1, 2. (a) Kumbi ŵanthu achitanji kuti aje ndi wanangwa? (b) Kumbi ndi vinthu wuli vo vichitika chifukwa chakukhumba wanangwa?

KANANDI mazuŵa nganu ŵanthu akamba za kuja ndi wanangwa wakuyanana. Ŵanthu anandi mucharu ichi akhumba cha sankhu, ukavu ndi kukandirizgika. Anyaki akhumba wanangwa wa kuŵereŵeta, wa kusankha vinthu ndi wa kuchita vo akhumba. Kwekosi pacharu chapasi ŵanthu akhumba wanangwa.

² Kuti ŵanthu aje ndi wanangwa wo akhumba, achita vinthu vinandi. Anyaki ayukiya boma ndi kuchita viwoneseru kuti vinthu visinthi mucharu. Kumbi vinthu venivi vifiska vo ŵanthu akhumba? Awa. Mumalu mwaki, vitambisa ŵaka masuzgu ndipuso ŵanthu anandi atufwa. Vosi ivi vichitiya ukaboni fundu yo Fumu Solomoni yingukamba. Iyu yinguti: “Munthu wapweteka munyaki pakumulamuliya.”—Waku. 8:9.

3. Kumbi tingachita wuli kuti tikondwengi ndipuso kuti tije ndi wanangwa weneku?

³ Yakobe yo wenga wakusambira waku Yesu, wangukamba vo munthu watenere kuchita kuti waje ndi likondwa leneku. Iyu  wanguti: “Kweni munthu yo walereseska mu dangu lakufikapu lakulongozge ku wanangwa ndipu walutirizga kuchita viyo . . . wakondwengi ndi vo wachita.” (Yako. 1:25) Yehova yo wakupereka dangu ili, waziŵa umampha vo vikhumbika kuti ŵanthu akondwengi. Iyu wangupaska Adamu ndi Eva chechosi cho chikhumbika kuti akondwengi, kusazgapu wanangwa weneku.

4. Kumbi Adamu ndi Eva ŵenga ndi wanangwa wuli? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

⁴ Asani tiŵerenga machaputala ngaŵi ngakwamba mu buku la Chiyambo, tiwona wanangwa wo Adamu ndi Eva akondwanga nawu, wo ŵanthu mazuŵa nganu akhumba. Yiwu asoŵanga chechosi cha, awopanga chechosi cha kweniso pengavi yo waŵakandirizganga. Adamu ndi Eva afipanga mtima cha kuti atamengi, asoŵengi chakurya, ntchitu, kweniso kuti afwengi. (Chiya. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Kumbi ivi ving’anamuwa kuti wanangwa wo Adamu ndi Eva ŵenga nawu, wengavi mphaka? Tiyeni tiwoni.

5. Mwakupambana ndi vo ŵanthu anyaki aŵanaŵana, kumbi ndi vinthu wuli vo vikhumbika kuti ŵanthu aje ndi wanangwa?

⁵ Ŵanthu anandi mazuŵa nganu, aŵanaŵana kuti wanangwa nkhuchita chechosi cho akhumba kwambula kuŵanaŵaniya masuzgu ngo angakumana nangu. Buku linyaki likamba kuti: “Wanangwa ung’anamuwa kuchita vo ukhumba.” (The World Book Encyclopedia) Kweni likamba so kuti ŵanthu aja ndi wanangwa asani boma litiŵapaska marangu ngakwenere, ngazeru kweniso ngaurunji. Ivi ving’anamuwa kuti marangu ngakukhumbika kuti weyosi waje ndi wanangwa. Kweni kumbi ndiyani yo we ndi wanangwa wakuŵika marangu ngakwenere, ngazeru kweniso ngaurunji?

6. (a) Ntchifukwa wuli Yehova yija ndiyu we ndi wanangwa wambula mphaka? (b) Kumbi ŵanthu ŵe ndi wanangwa wuli, nanga ntchifukwa wuli?

⁶ Pankhani ya wanangwa, titenere kukumbuka kuti ndi Yehova Chiuta yija yo we ndi wanangwa wambula mphaka. Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Chifukwa ntchakuti iyu ndi Mlengi wa vinthu vosi ndipuso Wanthazizosi. (1 Timo. 1:17; Chivu. 4:11) Fumu Davidi yingukonkhoska umampha udindu wo Yehova wenawu. (Ŵerengani 1 Mikoka 29:11, 12.) Mwakupambana ndi Yehova, wanangwa widu we ndi mphaka. Ŵanthu akhumbika kuziŵa kuti Yehova Chiuta pe ndiyu we ndi mazaza ngakuŵika marangu ngakwenere, ngazeru kweniso ngaurunji. Kwambiya pakwamba, Yehova Chiuta wanguŵapaska marangu ŵanthu.

7. Kumbi ndi vinthu wuli vo tichita mwakawi vo vititiwovya kuti tikondwengi?

⁷ Chinanga kuti Adamu ndi Eva pakwamba ŵenga ndi wanangwa, kweni wanangwa wawu wenga ndi mphaka. Vinthu vinyaki achitanga mwakawi. Mwakuyeruzgiyapu, kuti alutirizgi kuja ndi umoyu, yiwu aziŵanga kuti akhumbikanga kututa, kurya, kugona ndi kuchita vinthu vinyaki. Kumbi kuchita venivi kwang’anamuwanga kuti alivi wanangwa? Awa. Chifukwa Yehova wanguziŵa kuti ivi viŵawovyengi kuti akondwengi. (Sumu 104:14, 15; Waku. 3:12, 13) Tosi tikondwa kututa mphepu yamampha, kurya chakurya cho titanja kweniso kugona tulu tamampha. Tikondwa asani tichita vinthu venivi ndipu tiwona kuti vititilonda wanangwa widu cha. Tikayika cha kuti Adamu ndi Eva nawu awonanga viyo.

8. Kumbi ndi dangu wuli lo Yehova wangupaska apapi ŵidu akwamba, nanga wanguŵapaskiyanji?

⁸ Yehova wangulamula Adamu ndi Eva kuti  abalani ndi kuzaza charu chapasi kweniso kuti achiphweriyengi. (Chiya. 1:28) Kumbi dangu lenili linguŵalonda wanangwa? Awa. Yiwu angupaskika dangu ili kuti afiski khumbu laku Chiuta. Iyu wakhumbanga kuti anozgi charu kuja paradayisu kuti ŵanthu akufikapu ajemu kwamuyaya. (Yesa. 45:18) Mazuŵa nganu, asani ŵanthu asankha kuleka kuto, kuŵirwa pamwenga kubala ŵana, asuskana ndi khumbu laku Chiuta cha. Kweni anyaki ato, aŵirwa ndi kubala ŵana chinanga kuti akumana ndi masuzgu nganyaki chifukwa chakuchita viyo. (1 Akori. 7:36-38) Ntchifukwa wuli ato ndi kuŵirwa? Chifukwa aŵanaŵana kuti akondwengi. (Sumu 127:3) Asani Adamu ndi Eva anguvwiya Yehova, atingi akondwengi ndi nthengwa yawu.

9. Ntchifukwa wuli tingakamba kuti dangu laku Chiuta lo le pa Chiyambo 2:17 lenga laurunji, lakwenere ndipuso lazeru?

⁹ Yehova wangupaska Adamu ndi Eva dangu ndipu wanguŵakambiya mwakuvwika umampha cho chatingi chichitikengi asani aleka kuvwiya. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Kweni ungaryanga cha vipasu va muchimiti chakuziŵisa chamampha ndi chiheni, pakuti mu zuŵa lenilo wazamuryiya vipasu va muchimiti chenichi wazamukufwa nadi.” (Chiya. 2:17) Kumbi dangu ili lenga lambula urunji, lambula kwenere pamwenga lambula zeru? Kumbi lalondanga wanangwa wo Adamu ndi Eva ŵenga nawu? Awa. Ndichu chifukwa chaki akaswiri anyaki a Bayibolu akamba kuti dangu laku Chiuta lenga lazeru kweniso lakuvwika umampha. Mwakuyeruzgiyapu, kaswiri munyaki wangukamba kuti dangu laku Chiuta lo le pa [Chiyambo 2:16, 17] lititisambiza kuti “ndi Chiuta pe yo waziŵa cho ntchamampha . . . ku ŵanthu ndipu ndi Chiuta pe yo waziŵa cho ntchiheni . . . kwaku yiwu. Kuti akondwi ndi ‘cho ntchamampha,’ ŵanthu akhumbika kugomezga Chiuta ndi kumuvwiya. Asani aleka kumuvwiya, iyu watiŵaleka kuti asankhengi ŵija cho ntchamampha ndi cho ntchiheni.” Yeniyi ndi mphingu yikulu ukongwa yo ŵanthu angamalana nayu cha pakuŵija.

10. Ntchifukwa wuli wanangwa wakusankha vakuchita uyanana cha ndi wanangwa wakujiŵikiya marangu nga cho ntchamampha ndi chiheni?

¹⁰ Ŵanthu anyaki angaŵanaŵana kuti Yehova wangumunora wanangwa Adamu wakuchita vo wakhumbanga. Kweni yiwu aziŵa cha kuti wanangwa wakusankha vakuchita uyanana cha ndi wanangwa wakujiŵikiya marangu nga chamampha ndi chiheni. Adamu ndi Eva ŵenga ndi wanangwa wakusankha kuvwiya Chiuta pamwenga cha. Kweni Yehova pe ndiyu we ndi wanangwa wakuŵika marangu nga cho ntchamampha ndi chiheni. “Chimiti chakuziŵisa chamampha ndi chiheni” chawovyanga Adamu ndi Eva kuziŵa fundu yeniyi. (Chiya. 2:9) Nyengu zinyaki tiziŵa cha kuti vo tasankha vimalengi wuli ndipu tingasimikizga cha kuti viŵengi umampha. Ndichu chifukwa chaki kanandi tiwona kuti ŵanthu asankha vinthu ndi maŵanaŵanu ngakuti viŵengi umampha. Kweni akumana ndi masuzgu ngakulu chifukwa cha vo achita. (Nthanthi 14:12) Ivi ve viyo chifukwa chakuti taŵanthu tingafiska cha kuchita vinthu vinyaki. Dangu lo Yehova wangupaska Adamu ndi Eva, laŵasambizanga kuti akhumbikanga kuvwiya iyu kuti aje ndi wanangwa weneku. Kumbi Adamu ndi Eva angusankhanji?

11, 12. Ntchifukwa wuli Adamu ndi Eva angukumana ndi masuzgu chifukwa cha vo angusankha? Kambani chakuyeruzgiyapu.

¹¹ Chakupaska chitima ntchakuti apapi ŵidu akwamba angusankha kuleka kuvwiya  Chiuta. Eva wangusankha kuvwiya Satana yo wangumulayizga kuti: “Masu nginu ngazamujulika ndipu mwazamuyanana ndi Chiuta, mwazamuziŵa chamampha ndi chiheni.” (Chiya. 3:5) Kumbi vo Adamu ndi Eva angusankha vinguŵawovya kuja ndi wanangwa? Awa. Vo angusankha vinguchitiska cha kuti asaniyi vo Satana wangukamba. Mumalu mwaki kuleka kuvwiya Yehova kunguchitiska kuti akumani ndi masuzgu ngakulu. (Chiya. 3:16-19) Chifukwa wuli? Chifukwa ŵanthu alivi wanangwa wakujiŵikiya ŵija marangu nga chamampha ndi chiheni.—Ŵerengani Nthanthi 20:24; Yeremiya 10:23.

¹² Ivi viyanana ŵaka ndi yo watendesa ndegi. Kuti wakafiki umampha ko waluta, wakhumbika kwenda mu nthowa yakwenere mwakugwiriskiya ntchitu vipangizu va mu ndegi vo vitimulongozga. Iyu wakambiskana so ndi ŵanthu wo apereka ulongozgi kuti wayendi mu nthowa yakwenere ndipuso kuti waziŵi nyengu yo wangabote kuti waleki kumwanyana ndi ndegi zinyaki. Asani wakwendeska ndegi wakana kuvwiya ulongozgi ndi kwenda kwekosi ko wakhumba, wangachita ngozi. Mwakuyanana ŵaka, Adamu ndi Eva angukana kuvwiya ulongozgi wo Chiuta wanguŵapaska. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitika? Yiwu angukumana ndi masuzgu ngakulu ukongwa. Vo angusankha vinguchitiska kuti abudi ndipu pavuli paki angufwa. Venivi vikukwaska ŵanthu wosi. (Aro. 5:12) Chifukwa chakukhumba kujiŵikiya ŵija marangu nga cho ntchamampha ndi chiheni, angutaya wanangwa wawu wo ŵenga nawu.

13, 14. Kumbi tingachita wuli kuti tije ndi wanangwa weneku?

¹³ Ŵanthu anyaki angaŵanaŵana kuti kuja ndi wanangwa wambula mphaka kungaŵa umampha ukongwa. Kumbi uwu mbuneneska? Mbuneneska kuti wanangwa ngwamampha mu nthowa zinandi. Kweni tikhumbika kuŵanaŵaniya mo charu chatingi chiŵiyengi asani kwengavi marangu. Buku lo talizumbuwa  kukwamba kwa nkhani iyi, lingukamba so kuti marangu ngosi ngo ŵanthu apanga ngakusuzga, chifukwa ngavikiliya ŵanthu kweni pa nyengu yeniyo pe ngatiŵakanizga kuchita vinthu vinyaki. Kuchita viyo nkhupusu cha. Ndichu chifukwa chaki patuŵa maloya ndi akuyeruzga anandi kuti akonkhoskengi vo ve mu marangu.—The World Book Encyclopedia.

¹⁴ Yesu wangukamba vo tingachita kuti tije ndi wanangwa weneku. Iyu wangukamba kuti: “Asani mulutirizga kusunga mazu ngangu, ndikuti ndimwi akusambira ŵangu nadi. Muziŵengi uneneska ndipu uneneska wo ukufwatuweningi.” (Yoha. 8:31, 32) Yesu wangukamba vinthu viŵi vo vingawovya munthu kuti wafwatuki, pamwenga kuti waje mwanangwa. Vinthu vaki ndi ivi: Kuziŵa uneneska wo wangusambiza ndi kuja wakusambira waki. Kuchita ivi kungatiwovya kuti tifwatuliki. Kumbi tingafwatulika ku vinthu wuli? Yesu wangukamba so kuti: “Munthu weyosi yo wachita ubudi, ndi kapolu wa ubudi. . . . Asani Mwana watikufwatuwani, mufwatulikengi nadi.”—Yoha. 8:34, 36.

15. Ntchifukwa wuli wanangwa wo Yesu wangulayizga ‘utitifwatuwa nadi’?

¹⁵ Wanangwa wo Yesu wangulayizga akusambira ŵaki uphara wo ŵanthu anandi akhumba mazuŵa nganu. Yesu wachikamba kuti: “Asani Mwana watikufwatuwani, mufwatulikengi nadi,” wang’anamuwanga kufwatulika ku ‘ukapolu wa ubudi.’ Ukapolu uwu ndiwu ŵanthu asuzgika nawu ukongwa. Ubudi ungachitiska kuti tichitengi vinthu viheni. Kweniso ungatitondekeska kuchita vinthu vo tiziŵa kuti vamampha pamwenga vo tingafiska kuchita. Chifukwa cha venivi, tiguŵa, tituvwa urwirwi, tisuzgika ndipu pavuli paki titufwa. (Aro. 6:23) Wakutumika Paulo wanguwona mo viŵaŵiya kuja kapolu wa ubudi. (Ŵerengani Aroma 7:21-25.) Asani ubudi wazituzikapu, tazamuja ndi wanangwa weneku wo Adamu ndi Eva ŵenga nawu pakwamba.

16. Kumbi tingachita wuli kuti tifwatuki nadi?

¹⁶ Mazu ngo Yesu wangukamba ngakuti, “asani mulutirizga kusunga mazu ngangu,” ngalongo kuti tikhumbika kuchita vinthu vinyaki kuti watifwatuwi. Kumbi vinthu venivi ndi nivi? Nge Akhristu, tikujikana ndipu tikusankha kuvwiya marangu ngaku Khristu. (Mate. 16:24) Nge mo Yesu wakulayizgiya, tazamufwatulika nadi kunthazi, asani sembi yaki yazitifwatuwa ku ubudi ndi nyifwa.

17. (a) Kumbi tingaja wuli ndi likondwa leneku? (b) Kumbi mu nkhani yakunthazi tazamukambiskananji?

¹⁷ Kuti tije akukondwa tikhumbika kuvwiya vo Yesu watitisambiza. Asani tichitengi venivi, tazamufwatulika ku ukapolu wa ubudi ndi nyifwa. (Ŵerengani Aroma 8:1, 2, 20, 21.) Mu nkhani yakunthazi, tazamukambiskana mo tingagwiriskiya ntchitu wanangwa wo tenawu sonu kuti titumbikengi Yehova, Chiuta yo wapereka wanangwa weneku.