1, 2. (a) Ntchifukwa wuli ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu anguchita mantha? (b) Ntchifukwa wuli yiwu anguzizwa? (c) Kumbi tikambiskanengi mafumbu nanga?

EZEKIYELI wanguchita vakuyeruzgiyapu vinandi pa masu pa ŵanthu wo ŵenga akapolu ku Babiloni, vo valongonga mauchimi ngakutuliya kwaku Chiuta. Chakuyeruzgiyapu chakwamba, chachiŵi, chachitatu ndipuso vakuyeruzgiyapu vinyaki vo Ezekiyeli wanguchita pavuli paki venga ndi uthenga wa cheruzgu. (Ezeki. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Tingakamba ŵaka kuti kufika pa nyengu iyi, mauchimi ngosi ngo wangukamba mwakugwiriskiya ntchitu vakuyeruzgiyapu, ngenga ndi uthenga wa cheruzgu chanthazi cho chatingi chiwiyengi Ayuda.

² Sonu ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu atenere kuti anguchita mantha ukongwa ŵati awona kuti Ezekiyeli wama pa masu pawu ndipu wakhumba kuchita chakuyeruzgiyapu chinyaki. Panyaki yiwu ajifumbanga kuti, ‘kumbi sonu tilondiyengi uthenga wuli wachitima?’ Asani ndivu aŵanaŵananga, mbwenu anguzizwa kuti ndimu venge cha. Ve viyo chifukwa chakuyeruzgiyapu cho Ezekiyeli wakhumbanga kuchita ulendu uwu, chenga ndi uthenga wakupambana. Chakuyeruzgiyapu ichi, chenga ndi uthenga wacheruzgu cha kweni chenga ndi layizgu lamampha ukongwa. (Ezeki. 37:23) Kumbi Ezekiyeli wanguŵakambiya  uthenga wuli ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu? Nanga uthenga wenuwu wang’anamuwanganji? Kumbi utiŵakwaska wuli ateŵeti aku Chiuta mazuŵa nganu? Tiyeni tiwoni.

3. (a) Kumbi kamiti ko kangulembeka kuti “kaku Yuda,” kamiyanganji? (b) Ntchifukwa wuli “kamiti kaku Efurayemu” kamiyanga ufumu wa mafuku 10?

³ Yehova wangukambiya Ezekiyeli kuti wato timiti tiŵi. Kanyaki walembepu kuti “kaku Yuda,” ndipu kanyaki walembepu kuti “kaku Yosefi, kamiti kaku Efurayemu.” (Ŵerengani Ezekiyeli 37:15, 16.) Kumbi timiti teniti tamiyanganji? Kamiti ko wangulembapu kuti “kaku Yuda,” kamiyanga ufumu wa mafuku ngaŵi ngaku Yuda ndi Benjamini. Mafumu ngakutuliya mu fuku laku Yuda ndingu ngalamuliyanga mu ufumu wenuwu. Kweniso asembi akoliyananga ndi ufumu wenuwu, pakuti yiwu ateŵetiyanga pa nyumba yakusopiyamu yo yenga ku Yerusalemu. (2 Miko. 11:13, 14; 34:30) Mwaviyo, mu ufumu wa ku Yuda ndimu mwenga mafumu ngakutuliya mu banja laku Davidi kweniso asembi a mu fuku laku Levi. “Kamiti kaku Efurayemu” kamiyanga ufumu wa mafuku 10 wa ku Isirayeli. Ntchifukwa wuli kamiti kenaka kangulembeka kuti nkhaku Efurayemu? Ntchifukwa chakuti Yerobowamu yo wenga fumu yakwamba ya ufumu wa mafuku 10 wenuwu, wenga wakutuliya mu fuku laku Efurayemu. Pati pajumpha nyengu, fuku laku Efurayemu ndilu lenga ndi nthazi ukongwa mu Isirayeli. (Mara. 33:17; 1 Ŵakaro. 11:26) Ziŵani kuti mu ufumu wa mafuku 10 wa ku Isirayeli, mwengavi fumu yakutuliya mu banja laku Davidi pamwenga asembi a mu fuku laku Levi.

4. Kumbi vo Ezekiyeli wanguchita ndi timiti tiŵi valongonganji? (Wonani chithuzi cho che papeji 129.)

⁴ Chiuta wangukambiya so Ezekiyeli kuti wabanyi timiti tiŵi teniti “kuti tije kamiti kamoza.” Ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu achiwona vo Ezekiyeli wachitanga angumufumba kuti: “Kumbi utikambiyengi cha kuti vinthu venivi ving’anamuwanji?” Iyu wanguŵamuka kuti vo wachitanga valongonga vo Yehova wachitengi. Pakukamba vakukwaskana ndi timiti tiŵi iti, Yehova wanguti: “Ndazamuchitiska kuti aje kamiti kamoza, ndipu azamuja kamiti kamoza mujanja langu.”—Ezeki. 37:17-19.

5. Kumbi vo Ezekiyeli wanguchita vang’anamuwanganji? (Wonani so bokosi lakuti “Kubanya Timiti Tiŵi.”)

⁵ Pavuli paki, Yehova wangukonkhoska vo kubanya timiti tiŵi kwang’anamuwanga. (Ŵerengani Ezekiyeli 37:21, 22.) Kubanya timiti tiŵi kwalongonga kuti ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu akutuliya mu ufumu wa mafuku ngaŵi wa ku Yuda, ndipuso ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu akutuliya mu ufumu wa mafuku 10 wa ku Isirayeli (Efurayemu), aweriyengi so kucharu cha Isirayeli, ndipu kwenuku yiwu amuja “mtundu umoza.”—Yere. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

6. Kumbi ndi mauchimi nganyaki nanga ngo ngasanirika mu Ezekiyeli chaputala 37?

⁶ Mu Ezekiyeli chaputala 37, mwe so mauchimi nganyaki ngo ngasimikizgiya kuti Yehova waweziyengepu nadi vinthu! Yehova wangulongo kuti iyu ndi Chiuta yo wangaweziyapu umoyu pe cha (mavesi 1-14), kweni ndi Chiuta yo wangaweziyapu so kukoliyana (mavesi 15-28). Pa mauchimi ngaŵi yanga, tisaniyapu uthenga wakuchiska wakuti: Nyifwa yingamala, kuleka kukoliyana naku kungamala.

7. Kumbi lemba la 1 Mbiri 9:2, 3 lilongo wuli kuti “palivi cho Chiuta wangatondeka kuchita”?

⁷ Ŵanthu awonanga kuti vingachitika cha kuti Ayisirayeli wo ŵenga ku ukapolu afwatuliki ndipuso ayambi kuchita vinthu mwakukoliyana. * “Kweni palivi cho Chiuta wangatondeka kuchita.” (Mate. 19:26) Yehova wangufiska uchimi waki. Ukapolu wa ku Babiloni ungumala mu 537 B.C.E., ndipu pavuli paki ŵanthu akutuliya mu maufumu ngosi ngaŵi angwamba kuza ku Yerusalemu kuti aweziyepu so kusopa kwauneneska. Bayibolu lisimikizgiya venivi chifukwa likamba kuti: “Mphapu yinyaki yaku Yuda, yaku Benjamini, yaku Efurayemu ndipuso yaku Manasi yinguzija mu Yerusalemu.” (1 Mbiri 9:2, 3; Ezara 6:17) Venivi vilongo kuti nge mo Yehova wangukambiya limu, ŵanthu akutuliya mu ufumu wa mafuku 10 wa ku Isirayeli angukoliyana nadi ndi ŵanthu a mu ufumu wa mafuku ngaŵi wa ku Yuda.

8. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo Yesaya wangukambiya limu? (b) Kumbi ndi fundu zakukhumbika ziŵi nizi zo zisanirika pa Ezekiyeli 37:21?

⁸ Vyaka pafufupi 200 kuvuli, mchimi Yesaya wangukambiya limu vo vazamuchitikiya Isirayeli ndi Yuda asani ukapolu wawu wamala. Iyu wangukambiya limu kuti Yehova wazamuwunganisa “Ayisirayeli wo akumbininiskika” ndipuso “Ayuda wo akumbininika, kutuliya ku makona nganayi nga charu chapasi,” kweniso ‘kutuwa ku Asiriya.’ (Yesa. 11:12, 13, 16) Yehova wangufiska nadi vo wangukambiya limu, chifukwa iyu wanguwunganisa “Ayisirayeli kutuliya mu mitundu.” (Ezeki. 37:21) Wonani fundu ziŵi izi zakukhumbika ukongwa: Pa nyengu iyi, Yehova wanguzumbuwa ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu kuti “Ayisirayeli” kung’anamuwa gulu limoza, mumalu mwakuŵazumbuwa kuti “Yuda” kweniso “Efurayemu.” Kweniso Ayisirayeli akambika kuti anguwunganisika kutuliya ku mtundu umoza cha, kung’anamuwa ku  Babiloni, kweni kutuliya mu mitundu yakupambanapambana pamwenga kuti “kuvigaŵa vosi.”

9. Kumbi Yehova wanguŵawovya wuli ŵanthu wo anguwele ku Isirayeli kuti achitengi vinthu mwakukoliyana?

⁹ Kumbi Yehova wanguŵawovya wuli ŵanthu wo anguwele ku Isirayeli kuti achitengi vinthu mwakukoliyana? Iyu wanguŵapaska aliska auzimu nge Zerubabeli, Yoswa yo wenga wasembi mura, Ezara kweniso Nehemiya. Chiuta wangusankha so achimi nge Hagayi, Zekariya ndi Malaki. Anthulumi wosi akugomezgeka ŵenaŵa angugwira mwaphamphu ntchitu yakuchiska mtundu wosi kuti uvwiyengi ulongozgi waku Chiuta. (Nehe. 8:2, 3) Kweniso Yehova wanguvikiliya mtundu wa Ayisirayeli, mwakutondekesa viŵembu vo arwani a ŵanthu aku Chiuta anozganga.—Esite. 9:24, 25; Zeka. 4:6.

10. Kumbi Satana wangufiska kuchitanji?

¹⁰ Chinanga kuti Yehova wanguyesesa kuŵawovya, kweni Ayisirayeli anandi anguleka kusopa kwauneneska. Vo yiwu anguchita vikulembeka mumabuku nga mu Bayibolu ngo ngangulembeka yiwu ŵati awe ku ukapolu. (Ezara 9:1-3; Nehe. 13:1, 2, 15) Ayisirayeli anguleka kusopa kwauneneska vyaka 100 vechendakwani kutuliya po anguwele ku ukapolu, mwakuti Yehova wanguŵachiska kuti: “Weriyani kwaku ini.” (Mala. 3:7) Pa nyengu yo Yesu wanguziya pacharu chapasi, chisopa chachiyuda ndipu chagaŵika kali mutimagulu tinandi to talongozgekanga ndi aliska ambula kugomezgeka. (Mate. 16:6; Mariko 7:5-8) Satana wangufiska kuŵatondekeska kuchita vinthu mwakukoliyana. Chinanga kuti venga viyo, uchimi waku Yehova wakukwaskana ndi kukoliyana ungutondeka cha kufiskika. Mu nthowa wuli?

11. (a) Kumbi Yehova wangulongonji vakukwaskana ndi uchimi waki wa kuchita vinthu mwakukoliyana? (b) Kumbi Satana wati wadikisika kuchanya wangwamba so kuchitanji?

¹¹ Ŵerengani Ezekiyeli 37:24. Yehova wangulongo kuti uchimi waki wakukwaskana ndi kuchita vinthu mwakukoliyana, wazamufiskika ukongwa pakati pa ŵanthu ŵaki asani ‘mteŵeti waki Davidi,’ kung’anamuwa Yesu, wazija Fumu. Venivi vinguchitika mu 1914. * (2 Samu. 7:16; Luka 1:32) Chichifika chaka ichi ndipu Chiuta waleka kali kuchita vinthu ndi Ayisirayeli chayiwu, kweni wachitanga vinthu ndi Isirayeli wauzimu, kung’anamuwa Akhristu akusankhika. (Yere. 31:33; Aga. 3:29) Satana wati wadikisika kuchanya, wangwamba so ntchitu yaki yakutimbanyizga ŵanthu aku Chiuta kuti aleki kukoliyana. (Chivu. 12:7-10) Mwakuyeruzgiyapu, Mubali Russell wati wafwa mu 1916, Satana wangugwiriskiya ntchitu ŵanthu ampatuku kuti wagaŵaniski Akhristu akusankhika. Kweni pechendajumphi nyengu yitali, ŵanthu ampatuku ŵenaŵa angutuwamu mugulu. Satana wangufiska so kuchitiska kuti abali wo alongozganga aponyeki mujeri, kweni ŵanthu aku Yehova angumala cha. Abali akusankhika wo anguleka cha kuja akugomezgeka kwaku Yehova, angulutirizga kuchita vinthu mwakukoliyana.

12. Ntchifukwa wuli Satana watondeka kutimbanyizga Isirayeli wauzimu kuti waleki kukoliyana?

¹² Mwaviyo, mwakupambana ndi vo vinguchitikiya Ayisirayeli chayiwu, Satana wangutondeka kutimbanyizga Isirayeli wauzimu kuti waleki kukoliyana. Ntchifukwa wuli Satana watondeka kufiska vilatu vaki? Chifukwa Akhristu akusankhika atesesa kulondo fundu zaku Yehova ndi mtima wawu wosi. Venivi vachitiska kuti Fumu yawu Yesu Khristu yo yilutirizga kuthereska Satana yiŵavikiliyi.—Chivu. 6:2.

13. Kumbi uchimi wakubanya timiti tiŵi uvumbuwa fundu wuli ya uneneska yakukwaskana ndi kusopa kwauneneska?

¹³ Kumbi uchimi wakubanya timiti tiŵi ufiskika so mazuŵa nganu? Kumbukani kuti Chiuta wangupereka uchimi uwu kuti walongo kuti magulu ngaŵi ngayambengi kuchita vinthu mwakukoliyana. Chinthu chakuzirwa ukongwa ntchakuti Yehova ndiyu wachitiska kukoliyana kwenuku. Sonu kumbi uchimi uwu uvumbuwa fundu wuli ya uneneska yakukwaskana ndi kusopa kwauneneska? Fundu yaki njakuti: Yehova mweneku ndiyu wachitiskengi kuti ŵanthu wo atimusopa ‘aje amoza.’—Ezeki. 37:19.

14. Kumbi uchimi wakukwaskana ndi kubanya timiti tiŵi ungwamba wuli kufiskika mu nthowa yakukhumbika ukongwa kutuliya mu 1919?

¹⁴ Kutuliya mu 1919, ŵanthu aku Chiuta ŵati atoweseka mwauzimu, ndipuso ŵati ayamba kusere mu paradayisu wauzimu, uchimi wa kukwaskana ndi kubanya timiti tiŵi ungwamba kufiskika mu nthowa yakukhumbika ukongwa. Pa nyengu yeniyi, ŵanthu anandi pa ŵanthu wo anguwunganisika pamoza, ŵenga ndi chilindizga chakuluta kuchanya kuti akaje mafumu ndi asembi. (Chivu. 20:6) Akhristu akusankhika ŵenaŵa, ŵenga nge kamiti “kaku Yuda,” ko kamiyanga mtundu wo walamulikanga ndi mafumu nga mu banja laku Davidi kweniso wo mwenga asembi a mu fuku laku Levi. Kweni pati pajumpha nyengu, ŵanthu anandi wo ŵenga ndi chilindizga chakuzija pacharu chapasi angwamba kuchitiya vinthu limoza ndi Ayuda auzimu ŵenaŵa. Ŵanthu wo ŵenga ndi chilindizga chakuzija pacharu chapasi ŵenga nge “kamiti kaku Efurayemu,” ko kamiyanga mtundu wo mwengavi mafumu ngakutuliya mu banja laku Davidi kweniso asembi a mu fuku laku Levi. Magulu ngosi ngaŵi yanga, ngateŵete Yehova mwakukoliyana mwakulongozgeka ndi Fumu yawu yimoza, Yesu Khristu.—Ezeki. 37:24.

15. Kumbi uchimi wo we pa Ezekiyeli 37:26, 27, ufiskika wuli mazuŵa nganu?

¹⁵ Uchimi waku Ezekiyeli ungulongo kuti ŵanthu anandi azamukoliyana ndi Akhristu akusankhika pa nkhani ya kusopa kwauneneska. Pakukamba vakukwaskana ndi ŵanthu ŵaki, Yehova wanguti: ‘Ndazakuŵayandanisa,’ ndipuso “hema langu lazamuja paku yiwu.” (Ezeki. 37:26, 27; mazu ngamumphata.) Mazu ngenanga, ngatitikumbuska uchimi wo wakutumika Yohane wangukamba pati pajumpha vyaka pafufupi 700 kutuliya mu nyengu yaku Ezekiyeli. Iyu wangukamba kuti: “Mweniyo waja pampandu waufumu wazamutandawuliya chihema chaki” pa “mzinda ukulu.” (Chivu. 7:9, 15) Mazuŵa nganu, Akhristu akusankhika kweniso a mzinda ukulu aja mwakukoliyana nge mtundu umoza pamwenga kuti nge ŵanthu aku Chiuta, pasi pa hema laki lakuvikilirika.

16. Kumbi Zekariya wangukamba uchimi wuli wo ungulongo kuti Isirayeli wauzimu wazamukoliyana ndi wo ŵe ndi chilindizga chakuzija pacharu?

¹⁶ Zekariya yo nayu wanguweku ku ukapolu, wangukamba uchimi wo ungulongo kuti Ayuda auzimu azamukoliyana ndi Akhristu wo ŵe ndi chilindizga chakuzija pacharu chapasi. Iyu wangukamba kuti “anthulumi 10 akutuliya mu . . . mitundu ya ŵanthu, azamukolesa mkhanju wa Myuda” ndipu azamukamba kuti: “Tikhumba kuluta namwi mwaŵanthu yimwi, pakuti tavwa kuti Chiuta we namwi.” (Zeka. 8:23) Mazu ngakuti “Myuda” ngamiya munthu yumoza cha, kweni gulu la ŵanthu wo akambika kuti “mwaŵanthu yimwi.” Mazuŵa nganu,  mazu ngenanga ngamiya Akhristu akusankhika wo ŵeche pacharu chapasi pamwenga kuti Ayuda auzimu. (Aro. 2:28, 29) “Anthulumi 10” amiya Akhristu wo ŵe ndi chilindizga chakuzija pacharu chapasi. Yiwu ‘akolesa’ Akhristu akusankhika ndipu ‘aluta nawu.’ (Yesa. 2:2, 3; Mate. 25:40) Mazu ngakuti “azamukolesa” kweniso ngakuti “kuluta namwi,” ngalongo kuti magulu ngaŵi yanga ngakukoliyana ukongwa.

17. Kumbi Yesu wangukukonkhoska wuli kukoliyana kwidu ko kulipu mazuŵa nganu?

¹⁷ Panyaki Yesu waŵanaŵaniyanga uchimi waku Ezekiyeli wakukwaskana ndi kukoliyana pa nyengu yo wangukamba kuti iyu ndi mliska yo wazamuchitiska kuti mbereri zaki (Akhristu akusankhika) zizije “mskambu umoza” ndi “mbereri zinyaki” (Akhristu wo alindizga kuzija pacharu chapasi). (Yoha. 10:16; Ezeki. 34:23; 37:24, 25) Mazu yanga ngo Yesu wangukamba kweniso ngo achimi a mu nyengu yakali angukamba, ngakonkhoska umampha ukongwa kukoliyana ko tilongo mazuŵa nganu, chinanga kuti te ndi chilindizga chakupambana. Chisopa chaboza chigaŵikana ndi kupanga timagulu tinandi, kweni isi tikoliyana, ndipu venivi vakuziziswa ukongwa.

18. Nge mo lemba la Ezekiyeli 37:28 lilongore, ntchifukwa wuli ŵanthu aku Chiuta akhumbika cha ‘kuja chigaŵa cha charu’?

¹⁸ Mazu ngakumaliya nga uchimi waku Ezekiyeli wakukwaskana ndi kukoliyana, ngatitisimikizgiya kuti kukoliyana kwidu kwazamumala cha. (Ŵerengani Ezekiyeli 37:28) Ŵanthu aku Yehova akoliyana chifukwa chakuti malu ngaki ngakupaturika pamwenga kuti kusopa kwauneneska kwe “pakati pawu.” Malu ngaki ngakupaturika ngalutirizgengi kuja pakati pawu asani yiwu alutirizgengi kuja akutowa, pamwenga asani alutirizgengi kujipatuwa kucharu chaku Satana. (1 Akori. 6:11; Chivu. 7:14) Yesu wangukonkhoska mwakuvwika umampha chifukwa  cho tikhumbikiya cha kuja chigaŵa cha charu. Wachipemphere akusambira ŵaki mwakutuliya pasi pa mtima, iyu wanguti: “Ada Atuŵa, avikiliyeni . . . kuti aŵi amoza . . . Yiwu mbacharu cha . . . Atoweseni ndi uneneska.” (Yoha. 17:11, 16, 17) Yapa Yesu wangulongo kuti kuja “amoza” kutende limoza ndi ‘kuleka kuja acharu.’

19. (a) Kumbi tingalongo wuli kuti ‘tiyezga Chiuta’? (b) Kumbi Yesu wangudidimizga fundu niyi pa usiku wakuti mawa wabayikengi?

¹⁹ Mphenapa pe mu Bayibolu po Yesu wanguzumbuwa Chiuta kuti “Ada Atuŵa.” Yehova ndi mtuŵa nadi kweniso ngwakunyoloka. Yehova wangulamula Ayisirayeli kuti: “Mutenere kuja atuŵa chifukwa ini nde mtuŵa.” (Levi. 11:45) Pakuti isi ‘tiyezga Chiuta,’ tikhumbika kuvwiya dangu lenili pa vigaŵa vosi va umoyu widu. (Aefe. 5:1; 1 Petu. 1:14, 15) Asani mazu ngakuti “atuŵa” ngakonkhoska vakukwaskana ndi ŵanthu, ngang’anamuwa ŵanthu wo “akupatulika.” Yesu wangudidimizga fundu yeniyi pa usiku wakuti mawa wabayikengi. Iyu wangukamba kuti akusambira ŵaki alutirizgengi kuja akukoliyana asani azomerezengi cha kuti mzimu wa charu wo uchitiska kuti ŵanthu alekengi kukoliyana uŵagaŵaniski.

20, 21. (a) Ntchinthu wuli cho chititisimikiziya kuti Yehova wativikiliyengi? (b) Kumbi ntchinthu wuli cho yimwi muchitengi?

²⁰ Mazuŵa nganu, Akaboni aku Yehova akoliyana pacharu chosi. Wenuwu mbukaboni wakuwoneke limu wakuti Yehova wakumuka pempheru laku Yesu lakuti: “Muŵavikiliyi chifukwa cha muheni yo.” (Ŵerengani Yohane 17:14, 15.) Pakuti Satana watondeka kutimbanyizga kukoliyana kwa ŵanthu aku Chiuta, titenere kumuthemba ukongwa Chiuta kuti wativikiliyengi. Mu uchimi waku Ezekiyeli, Yehova wangukamba kuti timiti tiŵi tinguja kamiti kamoza mujanja laki. Venivi visimikiziya kuti Yehova mweneku ndiyu wachitiska kuti ŵanthu ŵaki akoliyani mwakugwiriskiya ntchitu janja laki lakuvikiliya, lo Satana wangachita nalu kanthu cha.

²¹ Sonu kumbi ntchinthu wuli cho isi titenere kuchita? Tikhumbika kulutirizga kuchita chigaŵa chidu mwaphamphu pakovya kuti gulu laku Yehova lilutirizgi kukoliyana. Kumbi weyosi wangachita wuli venivi? Nyengu zosi tikhumbika kusopa mwauneneska panyumba yakusopiyamu yaku Yehova yauzimu. Kumbi kusopa kwenuku kusazganjipu? Tikambiskanengi venivi mu mitu yiŵi yakulondopu.