1. Kumbi kumba sumu kutitichitisanji?

MUNTHU munyaki wakutchuka yo walemba sumu, wangukamba kuti: “Asani utuvwa mazu, ngatikuchitisa kuti uŵanaŵaniyepu. Asani uvwisiya sumu, zitikuchitisa kuti uvwengi umampha mumtima kweni asani utumba, ukwaskika ukongwa ndi mazu nga sumu zo.” Ntchinthu chamampha kumba sumu zo zithamika Yehova Awusefwi akuchanya ndipuso zo zilongo kuti titiŵayanja. Ndichu chifukwa chaki kumba nkhwakukhumbika ukongwa pakusopa kwa uneneska, kwali titumba tija pamwenga ndi mpingu.

2, 3. (a) Kumbi anyaki atikuwona wuli kumba ndi mpingu? (b) Kumbi tikambisanengi mafumbu nanga?

² Kumbi mutuvwa wuli asani mutumba sumu mwakukweza limoza ndi mpingu? Kumbi muchita soni? Mumidawuku yinyaki, anthurumi angatondeka kumba mwakufwatuka pa gulu la ŵanthu. Kuja ndi maŵanaŵanu ngaviyo kungachitisa mpingu kuti ulekengi kwanja kumba sumu. Ivi vingachitika so ukongwa asani ŵara asaniya vifukwa vakuleke kumba sumu pamwenga aluta kuchichita vinthu vinyaki pa nyengu yo abali ndi azichi atumba sumu mumpingu.—Sumu 30:12.

³ Asani tiwona kuti kumba ntchigaŵa cha kusopa kwidu, tituwengepu cha pamwenga kuleka kusanirikapu pa nyengu ya sumu po te pa maunganu. Mwaviyo, weyosi wangajifumba kuti: ‘Kumbi kumba pa  maunganu nditikuwona wuli? Kumbi ndingachita wuli kuti ndileki kuchita mantha pakumba kuti ndimbengi mwakukondwa? Kumbi ndingachita wuli kuti ndimbengi sumu zidu ndi mtima wosi?’

4, 5. Kumbi Ayisirayeli ŵenga ndi ndondomeku wuli pakumba sumu zakuthamika Yehova pa nyumba yakusopiyamu?

⁴ Kwambiya kali ateŵeti akugomezgeka aku Yehova awona kuti kumba sumu ndi nthowa yakumuthamikiya. Ntchakukondwesa kuti pa nyengu yo Ayisirayeli ateŵetiyanga Yehova mwakugomezgeka, kumba sumu kwenga kwakukhumbika ukongwa pakusopa kwawu. Mwakuyeruzgiyapu, pa nyengu yo Davidi wanozgekiyanga vo vatingi vizichitikengi pa nyumba yakusopiyamu, wanguwunganiska Alevi 4,000 kuti akambengi sumu zakuthamika Yehova. Pa ŵanthu yaŵa, 288 “angusambizika kumbiya Yehova ndipu wosi ŵenga alusu pakumba.”—1 Miko. 23:5; 25:7.

⁵ Kumba sumu chenga chigaŵa chakukhumbika ukongwa pa zuŵa lo apatuliyanga nyumba yakusopiyamu. Bayibolu likamba kuti: “Pa nyengu yo akumba mbata ndi akumba sumu athamikanga ndi kuwonga Yehova mwakukoliyana, kweniso penipo kuliya kwa mbata, vibeketi ndi vakumbiya vinyaki kunguvwika po athamikanga Yehova, . . . unkhankhu waku Yehova unguzaza nyumba yaku Chiuta wauneneska.” Venivi vinguwovya kuti chivwanu cha ŵanthu chije chakukho.—2 Miko. 5:13, 14; 7:6.

6. Konkhoskani vo anguchita pa kumba sumu pa nyengu yo Nehemiya wenga nduna ku Yerusalemu.

⁶ Pa nyengu yo Nehemiya walongozganga Ayisirayeli kuzenga mpanda wa Yerusalemu, wanguwunganisa Alevi wo ŵenga ndi vidya vakumbiya kuti ambi sumu. Ŵati apatuliya kwaku Yehova mpanda wo anguzenga so, sumu zapade zo angumba zinguchitisa kuti ŵanthu akondwi ukongwa pa zuŵa ili. Pa nyengu iyi, penga “magulu ngaŵi ngakulungakulu ngakumba.” Magulu yanga ngangwenda pachanya pampanda wa msumba kweni ngangwenda mwakupambana. Linyaki linguselere kunyaki ndipu linyaki linguselere so kunyaki, anguchikumana pafupi ndi nyumba yakusopiyamu. Ŵati akumana, chiwawa cha sumu chinguvwika kutali. (Nehe. 12:27, 28, 31, 38, 40, 43) Mwambula kukayika, Yehova wangukondwa ukongwa kuvwa ateŵeti ŵaki achimba sumu ndi mtima wosi.

7. Kumbi Yesu wangulongo wuli kuti Akhristu auneneska akhumbika kumba sumu pakusopa?

⁷ Kutuliya po mpingu wachikhristu ukujalikiskikiya, Akhristu alutiriza mbwenu kumba sumu asani asopa. Pa zuŵa lakukhumbika ukongwa mu mbiri ya ŵanthu, Yesu wangwambisa Chakurya Chamazulu. Ŵati amala, angumba sumu.—Ŵerengani Mateyu 26:30.

8. Kumbi Akhristu a munyengu ya akutumika, akutilongo chakuwoniyapu wuli pa nkhani ya kumba sumu asani tisopa?

⁸ Akhristu a munyengu ya akutumika, akutilongo chakuwoniyapu chamampha pa nkhani ya kumbiya limoza sumu pakuthamika Chiuta. Chinanga kuti kanandi awungananga mu nyumba za abali, alekanga cha kumbiya Yehova. Mwakulongozgeka ndi mzimu waku Chiuta, wakutumika Paulo wangukambiya Akhristu kuti: “Lutirizgani kusambizana ndi kuchiskana mwa masalimo, sumu zakuthamika Chiuta, sumu zauzimu zakumbika mwakuwonga, kweniso muchimbiya Yehova mumitima yinu.” (Ako. 3:16) Mbuneneska nadi, sumu zidu ndi ‘sumu zauzimu [zo zikhumbika] kumbika mwakuwonga.’ Kumba ntchigaŵa cha chakurya cho “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru” watitipaska pa nyengu yaki.—Mate. 24:45.

9. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo vingatondekesa anyaki kuti ambengi mwalikondwa pa maunganu nga mpingu ndi ngadera? (b) Kumbi tingachita wuli kuti tithamikengi Yehova mwakumba sumu, nanga mbayani wo atenere kuja panthazi? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

⁹ Kumbi tingachita wuli asani titondeka kumba  sumu chifukwa chakuti mu banja lidu titanja cha kumba pamwenga chifukwa cha mudawuku widu? Panyaki chifukwa chakuti mazuŵa nganu kwe vipangizu vinandi vasonu, tingayanja ŵaka kuvwisiya sumu kutuliya ku ŵanthu wo aziŵa ukongwa kumba. Nyengu zinyaki mungachita soni pamwenga kuguŵa chifukwa chakuyeruzgiya mazu nginu ndi nga ŵanthu a mucharu ichi wo aziŵa kumba. Venivi vitenere cha kukutondekesani kuthamika Yehova mwakumba sumu. Kuti mumbi sumu umampha, sosiyani buku linu la sumu muchanya, yunuskani mutu winu ndipu mbani ndi mtima wosi! (Ezra 3:11; ŵerengani Sumu 147:1.) Mu Nyumba za Ufumu zinandi mazuŵa nganu, mazu nga sumu atingalongo pasikilini. Ivi vitovya kuti abali ndi azichi ambengi mwakukweza. Vakukondwesa so kuti pa Sukulu ya Uteŵeti wa Ufumu, ŵara akwamba kumba sumu za Ufumu. Venivi vilongo kuti ŵara ndiwu akhumbika kuja panthazi pakumba sumu mumpingu.

10. Ndi vinthu nivi vo tikhumbika kukumbuka asani tichita mantha kumba mwakukweza?

¹⁰ Chinthu chimoza cho chichitisa anandi kuti alekengi kumba mwakukweza nkhopa. Yiwu angachita mantha kuti mazu ngawu ngavwikengi ukongwa pamwenga ngavwikengi umampha cha. Chinanga kuti ve viyo, titenere kukumbuka kuti asani tiŵereŵeta, “tosi tiguŵa nyengu zinandi.” (Yako. 3:2) Kweni venivi vitititondekesa cha kuŵereŵeta. Mwaviyo, tikhumbika cha kuleka kumba kuti tithamiki Yehova chifukwa chakuti mazu ngidu ngavwika umampha cha.

11, 12. Kumbi ndi masachizgu nganyaki nanga ngo ngangakuwovyani kuti mumbengi umampha sumu?

¹¹ Panyaki tichita mantha kumba chifukwa chakuti tiziŵa cha. Kugwiriskiya ntchitu masachizgu nganyaki kungatiwovya kuti timbengi umampha.

¹² Kututa mwakwenere kungakuwovyani kumba ndi nthazi ndipuso mwakukweza. Nge mo nthazi ya magesi yichitisiya kuti babu liŵali, kututa kutovya kuti mazu nginu ngavwiki  nganthazi asani muŵereŵeta pamwenga mutumba. Mutenere kumba mwakukweza nge mo muŵereŵete panyaki kuluska so penipo. * Nyengu zinyaki Malemba ngakamba kuti ateŵeti aku Yehova ‘adanilizengi mwakukondwa’ asani atumba sumu.—Sumu 33:1-3.

13. Konkhoskani vo tingachita kuti tileki kuchita mantha pakumba.

¹³ Pa nyengu ya kusopa kwa pabanja pamwenga pa nyengu yinyaki yesani ivi: Sankhani sumu yimoza yo mutanja ukongwa mubuku lidu la sumu. Ŵerengani mazu nga sumu yosi mwakukweza, mwanthazi ndipuso mwambula mantha. Pavuli paki, mwambula kusintha mazu kambani mazu ngosi nga mzeri umoza wa sumu yo kwambula kudumuliza kuti mututi dankha. Pakumaliya, mbani ndi nthazi mazu ngo nge mo munguŵerenge pakwamba. (Yesa. 24:14) Asani mungachita viyo, vingaŵa umampha chifukwa mazu nginu ngavwikengi nga nthazi. Mukhumbika cha kuchita mantha kumba pamwenga kuchita soni ndi mazu nginu.

14. (a) Kumbi tingachita wuli kuti mazu ngidu ngatuwengi nganthazi? (Wonani kabokosi kakuti, “ Vo Mungachita Kuti Mumbengi Umampha.”) (b) Kumbi ndi masachizgu nanga ngo ngangakuwovyani asani mwe ndi suzgu la mazu?

¹⁴ Asani mungajula ukongwa mulomu winu vichitisengi kuti mazu nginu ngatuwi nganthazi. Mwaviyo, sachizgu linyaki lingaŵa lakujula ukongwa mulomu winu nge mo muchitiya asani muŵereŵeta. Kumbi mungachitanji asani muwona kuti mazu nginu ngakulopwa pamwenga ngakukwera ukongwa? Mungasaniya masachizgu ngo ngangakuwovyani mubuku la Chichewa la Pindulani ndi Sukulu ya Utumiki wa Mulungu papeji 184, pa kabokosi kakuti, “Kuthana Ndi Mavuto Ena.”

15. (a) Kumbi ntchipharazgu wuli cho chingukambika pa unganu wapachaka wa mu 2016? (b) Kumbi ndi vifukwa nivi vinyaki vo vikuchitisa kuti buku la sumu alinozgi so?

¹⁵ Mu 2016, pa unganu wapachaka wa Akaboni aku Yehova wo uchitika mu October, Mubali  Stephen Lett wa mu Wupu Wakulongozga wangupharazga kuti kwatuwa buku la sumu lasonu lakuti, ‘Mbiyani Yehova Mwakukondwa.’ Ŵanthu angukondwa ukongwa kuvwa chipharazgu ichi ndipu iyu wangukamba kuti sumu izi ziyambengi kugwiriskikiya ntchitu pambula kuswera pa mawunganu. Mubali Lett wanguti chifukwa chimoza cho sumu izi akuzinozge so, ntchakuti zikoliyani ndi Bayibolu la Chingelezi la New World Translation lo akulinozga so mu 2013. Kuti achiti viyo, akhumbikanga kutuzgamu pamwenga kunozga so mazu nga sumu, ngo akungagwiriskiya ntchitu cha m’Bayibolu lenili. Mubuku la sumu lenili, akusazgiyamu so sumu zakukwaskana ndi ntchitu yidu yakupharazga ndipuso zo zilongo kuti tiwonga sembi yaku Yesu. Chifukwa chakuti kumba ntchigaŵa chakukhumbika pakusopa kwidu, Wupu Wakulongozga wakhumbanga kuti buku la sumu lije lakuwoneka umampha nge chikonkhombi cha Bayibolu la New World Translation lo akulinozga so.

16, 17. Ndi vinthu nivi vo vikusintha mubuku la sumu la sonu?

¹⁶ Kuti tileki kusuzgika kugwiriskiya ntchitu buku la ‘Mbiyani Yehova Mwakukondwa,’ akuziŵika mumagulu mwakukoliyana ndi nkhani ya musumu zo. Mwakuyeruzgiyapu, sumu zakukwana 12 zikonkhoska zaku Yehova, 8 zikamba zaku Yesu ndi sembi ndipu ndimu akuchitiya so ndi sumu zinyaki. Mwaviyo, asani mwe ndi nkhani yachisanisani, kukumaliya kwa sumu iyi kwe mutu wo ungakuwovyani kusaniya sumu yakuyanana ndi nkhani yo mwamukamba.

¹⁷ Kuti weyosi wambengi sumu ndi mtima wosi, mazu nga sumu zinyaki akunganozga so kuti zivwikengi umampha ndipu akutuzgamu mazu ngo mazuŵa nganu ngagwiriskikiya ntchitu ukongwa cha. Mwakuyanana ndi venivi, mutu wa sumu yakuti, “Rombu Lakuwonga” akusintha ndipu akulemba kuti, “Pempheru Lakulongo Kuwonga” kweniso mazu nga sumu yeniyi akungasintha. Yiwu anguwona kuti akhumbika so kusintha mutu wa sumu yakuti, “Vikiliyani Mtima Winu” ndi kuyilemba kuti, “Tivikiliya Mtima Widu.” Ntchifukwa wuli akuchita viyo? Ŵanthu wo atuza pa maunganu ngidu nga mpingu, ngadera ndi ngachigaŵa anandi aja achinyamata, azichi, wo abatizika pambula kuswera ndipuso wo akhumba kuziŵa uneneska. Asani yiwu angamba sumu yeniyi nge mo yingulembeke pakwamba, vingaŵa nge kuti akambiya anyawu vo angachita. Mwaviyo, mutu ndi mazu ngaki akusintha.

18. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuziŵa sumu za mubuku la sonu? (Wonani so mazu ngamumphata.)

¹⁸ Sumu zinandi za mubuku la ‘Mbiyani Yehova Mwakukondwa’ akuzilemba nge pempheru. Asani mutumba sumu zenizi mungamukambiya Yehova mo muvwiya mumtima mwinu. Sumu zinyaki zitiwovyengi “kuti tichiskiyani ku chanju ndi ku ntchitu zamampha.” (Ahe. 10:24) Mwaviyo, mukhumbika kuziŵa shuni cha sumu ndipuso mazu ngaki. Mungachita viyo asani muyesere kunyumba, mungasambira kumba sumu mwambula mantha ndipuso ndi mtima wosi. *

19. Kumbi tosi mumpingu tingasopa wuli Yehova?

¹⁹ Titenere kukumbuka kuti kumba ntchigaŵa chakukhumbika pa kusopa kwidu. Kumba ndi nthowa yikulu yo tilongole kuti titanja Yehova ndipuso titimuwonga. (Ŵerengani Yesaya 12:5.) Asani titumba mwakukondwa, tichiskengi anyidu kuti nawu ambengi ndi mtima wosi. Tosi mumpingu, anamana, akukota ndi wo asambira sonu uneneska tingasopa Yehova mwakumba sumu. Mwaviyo, tingalekanga cha kumba sumu ndi mtima wosi. Titenere kuvwiya ulongozgi wo wangukambirika yo wakulembaku Sumu, wakuti: ‘Mbiyani Yehova!’ Hinya, danirizgani mwakukondwa!—Sumu 96:1.