“ADA,” “AMBUYA,” “ASIBWENI.” Yanga ndingu mazina ngo achinyamata anandi atanja kundidana pa Beteli. Chifukwa chakuti nde ndi vyaka 89, ndikondwa ukongwa kundidana viyo. Asani atindidana viyo, ndiwona kuti ndi thumbiku lakutuliya kwaku Yehova chifukwa ndamuteŵete kwa vyaka 72 mu uteŵeti wa nyengu zosi. Chifukwa cha vo ndawona pa kuteŵete Chiuta, ndichiska achinyamata ndi mtima wosi kuti, ‘Mwazamusaniya mphotu pa ntchitu yinu asani mulekengi kuzomereza kuti manja nginu ngalombotoki.’—2 Miko. 15:7.

Apapi ŵangu angusama ku Ukraine ndi kuchija ku Canada. Yiwu anguchija mutawuni ya Rossburn muchigaŵa cha Manitoba. Ama angubala ŵana 16, anthulumi 8 ndi anthukazi 8 ndipu ini ndenga wanambala 14. Pengavi amuwoli. Ada ayanjanga Bayibolu ndipu atiŵerengiyanga mlenji wewosi pa zuŵa la Sabata. Kweni yiwu awonanga visopa nge nthowa yo alongozgi asaniliyangamu ndalama. Kanandi akambanga mwa myati kuti, “Kumbi ndiyani yo walipiranga Yesu chifukwa cha ntchitu yakupharazga ndi kusambiza yo wachitanga?”

Aku ŵangu ŵaŵi ndi avurwa ŵangu ŵaŵi kweniso azichi ŵangu anayi, angusambira uneneska. Mzichi wangu Rose wanguchita upayiniya mpaka po wangufwiya. Kwati kwaja mazuŵa ngamanavi kuti wafwi, wachiskanga weyosi kuti wavwiyengi Mazu ngaku Chiuta ndipu wakambanga kuti, “Ndikhumba kuzikuwonani mu charu chifya.” Pakwamba, mku wangu Ted wapharazganga pa wayilesi pa Sabata peposi ndi mlenji kuti ŵanthu akunanga amukufya ku motu kwamuyaya. Kweni wangusambira uneneska ndipu wanguja muteŵeti waku Yehova waphamphu.

Zuŵa linyaki ndati ndawe ku sukulu mu June 1944, ndingusaniya kuti pathebulu pe kabuku ka mutu wakuti, The Coming World Regeneration. * Ndinguŵerenga peji lakwamba, lachiŵi ndipu pavuli paki ndingulutirizga kuliŵerenga. Ndati ndamaliza kabuku kosi, ndingusimikiza mtima kuti nditeŵetiyengi Yehova nge mo Yesu wanguchitiya.

Kumbi kabuku yaka kangusanirika wuli pathebulu lidu? Mku wangu Steve wangundikambiya kuti kunyumba kwidu kunguza ŵanthu ŵaŵi wo agulisanga mabuku. Iyu wangukamba kuti wangugula kabuku yaka chifukwa chakuti kenga kakutchipa. Ŵanthu wo angumugulisa kabuku yaka anguza so pa Sabata. Yiwu angutikambiya kuti Mbakaboni aku Yehova  ndipu agwiriskiya ntchitu Bayibolu pakumuka mafumbu ngo ŵanthu afumba. Tingukondwa ukongwa ndi vo angutikambiya chifukwa apapi ŵidu angutiwovya kuti tiyanjengi Mazu ngaku Chiuta. Ŵanthu yaŵa angutikambiya kuti Akaboni aŵengi ndi unganu pambula kuswera mutawuni ya Winnipeg ko kwajanga mzichi wangu Elsie. Ndinguluta ku unganu wenuwu.

Ndingutchova njinga mu msewu wakukumbikakumbika makilomita 320 kuluta ku Winnipeg. Kweni ndinguma ndati ndafika mutawuni ya Kelwood ko Akaboni ŵaŵi wo anguza kunyumba kwidu ajanga. Pa nyengu yo ndenga kwenuku, ndinguluta ku mawunganu nga mpingu ndipu ndinguziŵa vo vichitika mu mpingu. Ndingusambira so kuti munthu weyosi kwali ndi munthulumi, munthukazi pamwenga wachinyamata, wakhumbika kupharazga nyumba ndi nyumba nge mo Yesu wachitiyanga.

Ku Winnipeg ndingukumana ndi mku wangu Jack, yo wanguza ku unganu wenuwu kutuwa kunkhondi kwa Ontario. Pa zuŵa lakwamba la unganu, mubali wangupharazga kuti paŵengi ubatizu. Ini ndi Jack tingubatizika pa unganu wenuwu. Tati tabatizika ŵaka, tenga akukhumbisiska kwamba upayiniya. Jack wangwamba upayiniya wanyengu zosi wati wafika ŵaka kunyumba. Pa nyengu iyi, ndenga ndi vyaka 16 ndipu ndakhumbikanga kuwere ku sukulu. Kweni pati pajumpha chaka chimoza, nani ndingwamba upayiniya wanyengu zosi.

Ndingwamba kuchita upayiniya limoza ndi Stan Nicolson mutawuni ya Souris, muchigaŵa cha Manitoba. Pati pajumpha kanyengu kamanavi ndinguziŵa kuti ndi nyengu zosi cha po vinthu vitenda umampha asani uchita upayiniya. Tinguja ndi ndalama zimanavi kweni tinguleka cha kuchita upayiniya. Zuŵa linyaki tichiwe mu upharazgi tenga ndi nja ukongwa kweni tengavi ndalama yeyosi. Tingukondwa ukongwa kusaniya kuti pakhomu la nyumba yidu penga thumba likulu la vakurya. Mpaka msanawale wunu tiziŵa cha yo wanguŵikapu. Pa zuŵa ili, tingurya umampha nge mafumu. Tingutumbikika ukongwa chifukwa chakuleka kuzomereza kuti manja ngidu ngalombotoki! Ndipu mu mwezi uwu, sikelu yangu yingukwera ukongwa kuphara kuvuli kosi.

Pati pajumpha myezi yimanavi, angutikambiya kuti tikateŵetiyengi ku vidika va ku Gilbert vo ve pa mtunda wa makilomita 240 kunkhondi kwa tawuni ya Souris. Pa nyengu yeniyi, ku pulatifomu ya mpingu wewosi kwaŵanga tchati cho chalongonga mo ntchitu yakupharazga yayende mwezi wewosi. Mwezi unyaki abali ŵati awere vuli pa ntchitu iyi, ndingukamba nkhani pa mpingu yakuŵachiska kuti asazgiyeku phamphu mu uteŵeti. Maunganu ngati ngamala, mzichi munyaki wakukota yo murumu waki wenga kaboni cha wangundikambiya uku waliya kuti, “Ndingwesesa kweni ndingutondeka kuchita vinandi kujumpha vo ndinguchita.” Pavuli paki nani ndinguliya ndipu ndingumupepesa.

Nge vo ini ndinguchita, abali anandi achinyamata aswera cha kunangisa vinthu ndipu pavuli paki adandawula ndi vo achita. Kweni pa vakuchitika va nge ivi, ndasambira kuti mumalu mwa kuwere vuli chifukwa cha vo wanangisa, mbumampha kusambirapu kanthu. Asani tichita vinandi, titumbikika.

Ndati ndakwanisa vyaka 21 ndingusere kilasi la nambala 14 la Sukulu ya Giliyadi ndipu tingumaliza mu February 1950! Anyaki wo angusere sukulu iyi anguŵakambiya kuti akateŵetiyengi ku chigaŵa cha Quebec ku Canada ko ŵanthu alongoronga Chifurenchi. Ku Quebec, Akaboni atombozgekanga ukongwa ndi alongozgi avisopa. Kweni ini angundikambiya kuti nkhateŵetiyengi mutawuni ya Val-d’Or, ko kwe mgodi wa golidi. Zuŵa linyaki tinguluta kuchipharazga ndi anyidu kufupi ndi muzi wa Val-Senneville. Wasembi munyaki wangutiwofya kuti watipumengi asani tilekengi kutuwamu. Ndingutole nkhani iyi ku khoti ndipu wasembi uyu angumulipilisa. *

Vo wasembi uyu wanguchita kweniso nkhani zinyaki zakuyanana ndi yeniyi ndizu talimbananga nazu ku Quebec. Chigaŵa cha Quebec chenga pasi pa ulamuliru wa tchalitchi la Katolika kwa vyaka vakujumpha 300. Alongozgi avisopa kweniso andali atombozganga Akaboni aku Yehova. Iyi yenga nyengu yakusuzga ukongwa. Chinanga kuti tenga amana,  tinguzomereza cha kuti manja ngidu ngalombotoki. Ŵanthu a mtima wamampha ku Quebec avwisiyanga. Ndasambiranga ndi ŵanthu anandi wo pavuli paki anguja Akaboni. Mwakuyeruzgiyapu, ndasambiranga ndi banja linyaki lo lenga ndi ŵanthu 10. Wosi mu banja ili angwamba kuteŵete Yehova. Vo yiwu anguchita vinguwovya ŵanthu anyaki kuti atuwi mu tchalitchi la Katolika. Tinguleka cha kupharazga ndipu pavuli paki anguleka kutitombozga!

Mu 1956, angunditumiza ku Haiti. Amishonale anandi atondekanga kulongoro Chifurenchi kweni ŵanthu anandi avwisiyanga. Mumishonale munyaki zina laki Stanley Boggus wangukamba kuti, “Tazizwanga kuwona kuti ŵanthu anandi akhumbisiskanga kutisambiza chineneru.” Pakwamba ndawonanga kuti vindisuzgengi cha chifukwa ndingusambira Chifurenchi po ndenga ku Quebec. Kweni pati pajumpha nyengu yimanavi, tinguwona kuti abali anandi alongoronga Chihaiti Creole. Mwaviyo, tinguwona kuti asani tikhumba kuŵafika pa mtima ŵanthu ndi uthenga wo tapharazganga, takhumbikanga kusambira chineneru chawu. Tingusambira Chihaiti Creole ndipu tingutumbikika chifukwa cha phamphu lidu.

Kuti tilutirizgi kovya abali, Wupu Wakulongozga ungutizomereza kufwatuliya Chigongwi cha Alinda ndi mabuku nganyaki mu chineneru cha Chihaiti Creole. Chiŵerengeru cha ŵanthu wo azanga ku maunganu chingukwera ukongwa mu charu ichi. Mu 1950, ku Haiti kwenga apharazgi 99 pe, kweni mu vyaka va m’ma 1960, chiŵerengeru chingukwera kufika pa 800! Pa nyengu iyi angundikambiya kuti nkhateŵetiyengi pa Beteli. Mu 1961, ndenga ndi mwaŵi wakusambiza mu Sukulu ya Uteŵeti wa Ufumu. Tingusambiza ŵara ndi apayiniya apade. Wosi pamoza ŵenga 40. Pa unganu wo unguchitika mu January 1962, tinguchiska abali kusazgiyaku uteŵeti wawu ndipu anyaki anguŵikika kuja apayiniya apade. Ivi vinguchitika pa nyengu yaki chifukwa unganu uwu wati wamala ŵaka, tingwamba kutombozgeka.

Pa 23 January, 1962, unganu wati wamala ŵaka, ini pamoza ndi Andrew D’Amico yo nayu wenga mumishonale tingumangika ku ofesi ya nthambi. Angulonda magazini ngosi nga Jani Masu ya January 8, 1962 ya Chifurenchi. Magazini iyi yingulemba vo nyuzipepala ya Chifurenchi yingukamba kuti ku Haiti ŵanthu  achita vamasenga (voodoo). Ŵanthu anyaki angukondwa cha ndi fundu iyi ndipu akambanga kuti nkhani iyi tinguyilemba ndisi ku ofesi ya nthambi. Pati pajumpha masabata ngamanavi, amishonale wosi angudikiskika. * Kweni abali a mu charu ichi wo angusambizika angulutirizga kugwira ntchitu za Ufumu. Mazuŵa nganu, ndikondwa chifukwa abali yaŵa angukunthiyapu. Ndikondwa so mo alutiya panthazi mwauzimu. Pasonu panu, ŵe ndi Bayibolu la New World Translation of the Holy Scriptures mu chineneru cha Chihaiti Creole. Pakwamba, kuŵa ndi Bayibolu ili mu Chihaiti Creole, ngenga ŵaka malotu.

Ndati ndateŵete ku Haiti, angunditumiza ku Central African Republic kuti nkhateŵetiyengi nge mumishonale. Pavuli paki ndingwamba kuteŵete nge wakuwonere dera ndipu pati pajumpha nyengu, ndawoneriyanga ofesi ya nthambi.

Pa nyengu iyi, Nyumba za Ufumu zinandi zenga za uteka. Ndingusambira kupha uteka ndi kuyeŵa nyumba. Ŵanthu wo ajumphanga munthowa azizwanga kundiwona kuti ndichita venivi. Ivi vinguchiska so abali kuti nawu azengengeku ndipuso kunozga Nyumba zawu za Ufumu. Alongozgi avisopa atisekanga chifukwa matchalitchi ngawu ngenga nga malata penipo ngidu ngenga nga uteka. Kweni tingulutirizga kuwungana mu Nyumba zidu za Ufumu za uteka. Alongozgi yaŵa anguleka kutiseka chimphepu chikulu chati chachitika mutawuni ya Bangui. Chimphepu ichi chinguyewuwa malata nga tchalitchi linyaki ndi kuchingataya mumusewu. Kweni Nyumba yidu ya Ufumu yo tinguyeŵa ndi uteka yinguyewuka cha. Kuti ntchitu za Ufumu zigwirikengi umampha, tinguzenga ofesi yifya ya nthambi kweniso nyumba ya amishonale kwa myezi 5 pe. *

Mu 1976, ntchitu ya Ufumu yingukanizgika ku Central African Republic ndipu ini angundikambiya kuti nkhateŵetiyengi mutawuni yikulu ya N’Djamena ku Chad. Kwenuku ndingukumana ndi Happy, yo wenga mpayiniya wapade waphamphu. Kwawu kwenga ku Cameroon. Tingutorana pa 1 April, 1978. Mu mwezi wenuwu, mu charu ichi mungwamba kuchitika nkhondu ndipu tinguthaŵiya kumwera kwa charu ichi. Nkhondu yati yamala, tinguwere so ko tajanga ndipu tingusaniya kuti nyumba yidu ndiyu anguyisambuska likulu la gulu la asilikali. Mabuku ngidu, diresi lo muwolu wangu wanguvwala pa zowala kweniso mphasu zo tingupaskika, vosi tinguvisaniya cha. Kweni tinguzomereza cha kuti manja ngidu ngalombotoki. Chakuzirwa chenga chakuti tosi tenga teche amoyu ndipu penga vinandi vakuti tichiti.

Pati pajumpha vyaka viŵi, ntchitu yidu yinguzomerezeka so ku Central African Republic. Tinguwere so mu charu ichi ndipu ndateŵetiyanga nge wakuwonere dera. Tajanga mu galimotu yidu mo mwenga bedi, chimugomu cha maji cha malita 200, furiji kweniso chakubikapu. Kwenda pa nyengu iyi kwenga kwakusuzga. Pa ulendu unyaki, tinguma mu malu ngakukwana 117 mo mwenga apolisi.

Kwafundanga ukongwa kufika madigiri 50. Nyengu zinyaki asani tichita maunganu ngadera tasuzgikanga kusaniya maji ngakukwana kuti ŵanthu abatiziki. Mwaviyo, abali akumbanga mumphepeti mwa msinji wakuphwa kuti asaniyi maji. Asani angasaniya angadiranga mu chimgomu chikulu cho ŵanthu abatizikiyangamu.

Mu 1980, angutitumiza ku Nigeria. Kwa vyaka viŵi ndi hafu vo tinguja kwenuku, tinguwovya pa ntchitu yakunozgeke kuzenga ofesi ya nthambi yasonu. Abali angugula nyumba ziŵi zakusungiyamu katundu. Yiwu angupasuwa nyumba izi ndi kunyamuwa vo angupasuwa kuti akazenge so nyumba zinyaki zakusungiyamu katundu pa malu ngo akhumbanga kuzenga ofesi ya nthambi. Zuŵa linyaki mulenji ndingukwera pachanya pa yimoza mwa nyumba izi kuti ndigwireku nawu ntchitu yakupasuwa. Kwati kwaja kamanavi kuti 12 koloku yikwani, ndingwamba kusikiya pasi. Ndingusikiya penipo ndingukwere. Kweni ndingukanda paŵaka ndipu ndinguwa. Vawonekanga nge kuti ndapwetekeka ukongwa. Kweni ŵati andijambula, dokotala wangukambiya muwolu  wangu Happy kuti: “Kudandawula cha, viwanga vaki vagweleruka ŵaka. Wajengi umampha asani pajumpha mazuŵa ngamanavi.”

Mu 1986, angutitumiza ku Côte d’Ivoire kuti nkhateŵetiyengi nge wakuwonere dera. Uteŵeti uwu watifikiskanga ku Burkina Faso. Ndaŵanaŵaniyangaku cha kuti asani pajumpha vyaka, ku Burkina Faso tamujaku kwa nyengu yimanavi.

Ndingutuwa ku Canada mu 1956, kweni pati pajumpha vyaka 47 ndinguwere so ku Beteli ya ku Canada mu 2003. Pa nyengu iyi, ndenga ndi muwolu wangu Happy. Pa mapepala palembekanga kuti te a ku Canada kweni taŵeni tajiwonanga kuti te aku Africa.

Mu 2007, pa nyengu yo ndenga ndi vyaka 79, tinguwere so ku Africa. Angutikambiya kuti tiluti ku Burkina Faso, ko ndatewetiyanga mu Komiti ya Charu. Pati pajumpha nyengu, ofesi iyi anguyisintha kuja yakufwatuliyaku mabuku pe ndipu yalongozgekanga ndi ofesi ya nthambi ya ku Benin. Mu August 2013, angutikambiya kuti tikateŵetiyengi ku Beteli ya ku Benin.

Chinanga kuti nditamatama, kweni ndeche kwanja kupharazga. Vyaka vitatu vo vajumpha, ndingukondwa kuti ŵara mu mpingu kweniso muwolu wangu, angundiwovya kuti Gédéon ndi Frégis wo ndasambiranga nawu Bayibolu, abatiziki. Yiwu ateŵete Yehova mwaphamphu.

Pasonu panu ini ndi muwolu wangu titeŵete ku Beteli ya ku South Africa ko abali atindiwovya kusaniya chovyu chakuchipatala. Charu cha South Africa ntcha nambala 7 kuteŵetiyaku kunu ku Africa. Mu October 2017, tingutumbikika ukongwa. Tingudanika kuti tikaŵepu pa kujuliya likulu lidu ku Warwick, mutawuni ya New York. Chakuchitika ichi tazakuchiluwa cha pa umoyu widu!

Buku Lapachaka la Mboni za Yehova la Chingelezi la 1994, peji 255 likamba kuti: “Wosi wo akunthiyapu pa ntchitu ya ufumu kwa vyaka vinandi, titiŵachiska kuti: ‘Jani ndi chiganga ndipu mungazomerezanga cha kuti manja nginu ngalombotoki chifukwa mwazamusaniya mphotu pa ntchitu yinu.’—2 Miko. 15:7.” Ini ndi Happy tikhumbisiska kulondo ulongozgi uwu ndipu tichiska abali ndi azichi kuti nawu achitengi viyo.