1, 2. Kumbi ndi nkhondu yikulu niyi yo ye pafupi kuchitika? Nanga ndi mafumbu nanga ngo tingafumba? (Wonani chithuzi cho che pachanya.)

KWA vyaka masauzandi nganandi, charu chapasi chaja chichifipiskika ndi ndopa za ŵanthu wo abayika pa nkhondu, kusazgapu ndopa za ŵanthu wo angubayika pa nkhondu ziŵi za pacharu chosi zo zinguchitika mu 1900. Kweni nkhondu yikulu ukongwa yo yechendachitikepu mu mbiri yosi ya ŵanthu, yaja kamanavi kuchitika. Kweni iyi yazamukuŵa nkhondu ya ŵanthu cha, yo vyaru vipumana ndi vyaru vinyaki chifukwa cha kujiyanja. Mumalu mwaki, yazamukuŵa “nkhondu ya zuŵa likulu laku Chiuta Wanthazizosi.” (Chivu. 16:14) Murwani wakujikuzga yo wazamuyukiya charu chakuzirwa chaku Chiuta, ndiyu wazamuchitiska nkhondu yeniyi. Ndipu venivi vazamuchitiska kuti Yehova Ambuya Fumu Yikulu walongo nthazi zaki zikulu zakunanga, zo wechendazilongopu pacharu chapasi.

² Tingafumba mafumbu nganyaki ngakukhumbika ngakuti: Kumbi murwani mwenuyu ndiyani? Kumbi wazamuyukiya charu nichi? Kumbi wazakuchiyukiya zuŵanji, nanga ntchifukwa wuli? Ndipuso kumbi murwani mwenuyu wazakuchiyukiya wuli charu chenichi? Chifukwa chakuti vinthu venivi vo vichitikengi kunthazi vazakutikwaska isi tisopa Yehova mwauneneska pacharu chapasi, tikhumbika kuziŵa kumuka kwa  mafumbu ngenanga. Tingasaniya kumuka kwenuku mu uchimi wakukondwesa mu Ezekiyeli chaputala 38 ndi 39.

3. Konkhoskani fundu zikuluzikulu za mu uchimi waku Ezekiyeli wakukwaskana ndi Gogi wa Magogi.

 ³ Ŵerengani Ezekiyeli 38:1, 2, 8, 18; 39:4, 11. Tiyeni tiwoni fundu zikuluzikulu za mu uchimi uwu: “Mu mazuŵa ngakumaliya,” murwani yo wadanika kuti “Gogi wa . . . Magogi” wayukiya “charu” cha ŵanthu aku Chiuta. Kweni kuyukiya kwenuku kuchitiska kuti ‘ukali ukulu’ waku Yehova ukole ndipu Yehova waseleriyapu ndi kumuthereska Gogi. * Kweni Yehova wapunda ndipu wapereka murwani waki yo wamuthereska limoza ndi ŵanthu wo we nawu ku “mitundu yosi ya viyuni vo viturya nyama kweniso ku vinyama vakofya vamudondu kuti vije chakurya chawu.” Ndipu pakumaliya, Yehova watimupaska “masanu” Gogi. Kuti tivwisi mo uchimi wenuwu wazamufiskikiya pambula kuswera, chakwamba tikhumbika kuziŵa kuti Gogi ndiyani.

4. Kumbi tasambiranji vakukwaskana ndi Gogi wa Magogi mu ndimi iyi?

⁴ Sonu kumbi Gogi wa Magogi ndiyani? Kutuliya mu chiwona cha ku Ezekiyeli, tingakamba kuti Gogi ndi murwani wa ŵanthu wo asopa mwauneneska. Kumbi Gogi ndi zina la uchimi lo limiya Satana yo ndi murwani mura wa kusopa kwauneneska? Kwa vyaka vinandi venivi ndivu mabuku ngidu ngaja ngachikamba. Kweni tati tawufufuza so umampha uchimi wa ku Ezekiyeli, tikusintha mo tavwiyanga uchimi uwu. Chigongwi cha Alinda chinyaki chingukonkhoska kuti, Gogi wa Magogi wamiya chakulengeka chauzimu cha, kweni wamiya vyaru vo vazamukoliyana kuti viyukiyi kusopa kwauneneska. * Techendakambiskani chifukwa cho tikambiya viyo, chakwamba, tiyeni tikambiskani dankha fundu ziŵi za mu uchimi wa ku Ezekiyeli zo zilongo kuti Gogi ntchakulengeka chauzimu cha.

5, 6. Kumbi ndi fundu nizi za mu uchimi waku Ezekiyeli, zo zilongo kuti Gogi wa Magogi, ntchakulengeka chauzimu cha?

⁵ ‘Ndazakukupereka ku mitundu yosi ya viyuni vo viturya nyama kuti uje chakurya chawu.’ (Ezeki. 39:4) Kanandi Malemba ngagwiriskiya ntchitu fundu yakuti viyuni viturya nyama za kufwa kali asani ngakamba za uthenga wakutcheŵeska wakutuliya kwaku Chiuta. Chiuta waperekanga uthenga wakutcheŵeska wenuwu ku mtundu wa Isirayeli kweniso ku mitundu ya ŵanthu anyaki wo ŵenga Ayisirayeli cha. (Doto. 28:26; Yere. 7:33; Ezeki. 29:3, 5) Kweni wonani kuti uthenga wakutcheŵeska wakutuliya kwaku Chiuta wenuwu, waperekekanga ku vakulengeka vauzimu cha kweni ku ŵanthu a mnofu ndi ndopa. Kusazgiyapu yapa, viyuni vo viturya nyama kweniso vinyama vamudondu, viturya nyama, vakulengeka vauzimu cha. Mwaviyo, uthenga wakutcheŵeska wa mu uchimi wa ku Ezekiyeli, ulongo kuti Gogi ntchakulengeka chauzimu cha.

⁶ “Gogi Ndazakumupaska masanu mu Isirayeli.” (Ezeki. 39:11) Malemba ngakambapu cha kuti vakulengeka vauzimu viŵikika mumasanu pacharu chapasi. Mumalu mwaki, ngakamba kuti Satana ndi viŵanda vaki, azamuponyeka muchizenji kwa vyaka 1,000. Ndipu pavuli paki, azamuponyeka munyanja yamotu yakuyeruzgiya kung’anamuwa pharanyiku lawu lamuyaya. (Luka 8:31; Chivu. 20:1-3, 10) Chifukwa chakuti Gogi wakambika kuti ‘wakupaskika masanu’ pacharu chapasi, tingakamba kuti iyu ntchakulengeka chauzimu cha.

7, 8. Kumbi “fumu ya kunkhondi” yazamumala zuŵanji, nanga venivi viyanana wuli ndi vo vazamuchitikiya Gogi wa Magogi?

 ⁷ Asani Gogi mweniyo ndi murwani yo wazamuyukiya kusopa kwauneneska kakumaliya ntchakulengeka chauzimu cha, nanga iyu ndiyani pamwenga kuti wamiyanji? Tiyeni tiwoni mauchimi ngaŵi nga mu Bayibolu ngo ngangatiwovya kuziŵa kuti Gogi wa Magogi ndiyani.

⁸ “Fumu ya kunkhondi.” (Ŵerengani Daniyeli 11:40-45.) Daniyeli wangukambiya limu maufumu nganthazi nga pacharu chosi ngo ngatingi ngaŵengeku kutuliya mu nyengu yaki mpaka sonu. Uchimi wenuwu ungukambiya so limu kuti magulu ngaŵi ngandali ngazamulimbana, kung’anamuwa “fumu ya kumwera” ndi “fumu ya kunkhondi.” Mafumu nganandi pamwenga vyaru vaja vichilamuliya nge fumu ya kumwera kweniso fumu ya kunkhondi kwa vyaka mahandiredi nganandi chifukwa vyaru vakupambanapambana pacharu chapasi, vilimbana ulamuliru. Pakukamba vo fumu ya kunkhondi yazamuchita “mu nyengu ya umaliru,” Daniyeli wangukamba kuti: “Yazamuluta yakwiya ukongwa kuti yikabayi ndi kunanga ŵanthu anandi.” Fumu ya kunkhondi, * yazamulimbana ukongwa ndi ŵanthu wo asopa Yehova. Kweni mwakuyanana ndi vo vazamuchitikiya Gogi wa Magogi, fumu ya kunkhondi nayu “yazamumala” pavuli pakutondeka kuyukiya ŵanthu aku Chiuta.

9. Kumbi pe kuyanana wuli pakati pa vo vazamuchitikiya Gogi wa Magogi ndi vo vazamuchitikiya “mafumu nga pacharu chosi chapasi”?

⁹ “Mafumu nga pacharu chosi chapasi.” (Ŵerengani Chivumbuzi 16:14, 16; 17:14; 19:19, 20.) Buku la Chivumbuzi lingukambiya limu kuti “mafumu nga charu chapasi” ngazamuyukiya Yesu, “Fumu ya mafumu.” Kweni mafumu ngenanga ngangamuyukiya cha Yesu chifukwa chakuti we kuchanya. Mwaviyo, yiwu azamuyukiya ŵanthu wo ŵe kuchigaŵa cha Ufumu waku Chiuta. Mafumu nga charu chapasi ngazamupunda cha nkhondu yeniyi pa Aramagedoni. Wonani kuti yiwu azamumala asani ayukiya ŵanthu aku Yehova. Venivi viyanana ŵaka ndi vo Bayibolu likamba vakukwaskana ndi Gogi wa Magogi. *

10. Kumbi tingakamba kuti Gogi wa Magogi ndiyani?

¹⁰ Mwakukoliyana ndi fundu zo takambiskana, kumbi tingakamba kuti Gogi ndiyani? Chakwamba Gogi ntchakulengeka chauzimu cha. Chachiŵi, Gogi wamiya vyaru va pacharu chapasi vo viyukiyengi ŵanthu aku Chiuta pambula kuswera. Viwoneka kuti vyaru venivi vazamukoliyana. Chifukwa wuli? Chifukwa ŵanthu aku Chiuta asanirika pacharu chosi, vyaru vazamukhumbika kukoliyana kuti viŵayukiyi. (Mate. 24:9) Tinganangisa cha kukamba kuti Satana ndiyu wazamuchitiska kuti vyaru viyukiyi ŵanthu aku Chiuta. Iyu wakwamba kali kuchitiska kuti vyaru viyukiyengi kusopa kwauneneska. (1 Yoha. 5:19; Chivu. 12:17) Kweni uchimi waku Ezekiyeli wakukwaskana ndi Gogi wa Magogi ukamba ukongwa vo vyaru va pacharu chapasi vazamuchita pakuyukiya ŵanthu aku Yehova. *

11. Kumbi uchimi waku Ezekiyeli utichikonkhoska wuli “charu” cho Gogi wazakuchiyukiya?

¹¹ Nge mo tasambiriya mu  ndimi 3, Gogi wa Magogi, wazamuchitiska kuti ukali ukulu waku Yehova ukole chifukwa wazamuyukiya charu cho ntchakuzirwa kwaku Yehova. Kumbi charu ichi chimiyanji? Tiyeni tiwoni so uchimi waku Ezekiyeli. (Ŵerengani Ezekiyeli 38:8-12.) Uchimi uwu ukamba kuti Gogi “wazamuyukiya charu cho ŵanthu ŵaki ataskika” kweniso “wo akuwunganisika pamoza kutuliya mu mitundu.”  Wonani so vo uchimi uwu ukamba vakukwaskana ndi ŵanthu wo asopa Yehova wo aja mucharu chenichi. Yiwu “aja mwakuvikilirika,” mizi yawu ‘njambula kuvikilirika ndi mipanda, akabali pamwenga mageti’ ndipuso “awunjika chuma.” Charu chenichi ndichu charu cho ŵanthu wo asopa Yehova mwauneneska pacharu chosi ajamu. Kumbi tingachiziŵa wuli charu chenichi?

12. Kumbi nkhuwezekiyapu wuli ko kunguchitika mucharu cha Isirayeli?

¹² Kungaŵa kwakovya kuwona mo vinthu vinguwezekiyapu mu Isirayeli, mucharu cho mwajanga ŵanthu aku Chiuta akusankhika, agwiriyanga ntchitu zawu kweniso mo asopiyangamu kwa vyaka mahandiredi nganandi. Ayisirayeli ŵati aleka kuja akugomezgeka, Yehova kuziya mwaku Ezekiyeli wangukambiya limu kuti charu chawu chazamubwangandulika ndi kuja mahami. (Ezeki. 33:27-29) Kweni Yehova wangukambiya so limu kuti akujaku wo azamulapa azamuweku ku ukapolu ku Babiloni ndipu kusopa kwauneneska kwamuweliyapu mucharu chawu. Chifukwa chakuti Yehova watingi wachitumbikengi, charu cha Isirayeli chatingi chisinthengi ndipu chatingi chijengi chakutowa “nge munda wa Edeni.” (Ezeki. 36:34-36) Kuweziyapu kwenuku kungwamba kuchitika mu 537 B.C.E., pa nyengu yo Ayuda wo ŵenga ku ukapolu anguwere ku Yerusalemu ndi kuweziyapu kusopa kwauneneska mucharu chawu cho achiyanjanga.

13, 14. (a) Kumbi charu chauzimu chimiyanji? (b) Ntchifukwa wuli charu chenichi ntchakuzirwa kwaku Yehova?

¹³ Mazuŵa nganu, venivi vitiŵachitikiya so ŵanthu wo asopa Chiuta mwauneneska. Nge mo tingusambiriya mu Mutu 9 wa buku ili, mu 1919, ŵanthu aku Chiuta angufwatulika ku ukapolu wa Babiloni Mukulu yo angujamu kwa nyengu yitali. Mu chaka chenichi, Yehova wanguweze ŵanthu wo atimusopa mwauneneska mucharu chauzimu.  Charu chenichi ndi paradayisu wauzimu kung’anamuwa malu ngauzimu ngo tisopiyamu Chiuta wauneneska. Mucharu ichi tija mwakuvikilirika kweniso tija ndi chimangu cha mumtima ndi mumaŵanaŵanu. (Nthanthi 1:33) Tilonde chakurya chinandi chauzimu kweniso tichita ntchitu zinandi zakukhorwesa pakupharazga Ufumu waku Chiuta. Kukamba uneneska, tiwona kufiskika kwa nthanthi ya mu Bayibolu iyi yakuti: “Vitumbiku vaku Yehova ndivu vichitiska kuti munthu wakhupuki, ndipu Iyu wasazgiyapu urwirwi cha.” (Nthanthi 10:22) Kwali tingaŵa kuti tija pani, tingaja mucharu chenichi kung’anamuwa paradayisu wauzimu asani titesesa kovya kusopa kwauneneska kuziya mu vo tikamba ndi kuchita.

¹⁴ Charu chauzimu chenichi ntchakuzirwa kwaku Yehova. Chifukwa wuli? Ŵanthu wo aja mucharu ichi, watiŵawona kuti ndi “vinthu vakuzirwa vakutuliya mu mitundu yosi,” ŵanthu wo wakuŵaguziya mu kusopa kwauneneska. (Haga. 2:7; Yoha. 6:44) Yiwu atesesa ndi mtima wosi kuvwala umunthu wufya wo ulongo mijalidu yapachanya yo Chiuta wenayu. (Aefe. 4:23, 24; 5:1, 2) Nge ŵanthu wo asopa mwauneneska, yiwu atesesa kujipereka mwakukwana pakumuteŵete. Ndipu achita venivi mu nthowa yo yitimukankhuska kweniso kulongo kuti atimuyanja. (Aro. 12:1, 2; 1 Yoha. 5:3) Aŵanaŵaniyani ŵaka mo Yehova wakondwe kuwona kuti ŵanthu wo atimusopa achita phamphu kuti atowesi charu chauzimu. Ŵanaŵaniyani fundu iyi: Asani tiŵika kusopa kwauneneska pa malu ngakwamba pa umoyu widu, titowesa paradayisu wauzimu kweniso tikondwesa mtima waku Yehova!—Nthanthi 27:11.

15, 16. Kumbi Gogi wa Magogi wazakuchiyukiya zuŵanji charu chidu chauzimu cho chikuwezekiyapu?

¹⁵ Vakuchitiska chitima ukongwa kuŵanaŵaniya kuti pambula kuswera, vyaru vikoliyanengi kuti viyukiyi charu chidu chauzimu chakuzirwa. Chifukwa chakuti kuyukirika kwenuku ko kungukambikiya limu kwazamukwasa isi tisopa Yehova mwauneneska, tikhumbika kuziŵa vinandi va nkhani yeniyi. Tiyeni tikambiskani mafumbu ngatatu ngo tingafumba.

¹⁶ Kumbi Gogi wa Magogi wazakuchiyukiya zuŵanji charu chidu chauzimu cho chikuwezekiyapu? Uchimi waku Ezekiyeli umuka fumbu lenili kuti: “Mu mazuŵa ngakumaliya, wazamuyukiya charu.” (Ezeki. 38:8) Uchimi wenuwu ukamba va nyengu yimanavi yo yajaku ya umaliru wa vinthu va mu nyengu yinu. Kumbukani kuti chisuzgu chikulu chazamukwamba ndi kubwangandulika kwa Babiloni Mukulu, yo wamiya visopa vosi vaboza. Pavuli pakuti visopa vosi vaboza vabwangandulika, kweniso Aramagedoni yechendayambi, Gogi wazakuŵayukiya kakumaliya ŵanthu wo asopa mwauneneska.

17, 18. Kumbi Yehova wazamulongozga wuli vinthu pa chisuzgu chikulu?

¹⁷ Ntchifukwa wuli Gogi wazamuyukiya charu cho chikuwezekiyapu cha ŵanthu wo asopa Yehova mwauneneska? Uchimi waku Ezekiyeli uvumbuwa fundu ziŵi. Fundu yakwamba njakuti Yehova wazamuchitapu kanthu ndipu fundu yachiŵi ndi maŵanaŵanu ngaheni ngaku Gogi.

 ¹⁸ Yehova wazamuchitapu kanthu. (Ŵerengani Ezekiyeli 38:4, 16.) Wonani vo Yehova wakambiya Gogi kuti: ‘Ndazamuŵika mbeja munjegheyu zaku’ kweniso “ndazamuchitiska kuti uyukiyi charu changu.” Kumbi mazu ngenanga ngalongo kuti Yehova wazamuchichizga vyaru kuti viyukiyi ŵanthu ŵaki wo atimusopa? Awa! Iyu wazamuchitiska cha kuti vinthu viheni viwiyi ŵanthu ŵaki. (Yobu 34:12) Yehova watiŵaziŵa umampha arwani ŵaki. Iyu waziŵa kuti azamutinkha wo atimusopa mwauneneska ndipu wazamutondekesa cha chilatu chawu chakukhumba kuŵapeye limu. (1 Yoha. 3:13) Yehova wazamuja nge kuti waŵika mbeja munjegheyu zaku Gogi ndipuso nge kuti watimulongoza. Iyu wazamulongozga vinthu kuti vichitiki mwakukoliyana ndi khumbu Laki kweniso nyengu yaki. Asani Babiloni Mukulu wazibwangandulika, Yehova wazamuchitiska kuti mitundu yichiti vo venga kali mumitima yawu. Yehova wazamuchitiska kuti arwani ayukiyi ŵanthu ŵaki, vo vazamuchitiska kuti nkhondu yikulu yapacharu chosi ya Aramagedoni yiyambi. Pavuli paki, iyu wazamutaska ŵanthu ŵaki, wazamulongo kuti ngwakwenere kulamuliya kweniso wazamutowesa zina laki lakupaturika.—Ezeki. 38:23.

19. Kumbi ntchinthu wuli cho chazamuchitiska kuti Gogi watilekesi kusopa kwauneneska?

¹⁹ Maŵanaŵanu ngaheni ngaku Gogi. Mitundu ya ŵanthu ‘yazamunozga chiŵembu chiheni.’ Yiwu azamukhumba kulongo ukali wo ŵenga nawu kwa nyengu yitali ndipuso kuti atinkha ŵanthu wo asopa Yehova,  wo azamuwoneka nge alivi wakuŵawovya, nge kuti “aja mumizi yambula kuvikilirika ndi mipanda, akabali pamwenga mageti.” Mitundu yeniyi yazamukhumbisiska so kuti ‘yito ndi kuphanga vinthu vinandi’ kutuliya ku ŵanthu “wo awunjika chuma.” (Ezeki. 38:10-12) “Chuma” wuli? Ŵanthu aku Yehova ŵe ndi chuma chinandi chauzimu ndipu chuma chidu chakuzirwa ukongwa, nkhusopa kwauneneska ko tipereka kwaku Yehova pe. Mitundu ya ŵanthu yazamuchita chechosi kuti yitilekesi kusopa kwauneneska, chifukwa chakuti atikutinkha kweniso atinkha wosi wo asopa Yehova.

20. Kumbi Gogi wazakuchiyukiya wuli charu chauzimu pamwenga kuti paradayisu wauzimu?

²⁰ Kumbi Gogi wazakuchiyukiya wuli charu chauzimu pamwenga kuti paradayisu wauzimu? Mitundu ya ŵanthu yitenere kuti yazamuyesesa kuti yitimbanyizgi vinthu vo tichita nge Akhristu kweniso kuti yitilekesi kusopa kwauneneska. Kuti afiski venivi, panyaki azamuyesesa kutimbanyizga nthowa yo tilonde chakurya chauzimu, kutilekesa kuwungana pamoza, kutimbanyizga kukoliyana kwidu kweniso kutilekesa kupharazga mwaphamphu uthenga waku Chiuta. Vinthu vosi venivi vakukhumbika ukongwa mu paradayisu wauzimu. Ndipu mwakulongozgeka ndi Satana, mitundu yazamuyesesa kuti yipeyi ŵanthu wo asopa mwauneneska kweniso kuti yilekesi vinthu vosi vo vichitika pakusopa kwauneneska pacharu chapasi.

21. Ntchifukwa wuli muwonga ukongwa kuti Yehova watitcheŵeske limu vakukwaskana ndi vo vichitikengi pambula kuswera yapa?

²¹ Gogi wa Magogi wazamuyukiya ŵanthu wosi wo asopa mwauneneska mucharu chauzimu cho Chiuta wakuŵapaska. Tiwonga ukongwa kuti Yehova watitcheŵeske limu vakukwaskana ndi vinthu vo vichitikengi pambula kuswera! Pasonu panu, po tilindizga chisuzgu chikulu, tiyeni tiyesesi ndi mtima wosi kuti kusopa kwauneneska kujengi pamalu ngakwamba pa umoyu widu. Asani tichitengi viyo, ndikuti nasi tiwovyengeku kutowesa charu cho chikuwezekiyapu. Ndipuso tiŵengi mugulu la ŵanthu wo azamuchitiya ukaboni chinthu chapade cho chichitikengi pambula kuswera yapa: Mo Yehova wazamuvikiliya ŵanthu ŵaki kweniso zina laki lakupaturika pa Aramagedoni, nge mo mutu wakulondopu ukonkhoskiyengi.