1, 2. Kumbi ŵanthu anyaki aŵanaŵana kuti paradayisu ndi vinthu wuli?

ABALI ndi azichi anandi anguluta ku unganu ku Korea mutawuni ya Seoul. Pa nyengu yo abali a muvyaru vinyaki atuwanga mu sitediyamu, abali a mucharu ichi anguŵazunguliya. Anandi mwa abali yaŵa aŵabayibisanga ndi kudaniriza kuti, “Tazamuwonana mu Paradayisu!” Kumbi yimwi muŵanaŵana kuti akambanga paradayisu nuyu?

² Asani mungafumba ŵanthu kuti paradayisu wang’anamuwanji, akumukeningi vinthu vakupambanapambana. Anyaki angakamba kuti paradayisu ndi malotu ŵaka penipo anyaki angakamba kuti paradayisu ndi kwekosi ko angasaniya likondwa. Ndipu munthu wa nja yo we pa phwandu wangakamba kuti we mu paradayisu. Vyaka vinandi vo vajumpha, munthukazi munyaki wati wawona malu ngo ngenga ndi maluŵa ngakutowa wangukamba kuti, “Hati paradayisu!” Malu yanga ngeche kudanika kuti paradayisu mpaka sonu chinanga kuti mu nyengu yakuzizira ngawundika ndi maji ngakukhoma. Kumbi yimwi muwona kuti paradayisu wang’anamuwanji? Kumbi namwi mugomezga kuti kunthazi kwazamukuŵa Paradayisu?

3. Kumbi paradayisu wazumbulika nampha kakwamba mu Bayibolu?

³ Bayibolu likamba va paradayisu yo wengaku kali ndipuso paradayisu yo we kunthazi. Tiŵerenga va Paradayisu mu buku lakwamba mu Bayibolu. Pa Chiyambo 2:8 pakamba kuti: “Yehova Chiuta wangupanda  munda mu Edeni, [pamwenga kuti paradayisu wakukondwesa, nge mo likambiya Bayibolu la Katolika la Douay Version] . . . ; ndipu mwenimo wanguŵikamu munthu yo wangupanga.” Malemba nga Chiheberi ngakamba va munda wa Edeni. Mazu ngakuti Edeni ngang’anamuwa “Likondwa,” ndipu mbuneneska nadi kuti munda wa Edeni wenga wakukondwesa. Mwenga chakurya chinandi, malu ngakutowa kweniso ŵanthu ajanga mwachimangu ndi nyama.—Chiya. 1:29-31.

4. Ntchifukwa wuli tingakamba kuti munda wa Edeni wenga paradayisu?

⁴ Mazu nga Chiheberi ngo akungafwatuliya kuti munda, mu Chigiriki ndi pa·raʹdei·sos. Buku linyaki lo likulembeka ndi M’Clintock ndi Strong likamba vo Agiriki aŵanaŵananga asani avwa mazu ngakuti pa·raʹdei·sos. Likamba kuti yiwu aŵanaŵananga za malu ngakulu ngakutowa ngo atingaphwere umampha, nge ndi vimiti vo vipasa vipasu vakupambanapambana kweniso timisinji takutowa to mumphepeti mwaki mwe nyama zo ziturya uteka.—Yeruzgiyani ndi Chiyambo 2:15, 16.

5, 6. Ntchifukwa wuli Adamu ndi Heva angutaya mwaŵi wakuja mu Paradayisu, nanga anyaki angajifumba fumbu wuli?

⁵ Chiuta wanguŵika Adamu ndi Heva mu paradayisu mwenuyu. Kweni pakuti angumuvwiya cha, yiwu angutaya mwaŵi wakuja mu Paradayisu limoza ndi ŵana ŵawu. (Chiya. 3:23, 24) Munda uwu utenere kuti ungulutiliya kuŵaku mpaka pa Chigumula cha mu nyengu yaku Nowa chinanga kuti mwajanga ŵanthu cha Adamu ndi Heva ŵati aŵatuzgamu.

⁶ Anyaki angajifumba kuti, ‘Kumbi pacharu chapasi pazamukuŵa so Paradayisu?’ Kumbi maukaboni ngalongonji? Asani mugomezga kuti mwazamuja mu Paradayisu ndi ŵanthu wo mutiŵayanja, kumbi mwe ndi vifukwa vakuvwika vakugomezge viyo? Kumbi mungamukonkhoske munthu chifukwa cho musimikiziya kuti kunthazi kwe Paradayisu?

7, 8. (a) Kumbi Chiuta wangumulayizganji Abrahamu? (b) Kumbi Abrahamu watenere kuti waŵanaŵananganji wati wavwa vo Chiuta wangumulayizga?

⁷ Tingasaniya kwamuka kwa mafumbu ngakukwaskana ndi Paradayisu mu Bayibolu. Tikamba viyo chifukwa likulembeka ndi Mlengi yo wangupanga Paradayisu wakwamba. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani vo Chiuta wangukambiya Abrahamu mubwezi waki. Chiuta wangukamba kuti wazamuyandanisa mphapu yaku Abrahamu “nge mchenga wa mumphepeti mwa nyanja.” Pavuli apaki, Yehova wangumulayizga kuti: “Kuporote mu mphapu yaku mitundu yosi yapacharu chapasi yazamusaniya vitumbiku chifukwa chakuti wavwiya mazu ngangu.” (Chiya. 22:17, 18) Chiuta wanguwerezgapu so layizgu ili ku mwana waku Abrahamu ndi mzuku waki.—Ŵerengani Chiyambo 26:4; 28:14.

⁸ Mu Bayibolu palivi po palongo kuti Abrahamu waŵanaŵananga kuti ŵanthu amulonde mphotu kuchanya. Mwaviyo, Chiuta wati wamukambiya kuti mitundu yosi yapacharu chapasi yazamutumbikika, Abrahamu watenere kuti waŵanaŵananga kuti azamutumbikika penipanu pacharu chapasi. Kumbi ndi vesi lenili pe lo lilongo kuti kunthazi kwazamukuŵa paradayisu pacharu chapasi?

9, 10. Kumbi ndi malayizgu nganyaki nanga ngo ngatitisimikiziya kuti kunthazi kwe paradayisu?

⁹ Davidi yo wenga mphapu yaku Abrahamu, wangukamba kuti kunthazi “ŵanthu aheni” azamumala. Asani ivi vazichitika, ‘aheni azamuŵaku so cha.’ (Sumu 37:1, 2, 10) Kweni “akufwasa azamulonde charu chapasi ndipu azamukondwa ndi chimangu chikulu.” Davidi wangukamba so kuti: “Arunji azamulonde charu chapasi ndipu azamuja mwenimo kwamuyaya.” (Sumu 37:11, 29; 2 Samu. 23:2) Kumbi muwona kuti ŵanthu wo achitanga khumbu laku Chiuta angukwaskika wuli ndi malayizgu yanga? Yiwu ŵenga ndi chifukwa chakuvwika chakugomezge kuti zuŵa linyaki  ŵanthu arunji pe ndiwu azamuja pacharu chapasi ndipuso kuti charu chazamuja so paradayisu nge mo wenge munda wa Edeni.

¹⁰ Pati pajumpha nyengu, Ayisirayeli wo akambanga kuti ateŵete Yehova angumugarukiya kweniso anguleka kusopa kwauneneska. Mwaviyo, Chiuta wanguzomereza charu cha Babiloni kuthereska ŵanthu ŵaki, kunanga charu chawu ndi kuluta nawu ku ukapolu. (2 Miko. 36:15-21; Yere. 4:22-27) Chinanga kuti venga viyo, achimi aku Chiuta angukambiya limu kuti asani pajumpha vyaka 70, ŵanthu ŵaki azamuwere kucharu chawu. Vo achimi yaŵa angukamba vingufiskika. Kweni mauchimi yanga nasi ngatitikwaska mazuŵa nganu. Penipo tikambiskana nganyaki mwa mauchimi yanga, wonani mo ngalongore kuti kunthazi kwazamukuŵa paradayisu pacharu chapasi.

11. Kumbi uchimi wa pa Yesaya 11:6-9 ungufiskika wuli, kweni tingajifumba fumbu wuli?

¹¹ Ŵerengani Yesaya 11:6-9. Chiuta wangukambiya limu kuziya mwaku Yesaya kuti asani ŵanthu aziwere kucharu chawu, mucharu mwamukuŵa chimangu. Ŵanthu amuwopa cha nyama pamwenga ŵanthu anyawu. Anamana ndi akukota amuja mwakuvikilirika. Ivi vititikumbuska mo vinthu ve nge mumunda wa Edeni. (Yesa. 51:3) Uchimi uwu ukamba so kuti charu chosi chapasi “chazamuzaza ndi ŵanthu akuziŵa Yehova nge mo maji ngazaziya nyanja.” Lemba ili likamba va charu cha Isirayeli pe cha. Kumbi ivi vazamuchitika zuŵanji?

12. (a) Kumbi ŵanthu wo anguwere kucharu chawu kutuwa ku Babiloni angutumbikika wuli? (b) Kumbi ntchinthu wuli cho chilongo kuti uchimi wo we pa Yesaya 35:5-10 wazamufiskika so kunthazi?

¹² Ŵerengani Yesaya 35:5-10. Yesaya wanguwerezgapu so kuti ŵanthu wo azamuwere kucharu chawu amuwopanga nyama cha pamwenga ŵanthu anyawu. Wanguti mucharu mwamukuŵa vakurya vinandi chifukwa mwamukuŵa maji nganandi, nge mo venge mumunda wa Edeni. (Chiya. 2:10-14; Yere. 31:12) Kumbi uchimi uwu ungufiskika kwa Ayisirayeli pe? Palivi ukaboni wo ulongo kuti ŵanthu wo anguwere kwawu kutuwa ku ukapolu anguchizgika mwakuziziswa. Mwakuyeruzgiyapu, ambula kuwona, masu ngawu ngakujulika cha. Mwaviyo, Chiuta wangulongo kuti kuchizgika kwa kuliŵavu kwazamuchitika kunthazi.

13, 14. Kumbi Ayuda wo anguwere kwawu anguwona wuli kufiska kwa lemba la Yesaya 65:21-23, kweni ndi vinthu wuli vo vechendafiskiki pa lemba ili? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

¹³ Ŵerengani Yesaya 65:21-23. Ayuda ŵati awere kwawu, angusaniya nyumba zamampha cha pamwenga minda ya vakurya kali. Kweni vinthu vingusintha mukuluta kwanyengu Chiuta wati waŵatumbika. Yiwu atenere kuti akondwanga kuzenga nyumba ndi kujamu kweniso kurya vakurya vakunowa vo apandanga.

¹⁴ Wonani kuti mwakukoliyana ndi uchimi uwu, mazuŵa ngidu ngazamuyanana ndi “mazuŵa nga chimiti.” Vimiti vinyaki vija vyaka masawuzandi nganandi. Kuti ŵanthu aje ndi umoyu utali viyo, akhumbika kuja kwambula kutama. Asani angaja ndi umoyu nge wo Yesaya wangukamba, ungaŵa umoyu wamampha ukongwa ndipu vingaŵa nge kuti ŵe mu paradayisu. Uchimi uwu wazamufiskika kunthazi.

15. Kumbi ndi vitumbiku wuli vo vikukambikiya limu mu buku la Yesaya?

¹⁵ Malayizgu ngo takambiskana ngalongo kuti kunthazi kwe paradayisu: Ŵanthu pacharu chosi chapasi azamutumbikika ndi Chiuta. Palivi yo wazamuwopa nyama pamwenga ŵanthu ankhaza. Ambula kuwona, kuvwa ndi akupunduka azamuchizgika. Ŵanthu azamuzenganga nyumba zawu ndi kulima vakurya. Yiwu azamuja ndi umoyu utali kuluska vimiti. Kufika yapa, tawona kuti Bayibolu lilongo kuti kunthazi kwe paradayisu. Kweni ŵanthu anyaki wo titiŵapharazgiya angakamba kuti mauchimi yanga ngalongo cha kuti kunthazi kwe paradayisu. Kumbi mungaŵamuka wuli? Kumbi mwe ndi chifukwa wuli chakuvwika cho mugomezge kuti kunthazi kwe paradayisu? Yesu wangukamba chifukwa chakuvwika.

16, 17. Kumbi mphanyengu niyi po Yesu wangukamba va Paradayisu?

¹⁶ Yesu angumukhoma pa chimiti pamoza ndi vigeŵenga viŵi chinanga kuti pengavi cho wangunanga. Iyu wechendafwi, chigeŵenga chimoza chinguziŵa kuti Yesu wenga fumu ndipu chingumupempha kuti: “Yesu, uzindikumbuki asani wazisere mu Ufumu waku.” (Luka 23:39-42) Vo Yesu wangumuka munthu uyu pa Luka 23:43 namwi vitikukwaskani. Mabayibolu nganyaki akuŵika koma (,) techendafiki pamazu ngakuti “msanawale.” Mwaviyo, pa vesi ili akufwatuliya kuti: “Nditikukambiya, msanawale wazamuja ndi ini mu Paradayisu.” Ŵanthu ŵe ndi maŵanaŵanu ngakupambanapambana pa nkhani ya po koma watenere kuŵikika. Kweni kumbi Yesu wang’anamuwanganji pakukamba kuti “msanawale”?

¹⁷ Mu vineneru vinandi mazuŵa nganu, koma atimugwiriskiya ntchitu kuti fundu yivwiki umampha mu sentesi. Kweni mu Chigiriki chakali, nyengu zinyaki koma amugwiriskiyanga ntchitu cha. Mwaviyo, kumbi Yesu wangukamba kuti, “Nditikukambiya, msanawale wazamuja ndi ini mu Paradayisu”? Pamwenga wangukamba kuti, “Nditikukambiya msanawale, wazamuja ndi ini mu Paradayisu”? Wo afwatuliya Mabayibolu aŵika koma pamalu ngakupambanapambana mwakukoliyana ndi vo yiwu aŵanaŵana kuti ndivu Yesu wang’anamuwanga. Mungasaniya venivi mu Mabayibolu nganandi mazuŵa nganu.

18, 19. Kumbi ndi vinthu wuli vo vititiwovya kuvwisa vo Yesu wang’anamuwanga?

¹⁸ Kweni kumbukani vo Yesu wangukambiya akusambira ŵaki vakukwaskana ndi nyifwa yaki. Iyu wangukamba kuti: “Mwana wa munthu nayu wazamuja mumtima wa charu kwa mazuŵa ngatatu, msana ndi usiku.” Iyu wangukamba so kuti: “Mwana wa munthu waperekekengi mu manja mwa ŵanthu. Yiwu amubayengi ndipu pa zuŵa lachitatu wazamuyuskika.” (Mate. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mariko 10:34) Peturo wangukamba kuti venivi vinguchitika nadi. (Machi. 10:39, 40) Mwaviyo, Yesu wanguluta ku Paradayisu cha pa zuŵa lo iyu ndi chigeŵenga angufwiya. Yesu wenga mu “Masanu [pamwenga kuti “Hade”] mpaka po Chiuta wangumuyuskiya.—Machi. 2:31, 32; mazu ngamumphata. *

¹⁹ Yesu wachilayizga chigeŵenga ichi wangwamba ndi mazu ngakuti: “Nditikukambiya msanawale.” Mu nyengu yaku Mozesi ŵanthu anandi ayanjanga kukamba mazu ngenanga. Mwakuyeruzgiyapu, Mozesi wangukamba kuti: “Mazu yanga ngo nditikulamula msanawale ngajengi pa mtima waku.”—Mara. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Kumbi ndi vinthu wuli vo munthu munyaki wangukamba vo vikoliyana ndi vo isi tigomezga?

²⁰ Munthu munyaki yo wafwatuliya Mabayibolu waku Middle East ko Yesu wajanga wangukamba kuti: “Fundu yikulu pa vesi ili yagona pa mazu ngakuti ‘msanawale.’ Lemba ili likhumbika kuŵerengeka kuti, ‘Nditikukambiya msanawale, wazamuja ndi ini mu Paradayisu.’ Layizgu ili lingukambika pa zuŵa ili kweni lakhumbikanga kuzifiskika kunthazi.” Munthu uyu wangukamba so kuti: “Umu ndimu ŵanthu a muchigaŵa ichi aŵereŵetiyanga ndipu mazu yanga ngang’anamuwa kuti munthu walayizga chinthu pa zuŵa linyaki ndipu wasungengi layizgu laki.” Ndichu chifukwa chaki Bayibolu la Syriac likufwatuliya mazu ngo Yesu wangukamba kuti: “Ame, nditikukambiya msanawale kuti wazamuja ndi ini mumunda wa Edeni.” Tosi tikhumbika kuchiskika ndi layizgu lenili.

21. Kumbi ndi mwaŵi wuli wo chigeŵenga ichi chinguleka kupaskika, ndipu ntchifukwa wuli?

²¹ Chigeŵenga ichi chinguziŵa cha kuti Yesu wachita phanganu ndi akutumika ŵaki akugomezgeka kuti amuja ndi iyu mu Ufumu wakuchanya. (Luka 22:29) Kweniso chigeŵenga ichi chingubatizika  cha pamwenga kusankhika ndi mzimu wakupaturika. (Yoha. 3:3-6, 12) Venivi vilongore limu kuti chingusankhika kuti chiziluti kuchanya cha. Mwaviyo, Yesu watenere kuti wangumulayizga paradayisu yo wazamukuŵa pacharu chapasi. Pati pajumpha vyaka, wakutumika Paulo wanguwona chiwona cha munthu yo “wangukwamphulikiya kuparadayisu.” (2 Akori. 12:1-4) Chinanga kuti Paulo ndipuso akutumika anyaki akugomezgeka akusankhika kuti akalamuliyi limoza ndi Yesu kuchanya, kweni Paulo wakambanga za “paradayisu” wa kunthazi. * Kumbi paradayisu mwenuyu wazamukuŵa pacharu chapasi? Kumbi yimwi mwazamusanirikamu?

22, 23. Kumbi tilindizganji?

²² Kumbukani kuti Davidi wangukambiya limu kuti: “Arunji azamulonde charu chapasi.” (Sumu 37:29; 2 Petu. 3:13) Davidi wakambanga nyengu yo ŵanthu pacharu chapasi azamuvwiyanga fundu za urunji za ku Chiuta. Uchimi wo usanirika pa Yesaya 65:22 ukamba kuti: “Mazuŵa nga ŵanthu ŵangu ngazamukuŵa nge mazuŵa nga chimiti.” Fundu iyi yilongo kuti ŵanthu azamuja ndi umoyu vyaka masauzandi nganandi. Kumbi muwona kuti fundu yeniyi njauneneska? Hinya. Mwakukoliyana ndi Chivumbuzi 21:1-4, Chiuta wazakuŵatumbika ŵanthu. Ndipu limoza mwa malayizgu ngo wazamufiska mucharu chifya ndakuti ‘nyifwa yazamuŵapu so cha.’

²³ Bayibolu likonkhoska mwakuvwika umampha va Paradayisu. Adamu ndi Heva akutaya mwaŵi wakuja mu Paradayisu kwamuyaya, kweni kunthazi charu chazamuja mbwenu paradayisu. Nge mo Chiuta wakulayizgiya, iyu wazamutumbika ŵanthu wo azamuja pacharu chapasi. Davidi wangukamba kuti akufwasa ndi arunji azamulonde charu chapasi ndi kuja mwenimo kwamuyaya. Mauchimi ngo nge mu buku la Yesaya ngatitiwovya kuti tilindizgengi Paradayisu pacharu chapasi mo tazamukondwa ndi umoyu. Kumbi venivi vazamuchitika zukwanji? Vazamuchitika pa nyengu yo lazamufiskikiya layizgu lo Yesu wangulayizga chigeŵenga. Namwi mungazija mu Paradayisu mwenuyu. Pa nyengu iyi, vo abali ndi azichi a ku Korea angukamba vazamufiskika. Yiwu anguti: “Tazamuwonana mu Paradayisu!”