli ndi ulongozgi wo Khristu wanguŵapaska? Pa Machitidu chaputala 1 vesi 13 ndi 14 palongo kuti yiwu anguwungana “muchipinda chamuchanya,” ndipu maunganu ngenanga ngo achitanga nyengu zinandi ngatitisambiza vinthu vinandi. Kali ku Palestina nyumba zinandi zajanga ndi vipinda vamuchanya. Ndipu nyumba zenizi zajanga ndi masitepusi kubwalu ngo ngawovyanga munthu kuti wakafiki muvipinda venivi. ‘Chipinda chamuchanya’ cho chizumbulika pa mavesi yanga, panyaki chenga pachanya pa nyumba ya anyina aku Mariko yo yikambika pa Machitidu 12:12. Kaya venga viyo pamwenga cha, kweni viwoneka kuti malu ngenanga ndingu ngenga ngamampha kuti Akhristu awunganengemu pa nyengu yo. Kweni kumbi mbayani wo anguwungana pa nyengu iyi, nanga achitanganji?

¹⁷ Mavesi yanga ngalongo kuti pa unganu uwu penga akutumika pamwenga anthulumi pe cha. Kweni penga so “anthukazi anyaki” kusazgapu Mariya, anyina aku Yesu. Penapa ndipu Mariya wazumbulika kakumaliya mu Bayibolu. Mariya wangusanirika pa unganu uwu chifukwa chakukhumba kutchuka cha, kweni wanguluta mwakujiyuyuwa kuti wakasopi Chiuta limoza ndi abali ŵaki auzimu. Iyu watenere kuti wanguchiskika so ukongwa chifukwa pa unganu uwu penga so ŵana ŵaki anthulumi anayi wo amugomezganga cha Yesu po wenga pacharu, kweni yapa sonu ndipu aja Akhristu. (Mate. 13:55; Yoha. 7:5) Yiwu angusintha ukongwa mku wawu wati wabayika ndi kuyuskika.​—1 Akori. 15:7.

¹⁸ Tiyeni tiwoni so chifukwa chinyaki cho ŵanthu yaŵa anguwunganiyana pamoza. Pa vesi 14 patiti: “Wosi yaŵa ŵenga ndi chilatu chimoza ndipu apempheranga mwaphamphu.” (Machi. 1:14) Kwamba kali, Akhristu awona kuti kuwungana pamoza nkhwakukhumbika ukongwa. Veviyo chifukwa asani tawungana, tichiskana, tilonde ulongozgi, tisambizika ndipuso kuluska vosi, tisopa Yehova, Awusefwi akuchanya. Isi tiyanduwa ukongwa ndi mapempheru kweniso sumu zo titumba pa maunganu ngenanga, ndipuso vitimukondwesa ukongwa Yehova. Mwaviyo, tingalekanga cha kuwungana pamoza!​—Ahe. 10:24, 25.

19-21. (a) Kumbi tisambiranji vakukwaskana ndi Yehova pakuzomereza Peturo kuti ndiyu walongozgi pa nkhani yakukhumbika ukongwa mumpingu? (b) Ntchifukwa wuli pakhumbikanga kusankha munthu wakuti wasere mumalu mwaku Yudasi, nanga tisambiranji pa vo vinguchitika pakusankha munthu mwenuyu?

¹⁹ Kweni penga nkhani yinyaki yakukhumbika ukongwa yo Akhristu yaŵa akhumbikanga kusankha vakuchita, ndipu wakutumika Peturo ndiyu wanguŵalongozga achikambiskana. (Vesi 15-26) Vakuchiska ukongwa kuwona kuti Peturo wangusintha maŵanaŵanu ndi mtima waki ndipu wangulutirizga kuchita vinthu mwachiganga chinanga kuti masabata ngamanavi kuvuli wangukana Ambuya katatu. (Mariko 14:72) Tosi tibuda, ndipu mphaki kuti nyengu zosi tikhumbika kukumbusika kuti Yehova ‘ngwamampha ndipuso ngwakunozgeka kugowoke’ wo alapa ndi mtima wosi.​—Salimo 86:5.

 ²⁰ Peturo wanguziŵa kuti pakhumbikanga kusankha munthu munyaki kuti wasere mumalu mwaku Yudasi yo wangupereka Yesu. Kumbi watingi waŵengi yani? Munthu yo wakhumbikanga kuja yo walondonga Yesu pa nyengu yosi ya uteŵeti waki kweniso wanguchitiya ukaboni kuyuskika kwaki. (Machi. 1:21, 22) Venivi vingukoliyana ndi layizgu laku Yesu lakuti: “Yimwi mwaja muchindilondo, mwazamuja mumipandu 12, kweruzga mafuku 12 ngaku Isirayeli.” (Mate. 19:28) Viwoneka kuti Yehova wakhumbanga kuti akutumika 12 wo angulondo Yesu pa nyengu yo wachitanga uteŵeti waki panu pacharu, aje “mya 12 ya fawundeshoni” yakuzengapu Yerusalemu Mufya. (Chivu. 21:2, 14) Mwaviyo, Chiuta wanguwovya Peturo kuziŵa kuti uchimi wakuti, “udindu waki nge wakuwonere, utoleki ndi munthu munyaki,” utenere kufiskika paku Yudasi.​—Salimo 109:8.

²¹ Kumbi anguchita wuli pakusankha munthu wakuti wasere mumalu mwaku Yudasi? Yiwu anguchita mayeri, ndipu mu nyengu yakali venivi venga vachilendu cha. (Nthanthi 16:33) Kweni yaka nkhakumaliya mu Bayibolu po palongo kuti ŵanthu aku Chiuta angugwiriskiya ntchitu mayeri pakusankha munthu waudindu. Viwoneka kuti venivi vingumala yiwu ŵati alonde mzimu wakupaturika. Kweni wonani chifukwa cho yiwu angugwiriskiya ntchitu mayeri. Akutumika angupemphera kuti: “Yimwi Yehova, muziŵa mitima ya ŵanthu wosi, tilongoni munthu yo mwasankha pakati pa ŵanthu ŵaŵi yaŵa.” (Machi. 1:23, 24) Yiwu akhumbanga kuti Yehova waŵalongo yija munthu yo wasankha. Iyu wangusankha Matiyasi yo viwoneke limu kuti wenga mugulu la ŵanthu 70 wo nyengu yinyaki Yesu wangusankha kuti akapharazgi. Mwaviyo, Matiyasi wanguja mugulu la “akutumika 12.” c​—Machi. 6:2.

22, 23. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuvwiya wo alongozga mumpingu mazuŵa nganu?

²² Nkhani iyi yititikumbusa kuti ŵanthu aku Chiuta akhumbika kuchita vinthu mwakukoliyana nge gulu. Mpaka msanawale, anthulumi anyaki wo mbakwenere asankhika kuti aje akuwonere mumpingu. Ŵara asani asankha ŵanthu kuti aje pa udindu, awonesesa kuti ŵanthu wo afiska vo Malemba ngakamba ndipu apemphera kuti mzimu wakupaturika uŵawovyi. Mphaki kuti mpingu uwona kuti ŵanthu wo ndikuti asankhika ndi mzimu wakupaturika. Mwaviyo, tikhumbika kulutirizga kuvwiya anthulumi ŵenaŵa wo alongozga ndi kujithereska kwaku yiwu chifukwa venivi vingachiska chimangu mumpingu.—Ahe. 13:17.

²³ Akusambira ŵenaŵa anguchiskika ukongwa kuwona kuti Yesu wayuskika ndipuso kuti Matiyasi wasankhika kuja wakutumika mumalu mwaku Yudasi. Venivi vinguŵawovya kuti aje akunozgeka kukumana ndi masuzgu kweniso kugwira ntchitu yo ŵenga pafupi kwamba. Mutu 3 ukonkhoskengi vinthu vakukondwesa vo vinguchitika.