1, 2. Kumbi ŵanthu anyaki akambanji va Akaboni aku Yehova?

ŴANTHU anyaki awona kuti Akaboni aku Yehova mbakukoliyana. Mwakuyeruzgiyapu, munthu munyaki zina laki Anton Gill wangukamba za abali ndi azichi kuti: “Akaboni aku Yehova atinkhikanga ukongwa ndi a Nazi. Mu 1939, mu majeri nga boma la Nazi mwenga Akaboni 6,000.” Iyu wangukamba so kuti, chinanga kuti Akaboni atombozgekanga kweni akwiyanga cha, ŵenga akugomezgeka kwaku Chiuta wawu ndipuso ŵenga akukoliyana.

² Ŵanthu anyaki ku South Africa nawu anguwona so kuti ŵanthu aku Chiuta mbakukoliyana. Pa nyengu yinyaki, Akaboni wo ŵenga azungu akanizikanga kuwungana ndi akaboni wo ŵenga afipa. Kweni pa Sabata, pa 18 December 2011, venga vakukondwesa ukongwa kuwona abali ndi azichi a mitundu yakupambana akujumpha 78,000 a ku South Africa ndi vyaru vinyaki anguwungana mu sitediyamu ku Johannesburg kuti asambiziki ndi Yehova. Mura yumoza yo wawoneliyanga sitediyamu iyi wanguti: “Nkhakwamba kuwona ŵanthu amampha viyo mu sitediyamu iyi. Wosi avwala umampha kweniso mwa ŵanthu imwi, mwayitowesa umampha sitediyamu. Kweni chakukondwesa ukongwa ntchakuti musankhana mitundu cha.

3. Ntchinthu wuli cho chichitisa kuti ubali widu wapacharu chosi uje wapade?

 ³ Vo ŵanthu wo mbakaboni cha akamba, vilongo kuti gulu lidu lipambana ndi visopa vinyaki. (1 Pet. 5:9) Ntchinthu wuli chichitisa kuti tipambanengi ndi visopa vinyaki? Ntchifukwa chakuti Chiuta watitiwovya ndi Mazu ngaki kweniso mzimu wakupaturika ndipu titesesa ‘kuzuwa umunthu wakali.’ Asani tazuŵa umunthu wakali, ‘tivwala umunthu wufya.’—Ŵakol. 3:9, 10.

4. Kumbi tikambisanengenji mu nkhani iyi, ndipu ntchifukwa wuli?

⁴ Kuzuwa umunthu wakali ndi nkhani yinyaki, kweni kuwuleke limu ndi nkhani yinyaki so. Mu nkhani iyi, tikambisanengi vo tingachita kuti tizuwi umunthu wakali kweniso chifukwa cho tikhumbikiya kuchita viyo mwaliŵi. Tiwonengi so chifukwa cho tikambiya kuti munthu wangasintha chinanga kuti wangachita vinthu viheni kwa nyengu yitali. Tikambisanengi so vo ŵanthu wo ateŵete Yehova kwa nyengu yitali angachita kuti aleki kwamba so kuchita vinthu viheni vo achitanga kali. Ntchifukwa wuli tikhumbika kukumbusika fundu izi? Chifukwa ntchakuti ŵanthu anyaki wo ateŵetiyanga Yehova aleka kuja masu ndipu atamba so kuchita vinthu viheni vo achitanga kali. Mwaviyo, tosi tikhumbika kuvwiya ulongozgi wakuti: “Yo waŵanaŵana kuti wama, waphwere kuti wangawa.”—1 Ŵakor. 10:12.

5. (a) Kambani chakuyeruzgiyapu cho chilongo kuti tikhumbika kuzuwa mwaliŵi umunthu wakali. (Wonani chithuzi cho che papeji 17.) (b) Kumbi ndi mijalidu niyi ya umunthu wakali yo yikambika pa Ŵakolose 3:5-9?

⁵ Kumbi muchita wuli asani malaya nginu ngabinkha pamwenga ngayamba kununkha? Muzuwa mwaliŵi. Mwakuyanana waka, tikhumbika kuvwiya mwaliŵi dangu lakuti tizuwi umunthu wakali wo upambana ndi umunthu waku Chiuta. Titenere kuvwiya ulongozgi wo Paulo wangulembe Akhristu a mu nyengu yaki, wakuti: “Muvitayi kutali ndi yimwi.” Tiyeni tikambisani vinthu viheni viŵi vo Paulo wangukamba. Vinthu ivi ndi malusu ngaheni ngakugonana ndi ukazuzi.—Ŵerengani Ŵakolose 3:5-9.

6, 7. (a) Kumbi vo Paulo wangukamba vilongo wuli kuti tikhumbika kufwiyapu kuti tizuwi umunthu wakali? (b) Kumbi Sakura wachitanganji, ndipu ntchinthu wuli chingumuwovya kuti waleki?

⁶ Malusu ngaheni ngakugonana. Mazu ngachigiriki ngo akungafwatuliya kuti “malusu ngaheni ngakugonana” ngang’anamuwanga vinandi, kusazgapu kugonana kwa ŵanthu ambula kutolana mwadangu kweniso kugonana kwa anthurumi pamwenga anthukazi ŵijaŵija. Paulo wangukambiya Akhristu anyaki kuti ‘achitiski viŵalu [vawu] va liŵavu kuja vakufwa.’ Ivi ving’anamuwa kubaya khumbiru lelosi ‘lakugonana.’ Vo Paulo wangukamba vilongole limu kuti tikhumbika kufwiyapu kuti tileki kuja ndi makhumbiru ngaheni. Chinanga kuti vingaŵa vakusuzga, kweni tingaleka.

⁷ Ŵanaŵaniyani vo wanguchita Sakura * wa ku Japan. Pa nyengu yo wakuliyanga, wachitanga phukwa ndipu wajiwonanga kuti ngwambula ntchitu. Wati wafika vyaka 15 wangwamba kugonana ndi ŵanthu anandi kuti wamalisi phukwa. Iyu wangukamba kuti, “Chifukwa cha vo ndachitanga, ndingutuzga nthumbu katatu. Pakwamba, ndawonanga kuti nde wakuvikilirika asani ndigonana ndi ŵanthu chifukwa ndaŵanaŵananga kuti nditanjika kweniso nde wakukhumbika. Kweni asani ndagonana ndi ŵanthu anandi ndipu ndajiwonanga kuti nde wambula kuvikilirika ukongwa.” Sakura wangulutirizga kuchita ivi mpaka po wangufikiya  vyaka 23. Pavuli paki, wangwamba kusambira Bayibolu ndi Akaboni. Iyu wayanjanga vo wasambiranga ndipu Yehova wangumuwovya kuti waleki ureŵi, kujimba mulandu kweniso kuchita soni. Sonu Sakura ndi mpayiniya wa nyengu zosi ndipu wachita phukwa so cha. M’malu mwakuchita phukwa iyu wanguti, “Ndikondwa ukongwa kuti Yehova watindiyanja zuŵa lelosi.”

8. Kumbi ndi vinthu nivi vo vingachitisa kuti tileki kuja akutowa pamasu paku Chiuta?

⁸ Ukazuzi. Mazu ngachigiriki ngo akungafwatuliya kuti “ukazuzi,” ngang’anamuwa vinandi pade pa ureŵi. Ngangang’anamuwa kukweŵa foja pamwenga kukamba njerengu zakutuka. (2 Ŵakor. 7:1; Ŵaef. 5:3, 4) Ngangang’anamuwa so vinthu viheni vo munthu wangachita kwakuyija, nge kuŵerenga pamwenga kuwonere vinthu vakusikuwa, vo vingachitisa kuti wayambi kuseŵeresa viŵaru vakubisika.—Ŵakol. 3:5. *

9. Kumbi “khumbiru liheni lakugonana,” lingayambisa masuzgu wuli?

⁹ Ŵanthu wo atanja kuwonere vinthu vakusikuwa aja ndi “khumbiru liheni lakugonana.” Ivi vingachitisa kuti akhumbengi kugonana nyengu zosi. Kafukufuku walongo kuti munthu yo watanja kuwonere vinthu ivi, wakhumba cha kuvileka nge mo wachitiya munthu yo watumwa moŵa ndi kukweŵa foja. Ndichu chifukwa chaki ŵanthu wo atanja kuwonere vinthu vakusikuwa, vinthu vitiŵayende umampha cha. Yiwu achita soni ukongwa, agwira ntchitu mwamphwayi, banja lawu lija lambula kukondwa, nthengwa zawu zimala kweniso atijibaya. Pati pajumpha chaka chimoza kutuliya po wanguleke kuwona vinthu vakusikuwa, munthu munyaki wangukamba kuti, “Sonu nditijipasa ulemu.”

10. Kumbi ndi vinthu wuli vinguwovya Ribeiro kuti waleki kuwonere vinthu vakusikuwa?

¹⁰ Ŵanthu anandi asuzgika kuti aleki kuwona vinthu vakusikuwa. Kweni vo vinguchitikiya Ribeiro wa ku Brazil vilongo kuti munthu wangaleka kuwona vinthu vakusikuwa. Ribeiro wangutuwapu pa nyumba ya apapi ŵaki we ndi vyaka va pakati pa 13 ndi 19. Pati pajumpha nyengu, wangwamba kugwira ntchitu pa kampani yo yapanganga mapepala kutuliya ku mapepala ngo angagwirisiya ntchitu kali. Ivi vinguchitisa kuti wayambi kuwonere vinthu vakusikuwa. Ribeiro wanguti: “Kamana ndi kamana, ndingwamba kuviyanja ukongwa. Vinthu vingufika paheni ukongwa mwakuti asani chibwezi changu che munyumba, ndakhumbisisanga kuti chituliyi kubwalu kuti ndiwoneliyengi mavidiyo nga vinthu vakusikuwa.” Zuŵa linyaki ku ntchitu, Ribeiro wanguwona buku la Chisisi cha Banja Lalikondwa. Buku ili lenga pa mulu wa mabuku ngo akhumbanga kungagaya kuti apangiyi so mapepala. Iyu wangulito ndi kwamba kuliŵerenga. Vo wanguŵerenga vingumuchitisa kuti wayambi kusambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova. Kweni vingumutole nyengu kuti waleki kuwonere vinthu vakusikuwa. Kumbi ndi vinthu wuli vingumuwovya? Iyu wanguti: “Chifukwa cha kuromba, kusambira Bayibolu ndi kuŵanaŵaniyapu vo ndasambiranga, ndingwamba kuwona kuti mijalidu yaku Chiuta njakukhumbika ndipu ndingwamba kwanja ukongwa Yehova kuluska vinthu vakusikuwa.” Mazu ngaku Chiuta ndi mzimu wakupaturika vinguwovya Ribeiro kuti wazuwi umunthu wakali. Pavuli paki, wangubatizika ndipu sonu ndi mura mumpingu.

11. Kumbi ndi vinthu wuli vingawovya munthu kuti waleki kuwonere vinthu vakusikuwa?

 ¹¹ Wonani kuti Ribeiro wakhumbikanga kuchita vinandi kuti waleki jalidu laki pade pakusambira Bayibolu. Iyu wakhumbikanga kuŵanaŵaniyapu pa vo wasambiranga kuti uthenga wa m’Bayibolu umusinthi. Pempheru, kuŵanaŵaniyapu vo wasambiranga kweniso kwanja Chiuta vingumuwovya kuti waleki kuwonere vinthu vakusikuwa. Kuti tileke limu kuwonere vinthu ivi, tikhumbika kwanja ukongwa Yehova ndi kutinkha vinthu viheni.—Ŵerengani Sumu 97:10.

12. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguwovya Stephen kuleka kukalipa kweniso kukamba mazu ngaheni?

¹² Ŵanthu wo akwiya liŵi kanandi alongo ukali wawu mwakukamba mazu ngaheni. Jalidu laviyo, lingawovya cha kuti banja lije lalikondwa. Stephen wa ku Australia wangukamba kuti: “Ndayanjanga kukamba mazu ngakunyoza kweniso kukwiya pa nkhani zimanazimana. Ini ndi muwolu wangu tingupatukana katatu ndipu tenga pafupi kupatana.” Pavuli paki, banja ili lingwamba kusambira Bayibolu ndi Akaboni. Kumbi ndi vinthu wuli vinguchitika Stephen wati wayamba kugwirisiya ntchitu vo wasambiranga? Iyu wanguti: “Vinthu vingwamba kwenda umampha ukongwa mubanja lidu. Sonu ndikwiya liŵi cha chifukwa Yehova wakundiwovya. Kweni kali ndasweranga cha kukwiya ndipu ndenga nge bomba lo lingaphurika nyengu yeyosi.” Mazuŵa nganu, Stephen ndi muteŵeti wakovya ndipu muwolu waki waja wachichita upayiniya wa nyengu zosi kwa vyaka vinandi. Ŵara a mumpingu waki anguti: “Stephen ngwakufwasa, walimbikiya ntchitu ndipu ngwakujiyuyuwa.” Angukamba so kuti ŵechendamuwonepu kuti wakwiya. Kumbi Stephen wawona kuti wangusintha yija? Iyu wanguti: “Vitumbiku vosi ivi ndatingi ndivisaniyengi cha pengavi kuzomera kuti Yehova wasinthi umunthu wangu.”

13. Ntchifukwa wuli ukali nguheni, nanga Bayibolu likambanji pa nkhani iyi?

¹³ Bayibolu likamba kuti titayi kutali ukali, mazu ngaheni ndi kugazamuka. (Ŵaef. 4:31) Ivi vingayambisa ndewu. Ŵanthu anandi awona kuti kukalipa nkhuheni cha. Kweni jalidu ili litumbika Chiuta cha. Mwaviyo, abali anandi akhumbikanga kusintha ndi kuvwala umunthu wufya.—Ŵerengani Sumu 37:8-11.

14. Kumbi vingachitika kuti munthu mukali waje wakufwasa?

¹⁴ Mubali munyaki zina laki Hans ndi mura mumpingu ku Austria. Wakukumanisa wupu wa ŵara wa mumpingu waki wanguti Hans “njumoza mwa ŵanthu akufwasa ukongwa wo mungayanja kukumana nawu.” Kweni pakwamba Hans wenga wakufwasa cha. Pa nyengu yo wenga ndi vyaka vapakati pa 13 ndi 19 wangwamba kumwa ukongwa moŵa. Ivi vinguchitisa kuti waje mukali. Zuŵa linyaki, wati waloŵe wangubaya chibwezi chaki ndipu angumukambiya kuti wakaje mujeri vyaka 20. Pakwamba, umoyu wa ku jeri ungumuwovya cha kuti wasinthi. Pati pajumpha nyengu, anyina angupempha mura mumpingu kuti wakasambirengi nayu Bayibolu mujeri. Hans wanguti: “Chenga chipusu cha kuti ndizuwi umunthu wangu wakali. Malemba ngo ngangundiwovya ndi Yesaya 55:7, lo likamba kuti: ‘Muheni waleki nthowa yaki,’ ndi la 1 Ŵakorinte 6:11, lo likamba za ŵanthu wo anguleka nthowa ziheni kuti: ‘Ndipu mwanyaki aku yimwi mwenga aviyo.’ Kwa vyaka vinandi, Yehova wangundiwovya ndi mzimu waki wakupaturika kuti ndivwali umunthu wasonu.” Hans wangubatizikiya mujeri ndipu angumutuzga wati wajamu vyaka 17 ndi hafu. Iyu wangukamba kuti: “Ndiwonga Yehova chifukwa chakuti wakundigowoke kweniso wakundilongo lisungu likulu.”

15. Kumbi ŵanthu anandi atanja kukambanji, kweni Bayibolu lititi wuli pa nkhani iyi?

 ¹⁵ Kukamba boza ndi jalidu linyaki lo tikhumbika kulileka. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu anandi atanja kukamba boza kuti aleki kupereka msonkhu kweniso kuti aleki kulonde chilangu. Kweni Yehova ndi “Chiuta wauneneska.” (Sumu 31:5) Iyu wakhumba kuti weyosi “walongorongi uneneska ndi munyaki” ndipu ‘wangapusikanga cha.’ (Ŵaef. 4:25; Ŵakol. 3:9) Mwaviyo, tikhumbika kukamba uneneska chinanga kuti nyengu zinyaki vingaŵa vakuchitisa soni.—Nthanthi 6:16-19.

16. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya kuti tizuwi umunthu wakali?

¹⁶ Tingazuwa pakutija cha umunthu wakali. Ŵanthu wo takambisana mu nkhani iyi nge Sakura, Ribeiro, Stephen ndi Hans, akhumbikanga kufwiyapu kuti azuwi umunthu wakali. Yiwu anguleka chifukwa cha nthazi ya Mazu ngaku Chiuta ndi mzimu waki wakupaturika. (Luka 11:13; Ŵah. 4:12) Kuti nasi tiyanduwi ndi nthazi iyi, tikhumbika kuŵerenga Bayibolu zuŵa lelosi, kuŵanaŵaniyapu, ndi kuromba nyengu zosi kuti Chiuta watipasi zeru zo zingatiwovya kugwirisiya ntchitu ulongozgi wa m’Bayibolu. (Yos. 1:8; Sumu 119:97; 1 Ŵat. 5:17) Tiyanduwa so ndi Mazu ngaku Chiuta kweniso mzimu waki wakupaturika asani tinozgeke maunganu ndi kuwungana. (Ŵah. 10:24, 25) Kusazgiyapu yapa, tikhumbika kugwirisiya ntchitu chakurya chauzimu cho gulu laku Chiuta lititipasa.—Luka 12:42.

17. Kumbi tazamukambisananji m’nkhani yinyaki?

¹⁷ Takambisana mijalidu yinandi yo Mkhristu watenere kuleka. Kweni kumbi tikhumbika kuchita venivi pe kuti Chiuta watiyanji? Awa. Titenere so kuvwala umunthu wufya wo tikhumbika cha kuwuzuwa. Munkhani yinyaki tazamukambisana nkhani yeniyi.