1, 2. Kumbi ndi suzgu wuli yo ŵanthu aku Chiuta akumana nayu mazuŵa nganu? (Wonani vithuzi vo ve pachanya.)

MADOKOTALA nganandi ngagwira ntchitu pakati pa ŵanthu wo we ndi matenda ngakupaskirana. Yiwu aphwere ŵanthu wo atama chifukwa akhumba kuŵawovya. Pa nyengu yo aphwere ŵanthu yaŵa akhumbika so kujivikiliya kuti aleki kuto matenda. Mwakuyanana waka, anandi aku isi tija kweniso tigwira ntchitu ndi ŵanthu wo ŵe ndi mijalidu yiheni yo Chiuta watinkhana nayu. Ivi vititiŵika pa suzgu yikulu ukongwa.

² Mazuŵa nganu ngakumaliya, ŵanthu anandi ŵe ndi mijalidu yiheni. Mukalata yachiŵi yo wakutumika Paulo wangulembe Timote, wangukambamu za mijalidu yo ye ndi ŵanthu wo aleka kuvwiya Chiuta. Mijalidu iyi yazamuwanda ukongwa kunthazi. (Ŵerengani 2 Timote 3:1-5, 13.) Chinanga kuti tingazizwa ndi mo mijalidu iyi yawandiya, kweni tingatoliyaku nkharu ndi maŵanaŵanu nga ŵanthu wo ŵe ndi mijalidu iyi. (Nthanthi 13:20) Mu nkhani iyi, tiwonengi mo mijalidu iyi yipambaniyana ndi yo ŵanthu aku  Chiuta ŵenayu. Tiwonengi so vo tingachita kuti tileki kutoliyaku mijalidu yiheni po titovya ŵanthu kuti aziŵi Yehova.

3. Kumbi mbayani wo ŵe ndi mijalidu yo ye pa 2 Timote 3:2-5?

³ Wakutumika Paulo wangulemba kuti “mazuŵa ngakumaliya,” yazamukuŵa ‘nyengu yakusuzga ukongwa.’ Pavuli paki, wanguzumbuwa mijalidu 19 yo ŵanthu azamukuŵa nayu pa nyengu iyi. Chinanga kuti vo Paulo wangukamba mu kalata yo wangulembe Timote mwe mazu nganyaki ngo ngasanirika kunyaki kwekosi cha mu Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu, kweni vo wangukamba pa lemba ili viyanana ŵaka ndi vo wangukamba pa Aroma 1:29-31. Chinanga kuti Paulo wangwamba ndi mazu ngakuti “pakuti ŵanthu azamuja . . ,” kweni mbanthu wosi cha wo ŵe ndi mijalidu iyi. Akhristu auneneska ŵe ndi mijalidu yo yipambana ukongwa ndi mijalidu yo ye pa 2 Timote 3:2-5.—Ŵerengani Malaki 3:18.

4. Kumbi ŵanthu akujitukumuwa mungaŵakonkhoska wuli?

⁴ Wati wakamba kuti ŵanthu azamukuŵa akujiyanja ndipuso akwanja ndalama, Paulo wangukamba kuti ŵanthu azamuja so akujiŵikamu, akujikuzga kweniso akujitukumuwa. Kanandi munthu yo we ndi mijalidu iyi watijiwona kuti ngwapachanya chifukwa cha kutowa, chuma, udindu pamwenga malusu ngo wenangu. Ŵanthu a mijalidu iyi akhumbisiska kuti ŵanthu aŵakhumbirengi. Munthu munyaki wangukamba kuti munthu wakujitukumuwa watijisopa yija m’malu mwakusopa Chiuta. Anyaki akamba kuti kujikuzga nkhuheni ukongwa mwakuti chinanga ndi wo ŵe ndi jalidu ili atinkha asani ŵanthu anyaki atijikuzga.

5. Ntchifukwa wuli ateŵeti anyaki akugomezgeka angujikuzga?

⁵ Yehova watinkha kujitukumuwa. Iyu watinkha “masu ngakujikuzga.” (Nthanthi 6:16, 17) Kujitukumuwa kuchitiska kuti munthu waleki kuja pa ubwezi ndi Chiuta. (Sumu 10:4) Kujitukumuwa ndi jalidu laku Dyaboli. (1 Timo. 3:6) Chakupaska chitima ntchakuti chinanga mbateŵeti akugomezgeka aku Yehova atoliyaku jalidu ili. Mwakuyeruzgiyapu, Uziya fumu ya Yuda, wenga wakugomezgeka kwa vyaka vinandi. “Kweni wati waŵa wanthazi wangujikuzga ndi kujipweteka yija. Wanguchita mwambula kugomezgeka pamasu paku Yehova Chiuta waki. Iyu wangusere mu nyumba yakusopiyamu yaku Yehova ndi kuwotcha vakununkhira pa malu ngakuperekiyapu sembi za vakununkhira.” Pavuli paki, Fumu Hezekiya nayu yingujikuzga, chinanga kuti yinguchita viyo kwa nyengu yimanavi.—2 Miko. 26:16; 32:25, 26.

6. Kumbi ndi vinthu wuli vo vatingi vichitisengi Davidi kujikuzga, kweni ntchifukwa wuli wangujikuzga cha?

⁶ Ŵanthu anyaki atijikuzga chifukwa chakutowa, kuziŵika, lusu la kumba sumu, nthazi pamwenga udindu wapachanya wo ŵenawu. Davidi wenga ndi vosi ivi kweni wenga wakujiyuyuwa. Wati wabaya Goliati, kweniso Fumu Sauli yati yamupaska mwana waki munthukazi kuti waje muwolu waki, Davidi wanguti: “Ndeyani ini ndipu abali ŵangu mbayani, ŵanthu a mu banja la Ada mbayani mu Yisirayeli kuti ndije mkosanu wa fumu?” (1 Samu. 18:18) Ntchinthu wuli chinguwovya Davidi kuja wakujiyuyuwa? Davidi wenga ndi zeru, udindu kweniso mijalidu yamampha chifukwa chakuti Chiuta ‘wangukotama,’ pamwenga kuti wangujiyuyuwa kuti wamuwovyi. (Sumu 113:5-8) Davidi wanguziŵa kuti vosi vo wenga navu vingutuwa kwaku Yehova.—Yeruzgiyani ndi 1 Akorinto 4:7.

7. Ntchinthu wuli chingatiwovya kuti tije akujiyuyuwa?

⁷ Nge Davidi, ŵanthu aku Yehova atesesa kuja akujiyuyuwa. Tikwaskika mu mtima kuziŵa kuti Yehova yo Ngwapachanya Ukongwa ngwakujiyuyuwa. (Sumu 18:35) Tiyesesa kuvwiya  ulongozgi wakuti: “Vwalani chanju chikulu, lisungu, kujiyuyuwa, kuzika ndi kuzizipizga.” (Ako. 3:12) Tiziŵa so kuti chanju “chitijilumba cha, chitijikuzga cha.” (1 Akori. 13:4) Asani titijiyuyuwa, tingawovya ŵanthu kuja pa ubwezi ndi Yehova. Nge mo anthurumi angakopeke kwambula mazu chifukwa cha nkharu ya awolu ŵawu, ŵanthu anyaki angaja pa ubwezi ndi Chiuta chifukwa cha kujiyuyuwa kwa ateŵeti ŵaki.—1 Petu. 3:1.

8. (a) Kumbi anyaki mazuŵa nganu atiliwona wuli jalidu lakureka kuvwiya apapi? (b) Kumbi Malemba ngatiŵachiskanji ŵana?

⁸ Paulo wangukamba mo ŵanthu azamuchitiyanga vinthu ndi anyawu mu mazuŵa ngakumaliya. Iyu wangulemba kuti mu mazuŵa ngakumaliya, ŵana azamuja ambula kuvwiya apapi. Mazuŵa nganu, mabuku, mafilimu ndi mapulogilamu nga pa TV, ngachitiska kuti viwonekengi nge kuti mbumampha ŵana kuleka kuvwiya apapi. Kweni asani ŵana aleka kuvwiya apapi ŵawu, vinthu vitenda umampha cha mu banja lawu kweniso muchigaŵa. Ŵanthu akuyiziŵa kali fundu iyi. Mwakuyeruzgiyapu, kali ku Greece, asani mwana wapuma apapi waŵangavi wanangwa wakuchita chechosi ndipu kuyana ndi dangu la Aroma, asani munthu wapuma awiski, vayanananga ŵaka ndi kubaya munthu. Malemba Ngachiheberi ndipuso Ngachigiriki Ngachikhristu, ngosi ngachiska ŵana kuti avwiyengi apapi ŵawu.—Chitu. 20:12; Aefe. 6:1-3.

9. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingawovya achinyamata kuvwiya apapi ŵawu?

⁹ Kumbi ndi vinthu wuli vo vingawovya achinyamata kuti avwiyengi apapi ŵawu chinanga kuti anyawu angaŵa ambula kuvwiya? Asani ŵana aŵanaŵaniya vinthu vamampha vo apapi atiŵachitiya, ajengi ndi mtima wakuwonga kweniso aŵavwiyengi. Achinyamata akhumbika so kuziŵa kuti Chiuta yo ndi Da waku tosi, wakhumba kuti avwiyengi apapi. Asani achinyamata akamba vinthu vamampha va apapi ŵawu, angawovya anyawu kuti nawu avwiyengi apapi ŵawu. Mbuneneska kuti asani apapi alivi chanju chakuwa nachu pa ŵana ŵawu, vingaja vakusuzga kuti ŵana aŵavwiyengi kutuliya pasi pa mtima. Kweni asani wachinyamata wawona kuti apapi ŵaki atimuyanja, vingachitiska kuti waŵakondwesengi chinanga mpha nyengu yo nkhwakusuza kuchita viyo. Austin wangukamba kuti, “Chinanga kuti kanandi ndakhumbanga kuchita vinthu viheni, kweni apapi ŵangu andipaskanga ulongozgi wamampha, akambanga vifukwa vo aperekiyanga marangu ndipuso achitiskanga kuti ndifwatukengi kukambiskana nawu. Ivi vandiwovyanga kuti ndiŵavwiyengi. Ndawonanga kuti andiŵanaŵaniyanga, mwaviyo ndakhumbisiskanga kuŵakondwesa.”

10, 11. (a) Kumbi ndi mijalidu yiheni niyi yo yilongo kuti ŵanthu atanjana cha? (b) Kumbi Akhristu auneneska, akhumbika kuŵayanja wuli anyawu?

¹⁰ Paulo wanguzumbuwa mijalidu yinyaki yiheni yo yilongo kuti ŵanthu atanjana cha. Wati wakamba kuti ŵana azamuja “ambula kuvwiya apapi,” wangukamba so kuti ŵanthu azamuja ambula kuwonga. Ivi vakuvwika chifukwa ŵanthu ambula kuwonga awona cha kukhumbika kwa vinthu vamampha vo anyawu aŵachitiya. Paulo wangukamba so kuti ŵanthu azamuja ambula kugomezgeka. Yiwu azamuja ambula kukoliyana ndi anyawu kung’anamuwa kuti azamukhumba cha kuti aje pa chimangu ndi anyawu. Azamukuŵa akunyoza ndi akupereka anyawu. Azamunyoza anyawu ndi Chiuta viyo. Ndipu kwazamukuŵa so ŵanthu akukamba vinthu viheni va ŵanthu anyaki kuti anangi mbiri ya anyawu. *

¹¹ Mwakupambana ndi ŵanthu anandi wo  aleka kwanja anyawu, wo asopa Yehova atiŵalongo chanju chauneneska anyawu. Ivi vayamba sonu cha. Yesu wangukamba kuti kwanja munyaku lenga dangu lachiŵi lakukhumbika ukongwa pa Marangu ngo Mozesi wangupaskika. Dangu lakwamba lenga la kwanja Chiuta. (Mate. 22:38, 39) Yesu wangukamba so kuti chanju ndichu chazamuziŵikiska Akhristu auneneska. (Ŵerengani Yohane 13:34, 35.) Akhristu auneneska atanja so arwani ŵawu.—Mate. 5:43, 44.

12. Kumbi Yesu wangulongo wuli kuti wayanjanga ŵanthu?

¹² Yesu wangulongo kuti waŵayanjanga ukongwa ŵanthu. Iyu wayendanga tawuni ndi tawuni kupharazgiya ŵanthu uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta. Yesu wachizganga achibulumutiya, akupunduka, amakhati ndi ambula kuvwa. Iyu wayuskanga akufwa. (Luka 7:22) Yesu wangupereka umoyu waki chifukwa cha ŵanthu chinanga kuti anandi amutinkhanga. Chanju cho Yesu wenga nachu, chalongonga chanju cho Awisi ŵenachu. Pacharu chosi chapasi, Akaboni aku Yehova alondo Yesu ndipu atanja anyawu.

13. Kumbi chanju cho tilongo anyidu chingaŵawovya wuli?

¹³ Asani titanja anyidu, vitovya kuti ŵanthu aziŵi Ada ŵidu akuchanya. Mwakuyeruzgiyapu, munthu munyaki wa ku Thailand, wangukwaskika ukongwa ndi chanju cho abali angulongorana pa unganu wachigaŵa. Wati wawere kunyumba, wangupempha kuti wasambirengi Bayibolu kaŵi pasabata. Iyu wangupharazgiya abali ŵaki wosi ndipu pati pajumpha myezi 6 kutuliya po unganu unguchitikiya, wangukamba nkhani yaki yakwamba yakuŵerenga Bayibolu ku Nyumba ya Ufumu. Kuti tiziŵi asani titanja anyidu, tikhumbika kujifumba mafumbu yanga: ‘Kumbi ndichita vosi vo ndingafiska kuti ndiwovyi abali ŵangu, abali ndi azichi mumpingu kweniso wo nditiŵapharazgiya? Kumbi nditesesa kuwona ŵanthu nge mo Yehova watiŵawone?’

14, 15. Kumbi ndi mijalidu niyi ya nge nyama yo anandi ŵenayu, kweni kumbi anyaki asintha wuli?

¹⁴ Mazuŵa nganu ngakumaliya ŵanthu ŵe  ndi mijalidu so yinyaki yo yititipaska vifukwa vinyaki vakuleke kwanjana nawu. Ŵanthu anandi “atinkha vamampha.” Yiwu mbambula kujiko kweniso akofya. Anyaki atuvwa va anyawu cha. Achita vinthu kwambula kuŵanaŵaniyapu ndipu alivi navu ntchitu kuti vo achita viŵakwaskengi wuli anyawu.

¹⁵ Ŵanthu anandi wo ŵenga ndi mijalidu ya nge nyama, akusintha. Ivi ndivu Bayibolu lingukambiya limu kuti vazamuchitika. (Ŵerengani Yesaya 11:6, 7.) Lemba ili likamba kuti nyama zakudondu, nge mphumphi ndi nkharamu zazamuja mwachimangu ndi nyama zakuŵeta, nge tana ta mbereri ndi matholi. Wonani kuti ivi vazamuchitika “chifukwa charu chapasi chazamuzaza ndi ŵanthu akuziŵa Yehova.” (Yesa. 11:9) Nyama zingasambira cha vaku Yehova. Mwaviyo, mwauzimu uchimi uwu ukamba za ŵanthu wo asintha mijalidu yawu.

16. Kumbi Bayibolu litovya wuli ŵanthu kusintha mijalidu yawu?

¹⁶ Anandi wo kali ŵenga nge mphumphi sonu akusintha ndipu aja mwachimangu ndi anyawu. Mungaŵerenga nkhani zinyaki za ŵanthu yaŵa pa mutu wakuti, “Bayibolu Lisintha Ŵanthu” pa jw.org. Ŵanthu wo aziŵa Yehova ndikumuteŵete, apambana ndi wo awoneka nge mbakujipereka kwaku Chiuta kweni nthazi yakujipereka kwenuku atiyikana. Yiwu awoneka nge asopa Chiuta kweni vakuchita vawu vilongo kuti atimusopa cha. Kweni ŵanthu wo kali ŵenga akofya ‘avwala umunthu wufya wakulengeka mwakukoliyana ndi khumbu laku Chiuta mu urunji weneku kweniso kugomezgeka.’ (Aefe. 4:23, 24) Asani ŵanthu asambira vaku Chiuta, awona kukhumbika kwa kuchita vo iyu wakhumba. Yiwu asintha vo agomezga, mo awone vinthu kweniso mijalidu yawu. Kuchita viyo nkhupusu cha, kweni asintha chifukwa mzimu waku Chiuta utovya ŵanthu wo akhumbisiska kuchita khumbu laki.

17. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tileki kutoliyaku mijalidu yiheni?

¹⁷ Mphambanu yo ye pakati paku wo ateŵete Chiuta ndi wo aleka kumuteŵete njikulu ukongwa mazuŵa nganu. Isi titeŵete Chiuta tikhumbika kuchita vinthu mwakuphwere kuti tileki kutoliyaku mijalidu ya ŵanthu aheni. Tikhumbika kuvwiya ulongozgi waku Chiuta wakuti tipatukeku ku ŵanthu wo akambika pa 2 Timote 3:2-5. Mbuneneska kuti tingaleke limu cha kuchita vinthu limoza ndi ŵanthu wo ŵe ndi mijalidu yiheni. Nyengu zinyaki tingagwira nawu ntchitu, kusambira nawu sukulu pamwenga kuja nawu nyumba yimoza. Kweni tikhumbika cha kutoliyaku maŵanaŵanu ndi mijalidu yawu. Vo vingatiwovya kuti tichiti viyo nkhusambira Bayibolu ndi kucheza ndi ŵanthu wo ateŵete Yehova.

18. Kumbi anyidu angapinduwa wuli mwauzimu ndi vo tikamba ndi kuchita?

¹⁸ Tikhumbika so kuyesesa kuwovya anyidu mwauzimu. Tipharazgengi peposi po tasaniya mpata ndi kupempha Yehova kuti watiwovyi kukamba vinthu vakwenere panyengu yakwenere. Tikhumbika kukambiya anyidu kuti te Akaboni aku Yehova. Asani tichitengi viyo, ŵanthu atumbikengi Chiuta m’malu mwakutumbika isi chifukwa cha nkharu yidu yamampha. Tikusambizika “kuti tikanengi kuja ndi mijalidu yambula kopa Chiuta kweniso makhumbiru nga charu, ndipuso kuti tijengi ndi maŵanaŵanu ngamampha, tichitengi urunji ndipuso tijengi akujipereka kwaku Chiuta pakati pa mugonezi wunu.” (Tito 2:11-14) Ŵanthu awona asani tichita vo Chiuta wakhumba, ndipu anyaki angakamba kuti: “Tikhumba kuluta namwi, pakuti tavwa kuti Chiuta we namwi mwa ŵanthu imwi.”—Zeka. 8:23.