1-3. Kumbi Ababiloni aŵanyozanga wuli ŵanthu aku Chiuta, nanga ntchifukwa wuli?

YERUZGIYANI kuti ndimwi Myuda wakugomezgeka yo waja mutawuni ya Babiloni. Yimwi limoza ndi ŵanthu a mtundu winu mwaja ku ukapolu kwa vyaka 50 pamwenga kujumpha. Nge mo muchitiya nyengu zosi pa zuŵa la Sabata, muluta kuchiwungana ndi anyinu kuti mukasopi Yehova. Muchiyenda mumsewu mo mwe ŵanthu anandi, mujumpha nyumba zakusopiyamu zikuluvikulu kweniso tinyumba takusopiyamu tinandi tambula kuŵerengeka. Ndipu muwona ŵanthu anandi wo awungana munyumba zakusopiyamu zenizi. Yiwu apereka sembi kweniso ambiya sumu angoza ŵawu nge Maduki.

² Mwati mwajumpha mizinda ya ŵanthu yeniyi, mukumana ndi kagulu kamanavi ka ŵanthu wo musope nawu limoza. * Pavuli paki musaniya malu ngambula chiwawa, panyaki mumphepeti mwa msinji unyaki wa mutawuni yeniyi kuti mupempheri, mumbi sumu zakuthamika Chiuta kweniso kuti mulunguruki Mazu Ngaki limoza ndi anyinu. Muchipemphera, mutuvwa chiwawa cha boti lo alimangiliya mumphepeti mwa msinji. Mtima winu ujalikiskika chifukwa chakuziŵa kuti mwe pa malu ngo pe chimangu. Ndipu mumtima muŵanaŵana kuti ŵanthu a ku Babiloni aleki kukusaniyani ndi kutimbanyizga  mawunganu nginu nge mo achitiyapu kananandi waka. Ntchifukwa wuli yiwu achita venivi?

³ Ŵanthu a ku Babiloni athereskapu mitundu yinandi pa nkhondu, ndipu yiwu akamba kuti achiuta ŵawu ndiwu atiŵawovya. Ŵanthu a ku Babiloni awona kuti chiuta wawu Maduki ngwanthazi kuluska Yehova, pakuti akubwanganduwa Yerusalemu. Mwaviyo, yiwu anyoza Chiuta winu kweniso ŵanthu ŵaki. Ndipu nyengu zinyaki pakunyoza yiwu akamba kuti: “Timbiyeniku sumu yimoza ya ku Ziyoni”! (Salimo 137:3) Zinandi mwa sumu zenizi zikonkhoska kuti Ziyoni wathereska arwani aku Yehova. Panyaki ŵanthu a ku Babiloni atanja kuseka sumu zenizi. Kweni pe sumu zinyaki zo zikamba so vakukwaskana ndi ŵanthu a ku Babiloni. Mwakuyeruzgiyapu, sumu yinyaki yikamba kuti: “Yerusalemu amusambusa ndundu ya mahami . . . Ŵanthu wo atizunguliya atitinyoza kweniso atitihoya.”—Salimo 79:1, 3, 4.

4, 5. Kumbi uchimi waku Ezekiyeli waperekanga chilindizga wuli, nanga tikambiskanengenji mu mutu uwu? (Wonani chithuzi cho che pachanya.)

⁴ Yeruzgiyani so kuti pe Ayuda anyaki ampatuku, wo atikunyozani chifukwa muvwana mwaku Yehova kweniso achimi ŵaki. Chinanga kuti ŵanthu atikunyozani viyo, kweni kusopa kwauneneska kutikupembuzgani limoza ndi banja linu. Mutuvwa umampha mumtima chifukwa cha kupemphera kweniso kumbiya pamoza sumu zakuthamika Chiuta. Kuŵerenga Mazu ngaku Chiuta naku, kutikusisipuwani. (Salimo 94:19; Aro. 15:4) Sonu yeruzgiyani kuti pa zuŵa ili munthu munyaki yo musopa nayu waza ndi chinthu chinyaki chapade pa unganu. Iyu waza ndi mpukutu wo mwe uchimi waku Ezekiyeli. Pavuli paki, mukondwa kuvwa layizgu laku Yehova lakuti waweziyengi ŵanthu ŵaki ku charu chawu. Uchimi uwu uchiŵerengeka, mutuvwa umampha ukongwa mtima winu ndipu muŵanaŵaniya kuti zuŵa linyaki yimwi ndi banja linu muweriyengi ku charu chinu kweniso mwamuwovya kuweziyapu kusopa kwauneneska!

⁵ Uchimi waku Ezekiyeli we ndi malayizgu nganandi ngakukwaskana ndi kuweziyapu kusopa kwauneneska. Tiyeni tikambiskani fundu yikulu yeniyi yakupaska chilindizga. Kumbi mauchimi ngenanga nganguŵafiskikiya wuli ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu? Nanga mauchimi ngenanga ngafiskika wuli mazuŵa nganu? Tiwonengi so mo mauchimi nganyaki ngazamufiskikiya kunthazi.

6. Kumbi Chiuta wanguŵatcheŵesa wuli ŵanthu ŵaki mwakuwerezawereza?

⁶ Kuporote mwaku Ezekiyeli, Yehova wanguŵakonkhoske mwakuvwika umampha ŵanthu ŵaki mo waŵalangiyengi chifukwa cha kumugarukiya. Yehova wangukamba kuti: “Yiwu atolekiyengi ku ukapolu, amuja akapolu.” (Ezeki. 12:11) Nge mo tinguwone mu Mutu 6, Ezekiyeli wanguchita chakuyeruzgiyapu cho chingulongo chilangu chenichi. Kweni yaka kenga kakwamba cha kuti Yehova watcheŵeski ŵanthu ŵaki. Kutuliya mu nyengu yaku Mozesi, vyaka pafufupi 1,000 vo vingujumphapu, Yehova watcheŵeskanga ŵanthu ŵaki kuti asani alutirizgengi kumugarukiya, akengi ku ukapolu. (Doto. 28:36, 37) Kweniso achimi anandi nge Yesaya ndi Yeremiya, anguŵatcheŵeskapu ŵanthu aku Chiuta.—Yesa. 39:5-7; Yere. 20:3-6.

7. Kumbi Yehova wanguŵalanga wuli ŵanthu ŵaki?

 ⁷ Ntchachitima kuti mauthenga ngenanga ngawanga ŵaka pamwa. Pati pajumpha nyengu, Yehova wanguguŵa chifukwa chakuti ŵanthu ŵaki angumugarukiya, asopanga angoza, ŵenga ambula kugomezgeka kweniso achitanga mijalidu yiheni chifukwa chakuti alongozgekanga ndi aliska abwekabweka. Mwaviyo, Yehova wanguzomereza kuti yiwu asuzgiki ndi nja. Lenili lenga soka likulu ukongwa kweniso venga vakulengesa chifukwa charu chawu chakambikanga kuti chenga “charu chakwenda mkaka ndi uchi.” (Ezeki. 20:6, 7) Ndipu pavuli paki, Yehova wanguzomereza kuti ŵanthu ŵaki alangiki mwakuluta ku ukapolu nge mo wangukambiya limu. Mu 607 B.C.E., Nebukadinezara fumu ya ku Babiloni, wangumaliza kupereka cheruzgu chaku Yehova mwa kubwanganduwa Yerusalemu kweniso nyumba yakusopiyamu. Ayuda anandi wo angupona angutoreke ku ukapolu ku Babiloni. Kwenuku, yiwu anyozekanga kweniso asuskikanga nge mo takonkhoske mu ndimi zakwamba.

8, 9. Kumbi Chiuta wanguwutcheŵesa wuli mpingu wachikhristu pa nkhani ya mpatuku?

⁸ Kumbi vo vinguchitikiya Ayuda wo ŵenga ku ukapolu ku Babiloni, vinguchitikiya so mpingu wachikhristu? Hinya! Mwakuyanana ndi Ayuda a mu nyengu yakali, Akhristu nawu angutcheŵeskeka kweche nyengu. Kukwamba kwa uteŵeti waki, Yesu wangukamba kuti: “Tcheŵani ndi achimi aboza, wo awoneka nge mbereri pakuza kwaku yimwi, penipo mukati mwawu ndi mphumphi zakusaluka.” (Mate. 7:15) Pati pajumpha nyengu, wakutumika Paulo wangukambirika kulemba so kuti: “Ndiziŵa kuti asani ndatuwapu ini, mphumphi zakukandirizga zazamusere pakati pinu ndipu zazakuwuchitiya lisungu cha mskambu wa mbereri. Kweniso pakati pinu pazamuyuka ŵanthu ndipu azamukwamba kukamba vinthu vakulandizga kuti apatuskiyi akusambira kwaku yiwu.”—Machi. 20:29, 30.

⁹ Akhristu angusambizika mo angaziŵiya ŵanthu akofya ŵenaŵa kweniso vo angachita kuti aŵakhwechi. Ŵara angupaskika ulongozgi wakuti ŵanthu a mpatuku aŵatuzgengi mu mpingu. (1 Timo. 1:19; 2 Timo. 2:16-19; 2 Petu. 2:1-3; 2 Yoha. 10) Kweni nge mo venge ndi Ayisirayeli, Akhristu anandi anguleka kuvwiya ulongozgi wenuwu. Cha m’ma 90 C.E., ŵanthu a mpatuku anguzaza mu mpingu wachikhristu. Akutumika wosi ŵati afwa, Yohane yo wenga weche ndi umoyu pa nyengu yeniyi, wanguwona kuti mu mpingu mwachitikanga vinthu viheni ukongwa kweniso mwenga ŵanthu anandi akugaruka. Pa nyengu iyi, iyu yija ndiyu wenga wakutumika yo wenga nge chakujaliza ŵanthu aheni ŵenaŵa. (2 Ate. 2:6-8; 1 Yoha. 2:18) Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitika Yohane wati wafwa?

10, 11. Kumbi ntharika yaku Yesu ya tirigu ndi duru yingufiskika wuli kwambiya cha m’ma 100 C.E. kuluta munthazi?

¹⁰ Yohane wati wafwa, ntharika yaku Yesu ya tirigu ndi duru yingwamba kufiskika. (Ŵerengani Mateyu 13:24-30.) Nge mo Yesu wangukambiya, Satana wangupanda “duru” pamwenga kuti Akhristu aboza mu mpingu, ndipu mpingu ungwamba kutimbanyizgika ukongwa. Yehova watenere kuti wanguguŵa ukongwa wati wawona kuti mpingu wo mwana waki wangwambisa, wafipiskika ndi kusopa angoza, maholidi ndi midawuku yakutuliya ku chisopa chaboza ndipuso visambizu vaboza vo vingutuliya ku ŵanthu ambula kopa  Chiuta kweniso visopa vaku Satana! Kumbi Yehova wanguchitanji? Nge mo wanguchitiya ndi Ayisirayeli ambula kugomezgeka, iyu wanguzomereza kuti ŵanthu ŵaki atoreke ku ukapolu. Kwambiya nyengu yinyaki cha m’ma 100 C.E. kuluta munthazi, ŵanthu wo ŵenga nge tirigu angubisika chifukwa cha Akhristu aboza. Yapa tingakamba kuti mpingu wa Akhristu auneneska wenga mu ukapolu wa Babiloni Mukulu yo wamiya visopa vosi vaboza. Kweni Akhristu aboza ŵati ayamba kuŵa anandi kweniso kuluta panthazi, matchalitchi ngachikhristu ngangwamba kujalikiskika.

¹¹ Mu vyaka vosi va mdima vo matchalitchi ngachikhristu ngajalizanga, penga Akhristu anyaki auneneska wo muntharika yaku Yesu akambika kuti “tirigu.” Yiwu nawu angukumbuka Chiuta wauneneska nge mo anguchitiya Ayuda wo ŵenga ku ukapolu wo akonkhoskeka pa Ezekiyeli 6:9. Anyaki asuskanga mwachiganga visambizu vaboza vo matchalitchi ngachikhristu ngasambizanga. Yiwu anyozekanga kweniso atombozgekanga. Kumbi Yehova wanguŵajowole limu ŵanthu ŵaki mu mdima wauzimu? Awa! Nge mo wanguchitiya ndi Ayisirayeli, Yehova wangulongo ukali waki mu nthowa yakwenere kweniso pa nyengu yakwenere. (Yere. 46:28) Yehova wangupereka chilindizga ku ŵanthu ŵaki. Tiyeni tikambiskani so vakukwaskana ndi Ayuda wo ŵenga ku ukapolu ku Babiloni ndipu  tiwoni mo Yehova wanguŵapaskiya chilindizga chakuti afwatukengi ku ukapolu.

12, 13. Ntchifukwa wuli ukali waku Yehova pa ŵanthu ŵaki a mu nyengu yaku Ezekiyeli ungutuna?

¹² Yehova wanguŵabisa cha ŵanthu ŵaki kuti waŵakwiyiya, kweni wanguŵasimikiziya so kuti ukali waki wazamumala. Mwakuyeruzgiyapu, wonani mazu yanga: “Kukwiya kwangu kwazamumala, ukali wangu wazamutuna ndipuso ndazamukhorwa. Asani ndazimaliza kuŵalongo ukali wangu, azamuziŵa kuti ini, Yehova, ndalongoro chifukwa chakuti ndikhumba kuti ŵanthu ajiperekengi kwaku ini pe.” (Ezeki. 5:13) Ntchifukwa wuli ukali waku Yehova ungutuna?

¹³ Pa gulu la Ayuda wo ŵenga ku ukapolu, penga ŵanthu anyaki wo ŵenga akugomezgeka, wo angukoleke limoza ndi ŵanthu ambula kugomezgeka. Kweniso kuporote mwaku Ezekiyeli, Chiuta wangukambiya limu kuti anyaki mwa ŵanthu ŵaki amulapa maubudi ngawu asani aluta ku ukapolu. Ayuda wo amulapa, amukumbuka vinthu vo anguchita pakugarukiya Chiuta ndipu pavuli paki amupempha Yehova kuti waŵagowoke kweniso kuti waŵayanji so. (Ezeki. 6:8-10; 12:16) Ezekiyeli kweniso mchimi Daniyeli limoza ndi anyaki atatu, ŵenga mugulu la ŵanthu akugomezgeka. Daniyeli wanguja ndi umoyu kwa nyengu yitali ndipu wanguwona ukapolu uchiyamba kweniso po ungumaliya. Mu Daniyeli chaputala 9, musanirika pempheru lo  iyu wangupereka kutuliya pasi pa mtima, lakupepesa maubudi nga Ayisirayeli. Tikayika cha kuti vo iyu wangulemba, ndivu so venga mumaŵanaŵanu nga Ayuda anandi wo ŵenga ku ukapolu, wo akhumbisiskanga kuti Yehova waŵagowoke ndipuso wayambi kuŵatumbika. Mwaviyo, malayizgu ngo Chiuta wangupereka kuporote mwaku Ezekiyeli ngakukwaskana ndi kufwatulika ku ukapolu ndipuso kuweziyapu kusopa kwauneneska, ngenga ngakukondwesa ukongwa.

14. Ntchifukwa wuli Yehova wanguweze ŵanthu ŵaki kucharu chawu?

¹⁴ Kweni penga chifukwa chinyaki chakukhumbika ukongwa cho Yehova wangufwatuliya ŵanthu ŵaki ndi kuŵaweze kucharu chawu. Yehova wangufwatuwa ŵanthu ŵaki ku ukapolu chifukwa chakuti yiwu ŵenga akwenere kufwatulika cha, kweni chifukwa chakuti nyengu yakuti Yehova watowesi zina laki pakati pa mitundu ya ŵanthu yingukwana. (Ezeki. 36:22) Pa nyengu iyi, ŵanthu a ku Babiloni atingi aziŵengi kuti angoza ŵawu nge Maduki, ayanana cha ndi Yehova Ambuya Fumu Yikulu chinanga nkhamanavi! Tiyeni tikambiskani malayizgu ngankhondi ngo Yehova wangukambiya Ezekiyeli kuti wakambiyi Ayuda anyaki wo wenga nawu ku ukapolu. Chakwamba, tiyeni tikambiskani mo malayizgu ngenanga ngangukwaskiya ŵanthu akugomezgeka a mu nyengu yakali. Pavuli paki, tiwonengi mo malayizgu ngenanga ngangufiskikiya so mu nthowa yakukhumbika ukongwa.

15. Kumbi Chiuta wangulayizga kuti ndi vinthu wuli vo visinthengi pa nkhani ya kusopa?

¹⁵ LAYIZGU LAKWAMBA. Kusopa angoza kweniso vinthu vinyaki vosi vakuseruska vakukwaskana ndi kusopa kwaboza vimalengi. (Ŵerengani Ezekiyeli 11:18; 12:24.) Nge mo tinguwone mu Mutu 5, tawuni ya Yerusalemu kweniso nyumba yakusopiyamu vingufipiskika chifukwa cha kusopa kwaboza ko kwasazgangapu kusopa angoza. Mwaviyo, ŵanthu ŵenga ndi mijalidu yiheni ndipu ŵenga kutali ndi Yehova. Kuporote mwaku Ezekiyeli, Yehova wangukambiya limu kuti ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu ayambengi so kusopa mu nthowa yambula kufipiskika. Kuti ŵanthu yaŵa alonde vitumbiku vinyaki vosi, kusopa kwauneneska kwakhumbikanga kuti kuweriyepu dankha, chifukwa ndichu chinthu chakukhumbika ukongwa.

16. Kumbi Yehova wangulayizganji vakukwaskana ndi charu cha ŵanthu ŵaki?

 ¹⁶ LAYIZGU LACHIŴI. Aweriyengi kucharu chawu. Yehova wangukambiya ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu kuti: “Ndazakukupaskani charu cha Isirayeli.” (Ezeki. 11:17) Ili lenga layizgu lakukondwesa ukongwa chifukwa ŵanthu a ku Babiloni aŵanyozanga ŵanthu aku Chiuta ndipu aŵachitiskanga kuti ajivwengi kuti azamuweriyaku so cha kucharu chawu. (Yesa. 14:4, 17) Kweniso asani ŵanthu wo aweriyengi kwawu amulutirizga kuja akugomezgeka, charu chawu chamulutirizga kuja chanyata ndipu chakuŵapaska chakurya chinandi kweniso amufyoke paŵaka cha. Mwaviyo, kulengeskeka kweniso kusuzgika ndi nja vamumala.—Ŵerengani Ezekiyeli 36:30.

17. Kumbi ndi vinthu wuli vo vatingi vichitikengi pa nkhani yakupereka sembi kwaku Yehova?

¹⁷ LAYIZGU LACHITATU. Ayambengi so kupereka sembi paguŵa la sembi laku Yehova. Nge mo tinguwone mu Mutu 2, Dangu lalongonga kuti kupereka sembi kwenga kwakukhumbika ukongwa pa nkhani yakusopa kwauneneska. Asani ŵanthu wo aweriyengi kucharu chawu amulutirizga kuvwiya kweniso kusopa Yehova pe, Chiuta wamulonde sembi zawu. Mwaviyo, yiwu amufiska kupepesa maubudi ngawu ndipuso kuja pa ubwezi wakukho ndi Chiuta. Yehova wangulayizga kuti: “Nyumba yosi ya ku Isirayeli, Ayisirayeli wosi, azakunditeŵete mucharu cho. Ndazamukondwa nawu kweniko ndipu ndazamukhumba vakupereka vinu kweniso sembi zinu za vipasu vakwamba, vinthu vinu vosi vakupaturika.” (Ezeki. 20:40) Kusopa kwauneneska kwamuweriyapu nadi ndipu ŵanthu aku Chiuta amusaniya vitumbiku.

18. Kumbi Yehova wangulayizganji pa nkhani ya aliska?

¹⁸ LAYIZGU LACHINAYI. Aliska aheni atuzgikengepu. Chifukwa chikulu cho chinguchitiska kuti Ayisirayeli achiti vinthu viheni chenga chakuti alongozgekanga ndi alongozgi aheni. Yehova wangulayizga kuti venivi visinthengi. Pakukamba vakukwaskana ndi aliska aheni ŵenaŵa iyu wangulayizga kuti: “Ndiŵakanizengi kuliska mbereri zangu . . . Nditaskengi mbereri zangu kumulomu kwawu.” Pavuli paki, Yehova wangusimikiziya ŵanthu ŵaki akugomezgeka kuti: “Ndiphweriyengi mbereri zangu.” (Ezeki. 34:10, 12) Kumbi iyu watingi wachitengi wuli venivi? Iyu watingi wagwiriskiyengi ntchitu ŵanthu akugomezgeka kuti aje aliska.

19. Kumbi Yehova wangulayizganji pa nkhani ya kukoliyana?

 ¹⁹ LAYIZGU LACHINKHONDI. Ŵanthu wo asopa Yehova ajengi mwakukoliyana. Ŵanthu wo asopanga Chiuta mwakugomezgeka atenere kuti aguŵanga ukongwa chifukwa chakuwona kuti ŵanthu aku Chiuta akoliyananga cha ŵechendaluti ku ukapolu. Chifukwa chakulandizgika ndi achimi aboza kweniso aliska achinyengu, ŵanthu angugarukiya achimi akugomezgeka wo amiyanga Yehova. Ŵanthu ŵenaŵa angupanga so timagulu tampatuku. Mwaviyo, chinthu chakukondwesa ukongwa pa kuweziyapu kusopa kwauneneska lenga layizgu lo Chiuta wangupereka kuziya mwaku Ezekiyeli lakuti: “Ndazakuŵapaska mtima umoza, ndipu ndazamuŵika mzimu wufya mwaku yiwu.” (Ezeki. 11:19) Asani Ayuda wo azamuwere kucharu chawu amulutirizga kuja mwachimangu ndi Yehova Chiuta kweniso Ayuda anyawu, palivi murwani yo wakuŵathereska. Vakuchita vawu wosi pamoza nge mtundu, vamuchitiska kuti Yehova wakankhuskiki mumalu mwakuti wanyozekengi kweniso kuyuyulika.

20, 21. Kumbi malayizgu ngaku Chiuta nganguŵafiskikiya wuli Ayuda wo angutuwa ku ukapolu?

²⁰ Kumbi malayizgu ngankhondi ngenanga nganguŵafiskikiya Ayuda wo angutuwa ku ukapolu? Kumbukani mazu ngo Yoswa wangulemba mu nyengu yakali. Iyu wanguti: “Palivi mazu chinanga ngamoza pa malayizgu ngosi ngamampha ngo Yehova Chiuta winu wangukulayizgani, ngo ngaleka kufiskika. Ngosi ngafiskika paku yimwi, ndipu palivi chinanga ndi mazu ngamoza ngo ngatondeka.” (Yoswa 23:14)  Yehova wangufiska malayizgu ngaki mu nyengu yaku Yoswa. Mwakuyanana ŵaka, iyu wangufiska so malayizgu ngaki pa nyengu yo Ayuda anguwere kucharu chawu kutuwa ku ukapolu.

²¹ Ayuda anguleka kusopa angoza kweniso kuchita vinthu vinyaki vakuseruska vakukwaskana ndi kusopa kwaboza vo vinguŵachitiska kuti aje kutali ndi Yehova. Chinanga kuti vawonekanga kuti vingachitika cha, Ayisirayeli anguwere kucharu chawu, angwamba kulima kweniso kukondwa ndi umoyu. Chimoza mwa vinthu vakwamba vo anguchita, chenga kuweziyapu so guŵa la sembi laku Yehova ku Yerusalemu ndi kuperekiyapu sembi zakuzomerezeka. (Ezara 3:2-6) Yehova wanguŵapaska aliska amampha ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, wanguŵapaska wasembi ndipuso mlembi wakugomezgeka Ezara, nduna Nehemiya ndi Zerubabeli, Yoswa yo wenga Wasembi Mura kweniso Hagayi, Zekariya ndi Malaki wo ŵenga achimi achiganga. Asani Ayuda wo anguweku ku ukapolu alutirizga kuvwiya ulongozgi waku Yehova, ajanga mwakukoliyana ndipu venivi ŵenga ŵechendaviwonepu kwa nyengu yitali ukongwa.—Yesa. 61:1-4; ŵerengani Yeremiya 3:15.

22. Kumbi tiziŵa wuli kuti kufiskika kwakwamba kwa mauchimi ngenanga kwenga ŵaka chithuzi cha chinthu chinyaki chikulu cho chatingi chichitikengi?

²² Tikayika cha kuti Ayuda anguchiskika ukongwa chifukwa cha kufiskika kwa malayizgu ngenanga ngakukwaskana ndi kuweziyapu  kusopa kwauneneska! Kweni kufiskika kwenuku kwenga ŵaka chithuzi cha chinthu chinyaki chikulu cho chatingi chichitikengi. Kumbi tiziŵa wuli venivi? Malayizgu ngo Chiuta wangupereka, ngathembanga kuti vinthu vinyaki vichitiki. Yehova wangukamba kuti walutirizgengi kufiska malayizgu ngaki pijapija asani ŵanthu ŵaki alutirizga kumuvwiya. Pati pajumpha nyengu, Ayuda anguleka so kumuvwiya ndipu angumugarukiya. Kweni nge mo Yoswa wangukambiya, mazu ngaku Yehova ngafiskika nyengu zosi. Venivi vilongo kuti malayizgu ngo Chiuta wangulayizga Ayuda ngangufiskika so mu nthowa yinyaki yakukhumbika ukongwa. Tiyeni tiwoni mo venivi vinguchitikiya.

23, 24. Kumbi “nyengu zakuweziyapu so vinthu vosi” zikwamba zukwanji kweniso munthowa wuli?

²³ Tiziŵa kuti mazuŵa ngakumaliya nga nyengu yinu ngakwamba mu 1914 chifukwa chakuti isi tisambira Bayibolu. Isi nge ateŵeti aku Yehova tikondwa kuziŵa venivi. Tikamba viyo chifukwa Bayibolu lilongo kuti “nyengu zakuweziyapu so vinthu vosi” zikwamba mu chaka chenichi cha 1914. (Machi. 3:21) Kumbi tiziŵa wuli venivi? Vo vinguchitika kuchanya mu 1914 ndivu vititiwovya kuziŵa venivi. Mu chaka chenichi, Yesu wanguŵikika kuja Fumu Mesiya! Ntchifukwa wuli tikamba kuti chakuchitika chenichi kwenga kwamba kuweziyapu vinthu? Kumbukani kuti Yehova wangulayizga Fumu Davidi kuti ufumu ujalikiskikengi mu banja laki mpaka muyaya. (1 Mbiri 17:11-14) Ufumu wenuwu ungutimbanyizgika mu 607 B.C.E., pa nyengu yo Ababiloni angubwanganduliya Yerusalemu kweniso kumalisa ufumu wa mu banja laku Davidi.

²⁴ Pa nyengu yo Yesu wenga “Mwana wa munthu” wanguwiya mu banja laku Davidi. Venivi vitimuchitiska kuti waje wakwenere mwadangu kuhara ufumu waku Davidi. (Mate. 1:1; 16:13-16; Luka 1:32, 33) “Nyengu zakuweziyapu so vinthu vosi” zingwamba mu 1914, Yehova wati wapaska Yesu ufumu kuchanya! Yapa, nyengu yingukwana kuti Yehova wagwiriskiyi ntchitu Fumu yakufikapu yeniyi kuti yilutirizgi kugwira ntchitu yakuweziyapu vinthu.

25, 26. (a) Kumbi ukapolu wa mu Babiloni Mukulu ungumala zukwanji, nanga tiziŵa wuli venivi? (Wonani so bokosi lakuti “Ntchifukwa Wuli Tikamba Kuti Angufwatulika mu 1919?”) (b) Kumbi ntchinthu wuli cho chikwamba kufiskika kutuliya mu 1919?

 ²⁵ Yimoza mwa ntchitu zakwamba zo Khristu wangugwira nge Fumu, yenga yakuyendere kusopa kwauneneska pacharu chapasi limoza ndi Awisi. (Mala. 3:1-5) Nge mo Yesu wangukambiya mu ntharika ya tirigu ndi duru, kwa nyengu yitali, venga vakusuzga kupambanisa tirigu ndi duru pamwenga kuti Akhristu auneneska ndi Akhristu aboza. * Kweni “nyengu yakuvuna” yati yakwana mu 1914, mphambanu yingwamba kuwoneka. Kwa vyaka vinandi chaka cha 1914 chechendafiki, Akusambira Bayibolu avumbuwanga pakweru vinthu viheni vo matchalitchi ngachikhristu ngachitanga ndipu angwamba kujipatuwa ku matchalitchi ngenanga. Nyengu yingukwana yakuti Yehova waweziyepu kusopa kwauneneska. Mwaviyo, kukwamba kwa chaka cha 1919 pati pajumpha ŵaka nyengu yimanavi kutuliya po “nyengu yakuvuniya” yingwambiya, ŵanthu aku Chiuta angufwatulikiya limu ku ukapolu wa Babiloni Mukulu. (Mate. 13:30) Ukapolu wenuwu ungumaliya limu!

²⁶ Mauchimi ngaku Ezekiyeli ngakukwaskana ndi kuweziyapu kusopa kwauneneska ngangwamba kufiskika mu nthowa yakukhumbika ukongwa kuluska yo ŵanthu aku Chiuta anguwona mu nyengu yakali. Tiyeni tikambiskani mo malayizgu ngankhondi ngo tawona kali ngafiskikiya mu nthowa yakukhumbika ukongwa.

27. Kumbi Chiuta wanguŵatowesa wuli ŵanthu ŵaki pa nkhani ya kusopa angoza?

²⁷ LAYIZGU LAKWAMBA. Kusopa angoza kweniso vinthu vinyaki vosi vakuseruska vakukwaskana ndi kusopa kwaboza vimalengi. Kukumaliya kwa vyaka va m’ma 1800 kweniso kukwamba kwa vyaka va m’ma 1900, Akhristu akugomezgeka awungananga pamoza ndipu angwamba kuleka kuchita vinthu vinyaki vakukwaskana ndi visopa vaboza. Yiwu anguleka kugomezga visambizu va chisopa chaboza vo vileka kukoliyana ndi Malemba, nge chakuti kwe achiuta atatu, mzimu wa munthu utufwa cha kweniso chakuti ŵanthu atufya kumotu wa helo. Yiwu anguziŵa so kuti kugwiriskiya ntchitu vikozgu pakusopa, nkhusopa angoza. Pati pajumpha nyengu, ŵanthu aku Chiuta angwamba so kuwona kuti kugwiriskiya ntchitu mphinjika pakusopa, naku nkhusopa angoza.—Ezeki. 14:6.

28. Kumbi ŵanthu aku Chiuta anguwere kucharu chawu mu nthowa wuli?

 ²⁸ LAYIZGU LACHIŴI. Ŵanthu aku Chiuta aweriyengi kucharu chawu chauzimu. Akhristu akugomezgeka ŵati atuwa mu Babiloni Mukulu, angusere mucharu chauzimu chamampha ukongwa, mo atingi asuzgikengi cha ndi nja yauzimu. (Ŵerengani Ezekiyeli 34:13, 14.) Nge mo tiwoniyengi mu Mutu 19, Yehova watumbika charu chenichi ndi chakurya chinandi chauzimu.—Ezeki. 11:17.

29. Ntchinthu wuli cho chinguchitikiya ntchitu yakupharazga mu 1919?

²⁹ LAYIZGU LACHITATU. Ayambengi so kupereka sembi paguŵa la sembi laku Yehova. Mu nyengu ya akutumika, Akhristu angusambizika kuti aperekengi kwaku Chiuta sembi za nyama cha, kweni kuti aperekengi mphasu zamampha ukongwa, kung’anamuwa kuthamika Chiuta kweniso kupharazga vakukwaskana ndi iyu. (Ahe. 13:15) Pa nyengu yo ŵanthu aku Chiuta ŵenga mu ukapolu wa Babiloni Mukulu, pengavi gulu lo lalongozganga pakupereka mphasu zenizi. Kweni ukapolu wenuwu we pafupi kumala, ŵanthu aku Chiuta ndipu ayamba  kali kupereka mphasu zenizi zakuthamika Chiuta. Yiwu apharazganga kweniso awungananga. Kutuliya mu 1919, “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru” wangwamba kudidimizga kukhumbika kwa ntchitu yakupharazga ndipu wangwamba kulongozga pa ntchitu yeniyi. (Mate. 24:45-47) Mwaviyo, tingakamba kuti paguŵa la sembi laku Yehova pangwamba kuzaza sembi zakumuthamika zo zaperekekanga ndi ŵanthu wo athamika zina laki!

30. Kumbi Yesu wanguchita wuli kuti ŵanthu ŵaki aje ndi aliska amampha?

³⁰ LAYIZGU LACHINAYI. Aliska aheni atuzgikengepu. Yesu Khristu wangufwatuwa ŵanthu aku Chiuta kwa aliska ankhungu ndipuso ambunu a matchalitchi ngachikhristu. Mu mpingu wachikhristu, aliska wo achitanga vinthu nge aliska aboza ŵenaŵa angutuzgikapu pa maudindu ngawu. (Ezeki. 20:38) Yesu nge Mliska Wamampha, wanguwonesesa kuti mbereri zaki ziphwerereka umampha. Mu chaka cha 1919, iyu wangusankha kapolu wakugomezgeka ndi wazeru. Kagulu kamanavi kenaka ka Akhristu akusankhika ndiku kalongozganga pa ntchitu yakupereka chakurya chauzimu. Mwaviyo, ŵanthu aku Chiuta anguphwerereka umampha. Pati pajumpha nyengu, ŵara angusambizika vo angachita pakuphwere “mskambu waku Chiuta.” (1 Petu. 5:1, 2) Mazu ngo Chiuta wangukambiya Ezekiyeli kuti walembi ngo ngasanirika pa Ezekiyeli 34:15, 16, kanandi ngakumbusa ŵara mu mpingu wachikhristu mo Yehova Chiuta kweniso Yesu Khristu akhumbiya kuti aphweriyengi mbereri zaki.

31. Kumbi Yehova wafiska wuli uchimi wa pa Ezekiyeli 11:19?

³¹ LAYIZGU LACHINKHONDI. Ŵanthu wo asopa Yehova ajengi mwakukoliyana. Kwa vyaka mahandiredi vo vajumpha, matchalitchi ngachikhristu ngaja ngachigaŵikana ndi kupanga timagulu tinandi to tileka kukoliyana ndipuso tisuskana. Kweni mwakupambana ndi venivi, Yehova wachita chinthu chinyaki chakuziziswa ndi ŵanthu ŵaki wo wakuŵawovya kuti ayambi so kusopa kwauneneska. Layizgu laki lo wangulayizga kuziya mwaku Ezekiyeli lakuti “ndazakuŵapaska mtima umoza,” lafiskika mu nthowa yapade ukongwa. (Ezeki. 11:19) Pacharu chosi chapasi, Khristu we ndi ŵanthu mamiliyoni nganandi wo atimulondo, akutuliya mu mafuku ngakupambanapambana kweniso wo ŵenga mu visopa vakupambanapambana, akavu ndipuso akukhupuka. Kweni wosi asambizika fundu zakuyanana zauneneska kweniso agwira ntchitu yimoza mwakukoliyana. Pa nyengu yo wenga pacharu chapasi, pa usiku wakumaliya, Yesu wangupemphera kutuliya pasi pa mtima kuti Akhristu azije akukoliyana. (Ŵerengani Yohane 17:11, 20-23.) Mazuŵa nganu, Yehova wamuka pempheru lenili mu nthowa yapade ukongwa.

32. Kumbi mutuvwa wuli asani muwona kufiskika kwa mauchimi ngakukwaskana ndi kuweziyapu vinthu? (Wonani so bokosi lakuti “Mauchimi Ngakukwaskana ndi Ukapolu Ndipuso Kuweziyapu Vinthu.”)

³² Kumbi yimwi mukondwa cha kuti muja munyengu yakukondwesa iyi yakuweziyapu vinthu? Mazuŵa nganu, tiwona kufiskika kwa mauchimi ngaku Ezekiyeli pa vigaŵa vosi va kusopa kwidu. Te ndi chigomezgu kuti sonu Yehova wakondwa ndi ŵanthu ŵaki nge mo wangukambiya limu kuziya mwaku Ezekiyeli kuti: “Ndazamukondwa namwi.” (Ezeki. 20:41) Ndi mwaŵi ukulu ukongwa kuja mu gulu la ŵanthu wo akufwatulika ku ukapolu wauzimu ndipu mbakukoliyana, aliskika umampha kweniso athamika Yehova pacharu chosi chapasi!  Kweni mauchimi nganyaki ngaku Ezekiyeli ngakukwaskana ndi kuweziyapu vinthu, ngazamufiskika ukongwa kunthazi.

33-35. (a) Kumbi Ayuda wo ŵenga ku ukapolu, awonanga kuti uchimi wa pa Ezekiyeli 36:35 ung’anamuwanji? (b) Nanga kumbi uchimi wenuwu ung’anamuwanji ku ŵanthu aku Yehova mazuŵa nganu? (Wonani so bokosi lakuti “Nyengu Zakuweziyapu So Vinthu Vosi.”)

³³ Nge po tawone, “nyengu zakuweziyapu so vinthu vosi” zikwamba mu 1914 Yesu wati waŵikika pa mpandu waufumu ndipu pa nyengu yeniyi ufumu wa mu banja laku Davidi unguweriyapu. (Ezeki. 37:24) Pavuli paki, Yehova wangupaska Yesu mazaza ngakuti waweziyepu kusopa kwauneneska pakati pa ŵanthu Ŵaki wo anguja mu ukapolu wauzimu kwa vyaka vinandi. Kweni kumbi ntchitu yaku Khristu yakuweziyapu vinthu yikumaliya penapa? Awa! Kunthazi ntchitu yeniyi yazamulutiriya mu nthowa yapade, ndipu mauchimi ngaku Ezekiyeli ngakonkhoska vinthu vakukondwesa vo vazamuchitika.

³⁴ Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani mazu yanga ngo Ezekiyeli wangulemba: “Ŵanthu azamukamba kuti: ‘Charu cho chenga mahami chaja nge munda wa Edeni.’” (Ezeki. 36:35) Kumbi layizgu lenili lang’anamuwanganji kwaku Ezekiyeli kweniso kwa Ayuda anyaki wo wenga nawu ku ukapolu? Yiwu anguŵanaŵanapu cha kuti charu chawu chazamuyanana ndendende ndi munda wa Edeni pamwenga kuti Paradayisu, yo Yehova mweneku wangupanda! (Gene. 2:8) Kweni tikayika cha kuti yiwu anguziŵa kuti Yehova waŵasimikiziyanga kuti charu chawu chijengi chakutowa kweniso kuti chipasengi vipasu vinandi.

³⁵ Kumbi layizgu lenili ling’anamuwanji kwaku isi mazuŵa nganu? Nasi tiŵanaŵanapu cha kuti mazu ngenanga ngafiskika ndendende mazuŵa nganu, chifukwa teche pakati pa charu chiheni cho chilamulika ndi Satana Dyaboli. Kweni tiziŵa kuti layizgu lenili lifiskika mwauzimu mazuŵa nganu. Nge ateŵeti aku Yehova, tija mucharu chauzimu cho chikuwezekiyapu. Ndipu mucharu chenichi titimuteŵete umampha Yehova kweniso tiwona kuti kuteŵete iyu ndichu chinthu chakukhumbika ukongwa pa umoyu widu. Kamana ndi kamana, charu chauzimu chenichi chilutirizga kuja chamampha ukongwa. Nanga uchimi wenuwu wazamufiskika wuli kunthazi?

36, 37. Kumbi ndi malayizgu nanga ngo ngazamufiskika mu Paradayisu kunthazi?

³⁶ Pavuli pa nkhondu ya Aramagedoni, ntchitu yaku Yesu yakuweziyapu vinthu yazamukwaska so charu. Mu Ulamuliru Waki wa Vyaka 1,000, Yesu wazamulamula ŵanthu kuti asinthi charu chapasi kuti chije munda wa Edeni pamwenga kuti paradayisu nge mo Yehova wakhumbiyanga pakwamba. (Luka 23:43) Ndipu pavuli paki, ŵanthu azamuja mwakukoliyana ndipu azamukondwa ndi charu chapasi. Pazamuŵavi chinthu chechosi chakofya. Pa nyengu yeniyi layizgu ili nalu lakukwaskana ndi mbereri zaku Yehova lazamufiskika: “Ndazamuchita nazu phanganu lachimangu, ndipu ndazamudikisa vinyama vakofya vamudondu mucharu cho, kuti zizijengi mwakuvikilirika muchipululu kweniso kuti zizigonengi mumalisuwa.”—Ezeki. 34:25.

³⁷ Yeruzgiyani kuti muwona venivi vichitika. Mwazamulutanga kwekosi pacharu chapasi kwambula kopa chinthu chechosi. Palivi  chinyama cho chazakukupwetekani. Kweniso palivi chinthu cho chazakukuwofyezani. Mwazamufiska kwenda mwija chinanga ndi mulisuwa lakofya ukongwa kuti muwoni kutowa kwa chilengedu, ndipuso mwazamugona kuti mupumuwi mulisuwa mwenimo, kweni palivi cho chazakukupwetekani!

38. Kumbi mutuvwa wuli asani muŵanaŵaniya nyengu yo layizgu la pa Ezekiyeli 28:26 lazamufiskikiya?

³⁸ Layizgu ili nalu lazamufiskika: “Azamuja mucharu cho mwakuvikilirika ndipu azamuzenga nyumba ndi kulima minda ya mphereska, azamuja mwakuvikilirika asani ndazipereka cheruzgu ku ŵanthu wosi wo akuŵazunguliya wo atiŵanyoza; ndipu yiwu azamuziŵa kuti ini ndini Yehova Chiuta wawu.” (Ezeki. 28:26) Asani arwani wosi aku Yehova azibayika, tazamukondwa chifukwa tazamuja mwachimangu kweniso mwakuvikilirika pacharu chapasi. Pa nyengu yeniyi, tazamuphwere charu chapasi kweniso tazamufiska kujiphwere ndi kuphwere abali ŵidu, kuzenga nyumba zamampha ndipuso kupanda vakurya vinandi.

39. Ntchifukwa wuli musimikiza kuti mauchimi ngaku Ezekiyeli ngakukwaskana ndi Paradayisu ngazamufiskika?

³⁹ Kumbi yimwi muwona kuti malayizgu ngenanga ndi malotu ŵaka? Asani ndi viyo, mbwenu kumbukani vinthu vo mwawonapu kali vichichitika mu nyengu yinu ‘yakuweziyapu so vinthu.’ Chinanga kuti Satana watesesa kususka, kweni Yesu wakupaskika nthazi kuti waweziyepu kusopa kwauneneska mu nyengu yinu ya mdima. Venivi vititisimikiziya kuti malayizgu ngosi ngaku Chiuta ngo wangukamba kuporote mwaku Ezekiyeli ngazamufiskika!