NDINGUWA mu 1926, mumuzi umana wa ku Greece ndipu nde wanambala 7 mu banja la ŵana 8. Apapi ŵangu agwiranga ntchitu mwaphamphu.

Chaka cha 1926 chechendafiki, apapi ŵangu angukumana ndi John Papparizos yo wenga Wakusambira Bayibolu, zina lo Akaboni aku Yehova adanikanga kali. Iyu wenga waphamphu kweniso wakwanja kulongoro. Yiwu angukwaskika ndi fundu za m’Malemba zo John waŵakambiyanga ndipu angwamba kuwungana ndi Akusambira Bayibolu a mumuzi widu. Ama ŵenga ndi chivwanu chakukho mwaku Yehova Chiuta ndipu chinanga kuti aziŵanga cha kulemba ndi kuŵerenga, apharazgiyanga ŵanthu peposi po asaniya mpata. Ntchakupasa chitima kuti kamana ndi kamana, Ada anguleka kuwungana chifukwa aŵikanga maŵanaŵanu ngawu pa vo abali anangisanga.

Azichi ndi aku ŵangu atumbikanga Bayibolu kweni tati takuwa tingutimbanyizgika ndi vo achinyamata anandi achitanga. Mu 1939, Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi ye mukati ku Europe, mumuzi widu munguchitika chinthu chinyaki cho chingutiguŵiska. Munthu yo wajanga pafupi nasi kweniso Nicolas Psarras mwana wa ada ara yo wangubatizika ŵaka, anguŵakambiya kuti asere usilikali. Nicolas wenga ndi vyaka 20. Iyu wangukambiya ara a asilikali mwambula mantha kuti: “Ndingachitaku cha nkhondu ndini musilikali waku Khristu.” Iyu angumumba mulandu mukhoti la asilikali ndipu angumuyeruzga kuti wakaje mujeri vyaka 10. Tingukwaskika ukongwa.

Mwamwaŵi, kukwambiriya kwa chaka cha 1941, asilikali a vyaru vinyaki wo angukoliyana, angusere mucharu cha Greece kwa kanyengu ndipu Nicolas angumutuzga mujeri. Iyu wanguwere ku Karítsa ko muku wangu Ilias wangumufumba mafumbu nganandi ngakukwaskana ndi Bayibolu. Ndinguvwisiya mwakuphwere. Pavuli paki, Ilias ndi ini limoza ndi mzichi widu mumana  Efmorfia, tingwamba kusambira Bayibolu ndipu tawungananga ndi Akaboni nyengu zosi. Chaka chakulondopu, tosi tatatu tingujipereka kwaku Yehova ndipu tingubatizika. Pavuli paki, aku ŵangu ŵaŵi ndi azichi ŵangu ara ŵaŵi, nawuso anguja Akaboni akugomezeka.

Mu 1942, mumpingu widu wa Karítsa mwenga abali ndi azichi 9 achinyamata a vyaka va pakati pa 15 ndi 25. Tosi taziŵanga kuti pambula kuswera tikumanengi ndi mayeseru. Mwaviyo, kuti tije akukho kanandi asani tasaniya mpata tasambiriyanga limoza Bayibolu, tambanga sumu ndipuso tapempheranga. Venivi vinguchitisa kuti tije ndi chivwanu chakukho.

Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi ye pafupi kumala, kagulu kanyaki ku Greece kangugalukiya boma. Ivi vinguchitisa kuti mucharu cha Greece muje nkhondu. Ŵanthu a mu kagulu yaka azanga mumizi ndipu achichizganga ŵanthu kuti asere mu kagulu kawu. Ŵati ŵaza mumuzi widu, anguko Akaboni achinyamata atatu, Antonio Tsoukaris, Ilias ndi ini. Tinguŵakambiya kuti ndisi Akhristu ndipu tichita nkhondu cha. Yiwu angutichichizga kuti tiyendi maola 12 kutuwa kumuzi kwidu kuchifika ku Phiri la Olympus.

Pati pajumpha nyengu yimanavi, mura munyaki wa kagulu kakugaluka, wangutikambiya kuti tisere mugulu lawu. Tati tamukonkhose kuti Akhristu auneneska achita nkhondu cha, wangukwiya ukongwa ndipu wangutitole ku mulongozgi wa kagulu kenaka. Tati takana so, iyu wanguti, “Toni bulu, mukato ŵanthu wo apwetekeka ko achitiya nkhondu ndipu mukaluti nawu kuchipatala.”

Isi tingufumba kuti: “Wuli asani asilikali a boma achitiko? Kumbi akutiwona nge kuti nasi tichitaku nkhondu cha?” Iyu wangumuka kuti: “Mbwenu mukapereki chakurya kwa asilikali wo ŵe ko kuchitikiya nkhondu.” Tingumuka kuti: “Tamuchita wuli asani mura yumoza wa asilikali wachitiwona kuti te ndi bulu ndipu wachitipempha kuti tinyamuwi vidya tikavipereki ko kuchitikiya nkhondu?” Mura wa kagulu ko wanguŵanaŵaniyapu kwa nyengu yitali ndipu pavuli paki wangukamba kuti: “Chamampha, muliskengi mbereri! Jani kwenikunu ku phiri, muphweriyengi viŵetu.”

Nkhondu yichichitika, isi tatatu tinguwona kuti njuŵi yidu yingutizomereza kuphwere mbereri. Pati pajumpha chaka, Ilias muku wangu mura, angumuzomereza kuwere kunyumba kuti wakaphweriyengi ama wo pa nyengu iyi ŵenga choko. Antonio wangutama ndipu angumukambiya kuti wawere kunyumba. Kweni ini ndenga ndeche kwenuku.

Pa nyengu iyi, asilikali a boma la Greece ŵenga pafupi kufika ko kwenga kagulu kakugarukiya boma. Kagulu kenaka, kanguthaŵa kujumpha mumapiri ndipu kangulazgiya kucharu cha Albania. Te pafupi kufika mumphaka, tingubuchiya kuti asilikali a Greece atizunguliya. Ŵanthu a mu kagulu kakugaluka angutimbanyizgika ndipu anguthaŵa. Ini ndingubisama kuseri kwa chimiti cho chinguwa, vo vinguchitisa kuti asilikali wo ndakamba kukwambiriya andiko.

Ndati ndakambiya asilikali a boma la Greece kuti ndingukoleka ndi ŵanthu a mu kagulu kakugaruka, angundito kuti akandifumbi mafumbu ku musasa wawu wo wenga kufupi ndi tawuni ya Véroia. Tawuni iyi ndiyu yizumbulika m’Bayibolu kuti, tawuni ya Berea. Kwenuku angundikambiya kuti ndikumbi vimazenji kuti asilikali abisamengemu. Ndati ndakana, mura wa asilikali wangulamula kuti nkhaje mujeri lo lenga  pachilwa cha Makrónisos (Makronis) ko ŵanthu awopangaku ukongwa.

Chilwa cha Makrónisos che kufupi ndi chigaŵa cha Attica ndipu che pa mtunda wa makilomita pafupifupi 50 kutuliya ku Athens. Chilwa ichi ntchimwa ndipu pengavi maji kweniso pawotchanga ukongwa chifukwa cha lumwi. Mu utali ntcha makilomita 13 ndipu mu ufupi ntcha mamita 500. Chinanga kuti chenga chimana kwambiya mu 1947 mpaka mu 1958, pachilwa ichi angusungapu ŵanthu akujumpha 100 sawuzandi wo anguŵamanga. Anyaki mwa ŵanthu yaŵa ŵenga akuyukiya boma penipo anyaki aŵaŵanaŵaniyanga ŵaka, penga so asilikali akali wo angugarukiya boma kweniso Akaboni aku Yehova akugomezeka anandi.

Ndati ndafika pachilwa ichi kukwamba kwa chaka cha 1949, ŵanthu wo anguŵamanga anguŵaŵika mumisasa. Ini angundiŵika mumusasa wo asilikali awuvikiliyanga ukongwa cha ndipu ndenga limoza ndi ŵanthu anandi ukongwa. Pafupifupi taŵanthu 40 tagonanga pasi mutenti yakwenere kugonamu ŵanthu 10. Tamwanga maji ngaheni ndipu kanandi taryanga nthamba ndi mabilinganya. Fuvu ndi mphepu vachitisanga kuti umoyu uje wakusuzga ukongwa. Anandi aŵapasanga chilangu chakuti agadabuduwengi vimya kuluta navu ko tajanga. Ivi vachitisanga kuti afyokengi viwanga kweniso asuzgikengi maŵanaŵanu. Kweni isi angutipasaku cha chilangu chenichi.

Zuŵa linyaki ndachiyendanga kunyanja ndipu ndingukumana ndi Akaboni anandi wo ajanga mumisasa yinyaki. Tingukondwa ukongwa kuti tingukumana! Kuti aleki kutiziŵa, takumananga pa nyengu yo angatiziŵa cha. Tapharazganga so mwakuphwere kwa anyaki wo angumangika ndipu pavuli paki anguzija Akaboni aku Yehova. Vakuchitika venivi ndipuso marombu ngakutuliya pasi pa mtima, vingutiwovya kuti tije pa ubwezi wakukho ndi Yehova.

Pati pajumpha myezi 10 yo angundipasa kuti ndije umampha, wo angundiko angundikambiya kuti ndiyambi kuvwala yunifomu ya usilikali. Ndati ndakana, angundiguguza kuluta nani kwaku yo wawoneliyanga musasa. Ndingumupasa pepala lo ndingulembapu kuti, “Ndikhumba kuja musilikali waku Khristu pe.” Wati wandiwofyeza, wangunditumiza ku wachiŵi waki yo wenga bishopu mura wa tchalitchi la Orthodox la ku Greece. Iyu wanguvwala yunifomu ya chisopa. Ndati ndamumuka mwambula mantha kutuliya m’Malemba, iyu wangukamba mwakukwiya kuti: “Mutuzgenipu yapa. Ngwakuyukiya uyu!”

Mawa laki ndi mulenji, asilikali angundikambiya so kuti ndivwali yunifomu ya usilikali. Ndati ndakana, angundipuma ndi mafayiti kweniso nthonga. Pavuli paki, anguluta nani kukachipatala ko kenga pamsasa kuti akawoni asani viwanga vangu vingufyoka cha ndipu pavuli paki angundiguguziya mutenti yangu. Venivi vachitikanga zuŵa lelosi kwa myezi yiŵi.

Chifukwa chakuti ndinguthera cha, asilikali yaŵa angumala zeru ndipu angwesa nthowa yinyaki. Angundimangiliya manja kumusana ndipu angundithyapa ukongwa kumaphazi ndi vingwi. Po ndavwanga urwirwi, ndingukumbuka mazu ngaku Yesu ngakuti: “Ndimwi akutumbikika asani ŵanthu atikunyozani kweniso atikutombozgani . . . Kondwani ndi kusekere ukongwa chifukwa mphotu yinu njikulu kuchanya, pakuti ndimu so angutombozge achimi wo ŵengaku yimwi mwechendaŵeku.” (Mat. 5:11, 12) Yiwu angundipuma mpaka ndingufwa chipoyu.

Ndinguchiyukiya mukachipinda mo mwenga mwakuzizira ukongwa kweni mwengavi chakurya, maji ndi bulangeti. Chinanga kuti venga viyo, ndawopanga chechosi cha ndipu ndinguja ŵaka phee. Nge mo Bayibolu likambiya, ‘chimangu chaku Chiuta chavikiliyanga mtima wangu ndi maŵanaŵanu ngangu.’ (Ŵaf. 4:7) Mawa laki, musilikali munyaki wangundichitiya lisungu ndipu wangundipasaku chakurya, maji ndi chakuvwala champhepu. Pavuli paki, musilikali munyaki wangundipasa vakurya vo angumupasa iyu. Ndawonanga kuti Yehova wandiphweriyanga mu nthowa yeniyi kweniso nthowa zinyaki zinandi.

Ara a asilikali anguwona kuti ndenga nge wakuyukiya ndipu ndingasintha cha. Yiwu angunditole kukhoti la asilikali ku Athens. Kwenuku angundiyeruzga kuti nkhaje vyaka vitatu mujeri la pachilwa cha Yíaros (Gyaros) cho chenga pa mtunda wa makilomita pafupifupi 50 kuvuma kwa Makrónisos.

Jeri la Yíaros lenga la mpanda ukulu wa njerwa ziyera ndipu wenga wakukho. Mujeli ili mwenga ŵanthu akujumpha 5,000 wo anguŵamanga pa vifukwa vandali. Mwenga so Akaboni aku Yehova 7 wo angumangika  chifukwa chakukana kuchita nkhondu. Tosi 7 tasambiranga Bayibolu mwakubisa chinanga kuti akanizanga ukongwa. Nyengu zosi talondiyanga magazini nga Chigongwi cha Alinda ngo abali aserenga nangu mujeri mwakubisa ndipu tangakopiyanga pa mapepala kuti tingagwirisiyengi ntchitu pakusambira.

Zuŵa linyaki po tasambiranga mwakubisa, mulonda wa jeri wangutisaniriza ndipu wangulonda mabuku ngidu. Iyu wanguchikambiya wachiŵi wa wakuwonere jeri ndipu takhazanga kuti atisazgiyengeku vyaka. Kweni iyu wanguti: “Titikuziŵani ndipu titumbika vo mugomeza. Titikugomezani. Weriyani ku ntchitu yinu.” Anyaki mwaku isi, angutipasa ntchitu zipusu ndipu tingumuwonga ukongwa Yehova. Chinanga kuti tenga mujeri, kugomezeka kwidu kunguchitisa kuti Yehova wathamikiki.

Penga so vinthu vinyaki vamampha vo vinguchitika chifukwa cha kugomezeka kwidu. Pulofesa munyaki wa masamu yo tenga nayu limoza mujeri, wangutifumba vo tigomeza wati wawona nkharu yidu yamampha. Mu 1951, po Akaboni angutituzga mujeri, nayuso angumutuzga. Pavuli paki wangubatizika ndipu wanguja mupayiniya wa nyengu zosi.

Ŵati andituzga mujeri, ndinguwere ko kwenga banja langu ku Karítsa. Pavuli paki, ini limoza ndi ŵanthu anyaki a mucharu chidu tingusamiya ku Melbourne, ku Australia. Nde kwenuku ndingukumana ndi Janette muchizi wa nkharu yamampha ndipu tingutorana. Te ndi mwana munthurumi yumoza ndi anthukazi ŵatatu ndipu wosi tikuŵasambiza kwanja Chiuta.

Sonu, nde ndi vyaka vakujumpha 90 ndipu ndeche kuteŵete mwaphamphu nge mura mumpingu. Chifukwa cha kupumika ku jeri, nyengu zinyaki liŵavu langu kweniso malundi ngangu ngaŵaŵa, ukongwa asani ndawe kuchipharazga. Chinanga kuti ve viyo, nditesesa kuteŵete nge “musilikali waku Khristu.”—2 Tim. 2:3.