1, 2. (a) Ntchifukwa wuli mazu ngo ngasanirika pa Marangu 6:4 ngakuziŵika ukongwa? (b) Ntchifukwa wuli Mosese wangukamba mazu ngenanga?

KWAMBA kali, Ayuda atanja kukamba mazu 6 ngo ngasanirika pa lemba la Marangu 6:4 asani aromba. Aromba rombu ili zuŵa lelosi, mulenji ndi mazulu. Rombu ili lidanika kuti Shema. Shema ndi mazu ngakwamba pa vesi ili mu Chihebere. Ayuda aromba rombu ili pakukhumba kulongo kujipereka kwawu kwaku Chiuta.

² Mazu yanga ngamoza mwa mazu ngakumaliya ngo Mosese wangukamba ku mtundu wa Ayisraele wo anguwungana mu dambu la Moabu mu 1473 B.C.E. Ayisraele ŵenga pafupi kuyambuka msinji wa Yordane kuti akahari Charu Chakulayizgika. (Mar. 6:1) Mosese wanguŵalongoza kwa vyaka 40. Iyu wakhumbanga kuti aje achiganga chifukwa cha masuzu ngo akhazanga kuzikumana nangu. Yiwu akhumbikanga kuthemba Yehova ndi kumugomeza nge Chiuta wawu. Mazu ngakumaliya ngo Mosese  wangukamba nganguŵakwasa ukongwa Ayisraele. Wati wazumbuwa Marangu 10 ndi marangu nganyaki ngo Yehova wangupasa mtundu uwu, Mosese wangukamba mazu ngo ngasanirika pa Marangu 6:4, 5. (Ŵerengani.)

3. Kumbi tikambisanengi mafumbu nanga mu nkhani iyi?

³ Kumbi Ayisraele wo anguwungana mu dambu la Moabu aziŵanga cha kuti Yehova Chiuta wawu ndi “Yehova yumoza”? Aziŵanga. Ayisraele akugomezeka ateŵetiyanga Chiuta yumoza pe. Yiwu ateŵetiyanga Chiuta waku Abrahamu, Isaki ndi Yakobe. Nanga ntchifukwa wuli Mosese wanguŵakumbusa kuti Yehova Chiuta wawu ndi “Yehova yumoza”? Kumbi fundu yakuti Yehova njumoza yikoliyana wuli ndi fundu yo ye pa vesi 5 yakuti timuyanjengi ndi mtima widu wosi, umoyu widu wosi ndi nthazi zidu zosi? Kumbi mazu ngo nge pa Marangu 6:4, 5 ngangatiwovya wuli mazuŵa nganu?

4, 5. (a) Kumbi mazu ngakuti “Yehova yumoza” ngang’anamuwanji? (b) Kumbi Yehova wapambana wuli ndi achiuta amitundu yinyaki?

⁴ Ngwapade. Mazu ngakuti “yumoza” mu Chihebere ndi mu vineneru vinyaki ngangang’anamuwa vinandi. Ngangang’anamuwa kuti Chiuta walipu yija, palivi yo wayanana nayu. Pakukamba mazu yanga, Mosese wasusanga chisambizu chaboza cha utatu cha. Yehova ndiyu wakupanga kuchanya ndi charu chapasi ndipu ndiyu Fumu ya chilengedu chosi. Iyu ndi Chiuta waunenesa, ndipu palivi chiuta munyaki wakuyanana nayu. (2 Sam. 7:22) Mwaviyo, Mosese wakumbusanga Ayisraele kuti asopengi Yehova pe. Akhumbikanga cha kulondo ŵanthu wo asopanga achiuta akupambanapambana. Ŵanthu agomezanga kuti achiuta anyaki ŵenga ndi mazaza pa vinthu vinyaki mu chilengedu.

⁵ Mwakuyeruziyapu, ŵanthu a ku Egipiti asopanga chiuta wa lumwi zina laki Ra, chiuta munthukazi wa mtambu zina laki Nut, chiuta wa charu zina laki Geb, chiuta wa msinji wa Nile zina laki Hapi ndipuso asopanga nyama zakupambanapambana. Yehova wangunanga achiuta aboza ŵenaŵa ndi miliri 10. Chiuta wakutchuka wa Akanani wenga Bala. Akanani agomezanga kuti chiuta mwenuyu ndiyu wanguchitisa kuti vamoyu viŵeku. Awonanga so kuti wenga chiuta wa mtambu, vuwa ndi mphepu. Mu vigaŵa vinandi, ŵanthu athembanga bala kuti waŵavikiliyengi. (Maŵ. 25:3) Ayisraele akhumbikanga kukumbuka kuti Chiuta wawu, “Chiuta waunenesa” ndi “Yehova yumoza.”​—Mar. 4:35, 39.

6, 7. Kumbi mazu ngakuti “yumoza” ngang’anamuwanji so, ndipu Yehova walongo wuli kuti ‘njumoza’?

⁶ Wasintha cha ndipuso ngwakugomezeka. Mazu ngakuti “yumoza” ngalongo so kuti vilatu ndi vakuchita vaku Yehova tingavigomeza. Iyu wasinthasintha cha. Nyengu zosi ngwakugomezeka ndipu wakamba unenesa. Wangulayizga Abrahamu kuti ŵana ŵaki azamuhara Charu Chakulayizgika. Yehova wanguchita vinthu vinandi vanthazi kuti chilatu ichi chifiskiki. Iyu wangutondeka cha kufiska vo wangulayizga chinanga kuti pangujumpha vyaka 430.​—Chiy. 12:1, 2, 7; Chit. 12:40, 41.

⁷ Pati pajumpha vyaka vinandi, Yehova wangukamba kuti Ayisraele mbakaboni ŵaki. Wanguŵakambiya kuti: “Ini ndisintha cha. Ndechendaŵeku ini kwengavi Chiuta yo wangupangika, ndipu pavuli pangu palivi munyaki.” Pakukhumba kusimikiza kuti iyu wasintha cha, Yehova wangukamba so kuti:  “Nyengu zosi ini ndisintha cha.” (Yes. 43:10, 13; 44:6; 48:12) Ayisraele ndi isi te ndi mwaŵi ukulu ukongwa kuteŵete Yehova, Chiuta yo wasintha cha ndipuso yo ngwakugomezeka mu vakuchita vaki vosi.​—Mal. 3:6; Yak. 1:17.

8, 9. (a) Kumbi Yehova wakhumba kuti ŵanthu wo atimusopa achitengenji? (b) Kumbi Yesu wangulongo wuli kukhumbika kwa vo Mosese wangukamba?

⁸ Mosese wakumbusanga Ayisraele kuti Yehova wasintha cha, wechekuŵayanja ndi kuŵaphwere. Mwaviyo, akhumbikanga kusopa iyu pe, kumuyanja ndi mtima wosi, ndi umoyu wawu wosi ndi nthazi zawu zosi. Apapi akhumbikanga kusambiza ŵana ŵawu kuti nawu asopengi Yehova pe.​—Mar. 6:6-9.

⁹ Pakuti Yehova wasintha cha, ndikwesa vo wakhumba kuti ateŵeti ŵaki achitengi mazuŵa nganu navu vechendasinthi. Kuti Chiuta wazomeri kusopa kwidu, nasi titenere kuteŵete iyu pe ndi kumuyanja ndi mtima widu wosi, maŵanaŵanu ngidu ngosi ndi nthazi zidu zosi. Ndivu Yesu wangukambiya munthu munyaki wati wamufumba. (Ŵerengani Marko 12:28-31.) Mwaviyo, tiyeni tiwoni mo tingalongore kuziya mu vakuchita vidu kuti tiziŵa kuti “Yehova Chiuta widu ndi Yehova yumoza.”

10, 11. (a) Kumbi tingalongo wuli kuti tisopa Yehova pe? (b) Kumbi anyamata a Chihebere wo ŵenga ku Babiloni angulongo wuli kuti ateŵetiyanga Yehova pe?

¹⁰ Kuti Yehova waŵi Chiuta widu yumoza pe, tikhumbika kuteŵete iyu pe. Tikhumbika cha kusopa achiuta anyaki pamwenga kwende fundu ndi vakuchita va visopa vaboza. Titenere kukumbuka kuti Yehova pe ndiyu Chiuta waunenesa. Mwaviyo, titenere kusopa iyu pe.​—Ŵerengani Chivumbuzi 4:11.

¹¹ Mu buku laku Danyele, mwe nkhani ya anyamata a Chihebere. Mazina ngawu ndi Danyele, Hananiya, Mishaele ndi Azariya. Yiwu angulongo kuti ateŵetiyanga Yehova pe chifukwa angukana vakurya vakufipisika kweniso kugwadiya chikozu chaku Nebukadanezara. Kwaku yiwu, Yehova ndiyu wenga pakwamba. Amugomezanga ndi mtima wosi.​—Dan. 1:1–3:30.

12. Kumbi ndi vinthu wuli vo tikhumbika cha kuchita kuti titeŵete Yehova pe?

¹² Kuti titeŵete Yehova pe, titenere cha kuzomereza kuti vinthu vinyaki vije pakwamba pa umoyu widu m’malu mwaku Yehova. Kumbi vinthu ivi vingaŵa nivi? Mu Marangu 10, Yehova wangukonkhosa umampha kuti ŵanthu ŵaki akhumbikanga cha kusopa achiuta anyaki kupatuwaku iyu. Wangukamba so kuti akhumbikanga cha kusopa angoza a mtundu wewosi. (Mar. 5:6-10) Mazuŵa nganu, kusopa angoza kuchitika munthowa zinandi, ndipu kunyaki kungaŵa kwakusuza kuziŵa. Kweni vo Yehova wakhumba visintha cha. Iyu weche “Yehova yumoza.” Tiyeni tiwoni mo fundu iyi yingatiwovye.

13. Kumbi ndi vinthu wuli vo tingayamba kwanja ukongwa kuluska Yehova?

¹³ Pa lemba la Ŵakolose 3:5 (ŵerengani), pe ulongozi wanthazi wo ungawovya Akhristu kuti aleki kuchita vinthu vo vingachitisa kuti aleki kusopa Yehova pe. Nge mo lemba ili lakambiya, pe kukoliyana pakati pa mbunu ndi kusopa angoza. Ivi ve viyo chifukwa vinthu vo munthu wakhumbisisa, nge ndalama ndi katundu, vingato malu pa umoyu waki mwakuti vingaja nge chiuta waki. Kweni asani tiwona vesi losi, maubudi ngosi ngo ngazumbulika ngakoliyana ndi mbunu, ko nkhusopa angoza. Kukhumbisisa vinthu ivi kungachitisa kuti tiyambi kuviyanja ukongwa kuphara Chiuta. Asani ivi vingachitika, ndikuti Yehova wangaŵa  “Yehova yumoza” cha kwaku isi. Tingazomerezanga cha kuti ivi vitichitikiyi.

14. Kumbi wakutumika Yohane watititcheŵesanji?

¹⁴ Wakutumika Yohane wangukamba so fundu yakuyanana waka. Wangutcheŵesa kuti asani munthu watanja vinthu va mu charu nge “chilakulaku cha liŵavu, chilakulaku cha masu ndi kujiwonesa ndi vinthu vo munthu wenavu pa umoyu waki,” ndikuti “watanja Ada cha.” (1 Yoh. 2:15, 16) Mwaviyo, titenere kusanda mtima widu nyengu zosi kuti tiwoni asani tayamba kwanja vakusangalusa viheni, mabwezi ngaheni, masitayelu nga malaya ndi kujitowesa mwambula kwenere. Pamwenga tingakhumba “vinthu vikulu” nge kuja ndi masambiru ngapachanya. (Yer. 45:4, 5) Taja kamanavi kuti tisere mu charu chifya. Mwaviyo, tikhumbika kukumbuka mazu ngo Mosese wangukamba. Asani tivwisa ndi kugomeza kuti “Yehova Chiuta widu ndi Yehova yumoza” pe, tiyesesengi kusopa iyu pe ndi kumuteŵete munthowa yo iyu wakhumba.—Ŵah. 12:28, 29.

15. Ntchifukwa wuli Paulo wangukumbusa Akhristu kuti Chiuta ndi “Yehova yumoza”?

¹⁵ Mazu ngakuti “Yehova yumoza” ngalongo so kuti tikhumbika kuja akukoliyana pakuteŵete Yehova. Mpingu wakwamba wachikhristu wenga ndi Ayuda, Agiriki, Aroma ndi ŵanthu amitundu yinyaki. Yiwu angutuliya mumidawuku ndi muvisopa vakupambanapambana. Achitanga so vinthu vakupambana. Mwaviyo, anyaki asuzikanga kuzomereza nthowa yifya yakusope pamwenga kuleke limu vo achitanga kali. Ndichu chifukwa chaki wakutumika Paulo wanguŵakumbusa kuti Akhristu ŵe ndi Chiuta yumoza, yo zina laki ndi Yehova.—Ŵerengani 1 Ŵakorinte 8:5, 6.

16, 17. (a) Kumbi ndi uchimi nuwu wo ufiskika mazuŵa nganu, ndipu kufiskika kwa uchimi uwu kungachitisa masuzu wuli? (b) Kumbi ndi vinthu wuli vo vingachitisa kuti tileki kukoliyana?

 ¹⁶ Kumbi vinthu ve wuli mumpingu wachikhristu mazuŵa nganu? Mchimi Yesaya wangukamba kuti “mu mazuŵa ngakumaliya,” ŵanthu amitundu yosi azamundonde kuphiri laku Yehova lo limiya kusopa kwaunenesa. Yiwu azamukamba kuti: “[Yehova] wazakutisambiza nthowa zaki, ndipu tazamukwenda munthowa zaki.” (Yes. 2:2, 3) Te akukondwa ukongwa kuwona kuti uchimi uwu ufiskika mu nyengu yidu. Mipingu yinandi mazuŵa nganu ye ndi ŵanthu amitundu, midawuku, ndi vineneru vakupambanapambana, wosi athamika Yehova. Kweni kupambana kwenuku kungachitisa masuzu ngakulu.

¹⁷ Mwakuyeruziyapu, kumbi mutiŵawona wuli abali ndi azichi wo mupambana nawu mtundu? Chineneru chawu, mo avwaliya, vakuchita vawu ndi vakurya vawu vingapambana ndi vinu. Kumbi mutiŵakhwecha ndi kucheza ndi wo muyanana nawu vakuchita pe? Wuli asani ŵara mumpingu winu, mudera linu pamwenga mu charu chinu mbanamana kwaku imwi pamwenga mupambana nawu mudawuku ndi mtundu? Kumbi muzomereza kuti vinthu ivi vitimbanyizi chimangu cho che pakati pa ŵanthu aku Yehova?

18, 19. (a) Kumbi pa Ŵaefesu 4:1-3 pe ulongozi wuli? (b) Kumbi tingachitanji kuti tiwovyi mpingu kuti ulutirizi kukoliyana?

¹⁸ Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tileki kukumana ndi masuzu yanga? Paulo wangupereka ulongozi kwa Akhristu a ku Efesu, tawuni yakutchuka ndipuso yo yenga ndi ŵanthu akupambanapambana. (Ŵerengani Ŵaefesu 4:1-3.) Pa lemba ili, Paulo wangwamba kuzumbuwa mijalidu nge kujiyuyuwa, kufwasa, kuzikira ndi chanju. Tingayeruziya mijalidu iyi ndi vipilala va nyumba vo vitovya kuti yikho. Kweni chinanga nyumba yingaŵa ndi vipilala vakukho, yikhumbika kuyinoza kaŵikaŵi. Asani tileka kuyinoza, yingawa. Paulo wangupempha Akhristu a ku Efesu kuti akhumbika kuyesesa kulutiriza “kusunga umoza.”

¹⁹ Weyosi watenere kuziŵa kuti ndi udindu waki kuwovya mpingu kuti ulutirizi kukoliyana. Kumbi tingawovya wuli? Chakwamba, tije ndi mijalidu yo Paulo wangukamba nge kujiyuyuwa, kufwasa, kuzikira ndi chanju. Pavuli paki, titenere kuyesesa kuwovya kuti mumpingu muje ‘chimangu cho chititimanga pamoza.’ Asani tapambana maŵanaŵanu ndi Akhristu anyidu, tikhumbika kuchitapu kanthu kuti tiwere nawu pawezi. Ivi viwovyengi kuti tilutirizi kukoliyana.

20. Kumbi tingalongo wuli kuti tivwisa fundu yakuti “Yehova Chiuta widu ndi Yehova yumoza”?

²⁰ “Yehova Chiuta widu ndi Yehova yumoza.” Yanga ndi mazu nganthazi. Mazu yanga nganguwovya Ayisraele kuti aje achiganga chifukwa cha masuzu ngo angukumana nangu pa nyengu yo ŵenga pafupi kuhara Charu Chakulayizgika. Kukumbuka mazu yanga kwazakutiwovya kuja achiganga pa chisuzu chikulu cho chepafupi kuchitika. Kwazakutiwovya so kuzija pa chimangu ndi anyidu mu Paradayisu. Tiyeni tilutirizi kusopa Yehova pe mwakumuyanja ndi kumuteŵete ndi mtima wosi. Titenere so kuyesesa kuti tilutirizi kukoliyana ndi mpingu wachikhristu. Asani tilutirizengi kuchita viyo, Yesu wazakutiyeruza kuti te mbereri ndipu tazamuwona kufiskika kwa mazu ngaki ngakuti: “Zani kunu imwi mwatumbikika ndi Ada, harani Ufumu wo ukunozgeke imwi kutuliya po charu chikujalikiskikiya.”—Mat. 25:34.