1, 2. (a) Kumbi nchinthu wuli cho chinguwovya kuti uthenga wa Ufumu upharazgiki m’vyaru vosi va Ufumu wa Roma m’nyengu ya akutumika? (b) Kumbi nchinthu wuli cho chilongo kuti Yehova watitiwovya mazuŵa nganu? (Wonani bokosi lakuti, “ Uthenga Wamampha Upharazgika M’vineneru Vakujumpha 670.”)

ALENDU wo anguza ku Yerusalemu anguvwana cha ndi vo anguvwa. Ŵanthu a ku Galileya aŵereŵetanga umampha ukongwa vineneru vachilendu ndipu venivi vinguchitiska kuti ŵanthu wo avwisiyanga ayanji uthenga wo akambanga. Ivi vinguchitika pa Pentekoste wa mu 33 C.E., po akusambira aku Yesu angulonde chawanangwa chakulongoro vineneru vakupambanapambana mwakuziziswa ndipu venivi valongonga kuti Chiuta ndiyu waŵawovyanga. (Ŵerengani Machitidu 2:1-8, 12, 15-17.) Ŵanthu a mitundu yakupambanapambana anguvwa uthenga wo wapharazgikanga pa zuŵa ili, ndipu pavuli paki unguwanda m’vyaru vosi va Ufumu wa Roma.—Ŵakol. 1:23.

² Mazuŵa nganu, ateŵeti aku Chiuta aŵereŵeta vineneru vakupambanapambana mwakuziziswa cha. Chinanga wuli ve viyo, yiwu apharazga m’vineneru vinandi ukongwa kuluska Akhristu a m’nyengu ya akutumika, ndipu afwatuliya uthenga wa Ufumu m’vineneru vakujumpha 670. (Mac. 2:9-11) Ŵanthu aku Chiuta apanga mabuku nganandi ukongwa mu vineneru vinandi ndipu uthenga wa Ufumu wafika pacharu chosi. * Uwu nawu mbukaboni wakuti Yehova wagwiriskiya nchitu Fumu Yesu Khristu kuti walongozgi pa nchitu yakupharazga. (Mat. 28:19, 20) Tichikambiskana vinthu vinyaki vo tagwiriskiyanga nchitu m’vyaka vakujumpha 100 kuvuli uku, tiwonengi mo Fumu yatisambiziya kamanakamana kuti tiŵanaŵaniyengi ŵanthu wo tikumana nawu mu uteŵeti ndipuso mo yatiwovye kuti tije asambizi a Mazu ngaku Chiuta.—2 Tim. 2:2.

3. Nchifukwa wuli tigwiriskiya nchitu vidya vakupambanapambana pa nchitu yidu yakupharazga?

³ Yesu wanguyeruzgiya “mazu . . . nga Ufumu” ndi mbewu kweniso mtima wa munthu ndi dongu. (Mat. 13:18, 19) Nge mo mlimi wangagwiriskiya nchitu vidya vakupambanapambana kuti dongu lije lamampha kupandapu mbewu kweniso kuti zileki kusuzga pakume, ŵanthu aku Yehova nawu agwiriskiya nchitu vidya vakupambanapambana kuti mitima ya ŵanthu anandi yilonde umampha uthenga wa Ufumu. Vinyaki mwa vidya venivi vingugwira nchitu kwa nyengu yimanavi. Vinyaki nge mabuku ndi magazini veche  kugwira nchitu mpaka sonu. Mwakupambana ndi nthowa zakupharazgiya ŵanthu anandi zo takambiskana m’Mutu 7, vinthu vosi vo tikambiskanengi m’mutu uwu, vawovya apharazgi a Ufumu kuti akambiskanengi ndi ŵanthu masu ndi masu.—Mac. 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Kumbi magiramafoni angagwiriskiyanga wuli nchitu, nanga nchifukwa wuli ngenga ngakovya ukongwa cha?

⁴ Nkhani zakujambulika. Kwambiya cha m’ma 1930 mpaka kukwamba kwa m’ma 1940, apharazgi agwiriskiyanga nchitu giramafoni kuti ŵanthu avwisiyi nkhani za m’Bayibolo zakujambulika. Nkhani yeyosi yajumphanga cha maminiti 5 ndipu zinyaki zenga ndi mitu yifupiyifupi nge “Achiuta Atatu,” “Purigatoriyo” ndi “Ufumu.” Kumbi nkhani zenizi azigwiriskiyanga wuli nchitu? M’bali Clayton Woodworth, Jr., yo wangubatizika mu 1930 ku United States, wangukamba kuti: “Ndapinganga giramafoni yo yawonekanga nge kasutikesi ndipu ndachitanga kuyipukusa kuti yiyambi kumba. Asani ndepafupi kufika panyumba ya munthu, ndajulanga giramafoni ndipu ndayithyiyanga limu. Pavuli paki ndawodiyanga. Asani mweneku wa nyumba wajula chisasa, ndamukambiyanga kuti, ‘Nde ndi uthenga wakukhumbika ukongwa wo ndikhumba kuti muvwi.’” Kumbi ŵanthu achitanga wuli? M’bali Woodworth wangulutirizga kukamba kuti, “Nyengu zinyaki ŵanthu andilondeliyanga umampha, kweni nyengu zinyaki aweriyanga munyumba ndi kujala chisasa. Anyaki awonanga nge kuti ndiguliska magiramafoni.”

⁵ Kufika mu 1940, nkhani zakupambanapambana zakujumpha 90 zingujambulika m’malekodi ngakujumpha 1 miliyoni. John E. Barr, yo pa nyengu iyi wachitanga upayiniya ku Britain, ndipu pavuli paki wateŵetiyanga mu Wupu Wakulongozga, wangukamba kuti: “Kwambiya mu 1936 mpaka mu 1945, ndayanjanga ukongwa kwenda ndi giramafoni. Asani ndaleka kwenda nayu,  ndawonanga nge kuti chinthu chinyaki chasoŵa. Kuvwisiya nkhani za M’bali Rutherford pakhomu la ŵanthu kwenga kwakuchiska ukongwa ndipu vajanga nge kuti nayu we penipo. Chinanga kuti venga viyo, kugwiriskiya nchitu giramafoni kwawovyanga ukongwa cha chifukwa kwaŵafikanga pamtima cha ŵanthu wo taŵapharazgiyanga.”

6, 7. (a) Kumbi kugwiriskiya nchitu makadi kunguwovya wuli, nanga ndi vinthu wuli vo valekanga kufiskika? (b) Kumbi Yehova watisambiza wuli kuti tipharazgengi?

⁶ Makadi ngakupharazgiya. Kwambiya mu 1933, apharazgi anguchiskika kuti agwiriskiyengi nchitu makadi pakupharazga kunyumba ndi nyumba. Makadi yanga ngenga 7.6 cm mu usani, 12.7 cm mu utali. Ngenga ndi uthenga ufupi wa m’Bayibolo ndipuso mitu ya mabuku nganyaki ngo mweneku wa nyumba wangakhumba. Mupharazgi wamupaskanga ŵaka kadi mweneku wa nyumba ndipu wamukambiyanga kuti waŵerengi. Lilian Kammerud yo wateŵetiyanga nge mumishonale ku Puerto Rico ndi Argentina wangukamba kuti, “Ndakondwanga ukongwa kugwiriskiya nchitu makadi pakupharazga.” Nchifukwa wuli wakondwanga? Iyu wangulutirizga kukamba kuti: “Tanyaki tatondekanga kuti tiyambi kukambiskana ndi ŵanthu. Mwaviyo, makadi ngangundiwovya kuti ndiziŵiriyi kwamba kukambiskana ndi ŵanthu.”

⁷ M’bali David Reusch yo wangubatizika mu 1918, wangukamba kuti: “Makadi ngakupharazgiya ngaŵawovyanga ukongwa abali chifukwa mbanthu amanavi ukongwa wo awonanga kuti angafiska kupharazga vakuvwika.” Kweni makadi yanga ngengavi fundu zinandi. M’bali Reusch, wangukamba so kuti, “Nyengu zinyaki takumananga ndi ŵanthu wo aŵanaŵananga kuti titondeka kulongoro. Tingakamba kuti ndimu venge nadi pakwamba, kweni Yehova watiwovyanga kuti tikapharazgiyengi ŵanthu uthenga waki. Ndipu iyu wangwamba kutisambiza kuti tigwiriskiyengi nchitu Malemba pakupharazga kunyumba ndi nyumba. Iyu wangugwiriskiya nchitu Sukulu ya Uteŵeti Waku Chiuta yo yingwamba mu 1940 kuti watisambizi.”—Ŵerengani Yeremiya 1:6-9.

8. Kumbi mungachita wuli kuti Khristu wakusambizeni?

⁸ Mabuku. Kutuliya mu 1914, ŵanthu aku Yehova apanga mabuku ngakupambanapambana ngakujumpha 100 ngo ngakonkhoska nkhani za m’Bayibolo. Mabuku nganyaki ngalembekanga kuti ngawovyi apharazgi kuti apharazgengi mwakufika ŵanthu pa mtima. Anna Larsen wa ku Denmark, yo waja mupharazgi kwa vyaka 70, wangukamba kuti: ‘Yehova watiwovya kuti tije apharazgi alusu kuporote mu Sukulu ya Uteŵeti Waku Chiuta kweniso mabuku ngo tilonde. Ndikumbuka kuti buku lakwamba lo tingulonde, lenga lamutu wakuti Theocratic Aid to Kingdom Publishers, lo lingutuzgika mu 1945. Lachiŵi lenga lamutu wakuti “Equipped for Every Good Work,” lo lingutuzgika mu 1946. Sonu te ndi buku la Pindulani ndi Sukulu ya Utumiki wa Mulungu lo likutuwa mu 2001.’ Sukulu ya Uteŵeti Waku Chiuta kweniso mabuku ngenanga vawovya ukongwa pa nchitu yo Yehova wachita yakutiwovya kuti tije akwenere “kuŵa ŵateŵeti.” (2 Ŵakor. 3:5, 6) Kumbi mukulembeska mu Sukulu ya Uteŵeti Waku Chiuta? Kumbi mupinga buku linu asani muluta ku maunganu sabata yeyosi ndipuso kujula asani wakuwonere sukulu waŵerenga m’buku lenili?  Asani muchita viyo, ndikuti muzomerezga kuti Khristu wakusambizeni kuti muje musambizi wamampha.—2 Ŵakor. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Kumbi mabuku ngawovya wuli pa nchitu yakupanda kweniso kudiriya mbewu za uneneska?

⁹ Yehova watiwovya so pakutipaska gulu laki lo lipanga mabuku ngo ngatovya apharazgi kuti akonkhoskengi umampha visambizu va m’Bayibolo. Buku lakuti The Truth That Leads to Eternal Life linguwovya ukongwa. Buku ili lingutuzgika kakwamba mu 1968 ndipu ŵanthu anguliyanja ukongwa. Uteŵeti Widu wa Ufumu wa November 1968 ungukamba kuti, “Ŵanthu anandi alipenjanga buku ili mwakuti m’mwezi wa September abali wo agwiranga nchitu kufakitale yidu ya ku Brooklyn agwiranga nchitu ndi usiku viyo.” Uteŵeti Widu wa Ufumu uwu ungukamba so kuti: “Nyengu yinyaki m’mwezi wa August, ŵanthu angudaniska mabuku nganandi ndipu chiŵerengeru chaki chingujumpha ndi 1.5 miliyoni pa chiŵerengeru cha mabuku ngo ngangusindikizikapu kali!” Pakufika 1982, angusindikiza mabuku ngenanga ngakujumpha 100 miliyoni m’vineneru 116. M’vyaka 14 pe kutuliya mu 1968 mpaka 1982, buku ili linguwovya ŵanthu akujumpha 1 miliyoni kuti aje apharazgi a Ufumu. *

¹⁰ Mu 2005, kungutuwa buku linyaki lakusambiziya ŵanthu Bayibolo lamutu wakuti, Kumbi Bayibolo Lisambizanji Weniukongwa? Mabuku ngakujumpha 200 miliyoni ngasindikizikapu kali m’vineneru vakujumpha 256! Kumbi buku lenili lawovya wuli? M’vyaka 7 pe kutuliya mu 2005 kufika mu 2012, lawovya ŵanthu akujumpha 1.2 miliyoni kuja apharazgi a uthenga wamampha. M’vyaka venivi pe, chiŵerengeru cha ŵanthu wo asambira Bayibolo chakwera ukongwa kujumpha 8.7 miliyoni kutuwa pa 6 miliyoni. Tikayika cha kuti Yehova watumbika phamphu lidu pa nchitu yakupanda ndi kudiriya mbewu za uneneska wa Ufumu.—Ŵerengani 1 Ŵakorinte 3:6, 7.

11, 12. Mwakukoliyana ndi malemba ngo nge m’ndimi, kumbi magazini ngidu ngalembekiyanga ayani?

¹¹ Magazini. Pakwamba, Chigongwi cha Alinda chalembekiyanga ukongwa “akamskambu kamana” wo alonde “mdanu wakuchanya.” (Luka 12:32; Ŵah. 3:1) Pa October 1, 1919, gulu laku Yehova lingutuzga so magazini yinyaki yo yingulembeke ŵanthu wosi. Akusambira Bayibolo ndipuso ŵanthu anyaki anandi asanirikanga ndi magazini yeniyi ndipu yinguwanda ukongwa kuluska magazini ya Chigongwi cha Alinda. Pakwamba, magazini yeniyi yadanikanga kuti The Golden Age. Pavuli paki, mu 1937, yingwamba kudanika kuti Consolation. Ndipu mu 1946, yingwamba kudanika kuti Awake! (Galamukani! mu Chichewa)

¹² Chinanga kuti kawonekeru ka magazini nga Chigongwi cha Alinda ndi Galamukani! kasintha nyengu ndi nyengu, kweni ngalutirizga mbwenu chilatu chaki cha kupharazga Ufumu waku Chiuta kweniso kuwovya ŵanthu kuti agomezgengi vo Bayibolo likamba. Mazuŵa nganu te ndi Chigongwi cha Alinda chakusambira ndi chakugaŵiya. Chigongwi cha Alinda chakusambira chilembeke “amunyumba yaki,” kung’anamuwa a “kamskambu kamana” ndipuso “mbereri zinyaki.” * (Mat. 24:45; Yoh. 10:16) Chigongwi cha Alinda chakugaŵiya chilembeke ŵanthu wo atumbika  Bayibolo kweniso Chiuta chinanga kuti ŵechendaziŵi uneneska. (Mac. 13:16) Magazini ya Galamukani! yilembeke ukongwa wo aleka kuziŵa umampha Bayibolo kweniso Yehova, Chiuta wauneneska.—Mac. 17:22, 23.

13. Kumbi magazini ngidu ngapambana wuli ndi magazini nganyaki ngosi? (Kambiskanani bokosi lakuti, “ Mabuku ngo Ngapharazgika Ukongwa Pacharu Chosi.”)

¹³ Chichiyamba chaka cha 2014, mwezi wewosi magazini ngakujumpha 44 miliyoni nga Galamukani! kweniso 46 miliyoni nga Chigongwi cha Alinda ngapharazgikanga mwezi wewosi. Galamukani! yafwatulikiyanga m’vineneru 100, ndipu Chigongwi cha Alinda chafwatulikiyanga m’vineneru vakujumpha 200! Venivi vinguchitiska kuti magazini ngenanga ngasanirikengi ukongwa kujumpha magazini yeyosi pacharu. Tizizwa cha ndi venivi chifukwa m’magazini ngenanga mwe uthenga wo Yesu wangukambiya limu kuti wazamupharazgika pacharu chosi.—Mat. 24:14.

14. Kumbi nchinthu wuli cho tayesesa kuchita, nanga nchifukwa wuli?

¹⁴ Bayibolo. Mu 1896, M’bali Russell ndi anyaki angusintha zina la wupu lo agwiriskiyanga nchitu pakusindikiza mabuku ndipu angusazgiyapu mazu ngakuti Bayibolo ndipu lingwamba kuziŵika kuti Watch Tower Bible and Tract Society. Kusintha uku kwenga kwakwenere chifukwa Bayibolo ndilu chidya chikulu chakupharazgiya uthenga wamampha wa Ufumu. (Luka 24:27) Mwakukoliyana ndi zina lo angulembeska ku boma, ateŵeti aku Chiuta atesesa kuwovya ŵanthu kuti asaniyi Bayibolo ndipuso kuti aliŵerengengi. Mwakuyeruzgiyapu, mu 1926, tingugwiriskiya nchitu makina ngidu pakusindikiza Bayibolo la The Emphatic Diaglott, la Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu lo wangufwatuliya Benjamin Wilson. Kwamba mu 1942, tingusindikiza ndi kugaŵa Mabayibolo ngamphumphu nga King James Version ngakukwana 700,000. Pati pajumpha vyaka viŵi pe, tingwamba kusindikiza Bayibolo la American Standard Version, lo lenga ndi zina laku Yehova m’malu ngakukwana 6,823. Pakufika mu 1950, tingugaŵa Mabayibolo ngakujumpha 250,000.

15, 16. (a) Kumbi nchifukwa wuli Bayibolo la New World Translation litikukondweskani? (Kambiskanani bokosi lakuti, “ Nchitu Yakufwatuliya Bayibolo Yiluta Panthazi.”) (b) Kumbi mungazomerezga wuli kuti Mazu ngaku Yehova ngakufikeni pamtima?

¹⁵ Mu 1950, tingutuzga Bayibolo la Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu la New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Bayibolo losi lamphumphu la New World Translation of the Holy Scriptures lingutuzgika mu 1961. Bayibolo ili litumbika Yehova chifukwa likuwezgiyamu zina laki mo lasanirikanga m’Malemba Ngachihebere. Zina laku Chiuta lisanirika maulendu 237 m’Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu. Bayibolo ili lanozgeka maulendu nganandi ndipu pambula kuswera yapa mu 2013, lanozgeka so ndi chilatu chakuti lije launeneska kweniso lingasuzganga cha pakuŵerenga. Pakufika mu 2013, Mabayibolo nga New World Translation ngakujumpha 201 miliyoni ngangupharazgika m’vineneru 121, losi lamphumphu pamwenga chigaŵa chaki.

¹⁶ Kumbi anyaki atuvwa wuli asani aŵerenga Bayibolo la New World Translation m’chineneru chawu? Munthurumi munyaki wa chineneru cha Chinepali wangukamba kuti: “Anandi atondekanga kulivwisa Bayibolo lo lingufwatulikiya m’Chinepali chakali chifukwa lenga ndi mazu ngakusuzga. Kweni sonu tisuzgika cha kuvwisisa fundu za m’Bayibolo chifukwa likufwatulikiya mwakukoliyana ndi mo tiŵereŵete mazuŵa nganu.” Munthukazi munyaki  ku Central African Republic wati wayamba kuŵerenga Bayibolo la chineneru cha Chisango, wanguliya ndipu wangukamba kuti: “Ichi ndichu chineneru changu.” Mwakuyanana ndi munthukazi mwenuyu, tosi tingazomerezga kuti Mazu ngaku Yehova ngatifiki pamtima asani titingaŵerenga zuŵa lelosi.—Sumu 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. Kumbi mungalongo wuli kuti muwonga chifukwa cha vidya kweniso masambiru ngo mulonde, nanga nchinthu wuli cho chingachitika asani mulongo kuti muwonga?

¹⁷ Kumbi muwonga chifukwa cha vidya ndipuso masambiru ngo Fumu, Yesu Khristu yititipaska nyengu ndi nyengu? Kumbi musaniya nyengu yakuŵerenge mabuku ngo gulu laku Chiuta lipereka ndipuso mutingagwiriskiya nchitu pakuwovya ŵanthu anyaki? Asani ndi viyo, namwi mukambengi nge Mzichi Opal Betler yo wangubatizika pa 4 October 1914. Mzichi uyu wangukamba kuti: “Kwa vyaka vinandi, ini ndi murumu wangu [Edward] tagwiriskiyapu nchitu magiramafoni ndipuso makadi ngakupharazgiya. Tagwiriskiyanga nchitu mabuku, timabuku kweniso magazini pakupharazga kunyumba ndi nyumba. Tayendanga mitunda yitaliyitali kuchigaŵiya timapepala. Pavuli paki, tingusambizika mo tingachitiya maulendu ngakuweriyaku ndi kuchitiska masambiru nga Bayibolo asani tasaniya ŵanthu akunweka. Tatangwanikanga kweni takondwanga ukongwa.” Yesu wangulayizga kuti ŵanthu ŵaki azamutangwanika ndi nchitu yakumija, kuvuna ndipuso azamukondwe limoza. Mwakuyanana ndi mzichi Opal, ŵanthu mamiliyoni nganandi asimikizga kuti layizgu ili ndauneneska nadi!—Ŵerengani Yohane 4:35, 36.

18. Kumbi te ndi mwaŵi wuli?

¹⁸ Ŵanthu anandi wo ŵechendayambi kuteŵete Fumu akhoza kuwona ŵanthu aku Chiuta nge kuti mbanthu “ambula kusambira ndi ŵaŵaka.” (Mac. 4:13) Kweni wonani kuti Fumu yikwamba kali kugwiriskiya nchitu ŵanthu ŵenaŵa kulemba mabuku nganandi ngo ngapharazgika mu vineneru vinandi kujumpha mabuku nganyaki ngosi pacharu! Chakuzirwa ukongwa nchakuti Fumu yatisambiza ndi kutichiska kuti tigwiriskiyengi nchitu vidya venivi pakupharazga uthenga wamampha ku ŵanthu amitundu yosi. Ndi mwaŵi ukulu ukongwa kugwiriya limoza ndi Yesu nchitu yakupanda mbewu za uneneska ndipuso kusaniya akusambira.