1. Chinanga kuti zuŵa la zowala lija lakukondwesa ukongwa, kumbi ŵanthu wo atolana akumanengi ndi chinthu wuli? (Wonani chithuzi cho che pachanya.)

PA ZUŴA la zowala, asani munthukazi watuza ko kwaja munthurumi, wosi akondwa ukongwa. Pa nyengu yo ŵenga pachibwezi, ayanjananga ukongwa ndipu sonu mbakunozeka kulayizga kuti ajengi akugomezeka mu nthengwa yawu. Yiwu ajengi liŵavu limoza ndipu akhumbika kusintha vinthu vinyaki chifukwa achitiyengi vinthu limoza nge banja. Yehova yo wakwambisa nthengwa wakhumba kuti ŵanthu akutolana ajengi mwalikondwa ndipuso kuti vinthu viŵayendiyengi umampha. Ndichu chifukwa chaki wakupereka Mazu ngaki ngo nge ndi ulongozi wo ungawovya ŵanthu akutolana. (Nthanthi 18:22) Chinanga kuti ve viyo, Malemba ngakamba mwambula kubisa kuti ŵanthu ambula kufikapu wo atolana, “aŵengi ndi suzgu muliŵavu lawu.” (1 Ŵakor. 7:28) Kumbi yiwu angachitanji kuti masuzgu ngenanga ngaŵi ngamana? Nanga ntchinthu wuli chingawovya kuti nthengwa yije yalikondwa?

2. Kumbi ndi mitundu niyi ya chanju yo ŵanthu akutolana atenere kulongo?

² Bayibolu likonkhosa kuti chanju ndi jalidu lakukhumbika. Ŵanthu akutolana atenere kwanjana nge mabwezi nga pamtima. Yiwu  akhumbika so kuja ndi chanju cho chiŵapu pakati pa munthurumi ndi munthukazi. Asani azija ndi ŵana, akhumbika kuja ndi chanju cho chiŵapu pakati pa ŵanthu a mu banja limoza. Kweni kuti ŵanthu akutolana aje ndi nthengwa yalikondwa, akhumbika so kuja ndi chanju cho munthu watuŵa nachu chifukwa chakulondo fundu za m’Bayibolu. Pakukamba za chanju chenichi, Paulo wangulemba kuti: “Weyosi wayanji muwolu waki nge mo watijiyanjiya mweneku; kweniso munthukazi watumbikengi ukongwa murumu waki.”—Ŵaef. 5:33.

3. Kumbi ŵanthu akutolana akhumbika kuja ndi chanju wuli?

³ Paulo wangulemba kuti: “Anthurumi lutirizani kwanja awolu ŵinu nge mo Khristu wangwanjiya mpingu ndipu wangujipereka chifukwa cha mpingu wo.” (Ŵaef. 5:25) Kuti akusambira aku Yesu alondo vo wachitanga, akhumbikanga kwanjana nge mo iyu waŵayanjiyanga. (Ŵerengani Yohane 13:34, 35; 15:12, 13.) Mwaviyo, Akhristu akutolana akhumbika kwanjana ukongwa ndipu atenere kuja akunozeka kufwiya yo akutolana nayu asani mphakwenere. Kweni asani mu nthengwa mwayamba masuzgu ngakulu, kungaŵa kwakusuzga kuti yumoza wafwiyi munyaki. Chinanga kuti ve viyo, chanju cho munthu watuŵa nachu chifukwa chakulondo fundu za m’Bayibolu “chiwundiya vosi, chigomeza vosi, chilindiza vosi, chikunthiyapu vosi.” Kukamba uneneska, “chanju chimala cha.” (1 Ŵakor. 13:7, 8) Ŵanthu akutolana wo atopa Chiuta, akhumbika kukumbuka vo akulayizga kuti ayanjanengi kweniso ajengi akugomezeka mu nthengwa yawu. Venivi vichitisengi kuti agwirisiyengi ntchitu fundu zaku Yehova zo zingaŵawovya kumalisa suzgu lelosi lo angakumana nalu.

4, 5. (a) Kumbi munthukazi watenere kuwuwona wuli udindu wa murumu waki? (b) Kumbi munthurumi we ndi udindu wuli mu banja? (c) Kumbi banja linyaki lakhumbikanga kusintha vinthu nivi?

⁴ Pakukamba za udindu wa munthurumi ndi munthukazi, Paulo wangulemba kuti: “Anthukazi ajitheresengi kwa arumu ŵawu nge mo atijitherese kwa Ambuya, chifukwa munthurumi ndiyu mutu wa muwolu waki nge mo Khristu waliri mutu wa mpingu.” (Ŵaef. 5:22, 23) Fundu yeniyi ying’anamuwa kuti munthukazi ngwakusika cha ku murumu waki. Kweni yitovya kuti munthukazi wafiski vo Chiuta wakhumbanga. Iyu wangukamba kuti: “Nkhwamampha cha kuti munthu [Adamu] waje yija. Ndimupangiyengi wakumuwovya, nge munyaki wakumuyenere.” (Chiy. 2:18) Nge mo Khristu yo ndi “mutu wa mpingu” walongore chanju, munthurumi wachikhristu nayu wakhumbika kulongoza banja laki mwachanju. Asani wachita viyo, muwolu waki watijivwa kuti ngwakuvikilirika ndipu wawona kuti mphakwenere kutumbika murumu waki, kumuwovya kweniso kumuvwiya.

⁵ Cathy, ^[1] wanguzomereza kuti munthu wakhumbika kusintha vinthu vinyaki asani wato pamwenga wayirwa. Iyu wangukamba kuti: “Pa nyengu yo ndenga ndija ndathembanga munthu cha ndipu ndachitanga ndija chechosi. Ndati ndayirwa ndingusintha chifukwa ndakhumbikanga kusambira kuti ndithembengi murumu wangu. Nyengu zinyaki kwenga kwakusuzga kuchita viyo kweni kuchita vinthu mu nthowa yo Yehova wakhumba kwatiwovya kuti tiyanjanengi.” Murumu waki Fred, wangukamba kuti: “Ndasuzgikanga kusankha vinthu. Kuja kwakusuzga ukongwa kusankha vinthu mu nthengwa chifukwa utenere so kuŵanaŵaniya vo munyaku wakhumba. Kweni kupemphera kwaku Yehova kuti wandilongozi ndipuso kuvwiya maŵanaŵanu nga muwolu wangu, kwandiwovya kuti ndilekengi kusuzgika kusankha vinthu. Ndiwona kuti tiwovyana.”

6. Kumbi chanju chitovya wuli kuti ŵanthu akutolana akoliyani, asani mu nthengwa yawu mwayamba masuzgu?

⁶ Nthengwa yipangika ndi ŵanthu ŵaŵi wo aziŵa kuti mbambula kufikapu. Yiwu ‘alutiriza kukunthiyapu vo munyawu wanangisa kweniso agowokiyana ndi mtima wosi.’ Kukamba uneneska, weyosi mu nthengwa wanganangisa. Asani venivi vachitika, ŵanthu akutolana atenere kusambirapu kanthu pa vo anangisa. Yiwu akhumbika kugowokiyana kweniso kwesesa kuti chanju cho ŵenachu ‘chiŵachitisi  kuti akoliyani.’ (Ŵakol. 3:13, 14) Kusaziyapu pa fundu yeniyi, “chanju chizizipiza ndipuso ntchalisungu. . . . Chisunga vifukwa cha.” (1 Ŵakor. 13:4, 5) Asani mwapambana maŵanaŵanu pangajumphanga nyengu yitali cha mwechendakambisani. Lumwi lingaserenga cha mwechendamalisi mphindanu. (Ŵaef. 4:26, 27) Kuti munthu wakambi mazu ngakuti, “pepani ndakunangiyani,” wakhumbika chiganga ndipuso kujiyuyuwa. Kupepesa kutovya kuti mumalisi mphindanu yo yilipu kweniso kuti ubwezi winu ndi munthu yo mukutolana nayu uje wakukho.

7, 8. (a) Kumbi Bayibolu lipereka ulongozi wuli wakukwasana ndi kugonana mu nthengwa? (b) Ntchifukwa wuli ŵanthu akutolana akhumbika kuŵanaŵaniyana?

⁷ Bayibolu lipereka ulongozi wamampha wo ungawovya ŵanthu akutolana kuti ayiwonengi mwakwenere nkhani yakugonana. (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 7:3-5.) Yiwu akhumbika kuŵanaŵaniyana kweniso kuziŵa vo munyawu wakhumba. Asani munthurumi waleka kuŵanaŵaniya muwolu waki, kungaŵa kwakusuzga kuti munthukazi wakondwengi ndi kugonana. Anthurumi akhumbika “kuŵaziŵa umampha” awolu ŵawu pakuchita nawu vinthu. (1 Pet. 3:7) Ŵanthu akutolana atenere cha kuchichizana pamwenga kulamulana kuti agonani. Kanandi munthurumi ndiyu wangaja liŵi ndi chilakulaku chakukhumba kugonana ndi muwolu waki kweni kuti weyosi wakondwi, atenere kugonana pa nyengu yo wosi akhumba.

⁸ Chinanga kuti Bayibolu lipereka marangu cha pa nkhani ya vinthu vo ŵanthu akutolana angachita kuti alongorani chanju ŵechendayambi pamwenga asani amala kugonana kweni likonkhosa ŵaka mo angalongoliyana chanju. (Sumu ya. 1:2; 2:6) Akhristu akutolana akhumbika kuchita vinthu mwakuŵanaŵaniyana.

9. Ntchifukwa wuli kuja ndi maŵanaŵanu ngakukhumba kugonana ndi munthu yo tikutolana nayu cha nkhuheni?

⁹ Asani ŵanthu akutolana atanja ukongwa Chiuta kweniso anyawu, angazomereza cha kuti munthu pamwenga chinthu chechosi chitimbanyizi nthengwa yawu. Nthengwa zinyaki zikumana ndi masuzgu pamwenga zitimbanyizika chifukwa yumoza watanja kuwonere vinthu vakulawula. Tikhumbika kuyesesa kukana jalidu lelosi lo lingachitisa kuti tiwoneliyengi vinthu vakulawula pamwenga kuja ndi maŵanaŵanu ngakukhumba kugonana ndi munthu yo tikutolana nayu cha. Titenere cha kukopana ndi munthu yo tikutolana nayu cha, chifukwa asani tingachita viyo, ndikuti titimuyanja cha yo tikutolana nayu. Asani tikumbuka kuti Chiuta waziŵa vosi vo tiŵanaŵana ndipuso vo tichita, tiyesesengi kumukondwesa kweniso tilutirizengi kuja akutowa.—Ŵerengani Mateyu 5:27, 28; Ŵahebere 4:13.

10, 11. (a) Kumbi kumalisa nthengwa kwawanda wuli? (b) Kumbi Bayibolu likambanji pa nkhani ya kupatukana? (c) Ndi vinthu wuli vo vingawovya ŵanthu akutolana kuti aleki kupatukana liŵi?

¹⁰ Asani masuzgu ngakulungakulu ngalutiriya mu nthengwa, vingachitisa kuti yumoza pamwenga wosi aŵanaŵani kuti apatukani pamwenga amalisi nthengwa. Muvyaru vinyaki, nthengwa zinandi zimala kweni ivi vichitika ukongwa cha mumpingu wachikhristu. Chinanga kuti ve viyo, mabanja nganandi nga ŵanthu aku Chiuta, ngakumana ndi masuzgu. Venivi vakudandawulisa ukongwa.

¹¹ Bayibolu lipereka ulongozi wakuti: “Munthukazi wangapatukananga cha ndi murumu waki. Kweni asani wapatukana nayu, waje viyo kwambula kuyirwa pamwenga waweliyani so ndi murumu waki; ndipu munthurumi wangamulekanga cha muwolu waki.” (1 Ŵakor. 7:10, 11) Kupatukana ndi munthu yo mukutolana nayu ndi nkhani yimana cha. Chinanga kuti kupatukana kungawoneka nge ndi nthowa yakumalisiya masuzgu kweni kanandi kusaziyapu ŵaka masuzgu. Yesu wati wawereza mazu ngo Chiuta wangukamba kuti munthurumi wasiyengi awisi ndi anyina ndipu wajibatikengi ku muwolu waki, wangukamba kuti: “Chenicho Chiuta wamanga pamoza,  munthu wangachifwatuwanga cha.” (Mat. 19:3-6; Chiy. 2:24) Ivi ving’anamuwa kuti munthurumi pamwenga munthukazi walivi mazaza ‘ngakufwatuliya cho Chiuta wamanga pamoza.’ Yehova wawona kuti ŵanthu wo atolana akhumbika kuja limoza kwa umoyu wawu wosi. (1 Ŵakor. 7:39) Titenere kukumbuka kuti tosi tazamumuka mulandu pamasu paku Chiuta. Mwaviyo, ŵanthu akutolana atenere kuyesesa kumalisa masuzgu ngawu mwaliŵi kuti ngaleki kukuwa.

12. Kumbi ndi vinthu nivi vo vingachitisa kuti ŵanthu akutolana aŵanaŵani za kupatukana?

¹² Nyengu zinyaki mu nthengwa mutamba masuzgu chifukwa chakuti vo munthu waŵanaŵananga vichitika cha. Asani munthu waŵanaŵananga kuti wazamuja ndi nthengwa yamampha ndipu vichitika cha, wakondwa cha, watijivwa nge kuti wakupusisika kweniso watijimba mulandu pamwenga wakwiyiya yo wakutolana nayu. Ŵanthu akutolana angayamba kupindana chifukwa cha kupambana kwa mo akwasikiya ndi vinthu ndipuso mo akulereke. Nyengu zinyaki angaleka kukoliyana chifukwa cha nkhani za ndalama, abali a munthurumi pamwenga munthukazi kweniso nkhani yakulera ŵana. Ntchinthu chakukondwesa ukongwa kuti Akhristu anandi akutolana, asaniya nthowa zakovya zakumalisiya masuzgu ngenanga chifukwa azomera kuti Chiuta waŵalongozengi.

13. Kumbi ndi vifukwa nivi vakuvwika vo vingachitisa kuti ŵanthu akutolana apatukani?

¹³ Nyengu zinyaki pangaŵa vifukwa vakuvwika vo vingachitisa kuti ŵanthu akutolana apatukani. Anyaki awona kuti angapatukana asani munthu yo akutolana nayu waleke dala kuphwere banja, watiŵachitiya nkhaza ukongwa pamwenga asani watiŵakaniziya limu kuteŵete Chiuta. Akhristu akutolana wo akumana ndi masuzgu ngakulu mu nthengwa yawu, atenere kupempha ŵara kuti aŵawovyi. Ŵara ŵenaŵa wo aziŵa vinandi, angaŵawovya kuti agwirisiyengi ntchitu ulongozi wa m’Mazu ngaku Chiuta. Asani tikhumba kumalana ndi masuzgu ngo tikumana nangu mu nthengwa yidu, titenere kupemphera kwaku Yehova kuti watipasi mzimu waki, watiwovyi kuti tigwirisiyi ntchitu fundu za m’Bayibolu kweniso kuti tije ndi mijalidu yo mzimu utitiwovya kuja nayu.—Ŵag. 5:22, 23. ^[2]

14. Kumbi Bayibolu likambanji za Akaboni wo akutolana ndi ŵanthu wo mbakaboni cha?

¹⁴ Mu mabanja nganyaki, Kaboni waku Yehova wakutolana ndi munthu yo ndi Kaboni cha. Bayibolu likonkhosa vifukwa vakuvwika umampha vo mabanja ngenanga ngakhumbikiya cha kumalisa nthengwa. (Ŵerengani 1 Ŵakorinte 7:12-14.) Munthu yo ndi Kaboni cha kaya waziŵa pamwenga waleka kuziŵa, waja ‘wakutoweseka’ chifukwa chakuti wakutolana ndi Kaboni. Ŵana wo angawiya mu banja lenili, aja “akupaturika” vo ving’anamuwa kuti avikilirika ndi Chiuta. Paulo wangukamba kuti: “Wamunthukazi uziŵa wuli kuti panyaki ungataska murumu waku? Pamwenga wamunthurumi, uziŵa wuli kuti panyaki ungataska muwolu waku?” (1 Ŵakor. 7:16) Pafupifupi mpingu wewosi wa Akaboni aku Yehova, we ndi mabanja ngo yumoza ndi Kaboni. Iyu watovya ‘kutaska’ yo wakutolana nayu yo ndi Kaboni cha.

15, 16. (a) Kumbi Bayibolu litiŵapasa ulongozi wuli anthukazi achikhristu wo akutolana ndi anthurumi wo mbakaboni cha? (b) Kumbi Kaboni watenere kuchitanji ‘asani munthu wambula kuvwana wasankha kupatukana nayu’?

¹⁵ Wakutumika Petro wangukambiya anthukazi achikhristu kuti ajithereskengi kwa arumu ŵawu “kuti asani pe anyaki wo aleka kuvwiya mazu, akopeki kwambula mazu chifukwa cha nkharu ya awolu ŵawu, pakuwona ndi masu ngawu nkharu yinu yamampha limoza ndi ulemu ukulu.” Asani munthukazi we ndi “jalidu la chimangu ndipuso la kufwasa, lo ndakuzirwa ukongwa pamasu paku Chiuta,” vingawovya kuti murumu waki wakopeki ndi kusopa kwa uneneska m’malu mwakumukonkhosiyanga ŵaka vo wagomeza.—1 Pet. 3:1-4.

¹⁶ Nanga wuli asani munthu ngwambula kuvwana ndipu wasankha kupatukana ndi yo wakutolana nayu, yo ndi Kaboni? Bayibolu likamba kuti: ‘Asani munthu wambula kuvwana wasankha kupatukana ndi yo wakutolana nayu, mulekeni wapatukeku. Mubali pamwenga muzichi waja wakumangika  cha ku munthu waviyo, chifukwa Chiuta wakukudaniyani ku chimangu.’ (1 Ŵakor. 7:15) Chinanga kuti angapatukana, fundu iyi yipereka wanangwa cha wakuti Mkhristu, wato pamwenga wayirwi so. Chinanga kuti ve viyo, palivi dangu lakuchichiza munthu wambula kuvwana kuti waleki kupatukana ndi munthu yo ndi Mkhristu. Ve viyo chifukwa kupatukana kungachitisa kuti paŵi chimangu. Mkhristu yo, wangaja ndi chigomezu chakuti asani munthu yo waweliyana nayu, anozengi vinthu kuti nthengwa yawu yiyambi kwenda umampha ndipu pavuli paki wangazija Kaboni waku Yehova.

17. Kumbi ŵanthu akutolana akhumbika kudanjizanji?

¹⁷ Chifukwa chakuti te mu “mazuŵa ngakumaliya,” tikumana ndi vinthu ‘vakusuzga.’ (2 Tim. 3:1-5) Mwaviyo, kuti tilutirizi kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova tikhumbika kukana vinthu viheni va mucharu ichi. Paulo wangulemba kuti: “Nyengu yo yaja njimana. Kwambiya sonu mpaka kunthazi, wo ŵe ndi anthukazi aje nge kuti alivi, . . . ndipu wo agwirisiya ntchitu charu ichi aje nge wo aleka kuchigwirisiya ntchitu ukongwa.” (1 Ŵakor. 7:29-31) Pakukamba mazu yanga, Paulo wang’anamuwanga kuti Akhristu angalekanga cha kufiska udindu wawu mu banja. Yiwu akhumbika kudanjiza Chiuta chifukwa chakuti nyengu njimana.—Mat. 6:33.

18. Kumbi tingachita wuli kuti tije ndi nthengwa yalikondwa kweniso yamampha?

¹⁸ Mbunenesa kuti tija mu nyengu yakusuzga ukongwa, yo nthengwa zikumana ndi masuzgu pacharu chosi chapasi kweni isi tingaja ndi nthengwa yalikondwa kweniso yamampha. Kukamba uneneska, asani tilutiriza kwanjana ndi ŵanthu aku Yehova, tigwirisiya ntchitu ulongozi wa m’Malemba kweniso tizomereza kuti mzimu utuŵa waku Yehova utilongozengi, tingafiska kuvikiriya “chenicho Chiuta wamanga pamoza.”—Marko 10:9.