1, 2. Ntchifukwa wuli Chiuta wanguwona kuti Danyele wenga “munthu wakuzirwa ukongwa,” nanga isi tingaja wuli akuvwiya nge Danyele?

AYUDA ŵati afika ku Babiloni, angusaniya kuti kwenga angoza anandi ndipuso ŵanthu amutawuni iyi asopanga mizimu yiheni. Kweni Ayuda akugomezeka nge Danyele ndi anyaki atatu, angukana kuwumbika ndi charu cha Babiloni. (Dan. 1:6, 8, 12; 3:16-18) Danyele ndi anyaki angusimikiza kuti ateŵetiyengi Yehova pe nge Muwumbi wawu. Yiwu angufiska kuchita venivi. Danyele wanguja ku Babiloni pafupifupi umoyu waki wosi, kweni mungelu waku Chiuta wangukamba kuti wenga “munthu wakuzirwa ukongwa.”​—Dan. 10:11, 19.

² Mu nyengu yakali, wakuwumba viŵiya waŵikanga dongu mu kachikomboli kuti wawumbi chinthu cho wakhumbanga. Mazuŵa nganu, ateŵeti aku Yehova aziŵa kuti iyu ndiyu ngwakwenere kuwusa ndipuso we ndi mazaza ngakuwumba ŵanthu nge gulu. (Ŵerengani Yeremiya 18:6.) Kweniso Chiuta we ndi mazaza ngakuwumba munthu weyosi pakuyija. Kweni waziŵa kuti te ndi wanangwa wakusankha tija vakuchita ndipu wakhumba kuti timuvwiyengi mwakukhumba tija. Tiyeni tikambisani mo tingajaliya nge dongu lakufewa mu  manja ngaku Chiuta. Tikambisanengi vinthu vitatu ivi: (1) Kumbi tingachita wuli kuti tileki mijalidu yo yingatitondekesa kuvwiya ulongozi waku Chiuta? (2) Kumbi tingachita wuli kuti tije ndi mijalidu yo yingatiwovya kuja nge dongu lakufewa ndipuso akuvwiya? (3) Kumbi apapi angamuvwiya wuli Chiuta pakuwumba ŵana ŵawu?

3. Kumbi ndi mijalidu niyi yo yingatitondekesa kuvwiya ulongozi? Kambani chakuyeruziyapu.

³ Lemba la Nthanthi 4:23 likamba kuti: “Kuphara vosi vo utenere kuvikiliya, vikiliya mtima waku, chifukwa ndimu mwe chisimi cha umoyu.” Kumbi titenere kuvikiliya mtima widu ku mijalidu niyi? Mijalidu iyi nkhujikuza, kuchita ubudi ndi kuŵavi chivwanu. Mijalidu iyi yingatichitisa kuti tije ndi mzimu wambula kuvwiya kweniso wakugaruka. (Dan. 5:1, 20; Ŵah. 3:13, 18, 19) Mwakuyeruziyapu, Fumu Uziya ya ku Yuda yenga yakujikuza. (Ŵerengani 2 Mikoka 26:3-5, 16-21.) Pakwamba, Uziya wanguchita “chamampha m’masu ngaku Yehova” ndipu “wangulutiriza kupenja Chiuta.” Kweni “wati waŵa ndi nthazi, mtima waki ungwamba kujikuza,” chinanga kuti nthazi zaki zatuliyanga kwaku Chiuta. Kweniso wakhumbanga kotcha libani munyumba yakusopiyamu chinanga kuti wenga wasembi cha. Asembi ŵati amususa, Uziya wangukaripa. Kumbi ntchinthu wuli chinguchitika? Yehova wangumulanga ndipu wangufwa ndi makhati.​—Nthanthi 16:18.

4, 5. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingachitika asani tingaleka kuvikiliya mtima widu ku jalidu lakujikuza? Kambani chakuyeruziyapu.

⁴ Asani tingaleka kuvikiliya mtima widu ku jalidu lakujikuza, nasi tingayamba ‘kujiŵanaŵaniya ukongwa kuruska mo titenere kuŵanaŵaniya,’ mpaka kufika pakukana ulongozi wa mu Malemba. (Ŵar. 12:3; Nthanthi 29:1) Tiyeni tikambisani vo vinguchitikiya Jim. Iyu wangukoliyana nawu cha ŵara anyaki pa nkhani yo akambisananga yakukwasana ndi mpingu. Jim wangukamba kuti: “Ndingukambiya abali yaŵa kuti alivi chanju ndipu ndingutuwapu pa unganu uwu.” Pati pajumpha myezi 6, wangusamiya ku mpingu unyaki wapafupi. Ku mpingu wenuwu angumuŵika cha kuti waje mura. Iyu wanguti: “Ndinguguŵa ukongwa. Chifukwa chakujikuza, ndinguleka unenesa.” Jim wanguja kubwalu kwa gulu kwa vyaka 10. Iyu wanguti: “Pakuti ndenga wakujikuza ndingwamba kumba mulandu Yehova chifukwa cha vo vachitikanga. Kwa vyaka vinandi abali andiyendiyanga kweni ndakananga vo andikambiyanga.”

⁵ Vo vinguchitikiya Jim, vilongo kuti kujikuza kungachitisa kuti tijiwonengi kuti palivi cho tinanga. Ivi vakupambana ndi fundu yakuti tijengi nge dongu lakufewa. (Yer. 17:9) Jim wangukamba kuti: “Nyengu zosi ndaŵanaŵananga kuti anyangu ndiwu ŵenga akunanga.” Kumbi Mkhristu munyinu wakukuguŵisanipu pamwenga munguguŵa chifukwa chakukulekesani mauteŵeti nganyaki? Asani ndimu venge, kumbi munguchita wuli? Kumbi mungujikuza? Pamwenga mwaŵanaŵaniyanga ukongwa kuti muwere pa wezi ndi m’bali winu kweniso kuti mulutirizi kuja akugomezeka kwaku Yehova?​—Ŵerengani Sumu 119:165; Ŵaefesu 4:32.

6. Kumbi ntchinthu wuli cho chingachitika asani munthu waziŵiriya kuchita ubudi?

⁶ Asani munthu waziŵiriya kuchita ubudi ndipu wabisa vo wachita, vingachitisa kuti waleki kuvwiya ulongozi. Pavuli paki ubudi utuŵa upusu kuwuchita. Mwakuyeruziyapu, mubali munyaki wachitanga jalidu liheni. Pati pajumpha nyengu, wanguleka kuliwona kuti ndiheni. (Wak. 8:11) Mubali munyaki so yo wawoneriyanga vinthu vamsiku wangukamba kuti: “Ndingwamba kuŵasusa ŵara.” Nkharu yaki yinguchitisa kuti wawere vuli mwauzimu. Pavuli paki nkharu yaki yinguziŵika ndipu wanguwovyeka. Mbunenesa kuti tosi te akubuda.  Kweni asani tayamba kususa vo ŵara akamba pamwenga tayamba kujigowoke, m’malu mwakupempha Chiuta kuti watigowoke ndipuso kuti watiwovyi, mtima widu ungaŵa kuti wayamba kali kuleka kuvwiya.

7, 8. (a) Kumbi Ayisraele angulongo wuli kuti ŵengavi chivwanu? (b) Kumbi isi tisambiranjipu?

⁷ Kuŵavi chivwanu kungachitisa kuti tileki kuvwiya ulongozi nge mo Ayisraele wo Yehova wanguŵatasa ku Egipiti achitiyanga. Yiwu anguwona Chiuta wachiŵachitiya vakuziziswa vinandi. Kweni ŵati aja kamanavi kusere mu Charu Chakulayizgika, angulongo kuti ŵengavi chivwanu. M’malu mwakugomeza Yehova, yiwu angwamba kopa ndi kudandawuliya Mosese. Ndipu akhumbanga so kuwere ku Egipiti ko ŵenga akapolu. Ivi vingumupweteka mtima Yehova. Iyu wangukamba kuti: “Kumbi ŵanthu yaŵa alekengi zukwanji kundinyoza?” (Maŵ. 14:1-4, 11; Sumu 78:40, 41) Chifukwa chakuleka kuvwiya kweniso kuŵavi chivwanu, mugonezi wenuwu ungumaliya muchipululu.

⁸ Mazuŵa nganu, po te pafupi kusere mu charu chifya, chivwanu chidu chiteseka. Tingachita umampha kujifufuza kuti tiziŵi mo chivwanu chidu chiliri. Mwakuyeruziyapu, tingajifumba kuti tiziŵi mo tiwone vo Yesu wangukamba pa Mateyu 6:33. Tingajifumba kuti: ‘Kumbi vo ndiŵika pakwamba pa umoyu wangu vilongo kuti nditingagomeza nadi mazu ngaku Yesu? Kumbi ndingachita umampha kuja ku mawunganu pamwenga mu uteŵeti kuti ndisaniyi ndalama zinandi? Kumbi ndingachita wuli asani ntchitu yangu yitinditangwanisa? Kumbi ndizomerezengi kuti charu chindiwumbi ndi kundilekesa kuteŵete Yehova?’

9. Ntchifukwa wuli titenere ‘kulutiriza kujiyesa’ kuti tiwoni asani teche akukho mu chivwanu, nanga tingachita wuli ivi?

⁹ Tiyeni tikambisani chakuyeruziyapu chinyaki. Tiyeruziyi kuti mteŵeti waku Yehova munyaki wavwiya cha fundu za m’Bayibolu pa nkhani yakucheza ndi ŵanthu aheni, akusezeka pamwenga vakusangaluska. Tingajifumba kuti, ‘Kumbi ndimu viliri ndi ini?’ Asani tawona kuti tivwiya cha ulongozi, tikhumbika kuwona so mo chivwanu chidu chiliri. Bayibolu likamba kuti: “Lutirizani kujiyesa kuti muwoni asani mweche akukho mu chivwanu. Lutirizani kujipima kuti muziŵi kuti ndimwi munthu wa mtundu wuli.” (2 Ŵakor. 13:5) Nyengu zosi, titenere kujifufuza mwakugwirisiya ntchitu Mazu Ngaku Chiuta.

10. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tije nge dongu lakufewa mu manja ngaku Yehova?

¹⁰ Vinthu vo Chiuta watipasa kuti vitiwovyi kuja nge dongu lakufewa visazapu Mazu ngaki, mpingu wachikhristu ndi uteŵeti wakumunda. Nge mo maji ngafewese dongu, kuŵerenga Bayibolu zuŵa lelosi ndi kuŵanaŵaniyapu kungatiwovya kuti tije nge dongu lakufewa mu manja ngaku Yehova. Yehova wangukambiya mafumu nga Yisraele kuti ngalembengi Marangu ngaki mu buku lawu ndi kungaŵerenga zuŵa lelosi. (Mar. 17:18, 19) Akutumika aziŵanga kuti kuŵerenga Malemba ndi kuŵanaŵaniyapu kwenga kwakukhumbika pa uteŵeti wawu. Agwirisiyanga ntchitu Malemba nga Chihebere kananandi waka mu mabuku ngawu. Achiskanga so ŵanthu wo aŵapharazgiyanga kuti aŵerengengi Malemba ndi kuŵanaŵaniyapu. (Mac. 17:11) Mazuŵa nganu, nasi tiziŵa kuti kuŵerenga Mazu Ngaku Chiuta zuŵa lelosi ndi kuŵanaŵaniyapu nkhwakukhumbika. (1 Tim. 4:15) Kuchita viyo kutitiwovya kuti tije akujiyuyuwa pamasu paku Yehova ndi kuja nge dongu lakufewa mu manja ngaki.

11, 12. Kumbi Yehova wagwirisiya wuli ntchitu mpingu wachikhristu kuti utiwumbi mwakukoliyana ndi mo tiliri? Kambani chakuyeruziyapu.

¹¹ Kuziya mu mpingu wachikhristu, Yehova watitiwumba mwakukoliyana ndi mo tiliri. Jim yo tamuzumbuwapu kali, wangwamba kusintha  nkharu yaki mura munyaki wati wamulongo kuti watimuŵanaŵaniya. Jim wangukamba kuti: “Palivi zuŵa lo wangundimbapu mulandu pamwenga kundisusa chifukwa cha vo ndinguchita. M’malu mwaki wakambanga vinthu vakuchiska ndipu wangulongo kuti wakhumbisisa kundiwovya.” Pati pajumpha myezi yitatu, mura mwenuyu wangudaniya Jim ku mawunganu. Jim wanguti: “Abali ndi azichi angundilonde umampha. Chanju chawu ndichu chingundiwovya kuti ndisinthi. Ndingwamba kuŵanaŵana mwakwenere. Chovyu cha abali ndi muwolu wangu yo wanguwere vuli cha mwauzimu, chingundiwovya kuti ndiwere kwaku Chiuta. Kweniso ndinguchiskika ukongwa ndati ndaŵerenga nkhani yakuti ‘Titenere cha Kumba Mlandu Yehova’ ndi yakuti ‘Muteŵetiyengi Yehova Mwakugomezeka’ mu Chigongwi cha Alinda cha November 15, 1992.”

¹² Pati pajumpha nyengu, Jim wanguŵikika so kuti waje mura. Kutuliya nyengu iyi, iyu wawovya abali anandi kumalana ndi mayeseru ngakuyanana ndi ngo wangukumana nangu ndi kwamba so kuteŵete Yehova. Iyu wangumaliza ndi mazu ngakuti: “Ndawonanga kuti ndenga pa ubwezi wakukho ndi Yehova, kweni unenesa ngwakuti ndenga nayu pa ubwezi cha. Ndidandawula kuti ndinguzomereza jalidu lakujikuza kunditondekesa kuziŵa vinthu vakukhumbika ukongwa. Jalidu ili landichitisanga kuti ndiŵanaŵaniyengi vo anyangu anangisa.”—1 Ŵakor. 10:12.

13. Kumbi kupharazga kungatiwovya kuja ndi mijalidu niyi, ndipu tingayanduwa wuli asani te ndi mijalidu iyi?

¹³ Kumbi uteŵeti wakumunda ungatiwumba wuli? Kukambiyaku anyidu uthenga wamampha kungatiwovya kuti tije akujiyuyuwa. Kungatiwovya so kuti tije ndi mijalidu yinyaki ya chipasu cha mzimu waku Chiuta. (Ŵag. 5:22, 23) Ŵanaŵaniyani mijalidu yamampha  yo uteŵeti wakumunda wakuwovyani kuti muje nayu. Asani tilongo mijalidu yamampha mu uteŵeti, tingawovya ŵanthu wo titiŵapharazgiya. Mwakuyeruziyapu, Akaboni ŵaŵi ku Australia anguvwisiya mwaulemu pa nyengu yo munthu yo amupharazgiyanga walongoronga nawu mwaganyavu. Pavuli paki, iyu wanguwona kuti wangulongoro nawu umampha cha ndipu wangulembe kalata ofesi ya nthambi. Iyu wangulemba kuti: “Ndipepesa ŵanthu ŵaŵi akuzika kweniso akujiyuyuwa chifukwa cha kujikuza kwangu. Ndenga muzereza kudikisa ŵanthu yaŵa wo apharazganga Mazu Ngaku Chiuta.” Kumbi munthu mwenuyu watingi walembengi mazu yanga asani abali wo amupharazgiyanga angukwiya? Awa. Kukamba unenesa, uteŵeti utovya isi kweniso ŵanthu wo titiŵapharazgiya.

14. Kumbi apapi atenere kuchitanji kuti aŵawumbengi umampha ŵana ŵawu?

¹⁴ Ŵana anandi atanja kusambira vinthu, ndipu mbakujiyuyuwa. (Mat. 18:1-4) Apapi atenere kuyesesa kusambiza ŵana ŵawu unenesa ndipuso kuti awuyanjengi. (2 Tim. 3:14, 15) Kweni kuti achiti ivi, apapi akhumbika kujisambiza dankha ŵija ndipuso awuyanjengi ukongwa unenesa. Asani apapi achita viyo, ŵana ŵawu asambirengi unenesa kweniso awuyanjengi. Kweniso asani atiŵapasa chilangu ŵana ŵawu, awonengi kuti atiŵayanja. Awonengi so kuti Yehova watiŵayanja.

15, 16. Kumbi apapi angalongo wuli kuti agomeza Yehova asani mwana wawu wasezgeka?

¹⁵ Chinanga kuti apapi atesesa kusambiza ŵana ŵawu, kweni ŵana anyaki aleka unenesa pamwenga asezgeka. Ivi viguŵisa ukongwa banja lawu. Mzichi munyaki wa ku South Africa wangukamba kuti: “Mzichi wangu wati wasezgeka wanguja nge kuti wafwa. Venga vakupweteka mtima ukongwa!” Kumbi mzichi uyu ndi apapi ŵaki anguchita wuli? Yiwu angulondo ulongozi wo usanirika m’Mazu Ngaku Chiuta. (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 5:11, 13.) Apapi ŵaki angukamba kuti: “Tingusimikiza kuti tigwirisiyengi ntchitu vo Bayibolu likamba chifukwa tinguziŵa kuti kuchita vo Chiuta wakhumba nkhwakovya ukongwa. Tinguwona kusezgeka kwa mwana widu kuti ntchilangu chakutuliya kwaku Chiuta. Tinguziŵa kuti Yehova walanga munthu chifukwa cha chanju ndipuso walanga mwakujumpha mwesu cha. Mwaviyo, tinguleka kucheza ndi mwana widu. Takambisananga nayu vinthu vakukhumbika pe.”

¹⁶ Kumbi mwana uyu wanguvwa wuli? Iyu wangukamba kuti: “Ndaziŵanga kuti ŵanthu a mu banja langu atinditinkha cha. Kweni avwiyanga Yehova ndi gulu laki.” Iyu wangukamba so kuti: “Vo ŵanthu a mu banja langu ndi abali mu mpingu achitanga, vingundiwovya kuti ndiwere kwaku Yehova.” Banja ili lingukondwa ukongwa mwana uyu wati wawezeke mumpingu. Kukamba unenesa, asani tivwiya Chiuta pa chechosi, vinthu vitiyendiyengi umampha.​—Nthanthi 3:5, 6; 28:26.

17. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuvwiya Yehova ndi mtima widu wosi, ndipu kuchita viyo kungatiwovya wuli?

¹⁷ Mchimi Yesaya wangukambiya limu kuti Ayuda amulapa ku Babiloni ndi kukamba kuti: “Yehova, imwi ndimwi Ada ŵidu. Isi ndisi dongu, ndipu imwi ndimwi wakutiwumba. Tosi te ntchitu ya manja nginu.” Pavuli paki, angupempha kuti: “Mungakumbukanga vakulakwa vidu cha kwamuyaya. Chondi, kumbukani kuti tosi te ŵanthu ŵinu.” (Yes. 64:8, 9) Asani nasi tivwiya Yehova ndi mtima widu wosi, iyu watiwonengi kuti te akuzirwa nge mo wanguwone Danyele. Yehova walutirizengi kutiwumba kuziya mu Mazu ngaki, mzimu waki ndi gulu laki kuti zuŵa linyaki tizimi pa masu paki nge ‘ŵana ŵaki’akufikapu.​—Ŵar. 8:21.