KUMBI ndi vinthu wuli vo vinguchitiska kuti ada akambi viyo? Agani ndikonkhoski. Ndinguwa pa 29 July, 1929, ndipu ndingukuliya mu muzi wo we muchigaŵa cha Bulacan mucharu cha Philippines. Tenga ndi vinthu vimanavi chifukwa pa nyengu iyi chuma chayendanga umampha cha. Pa nyengu yo ndenga munamana, kungwamba kuchitika nkhondu. Asilikali aku Japan anguyukiya charu cha Philippines. Kweni chifukwa chakuti muzi widu wenga kutali, tingukwaskika ukongwa cha ndi nkhondu iyi. Tengavi wayilesi, TV ndipuso mwaŵi wakuŵerenga nyuzipepala. Mwaviyo, tachitanga kuvwa ku ŵanthu za nkhondu.

Mubanja mwidu tengamu 8 ndipu ini ndenga wachiŵi. Po ndenga ndi vyaka 8, ambuya wo angubala ama angundito kuti nkhajengi nawu. Chinanga kuti tenga Akatolika, Ambuya anthurumi akananga cha kuvwa vo visopa vinyaki vasambizanga. Yiwu alondanga mabuku nga visopa vinyaki ngo anyawu aŵapaskanga. Ndikumbuka kuti angundilongo Bayibolu ndi timabuku ta muchineneru cha Chitagalogi ta mitu yakuti Protection, Safety, kweniso Uncovered. * Ndakondwanga kuŵerenga Bayibolu, ukongwa mabuku nga Mateyu mpaka Yohane. Ivi vingundiwovya kuti ndilondo Yesu.—Yoha. 10:27.

Charu cha Japan chinguleka kulamuliya charu chidu mu 1945. Pa nyengu iyi, apapi ŵangu angundipempha kuti ndiwere so ku nyumba kwawu. Ambuya anthurumi angundizomereza kuti ndiluti. Mwaviyo, ndinguluta.

Pati pajumpha nyengu yimanavi, mu December 1945, kagulu ka Akaboni aku Yehova ka mutawuni ya Angat kanguza kuzipharazga mu muzi widu. Kaboni yumoza wanguza ku nyumba kwidu ndi kuzitikonkhoske vo Bayibolu likamba pa nkhani ya “mazuŵa ngakumaliya.” (2 Timo. 3:1-5) Iyu wangutidana kuti tikajepu pa sambiru la Bayibolu lo lachitikiyanga kufupi ndi muzi widu. Apapi ŵangu angulutaku cha kweni ini ndinguluta. Penga ŵanthu pafupifupi 20 ndipu anyaki afumbanga mafumbu.

Chifukwa chakuti ndavwisisanga cha vosi vo akambanga, ndinguŵanaŵana kuti ndituwepu. Pa nyengu  yo ndakhumbanga kutuwapu, angwamba kumba sumu ya Ufumu. Sumu iyi yingundikondwesa ukongwa. Mwaviyo, ndingutuwapu cha. Pavuli pa kumba sumu kweniso pempheru, tosi angutidaniya ku unganu wo unguchitikiya mutawuni ya Angat mawa laki pa Sabata.

Anandi aku isi tingwenda mtunda wa makilomita pafupifupi 8 kuti tikafiki ku nyumba ya mubali Cruz ko unganu uwu unguchitikiya. Pa unganu uwu penga ŵanthu pafupifupi 50 ndipu ndingukondwa kuwona ŵana anamana achimukapu pa nkhani zakusuzga za m’Bayibolu. Ndati ndasanirikapu pa maunganu nganandi, mubali Damian Santos, yo wenga mpayiniya kweniso yo kuvuli wangujapu meya, wangundidana kuti nkhagoni ku nyumba kwaki. Usiku wenuwu tingukambiskana kwa nyengu yitali nkhani za m’Bayibolu.

Pa nyengu iyi, tanandi tasweranga cha kuchitapu kanthu asani tasambira uneneska wa m’Bayibolu. Tati tasanirikapu pa maunganu ngamanavi, abali angufumba ini ndi anyangu kuti, “Kumbi mukhumba kubatizika?” Ndingumuka kuti, “Hinya, ndikhumba.” Ndinguziŵa kuti ndakhumbanga ‘kuteŵete Ambuya, Khristu.’ (Ako. 3:24) Tinguluta ku msinji wapafupi ndipu ini ndi munyangu tingubatizika pa 15 February, 1946.

Nge Akhristu akubatizika, tinguziŵa kuti takhumbikanga kupharazga nyengu zosi nge po Yesu wachitiyanga. Venivi, vinguŵakondwesa cha ada, ndipu angukamba kuti, “We munamana ukongwa kugwira ntchitu yakupharazga. Kweniso, kubizika mumsinji ndiku cha kungachitiska kuti uje wakwenere kupharazga.” Ndinguŵamuka kuti ndi khumbu laku Chiuta kuti tipharazgengi uthenga wamampha wa Ufumu. (Mate. 24:14) Ndingukamba so kuti, “Ndikhumba kufiska vo ndikulayizga Chiuta.” Mpha nyengu yeniyi po ada angukambiya mazu ngo ndakamba kukwambiliya kwa nkhani iyi. Yiwu akhumbanga kuti ndileki kupharazga. Ivi ndivu vinguchitiska kuti ndileki vinthu vosi kakwamba ndikwamba kuteŵete Chiuta.

Banja la mubali Cruz, lingundikambiya kuti nkhajengi nawu ku Angat. Yiwu anguchiska ini ndi mwana wawu msungwana Nora, kuti tiyambi upayiniya. Tosi tingwamba upayiniya pa 1 November, 1947. Nora wachitanga upayiniya mutawuni yinyaki, penipo ini ndingulutirizga kupharazga ku Angat.

Chaka chachitatu cha upayiniya wangu, mubali Earl Stewart wangukamba nkhani ku ŵanthu akujumpha 500 mutawuni ya Angat. Iyu wakambanga mu Chingelezi ndipu pavuli paki ndinguyifwatuliya mu Chitagalogi. Ndingusambira sukulu kwa vyaka 7 pe kweni kanandi asambizi ŵidu alongoronga Chingelezi pakutisambiza. Chinthu chinyaki cho chingundiwovya kuti ndilongorongi umampha Chingelezi, ntchakuti tenga ndi mabuku ngamanavi mu Chitagalogi. Mwaviyo, ndaŵerenganga mabuku nganandi mu Chingelezi. Ivi vingundiwovya kuti ndifwatuliyengi nkhani.

Pa zuŵa lo ndingufwatuliya nkhani ya mubali Stewart, iyu wangukambiya abali ndi azichi a mpingu wa ku Angat kuti ofesi ya nthambi yikhumba mpayiniya yumoza pamwenga ŵaŵi kuti aluti ku Beteli. Apayiniya yaŵa akhumbikanga kuchiwovya pa nyengu yo amishonale anguluta ku unganu wa mutu wakuti: Theocracy’s Increase Assembly wo unguchitika mu 1950, ku U.S.A. Ini ndenga yimoza wa abali wo angudanika. Yapa napu ndinguleka vinthu vo ndinguziŵiliya, nge malu kweniso abali ndi azichi kuti nkhawovyi pa ntchitu yapa Beteli.

Ndingufika ku Beteli pa 19 June , 1950 ndipu ndingwamba uteŵeti wangu wasonu. Beteli yenga mu chinyumba chikulu chakali cho chenga mukati muvimiti vikuluvikulu. Malu yanga ngenga 1 hekita (2.5 ekara). Abali pafupifupi 12 atewetiyanga kwenuku. Ndimulenji, ndagwiranga ntchitu ku khichini. Pavuli paki, asani nyengu yakwana 9 koloku, ndachapanga malaya ndi kungasita. Ndimu so ndachitiyanga kumazulu. Amishonale ati awe ku unganu, ndingulutirizga kutewete pa Beteli. Ndaŵikanga magazini mumakatoni kuti angatumizi, kutumiza magazini ku ŵanthu wo angulembesa ndi kulondere alendu. Ndagwiranga ntchitu yeyosi yo andikambiyanga.

Mu 1952, ini ndi anyangu 6 a ku Philippines, tingukondwa tati tadanika kuti tikasere Sukulu ya Giliyadi ya nambala 20. Vinthu vinandi vo tawonanga ndi kuchita ku United States venga vifya kweniso vachilendu. Kukamba uneneska, vinthu venga vakupambana ukongwa ndi vo tinguziŵiliya kumuzi kwidu.

Mwakuyeruzgiyapu, takhumbikanga kusambira kugwiriskiya ntchitu vinthu vamagesi ndi viyaŵi vo tengavi kuviziŵiliya. Nyengu nayu yenga yakupambana ndi yakwidu. Zuŵa linyaki ndi mulenji ndati ndatuwa munyumba ndinguwona kuti kubwalu kwe tuu. Yaka  kenga kakwamba kuwona maji ngakukhoma. Pavuli paki ndinguwona kuti kunguzizira ukongwa!

Kweni ivi ndavitoriyangaku kanthu cha chifukwa cha vinthu vamampha vo ndasambiranga ku Giliyadi. Abali wo atisambizanga, atisambizanga munthowa yakuko mtima. Tinguziŵa mo tingasambiriya Bayibolu pakutija kweniso mo tingafufuziya nkhani. Vo ndingusambira vingundiwovya kuti ndije wakukho mwauzimu.

Ndati ndamaliza sukulu ya Giliyadi, angundikambiya kuti nkhachitengi upayiniya wapade wakanyengu mutawuni ya Bronx ku New York City. Mwaviyo, mu July 1953 ndinguchita nawu unganu wa mutu wakuti, New World Society Assembly wo unguchitikiya mutawuni iyi. Unganu wati wamala, ndinguwere ku Philippines kuti nkhalutirizgi uteŵeti wangu.

Abali a ku ofesi ya nthambi angundikambiya kuti, “Sonu uyambengi kuwonere dera.” Ivi vingundipaska mwaŵi unyaki wakulondo Khristu yo wayendanga maulendu ngatalingatali, kuluta mu matawuni ndi mu mizi kuchiwovya mbereri zaku Yehova. (1 Petu. 2:21) Angundikambiya kuti nkhawoneliyengi dera lo lenga pa chilwa chikulu cha Luzon, ku Philippines. Dera ili lenga likulu ndipu lasazgangapu vingaŵa nge Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, ndi Zambales. Kuti ndifiki mu matawuni nganyaki ndakhumbikanga kujumpha mu mapiri nga Sierra Madre. Ku malu ngenanga mabasi ngakukweramu ŵanthu, ngafikangaku cha. Mwaviyo, ndakhumbikanga kupempha madilayiva nga mathiraki asani ndingakwera pachanya pa mapolu ngo apinganga. Kanandi andizomerezanga kweni yenga nthowa yamampha cha.

Mipingu yinandi yenga yimanayimana kweniso yasonu. Mwaviyo, abali awonganga chifukwa chakuŵawovya kuti maunganu kweniso upharazgi vichitikengi umampha.

Pavuli paki, angundikambiya kuti nkhawoneliyengi dera losi la chigaŵa cha Bicol. Mu dera ili, nganandi ngenga magulu ngo ngenga ngechendaje mipingu ndipu apayiniya apade, apharazganga mumalu ngo Akaboni ŵenga ŵechendafikeku. Pa nyumba yinyaki, penga chimbuzi chimoza chakukumba. Pakati pa zenji la chimbuzi ichi anguŵikapu vimiti viŵi. Ndati ndakanda pa vimiti ivi, vingubwawukiya mukati ndipu nani ndinguwiya mwenimo. Venivi vingundisweresa kwamba uteŵeti wangu wa pazuŵa lo.

Yenga nyengu yeniyi yo ndingwamba kuŵanaŵana zaku Nora yo wangwamba kuchita upayiniya muchigaŵa cha Bulacan. Pa nyengu iyi, wenga mpayiniya wapade mutawuni ya Dumaguete ndipu ndinguluta kuchimuwona. Pavuli paki, tingwamba kulemberana makalata ndipu mu 1956, tingutorana. Sabata yakwamba tati tatorana ŵaka, tinguluta kuchicheze mpingu wo we pa Chilwa cha Rapu Rapu. Kwenuku takhumbikanga kukwera mapiri kweniso kwenda pasi mitunda yitali. Kweni chenga chakukondwesa ukongwa kuteŵete abali ku malu ngakutali limoza ndi muwolu wangu!

Tati taja mu ntchitu ya dera vyaka pafupifupi vinayi kutuliya po tingutoliyana, tingulonde kalata yakutipempha kuti tikateŵetiyengi ku ofesi ya nthambi. Mwaviyo, mu January 1960, tingwamba kuteŵete pa Beteli po tajapu kwa nyengu yitali. Pa nyengu iyi ndasambira vinandi chifukwa chakuteŵete limoza ndi abali wo we ndi maudindu ngakulungakulu ndipu Nora wachitapu mauteŵeti ngakupambanapambana pa Beteli.

Ndaŵa ndi mwaŵi wakuwona ntchitu yakupharazga yichiluta panthazi ku Philippines. Pa nyengu yo ndinguza pa Beteli ndeche wachinyamata kweniso wambula kuto, ku Philippines kwenga apharazgi pafupifupi 10,000. Sonu kwe apharazgi akujumpha 200,000, ndipu abali ndi azichi 435 ateŵete pa Beteli. Yiwu atovya pa ntchitu yakukhumbika ukongwa yakupharazga.

Chifukwa chakuti ntchitu yakupharazga yinguluta panthazi, ofesi ya nthambi yenga yimana ukongwa. Wupu Wakulongozga ungutipempha kuti tipenji malu kuti timangepu ofesi ya nthambi yikulu. Ini ndi mubali yo wawoneliyanga depatimenti yakusindikiza mabuku, tinguluta ku nyumba zo zenga pafupi ndi nthambi yidu ko kwajanga ŵanthu aku China kuti tikafumbi asani pe weyosi yo wakhumba kugulisa malu. Pengavi yo wenga nangu ndipu yumoza waku yiwu wangukamba kuti: “Ŵanthu aku China agulisa malu cha. Nasi tichita kugula.”

Kweni zuŵa linyaki, munthu munyaki yo wenga ndi malu wangutifumba asani tingayanja kugula malu ngaki chifukwa iyu wasamiyanga ku United States. Ivi vinguchitiska kuti pachitiki vinthu vinyaki vo venga vakusuzga kuvigomezga. Munthu munyaki yo wajanga nasi pafupi wanguŵanaŵana kugulisa malu ngaki ndipu wanguchiska anyaki kuti nawu achiti viyo. Tingugula so malu nga munthu yo wangukamba kuti “ŵanthu aku China agulisa malu cha.” Kwa nyengu yimanavi, malu nga ofesi ya nthambi ngangusazgikiyaku kujumpha katatu. Ndigomezga kuti lenga khumbu laku Yehova Chiuta kuti ivi vichitiki.

Mu 1950, ini ndini ndenga munamana ukongwa pa Beteli. Sonu muwolu wangu ndi ini, ndisi te ara ukongwa. Ndidandawula cha chifukwa cha kundondoloska Khristu kosi ko wanditumanga. Mbuneneska kuti apapi ŵangu angundidikiska panyumba, kweni Yehova wandipaska banja likulu la abali. Ndikayika cha chinanga nkhamanavi kuti Yehova watitipaska vosi vo tikhumba, pa uteŵeti wewosi wo wangatipaska. Nora ndi ini titimuwonga ukongwa Yehova chifukwa cha vosi vo watitipaska ndipu tichiska so anyidu kuti amuyesi Yehova.—Mala. 3:10.

Nyengu yinyaki Yesu wangukambiya Mateyu yo wenga wakusonkhesa msonkhu kuti: “Ja wakusambira wangu.” Kumbi iyu wanguchita wuli? “Iyu wanguleka vinthu vosi ndipu wangusoka ndi kwamba kulondo [Yesu].” (Luka 5:27, 28) Venivi ndivu nani ndinguchita ndipu ndichiska anyangu kuti nawu achiti viyo kuti alonde vitumbiku vinandi.