Julani

Lutani pa vo ve mukati

Johannes Rauthe wapharazga, panyaki cha m’ma 1920

YATULIYA MUNKHANI ZIDU ZAKALI

“Nditovya Ŵanthu Kuti Yehova Watumbikiki”

“Nditovya Ŵanthu Kuti Yehova Watumbikiki”

PAKUKONKHOSA za nkhondu yakwamba yapacharu chosi, yo yingukwasa vyaru vakujumpha 30, Chigongwi cha Alinda cha Chingelezi cha September 1, 1915, chingukamba kuti: “Nkhondu zosi zo zikuchitikapu kuvuli . . . zenga zimanazimana asani tingaziyeruziya ndi masuzgu ngakulu ngo ngachitika sonu ku Europe.” Chifukwa cha nkhondu yo yachitikanga, Chigongwi cha Alinda ichi chingukamba so kuti: “Kwenga kwakusuza kupharazga uthenga wa [Ufumu], ukongwa ku Germany ndi ku France.”

Chifukwa chakuti vyaru vachitanga nkhondu, Akusambira Bayibolu anyaki angusere usilikali. Yiwu aziŵanga vinandi cha pa nkhani yakuleka kuchitaku nkhondu. Chinanga kuti venga viyo, yiwu ayesesanga kupharazga uthenga wamampha. Wilhelm Hildebrandt wakhumbanga kupharazga ndipu wangudanisa timapepala takuti, The Bible Students Monthly ta chineneru cha Chifurenchi. Iyu wenga mpayiniya cha wachiluta ku France kweni wenga msilikali wa ku Germany. Ŵanthu a ku France anguzizwa kuwona kuti yo wanguvwala yinifomu ya usilikali yo wawonekanga nge murwani wawu, watapharazgiya uthenga wachimangu.

Makalata ngo ngangulembeka mu Chigongwi cha Alinda, ngangulongo kuti Akusambira Bayibolu anyaki ku Germany akhumbanga kuti apharazgengi ŵe kunkhondu. Mubali Lemke yo wagwiranga ntchitu musitima ya nkhondu, wangukamba kuti anyaki mwa ŵanthu 5 wo wagwiranga nawu ntchitu wasambiranga nawu Bayibolu. Iyu wanguti: “Chinanga kuti nde musitima ya nkhondu, nditovya ŵanthu kuti Yehova watumbikiki.”

Georg Kayser wanguluta ku nkhondu nge msilikali kweni wanguwere kunyumba nge mteŵeti waku Chiuta. Ntchinthu wuli chinguchitika? Iyu wangusambira uneneska chifukwa cha buku lo wangusaniya la Akusambira Bayibolu ndipu wanguleka usilikali. Pavuli paki, wangwamba kugwira ntchitu yo yalekanga kukwasana ndi usilikali. Nkhondu yati yamala, wanguteŵete kwa vyaka vinandi nge mpayiniya.

Chinanga kuti Akusambira Bayibolu aziŵanga vinandi cha pa nkhani yakuleka kuchitaku nkhondu, vakuchita vawu ndipuso maŵanaŵanu ngawu ngapambananga ndi nga ŵanthu wo azomerezanga nkhondu. Pa nyengu yo andali ndi alongozi a visopa achiskanga ŵanthu kuti achitengi nkhondu, Akusambira Bayibolu ŵenga kuchigaŵa cha “Fumu ya Chimangu.” (Yes. 9:6) Anyaki anguleke limu cha kuchita vinthu vinyaki vakukwasana ndi nkhondu. Chinanga kuti venga viyo, yiwu agomezanga fundu yambula kususkika yo Wakusambira Bayibolu munyaki Konrad Mörtter wangukamba. Iyu wanguti, “Ndinguziŵa kutuliya m’Mazu ngaku Chiuta kuti Mkhristu wakhumbika cha kubaya munthu.”—Chit. 20:13. *

Hans Hölterhoff wagwirisiyanga ntchitu ngolu pakugaŵiya magazini nga The Golden Age

Ku Germany, kwengavi marangu ngo ngazomerezanga munthu yo wakana usilikali kuti wapasiki ntchitu yinyaki. Chinanga kuti venga viyo, Akusambira Bayibolu akujumpha 20 angukana kugwira ntchitu ya usilikali. Anyaki mwa akusambira ŵenaŵa aŵawonanga nge akufuntha. Mwakuyeruziyapu, Gustav Kujath anguchimusiya kuchipatala cha ŵanthu akufuntha ndipu angumupasa munkhwala wakugonesa. Hans Hölterhoff nayu wangukana kusere usilikali ndipu angumumanga. We kujeri, wangukana kugwiraku ntchitu yeyosi yakukwasana ndi usilikali. Alonda ajeri angumuvwalika chijeketi chitali ndipu angumukhwata ndi malamba nga chijeketi cho mpaka manja ndi malundi ngaki vinguzilirika. Wati wakana kuthera, angumuwofyeza kuti amubayengi. Kweni Hans wangulutiriza kugomezeka mpaka nkhondu yingumala.

Abali anyaki wo angukana kusere usilikali, angupempha kuti akagwirengi ntchitu zinyaki. * Mubali Johannes Rauthe angumukambiya kuti wakagwirengi ntchitu mumsewu wa sitima. Konrad Mörtter angumupasa ntchitu yakovya madokotala ndipu Reinhold Weber wagwiranga ntchitu nge nesi. August Krafzig wangukondwa chifukwa chakuti ntchitu yo wagwiranga yamuchitisanga kubaya ŵanthu cha. Akusambira Bayibolu ŵenaŵa ndi anyaki angulutiriza kuteŵete Yehova chifukwa aziŵanga kuti akhumbika kumuyanja kweniso kuja akugomezeka kwaku iyu.

Chifukwa cha vo achitanga pa nyengu ya nkhondu, ŵaraŵara a boma angwamba kuŵafufuza. Pati pajumpha vyaka, Akusambira Bayibolu ku Germany angumbika milandu yinandi chifukwa chakuti apharazganga. Kuti yiwu awovyeki, ofesi ya nthambi ya ku Germany yo ye ku Magdeburg yingujalikisa dipatimenti yakukwasana ndi nkhani za marangu.

Akaboni aku Yehova angulutiriza kusintha mo avwiyanga fundu zinyaki pa nkhani ya kuchitaku nkhondu. Nkhondu yachiŵi yati yayamba, yiwu angukana mbwenu kuchitaku chechosi chakukwasana ndi nkhondu. Venivi vinguchitisa kuti boma la Germany liŵawonengi nge arwani ndipu lingwamba kuŵatomboza ukongwa. Vo ve mu nkhani iyi vakupambana ndi vo vikonkhosekengi muchigaŵa chinyaki cha nkhani zo zisanirika pa mutu wakuti, “Yatuliya mu Nkhani Zidu Zakali.”—Kutuliya ku Central Europe.

^ ndimi 7 Wonani vo vinguchitikiya Akusambira Bayibolu a ku Britain pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba Yapacharu Chosi munkhani ya mutu wakuti, “Yatuliya Munkhani Zidu Zakali—Anakhalabe Okhulupirika pa ‘Ola la Kuyesedwa’” mu Chigongwi cha Alinda cha Chichewa cha May 15, 2013.

^ ndimi 9 Nkhani yeniyi, yingulembeka mubuku la nambala 6 la Millennial Dawn, lo angutuza mu 1904 kweniso mu Chigongwi cha Alinda cha August 1906, cha mu chineneru cha ku Germany. Chigongwi cha Alinda cha Chingelezi cha September 1915, chingusintha mo tawoniyanga kali pa nkhani ya kuchitaku nkhondu ndipu chingukamba kuti Akusambira Bayibolu atenere cha kusere usilikali. Nkhani yeniyi, yingulembeka cha mumagazini ya chineneru cha ku Germany.