1, 2. (a) Kumbi nchinthu wuli cho chilongo kuti ndimwi ŵeneku muzi mu Ufumu waku Chiuta? (b) Nchifukwa wuli Akaboni aku Yehova nyengu zinyaki akhumbika kuyesesa kuti asaniyi wanangwa wakusopa?

KUMBI imwi ndimwi ŵeneku muzi mu Ufumu waku Chiuta? Asani ndimwi yumoza wa Akaboni aku Yehova ndikwesa mwe ŵeneku muzi! Kumbi nchinthu wuli cho chilongo kuti ndimwi ŵeneku muzi mu Ufumu? Ndi pasipoti pamwenga chikalata chechosi cha boma cha. Kweni nthowa yo musope Yehova Chiuta ndiyu ukaboni wakuti ndimwi ŵeneku muzi mu Ufumu. Kusopa kwauneneska kusazgapu vinthu vo tigomezga pe cha. Kusazgapu so vo tichita pamwenga kuti kuvwiya marangu nga Ufumu waku Chiuta. Kusopa kwidu kukwaska so vo tosi tichita zuŵa ndi zuŵa nge mo tilere ŵana ŵidu kweniso mo tisankhiya chovyu cha chipatala.

² Kweni nyengu zinyaki charu cho tijamu chititizomerezga cha kuchita vinthu mwakukoliyana ndi marangu nga Ufumu. Maboma nganyaki ngayesesa kutikanizga kusopa kweniso kumaliskiya limu gulu lidu. Nyengu zinyaki ŵanthu aku Khristu akhumbika kuyesesa kuti asaniyi wanangwa wakuti ajengi mwakukoliyana ndi marangu nga Fumu Mesiya. Kumbi ivi vakuziziswa? Awa. Chinanga mbanthu aku Yehova a m’nyengu yakali nawu asuzgikanga kuti asaniyi wanangwa wakusopa Yehova.

3. Nchifukwa wuli ŵanthu aku Chiuta akhumbikanga kuchitapu kanthu m’nyengu ya Fumukazi Estere?

³ Mwakuyeruzgiyapu, m’nyengu ya Fumukazi Estere, ŵanthu aku Chiuta akhumbikanga kuchitapu kanthu kuti aleki kubayika. Chifukwa wuli? Hamani, Nduna Yira yabwekabweka wangukambiya Ahaswerusi, Fumu ya Aperesi kuti Ayuda wosi wo ajanga mu Ufumu waki abayiki chifukwa “marangu ngawu ngapambana ndi nga ŵanthu wosi.” (Est. 3:8, 9, 13) Kumbi Yehova wanguŵajowo ateŵeti ŵaki? Awa, iyu wangutumbika vo Estere ndi Mordikayi anguchita pakupempha fumu ya Aperesi kuti yivikiriyi ŵanthu aku Chiuta.—Est. 9:20-22.

4. Kumbi tikambiskanengenji m’mutu uwu?

⁴ Nanga mazuŵa nganu? Nge mo tawone m’Mutu 14, nyengu zinyaki maboma ngasuska Akaboni aku Yehova. M’mutu uwu, tiwonengi vo maboma ngenanga ngachitanga kuti ngatikanizgi kusopa mwawanangwa. Tiwonengi vinthu vitatu: (1) Wanangwa wakujalikiska gulu kweniso kusopa mo tikhumbiya, (2) wanangwa wakusankha chovyu cha chipatala cho chikoliyana ndi fundu za m’Bayibolo ndipuso (3) wanangwa wakuti apapi alerengi  ŵana ŵawu mwakukoliyana ndi marangu ngaku Yehova. Mu vakuchitika vosi ivi tiwonengi mo ŵanthu akugomezgeka a mu Ufumu waku Mesiya ayesese kuti avikiriyi chawanangwa chawu chakuzirwa ukongwa cha kuwusika ndi Ufumu wenuwu ndipuso mo atumbikikiya.

5. Kumbi Akhristu auneneska ayanduwa wuli asani alembeska chisopa chawu ku boma?

⁵ Kumbi tikhumbika dankha kulembeska ku maboma nga ŵanthu kuti tisopengi Yehova? Awa, kweni kulembeska mwakukoliyana ndi marangu nga boma kutitiwovya kuti tisopengi mwakufwatuka, mwakuyeruzgiyapu, tiwungana mwawanangwa mu Nyumba za Ufumu ndi mu Malu nga Unganu, tisindikiza mabuku kweniso tipharazgiya anyidu mwakufwatuka. M’vyaru vinandi, Akaboni aku Yehova aziŵika ndi marangu nga boma ndipu asopa mwawanangwa nge mo visopa vinyaki vichitiya. Kweni kumbi tichita wuli asani maboma ngatitikanizga kulembeska mwadangu kweniso ngakanizga nchitu yidu?

6. Kumbi Akaboni aku Yehova ku Australia angukumana ndi masuzgu wuli kukwamba kwa vyaka va m’ma 1940?

⁶ Australia. Kukwamba kwa vyaka va m’ma 1940, mura munyaki wa boma ku Australia wanguŵanaŵana kuti chisopa chidu “nchakofya,” chiŵatondekeskengi kupunda pa nkhondu. Mwaviyo, nchitu yidu yingukanizgika. Akaboni atondekanga kuwungana pamwenga kupharazga mwakufwatuka, nyumba ya Beteli yingujalika ndipu Nyumba za Ufumu zingulondeka. Angukanizgika so kusanirika ndi mabuku. Akaboni a ku Australia angupaskika so wanangwa ŵati agwira nchitu yawu mwakubisa kwa vyaka vinandi. Pa 14 June 1943, Khoti Likulu Ukongwa la ku Australia linguyeruzga kuti nchitu yidu yizomerezgeki so.

7, 8. Konkhoskani mo abali ŵidu ku Russia ayesese kwa vyaka vinandi kuti asaniyi wanangwa wakusopa.

⁷ Russia. Chinanga kuti boma la Chikomyunizimu lingukanizga nchitu ya Akaboni aku Yehova kwa nyengu yitali, nchitu iyi yinguzomerezgeka mwadangu mu 1991. Charu cha Soviet Union chati chagaŵikana, mu 1992, boma la Russia lingutizomerezga kuti tilembeski chisopa chidu. Kweni pati pajumpha nyengu yimanavi, ŵanthu akususka, weniukongwa a m’tchalitchi la Orthodox angukwiya ndi kukwera kwa chiŵerengeru chidu. Kutuwa mu 1995 mpaka mu 1998, yiwu anguchimangala kukhoti maulendu 5 kuti Akaboni alondo marangu nga boma cha, kweni maulendu ngosi yanga akweruzga asaniyanga kuti pengavi ukaboni. Ndipu mu 1998, ŵanthu yaŵa anguchimangala kuti Akaboni atimbanyizga wanangwa wa ŵanthu. Pakwamba, mlandu uwu unguŵayende umampha Akaboni kweni akususka angukana cheruzgu cho chinguperekeka. Ivi vinguchitiska kuti Akaboni aku Yehova asaniriki kuti mbakunanga nkhani iyi yati yayeruzgika so kukhoti linyaki mu May 2001. Mu October chaka chenichi angwamba kuyeruzga so mlandu uwu ndipu mu 2004 anguyeruzga kuti wupu wakuzomerezgeka ndi boma wa Akaboni aku Yehova ku Moscow ujaliki kweniso katundu wawu nayu waguliskiki.

 ⁸ Akaboni angwamba kukumana ndi masuzgu nganandi. (Ŵerengani 2 Timote 3:12.) Yiwu apumikanga kweniso kutombozgeka. Anguŵakanizga so kusanirika ndi mabuku nga chisopa, kuzenga nyumba zakusopiyamu ndipuso kuchita lendi. Ŵanaŵaniyani mo abali ndi azichi ŵidu avwiyanga achikumana ndi masuzgu ngenanga! Mu 2001, Akaboni angupempha khoti lakuwona wanangwa wa ŵanthu ku Europe la European Court of Human Rights (ECHR) kuti liyeruzgi so nkhani iyi, ndipu mu 2004, anguchipereka fundu zinyaki zakovya pa mlandu uwu ku Khoti lenili. Mu 2010, khoti la ECHR lingupereka cheruzgu chaki. Khoti ili lingusaniya kuti nchitu ya Akaboni yingukanizgika ku Russia chifukwa chakuti atinkhikanga ŵaka ndipu linguyeruzga kuti pengavi chifukwa chakukanizgiya nchitu iyi chifukwa pengavi ukaboni wakulongo kuti Akaboni mbakunanga. Khoti ili lingukamba so kuti Akaboni angukanizgika nchitu yawu ndi chilatu chakuti alondeki wanangwa wawu wo marangu ngaŵapaskanga. Khoti ili linguŵapaska so wanangwa wakusopa Akaboni aku Yehova. Chinanga kuti alongozgi anyaki a ku Russia akana kupereka wanangwa kwa abali ŵidu mwakukoliya ndi cheruzgu cha khoti la ECHR, ŵanthu aku Chiuta achiskika ukongwa ndi vyeruzgu vaviyo.

9-11. Kumbi ŵanthu aku Yehova ku Greece angukumana ndi suzgu wuli pa nkhani ya kuja ndi wanangwa wakuchita maunganu, nanga yingumala wuli?

⁹ Greece. Mu 1983, Titos Manoussakis wanguchita lendi chipinda kuti Akaboni aku Yehova achitiyengemu maunganu ku Heraklion, Crete. (Ŵah. 10:24, 25) Pati pajumpha nyengu yimanavi, wasembi wa chisopa cha Orthodox wanguchidandawuliya ŵaraŵara aboma kuti Akaboni aleki kugwiriskiya nchitu chipinda chenichi. Iyu wanguchita ivi chifukwa chakuti Akaboni agomezga vakupambana ndi Tchalitchi la Orthodox. Ŵaraŵara a boma angujuliya mlandu M’bali Manoussakis ndi Akaboni anyaki atatu. Anguŵakambiya kuti apereki ndalama ndipuso akaje mujeri kwa myezi yiŵi. Chifukwa chakuti Akaboni mbakugomezgeka ku Ufumu, yiwu angutole cheruzgu ichi cho chatimbanyizganga wanangwa wawu wakusopa kumakhoti nganyaki nga m’charu ichi ndipuso anguchimangala kukhoti la ECHR.

¹⁰ Pakumaliya, mu1996, khoti la ECHR lingupereka cheruzgu cho chingutondekeska chilatu cha arwani akusopa kwauneneska. Khoti ili lingusaniya kuti “chisopa cha Akaboni aku Yehova ‘nchakuziŵika umampha m’marangu nga boma la Greece” ndipu cheruzgu cha makhoti ngamanangamana “chaŵatimbanyizgiyanga wanangwa wawu wakusopa.” Lingusaniya so kuti boma la Greece lengavi udindu “wakukamba kuti visambizu va chisopa pamwenga nthowa zo ŵeneku achisopa cho apharaziya visambizu vawu, njakwenere.” Khoti ili lingufwatuwa Akaboni wo angumangika ndipu linguŵapaska so wanangwa wakusopa!

¹¹ Kumbi kupunda mlandu uwu kunguchitiska kuti nkhani iyi yimali ku Greece? Nchachitima kuti ndimu venge cha. Mu 2012, mlandu wakuyanana ndi uwu unguyeruzgika so ku Kassandreia, Greece, pati pajumpha vyaka pafufupi 12 kutuliya po  ungulutiya kukhoti. Bishopu wachisopa cha Orthodox ndiyu wangwambisa mlandu uwu. Khoti Likulu Ukongwa la ku Greece linguyeruzga kuti ŵanthu aku Chiuta ŵengavi mlandu. Cheruzgu ichi chingukamba kuti marangu nga boma la Greece ngapaska ŵanthu wanangwa wakusopa ndipu chingumaliska so mlandu wo Akaboni aku Yehova ambikanga mwakuŵerezgaŵerezga wakuti chisopa chawu nchambula kuziŵika umampha. Khoti ili lingukamba kuti: “Visambizu va ‘Akaboni aku Yehova’ vakuziŵika umampha, ndipu venivi vipangiska so chisopa chawu kuja chakuziŵika.” Abali ndi azichi a mpingu umana wa ku Kassandreia mbakukondwa chifukwa chakuti sonu ŵe ndi Nyumba ya Ufumu yo achitiyamu maunganu.

12, 13. Kumbi ŵanthu akususka ku France angutiyambiskiya wuli masuzgu mwakujalikiska dangu, nanga nkhani iyi yingumala wuli?

¹² France. Ŵanthu anyaki akuskuska ajalikiska “dangu” ndi chilatu chakuti aŵayambisiyi masuzgu ŵanthu aku Chiuta. (Ŵerengani Sumu 94:20.) Mwakuyeruzgiyapu, m’vyaka va m’ma 1990, ŵaraŵara a va misonkhu ku France angwamba kuŵerengese chuma cha wupu wa Akaboni wakuzomerezgeka ndi boma ku France wa Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ). Nduna yakuwonere chuma yingubisa cha chilatu cha nchitu iyi. Iyu yingukamba kuti: “Nchitu iyi yingachitiska kuti tiguliski katundu wa wupu uwu pamwenga kuŵatole kukhoti . . . , vo vingatimbanyizga nchitu zawu pamwenga kuleke limu kugwira nchitu m’charu chidu.” Chinanga kuti nchitu iyi yingulongo kuti pengavi nyengu yo Akaboni anguleka kupereka msonkhu, ŵaraŵara a va misonkhu angulemba kuti wupu widu we ndi ngongoli yikulu ya msonkhu. Ivi vatingi vichitiskengi kuti abali ŵidu ajali ofesi ya nthambi kweniso kuyiguliska kuti apereki msonkhu ukulu wenuwu. Ivi venga vakusuzga ukongwa, kweni abali ŵidu angufwa daka cha. Yiwu anguchitapu kanthu ndipu mu 2005 angutole nkhani iyi kukhoti la ECHR.

¹³ Khoti linguyeruzga nkhani iyi pa 30 June 2011. Lingukamba kuti wanangwa wakusopa ukanizga Boma kuŵerengese ndalama za visopa kweniso mo zigwiriskikiya nchitu, kupatuwako asani pe nkhani yikulu ukongwa. Khoti ili lingukamba so kuti: “Msonkhu wo unguŵikika . . . watingi uchitiskengi kuti wupu wa Akaboni uleki kuja ndi vinthu vinyaki vakukhumbika ukongwa ndipu venivi vatingi viŵatondekeskengi kusopa mwawanangwa.” Khoti linguyeruzga kuti Akaboni alivi mlandu. Ŵanthu aku Yehova angukondwa ukongwa chifukwa boma la France linguwezga ndalama za msonkhu uwu zo Akaboni angupereka kweniso lingusazgiyapu zapachanya ndipu lingukoliyana ndi cheruzgu cha khoti chakuti liwezi ofesi ya nthambi yo yenga chikoli pa ndalama izi.

14. Kumbi imwi mungawovya wuli pa nchitu ya kusaniya wanangwa wakusopa?

¹⁴ Mwakuyanana ndi Estere kweniso Mordikayi, ŵanthu aku Chiuta mazuŵa nganu atesesa kuti asaniyi wanangwa wakusopa Yehova m’nthowa yo yitimukondweska. (Est. 4:13-16) Kumbi namwi mungawovya pa nchitu yeniyi? Hinya. Mungarombe abali ndi azichi ŵinu wo akumana ndi masuzgu chifukwa cha  marangu ngambula kwenere. Marombu nga mtundu uwu ngangawovya abali kweniso azichi ŵidu wo akumana ndi masuzgu kweniso kutombozgeka. (Ŵerengani Yakobe 5:16.) Kumbi Yehova wamuka marombu ngaviyo? Milandu yo tapunda kumakhoti yilongo kuti wamuka nadi!—Ŵah. 13:18, 19.

15. Kumbi ŵanthu aku Chiuta aŵanaŵaniya fundu nizi pa nkhani yakugwiriskiya nchitu ndopa?

¹⁵ Nge mo tinguwone m’Mutu 11, ŵanthu wo awusika ndi Ufumu waku Chiuta alondo ulongozgi wa m’Malemba wakuleka kugwiriskiya nchitu ndopa mwambula kwenere, ko kwawanda ukongwa mazuŵa nganu. (Chiy. 9:5, 6; Ŵal. 17:11; ŵerengani Machitidu 15:28, 29.) Chinanga kuti tikana kuŵikika ndopa, kweni isi ndi a m’banja lidu tikhumbisiska kulonde chovyu cha chipatala chamampha ukongwa asani chileka kususkana ndi marangu ngaku Chiuta. Makhoti ngakulungakulu nga m’vyaru vinandi ngasaniya kuti ŵanthu ŵe ndi wanangwa wakusankha kuzomera pamwenga kukana chovyu cha chipatala mwakukoliyana ndi njuŵi yawu kweniso vo agomezga. Kweni m’vyaru vinyaki ŵanthu aku Chiuta akumana ndi masuzgu pa nkhani iyi. Wonani vakuchitika ivi.

16, 17. Kumbi mzichi wa ku Japan wangulonde chovyu wuli kuchipatala cho chingumudandawuliska, nanga marombu ngaki ngangumukika wuli?

¹⁶ Japan. Misae Takeda, mzichi wakuyirwa wavyaka 63 wa ku Japan yo wenga paulova, wakhumbikanga kuchitika opaleshoni yikulu. Chifukwa chakuti wenga wakugomezgeka ku Ufumu waku Chiuta, iyu wangungakambiya limu madokotala kuti wangaŵikikanga ndopa cha. Kweni pati pajumpha myezi yimanavi, iyu wangudandawula wati waziŵa kuti madokotala ngangumuŵika ndopa achimuchita opaleshoni. Mu June 1993, Mzichi Takeda wangutole nkhani iyi kukhoti chifukwa chakuti angumutimbanyizgiya wanangwa waki kweniso angumupusika. Munthukazi wakuzika mwenuyu wenga ndi chivwanu chakukho. Iyu wangulongoro mwachiganga pakupereka ukaboni m’khoti mo wanguma kwanyengu yitali chinanga kuti wengavi nthazi. Iyu wanguchiwoneke m’khoti kakumaliya kwati kwaja mwezi umoza kuti wafwi. Kumbi tingayezga chiganga kweniso chivwanu chaki? Mzichi Takeda wangukamba kuti wapemphanga Yehova kaŵikaŵi kuti wamuwovyi pa mlandu uwu. Iyu wenga ndi chigomezgu chosi kuti marombu ngaki ngamukikengi. Kumbi ngangumukika nadi?

¹⁷ Pati pajumpha vyaka vitatu kutuliya po Mzichi Takeda wangufwiya, Khoti Likulu Ukongwa la ku Japan linguyeruzga kuti madokotala ngangunanga kuleka kuvwiya vo iyu wangukamba kuti wangaŵikikanga ndopa cha. Pa 29 February 2000, Khoti lenili lingupereka cheruzgu chakuti, “vo munthu wasankha” pa nkhani za nge izi “vikhumbika kuviwona kuti ndi wanangwa waki.” Akaboni aku Yehova ku Japan mazuŵa nganu alonde chovyu cha chipatala kwambula kopa kuti apaskikengi ndopa mwakuchichizgika chifukwa chakuti Mzichi Takeda  wanguchita chiganga kuti wasaniyi wanangwa wakusankha chovyu cha chipatala chakukoliyana ndi njuŵi yaki yakusambizika Bayibolo.

18-20. (a) Kumbi makhoti ngakulungakulu ku Argentina nganguvikiriya wuli wanangwa wakukana kuŵikika ndopa mwakugwiriskiya nchitu kadi? (b) Pa nkhani yakugwiriskiya nchitu ndopa m’nthowa yambula kwenere, kumbi tingalongo wuli kuti tivwiya muwusu waku Khristu?

¹⁸ Argentina. Kumbi ŵanthu wo awusika ndi Ufumu anganozgeke wuli mo angawovyeke kuchipatala asani yiwu atama ukongwa mwakuti atondeka kuŵereŵeta? Tiyendengi ndi kadi lakuzomerezgeka ndi marangu lo lingatilongolore pa nyengu ya suzgu nge mo wanguchitiya Pablo Albarracini. Mu May 2012, iyu wangukumana ndi vigeŵenga vo vingumulasa ndi futi kananandi ŵaka. Iyu angumugoneka muchipatala ndipu watingi watondekengi kukamba kuti angamuŵikanga ndopa cha chifukwa chakuti wangufwa chipoyu. Kweni iyu wenga ndi kadi lakukwaskana ndi chovyu cha chipatala lo wangulembe limu vyaka vinayi kuvuli. Madokotala ngenga ngakunozgeka kuvwiya vo iyu wangusankhiya limu chinanga kuti iyu wangupwetekeka ukongwa mwakuti awonanga kuti wakhumbikanga kuŵikika ndopa kuti wachili. Kweni awiski aku Pablo wo ŵenga yumoza wa Kaboni cha angutole nkhani iyi kukhoti kuti asinthi vo mwana wawu wangusankhiya limu.

¹⁹ Mwaliŵiliŵi, loya yo wamiyanga muwolu waku Pablo wangupempha kuti mlandu uwu uyeruzgiki so. Pechendajumphi nyengu yitali khoti likulu lingusintha cheruzgu cha khoti limana ndipu lingukamba kuti mphakwenere kuvwiya vo wakutama wangulembe limu. Awiski aku Pablo angutole so nkhani iyi ku Khoti Likulu Ukongwa la ku Argentina. Kweni Khoti Likulu Ukongwa lingusaniya kuti “pengavi chifukwa chakukayikiya kuti [Pablo wachilemba kuti wakana kuŵikika ndopa] waziŵanga vo wachitanga, wenga ndi chilatu ndipuso wangugwiriskiya nchitu wanangwa waki.” Khoti ili lingukamba so kuti: “Munthu weyosi mura we ndi wanangwa wakusankhiya limu chovyu cha chipatala, ndipu wakhoza kuzomera pamwenga kukana chovyu chinyaki cha chipatala . . . Dokotala watenere kuvwiya vo munthu wakusankhiya limu.”

²⁰ Sonu M’bali Albarracini wakuchila. Iyu ndi muwolu waki mbakukondwa chifukwa chakuti wangulembe limu kadi lakukwaskana ndi chovyu cha chipatala. Iyu wangulongo kuti wavwiya Ufumu waku Chiuta wo uwusika ndi Khristu mwakuchita chinthu chipusu chenichi kweni chakukhumbika ukongwa. Kumbi imwi ndi banja linu mukulembe limu kadi ili?

21-24. (a) Kumbi Khoti Likulu Ukongwa la ku Canada linguyeruzga wuli nkhani yakusankhiya ŵana ŵaraŵara chovyu chambula kugwiriskiya nchitu ndopa? (b) Kumbi nkhani iyi yingachiska wuli ateŵeti aku Yehova ampupuka?

²¹ Canada. Makhoti ngapaska apapi wanangwa wakusankhiya ŵana ŵawu chovyu cha chipatala. Makhoti ngakuyeruzgapu kuti mwana mura we ndi wanangwa wakujisankhiya yija chovyu cha chipatala. Ivi ndivu vinguchitikiya April Cadoreth. April wati wafika vyaka 14, wangugonekeka m’chipatala chifukwa ndopa zatuliyanga mukati. Myezi yimanavi kuvuli, iyu wangulembe limu kadi lakukwaskana ndi chovyu cha chipatala lo wangulembamu kuti angamupaskanga ndopa cha chinanga kuti umoyu waki ungaŵa pa ngozi. Dokotala yo wamuwovyanga wakhumbanga  cha kuvwiya vo April wangusankhiya limu ndipu wanguluta kukhoti kuchipempha kuti wamuŵiki ndopa. Iyu wangumuŵika mabotolu ngatatu nga maselu ngayera nga ndopa. Pavuli paki, April wangukamba kuti nkhani iyi yiyanana ndi kukolere.

²² April ndi apapi ŵaki angutole nkhani iyi kukhoti. Pati pajumpha vyaka viŵi nkhani iyi yinguchifika ku Khoti Likulu Ukongwa la ku Canada. Chinanga kuti April wangutondeka kupunda chifukwa cha marangu nga m’charu chawu, kweni Khoti lingumuwezge ndalama zo wangunanga pa mlandu uwu ndipu linguyeruzga so kuti iyu ndi ŵana anyaki amsinkhu ŵe ndi wanangwa wakusankha chovyu cha chipatala. Khoti ili lingukamba kuti: “Pa nkhani ya chovyu cha chipatala, ŵana avyaka 16, kweniso kusikiya pasi atenere kuzomerezgeka kusankha chovyu cha chipatala cho akhumba mwakukoliyana ndi maŵanaŵanu ngawu.”

²³ Nkhani iyi njakukhumbika ukongwa chifukwa Khoti Likulu Ukongwa lingupaska wanangwa ŵana ŵaraŵara. Cheruzgu ichi chechendaperekeki, khoti lelosi ku Canada lenga ndi mazaza ngakusankhiya ŵana wo ŵechendafiki vyaka 16 chovyu cha chipatala asani liwona kuti nchakovya. Kweni pavuli pa cheruzgu  ichi, khoti lelosi lilivi mazaza ngakusankhiya mwana yo wechendafiki vyaka 16 chovyu cha chipatala kwambula kumupaska dankha mwaŵi wakuti walongo kuti ndi mura ndipu wangasankha yija.

²⁴ Kumbi mlandu uwu wo unguto vyaka vitatu unguwovya? April wangukamba kuti, “Hinya!” Sonu we umampha ndipu wachita upayiniya wa nyengu zosi. Iyu wangukamba so kuti: “Ndikondwa ukongwa kuziŵa kuti ndawovyaku kukankhuska zina laku Chiuta ndi kulongo kuti Satana ngwaboza.” Nkhani yaku April yititilongo kuti ampupuka ŵidu angachita chiganga pakulongo kugomezgeka kwawu ku Ufumu waku Chiuta.—Mat. 21:16.

25, 26. Kumbi nchinthu wuli cho chichitika nyengu zinyaki asani nthengwa yamala?

²⁵ Yehova wakupaska apapi udindu wakulera ŵana ŵawu mwakukoliyana ndi marangu ngaki. (Mar. 6:6-8; Ŵaef. 6:4) Nchitu iyi njakusuzga, kweni yija yakusuzga ukongwa asani nthengwa yamala chifukwa apapi apambana maŵanaŵanu pa nkhani ya mo angalere ŵana. Mwakuyeruzgiyapu, mpapi yo ndi Kaboni wangayanja kuti mwana walereki mwakukoliyana ndi marangu ngachikhristu kweni mpapi yo ndi Kaboni cha wangakana. Mpapi yo ndi Kaboni watenere kukumbuka kuti kumala kwa nthengwa kutuzgapu ŵaka ubali waku iyu ndi murumu waki pamwenga muwolu waki, kweni udindu wawu nge apapi umala cha.

²⁶ Mpapi yo ndi Kaboni cha wangachipempha khoti kuti iyu ndiyu waleri ŵana ndi chilatu chakuti aleki kuja Akaboni. Anyaki akamba kuti kulereka nge Kaboni nkhwakofya. Yiwu angakamba kuti ŵana anolekengi vinthu vinandi nge masekeresu nga mazuŵa ngakuwiya, maholidi nganyaki kweniso ndopa zo akamba kuti “zitaska umoyu.” Tiwonga ukongwa chifukwa makhoti nganandi ngaŵanaŵaniya vo vingawovya mwana m’malu mwakuwona va chisopa cha mpapi munyaki. Tiyeni tiwoni vakuyeruzgiyapu.

27, 28. Kumbi Khoti Likulu Ukongwa la ku Ohio linguyeruzga wuli mlandu wakuti kulera mwana nge yumoza wa Akaboni aku Yehova nkhumutimbanyizga?

²⁷ United States. Mu 1992, Khoti Likulu Ukongwa la ku Ohio, U.S.A., linguyeruzga nkhani yo munthurumi munyaki yo wenga Kaboni cha wakambanga kuti mwana wangatimbanyizgika asani wangalereka nge yumoza wa Akaboni aku Yehova. Khoti limana linguzomerezgana nayu munthurumi uyu ndipu lingumupaska mwana kuti wakalerengi. Mzichi Jennifer Pater, nyina wa mwana uyu, wanguzomerezgeka kuti wangachimuwonanga mwana waki kweni angumukambiya kuti “wangamusambizanga pamwenga kumukambiya kekosi cha kakukwaskana ndi visambizu va Akaboni aku Yehova.” Vo khoti ili linguyeruzga vang’anamuwanga so kuti Mzichi Pater wangakambiskananga cha ndi mwana waki nkhani yeyosi ya m’Bayibolo pamwenga mijalidu yamampha. Kumbi muŵanaŵana kuti iyu wanguvwa wuli? Jennifer wangusuzgika maŵanaŵanu, ndipu wangukamba kuti wangusambira  kuzikira ndi kulindizga Yehova kuti wachitepu kanthu. Iyu wangukamba so kuti, “Yehova wandiwovyanga nyengu zosi.” Gulu laku Yehova linguwovya loya waki kuti watole nkhani iyi ku Khoti Likulu Ukongwa la ku Ohio.

²⁸ Khoti ili lingususka cheruzgu cho khoti limana lingupereka ndipu lingukamba kuti “apapi apaskika wanangwa wakusambiza ŵana ŵawu kweniso wakukambiskana nawu va mijalidu yamampha ndipuso chisopa.” Lingukamba so kuti khoti lilivi udindu wakuyeruzga kuti mwana walereki ndiyani chifukwa chakuŵanaŵaniya ŵaka chisopa cha mpapi, kupatuwaku asani pe ukaboni wakuti visambizu va Akaboni aku Yehova vingachitiska kuti mwana waleki kukuwa umampha. Khoti ili lingusaniya kuti pengavi ukaboni wakuti visambizu va Akaboni aku Yehova vingatimbanyizga mwana.

29-31. Nchifukwa wuli muzichi wa ku Denmark wangulondeka mwana waki, nanga Khoti Likulu Ukongwa linguyeruzga wuli?

²⁹ Denmark. Mzichi Anita Hansen, nayu wangukumana ndi suzgu yeniyi murumu waki wakali wati waluta kukhoti kuchimangala kuti wakhumba kulera mwana wawu munthukazi, Amanda yo wenga ndi vyaka 7. Chinanga kuti mu 2000, khoti limana linguyeruzga kuti Mzichi Hansen ndiyu walerengi mwana, awiski aku Amanda angutole nkhani iyi kukhoti likulu lo lingususka cheruzgu cha khoti limana ndipu lingukamba kuti awiski ndiwu akamulerengi. Khoti ili lingukamba kuti chifukwa chakuti apapi agomezga vakupambana, awiski ndiwu ŵenga akwenere kumaliska nkhani iyi. Ivi vinguchitiska kuti Mzichi Hansen  walondeki mwana waki Amanda chifukwa chakuti iyu wenga yumoza wa Akaboni aku Yehova.

³⁰ Pa nyengu yosi ya suzgu iyi, Mzichi Hansen wasuzgikanga maŵanaŵanu ndipu wasoŵanga ndi chakukamba pakuromba. Iyu wangukamba kuti, “Kweni fundu za pa lemba la Ŵaroma 8:26 ndi 27 zingundiwovya ukongwa. Nyengu zosi ndajivwanga kuti Yehova wavwisisanga vo ndakhumbanga kukamba. Iyu wandivikiriyanga ndipuso nyengu zosi wenga nani pafupi.”—Ŵerengani Sumu 32:8; Yesaya 41:10.

³¹ Mzichi Hansen wanguchimangala so ku Khoti Likulu Ukongwa la ku Denmark. M’cheruzgu chaki, Khoti ili lingukamba kuti: “Nkhani yakuti ndiyani yo watenere kulera mwana yitenere kuyeruzgika pavuli pakuŵanaŵaniya fundu zakuvwika umampha zo zingachitiska kuti mwana wayanduwi.” Lingukamba so kuti mlandu waviyo ungayeruzgikanga pakuŵanaŵaniya “visambizu kweniso vakuchita” va Akaboni aku Yehova cha, kweni mo mpapi weyosi wachitiya asani wakwiya. Mzichi Hansen wangukondwa ukongwa kuti Khoti lingukamba kuti iyu ndiyu wakaleri Amanda chifukwa linguwona kuti iyu ndiyu wenga wakwenere kulera mwana.

32. Kumbi khoti la ECHR linguŵawovya wuli Akaboni aku Yehova wo asuzgikanga chifukwa cha sankhu?

³² Vyaru vakupambanapambana ku Europe. Nyengu zinyaki, milandu yakuti ndiyani yo watenere kulera ŵana, yamaliyanga m’makhoti ngakulungakulu ukongwa nga m’vyaru pe cha. Kweni yachifikanga mpaka kukhoti lakuwona wanangwa wa ŵanthu aku Europe la ECHR. Pa milandu yiŵi yo khoti la ECHR linguyeruzga, lingusaniya kuti makhoti ngakulungakulu nga m’vyaru va ku Europe ngayanjiyanga pakuyeruzga milandu ya pakati pa apapi wo Mbakaboni ndi wo Mbakaboni cha chifukwa cha chisopa. Khoti la ECHR lingukamba kuti kuchita viyo ndi sankhu, ndipu lingukamba so kuti “kuyeruzga mwakutole chisopa cha munthu nkhwakuzomerezgeka cha.” Kaboni munyaki munthukazi yo wanguyanduwa ndi cheruzgu cha khoti la ECHR wangukamba mo wavwiyanga kuti, “Vingundipweteka ukongwa kumbika mlandu wakuti ndikhumba kutimbanyizga ŵana ŵangu, penipo ini ndayesesanga kuŵawovya kuti akuwi umampha mwakukoliyana ndi marangu ngachikhristu.”

33. Kumbi mpapi yo ndi Kaboni wangagwiriskiya wuli nchitu ulongozgi wa pa Ŵafilipi 4:5?

³³ Chinanga kuti makhoti ngakanizga Akaboni aku Yehova anyaki kusambiza ŵana ŵawu mijalidu yamampha ya m’Bayibolo, yiwu achita vinthu mwakuzikira. (Ŵerengani Ŵafilipi 4:5.) Apapi wo Mbakaboni aziŵa kuti ŵe ndi udindu wakulera ŵana mwakukoliyana ndi vo Yehova wakhumba ndipuso kuti mpapi yo ndi Kaboni cha nayu we ndi udindu wakuphwere ŵana asani wakhumba. Kumbi mpapi yo ndi Kaboni wawona kuti nkhani yakusambiza mwana njakukhumbika wuli?

34. Kumbi apapi achikhristu mazuŵa nganu angasambiranji pa vo Ayuda anguchita m’nyengu yaku Nehemiya?

³⁴ Vo vinguchitika m’nyengu yaku Nehemiya vititisambiza chinthu chinyaki. Ayuda angugwira mwaphamphu nchitu yakunozga so mpanda wa Yerusalemu. Yiwu anguziŵa kuti asani angachita venivi avikiriyengi mabanja ngawu kwa arwani ŵawu.  Pachifukwa chenichi, Nehemiya wanguŵachiska kuti: “Murwiyi abali ŵinu, ŵana ŵinu anthurumi ndi anthukazi, awolu ŵinu ndi mizi yinu.” (Neh. 4:14) Vo Ayuda achitanga venga vakukhumbika ukongwa. Mwakuyana ŵaka, mazuŵa nganu apapi wo Mbakaboni atesesa kuwovya ŵana ŵawu kuti aziŵi uneneska. Yiwu aziŵa kuti ŵana ŵawu angakwaskika ndi mijalidu yiheni ya anyawu aku sukulu kweniso wo acheza nawu. Mijalidu yiheni yeniyi yingasanirika so chinanga ndi m’nyumba zidu kuporote pa wayilesi, TV, nyuzipepala ndi vinyaki vaviyo. Apapi, mungaluwanga cha kukhumbika kwa kuvikiriya ŵana ŵinu ku mijalidu yiheni kuti alutirizgi kukuwa mwauzimu.

35, 36. Kumbi Akaboni aku Yehova ayanduwa wuli pa nchitu yakuyesesa kusaniya wanangwa wakusopa, nanga imwi mukhumbisiska kuchitanji?

³⁵ Yehova watumbika nadi phamphu la gulu laki la mazuŵa nganu pa nchitu yakulimbana ndi kusaniya wanangwa wakusopa. Pa milandu yikuluyikulu yeniyi, ŵanthu aku Chiuta ŵenga ndi mwaŵi wakuchitiya ukaboni m’makhoti kweniso pamasu pa ŵanthu anandi. (Ŵar. 1:8) Milandu iyi yawovya so kuvikiriya wanangwa wa ŵanthu anandi wo Mbakaboni cha. Kweni isi nge ŵanthu aku Chiuta, tikhumba kusintha vinthu pamwenga kutchuka cha. Chifukwa chikulu ukongwa cho Akaboni atole milandu yawu kumakhoti, nkhusaniya wanangwa wakusopa kweniso kujalikiska ndi kulutiska panthazi kusopa kwauneneska.—Ŵerengani Ŵafilipi 1:7.

³⁶ Titenere kugwiriskiya nchitu vo tasambirapu pa chivwanu cha ŵanthu wo anguyesesa kuti asaniyi wanangwa wakusopa Yehova! Tiyeni tilutirizgi kuja akugomezgeka kweniso kusimikizga kuti Yehova watiwovyengi pa nchitu yidu ndipuso walutirizgengi kutipaska nthazi kuti tifiski khumbu laki.—Yes. 54:17.