1-3. (a) Ntchinthu wuli chingatiwovya kuti tilutirizgi kugomezgeka kwaku Chiuta mazuŵa nganu ngakumaliya? (b) Kumbi tisambirengenji mu nkhani iyi?

PO MAZUŴA ngakumaliya nge pafupi kumala, ŵanthu aheni alutirizgengi “kume nge dondu.” (Sumu 92:7) Mwaviyo, tizizwa cha kuti ŵanthu anandi akana kulondo vo Chiuta wakhumba. Paulo wangukambiya Akhristu kuti: “Muje anamana pa vinthu viheni” kweni “muje ŵara ukongwa pa kuvwisa vinthu.” (1 Akori. 14:20) Kumbi tingachita wuli venivi?

² Kwamuka kwa fumbu ili kusanirika pa lemba lo patuwa nkhani iyi, lo likamba kuti: “Wo apenja Yehova avwisa chechosi,” kung’anamuwa chechosi cho chikhumbika kuti akondwesi Chiuta. (Nthanthi 28:5) Fundu yakuyanana ŵaka ye pa Nthanthi 2:7, 9, po pakamba kuti Yehova ‘watiŵasungiya zeru akunyoroka.’ Ndichu chifukwa chaki ŵanthu akunyoroka “aziŵa cho ntchaurunji, chakwenere ndi chakunyoroka ndipuso nthowa yosi yamampha.”

³ Nowa, Daniyeli ndi Yobu ŵenga ndi zeru zakutuliya kwaku Chiuta. (Ezeki. 14:14) Ndimu so viliri ndi ŵanthu aku Chiuta mazuŵa nganu.  Nanga imwi? Kumbi ‘muvwisa chechosi’ cho chikhumbika kuti mukondwesi Yehova? Kuziŵa Chiuta ndiku kungatiwovya. Mu nkhani iyi tisambirengi (1) vo vinguwovya Nowa, Daniyeli ndi Yobu kuti aziŵi Chiuta, (2) mo kuziŵa Chiuta kunguŵawovye ndipuso (3) mo tingajaliya ndi chivwanu nge cho yiwu ŵenga nachu.

4. Kumbi Nowa wangumuziŵa wuli Yehova, ndipu ivi vingumuwovya wuli?

⁴ Kumbi Nowa wangumuziŵa wuli Yehova? Adamu ndi Eva ŵati ayamba kubala ŵana, ŵanthu angwamba kuziŵa Yehova munthowa zitatu izi: kuziya mu vo wakulenga, kuziya mwa ateŵeti ŵati akugomezgeka kweniso awonanga vitumbiku vo asaniyanga chifukwa chakuvwiya marangu ngaku Yehova ndi fundu zaki. (Yesa. 48:18) Chifukwa chakuwona vo Yehova wakulenga, Nowa watenere kuti wenga ndi ukaboni wakukwana wakuti Chiuta waliku kweniso wanguziŵa mijalidu yaki yinandi yambula kuwoneka nge “nthazi zaki zambula kumala ndipuso udindu waki wakuti ndi Chiuta.” (Aro. 1:20) Ndichu chifukwa chaki Nowa wagomezganga Chiuta kweniso wenga ndi chivwanu chakukho mwaku iyu.

5. Kumbi Nowa wanguziŵa wuli vo Chiuta wakhumba kuchitiya ŵanthu?

⁵ Munthu “waja ndi chivwanu chifukwa cha vinthu vo wavwa.” (Aro. 10:17) Kumbi Nowa wanguziŵa wuli kuti kwe Yehova? Tikayika cha kuti abali ŵaki ndiwu angumusambiza. Yumoza wawu ŵenga awisi a Lameki. Yiwu ŵenga ndi chivwanu ndipu anguwaku Adamu wechendafwi. (Wonani chithuzi cho che papeji 8.) Iyu watenere so kuti wangusambira kutuliya kwa ambuyaki a Metusela ndi a Yaredi wo anguja ndi umoyu mpaka mu nyengu yaku Nowa ndipu angufwa Nowa we ndi vyaka 366. * (Luka 3:36, 37) Panyaki ŵanthu yaŵa ndi awolu ŵawu, ndiwu angukambiya Nowa kuti Chiuta ndiyu wakulenga ŵanthu kweniso kuti abali ŵana ndi kuzaza charu. Yiwu atenere so kuti angumukambiya kuti Adamu ndi Eva angugarukiya Chiuta ndipu Nowa wajiwoniyanga yija vo vachitikanga chifukwa cha kugaruka kwawu. (Chiya. 1:28; 3:16-19, 24) Mwemosi mo venge, vo Nowa wangusambira vingumufika pa mtima ndipu wangwamba kuteŵete Chiuta.—Chiya. 6:9.

6, 7. Kumbi vo Nowa wagomezganga vingumuwovya wuli?

⁶ Vo munthu wagomezga vitovya kuti chivwanu chaki chikho. Ŵanaŵaniyani mo Nowa wanguvwiya wati waziŵa kuti zina laki linguwovya ŵanthu kuja ndi chilindizga. Zina laki litenere kuti ling’anamuwa “Kupumuwa pamwenga Kupembuzga.” (Chiya. 5:29) Lameki wangukamba kuti: “Uyu [Nowa] ndiyu watipembuzgengi ku ntchitu . . . zakuvukiska za manja ngidu zo tichita mucharu cho Yehova wakuchitemba.” Nowa wagomezganga Chiuta. Nge Abelu ndi Inoki wo ŵengaku iyu wechendaweku, Nowa wagomezganga “mphapu” yo yazamuphwanya mutu wa njoka.—Chiya. 3:15.

⁷ Chinanga kuti Nowa waziŵanga vosi cha vakukwaskana ndi uchimi wo we pa Chiyambo 3:15, kweni tikayika cha kuti iyu wagomezganga kuti uchimi uwu wazamuwovya ŵanthu kuti azitaskiki. Kusazgiyapu yapa, uchimi uwu, uyanana ŵaka ndi uthenga wo Inoki wapharazganga wakuti Chiuta wazamulanga ŵanthu aheni. (Yuda 14, 15) Uthenga waku Inoki wo wazamufiskika kakumaliya pa Aramagedoni, utenere kuti unguwovya Nowa kuja ndi chivwanu chakukho kweniso chilindizga.

8. Kumbi kumuziŵa umampha Chiuta kungumuvikiliya wuli Nowa?

⁸ Kumbi kumuziŵa umampha Chiuta kungumuwovya wuli Nowa? Kungumuwovya kuti waje ndi chivwanu kweniso zeru. Ivi vingumuvikiliya kuti waleki kuchita vinthu vo vatingi vikwiyisengi Chiuta. Mwakuyeruzgiyapu, chifukwa chakuti Nowa ‘wayendanga ndi Chiuta,’ wachezanga ndi ŵanthu ambula kopa Chiuta cha. Iyu wangunyengeka cha ndi angelu ambula kuvwiya  wo angujisambusa kuja ŵanthu. Ŵanthu atenere kuti apusisikanga ndi nthazi za angelu aheni ŵenaŵa. Panyaki yiwu angufika ndi pakuŵasopa viyo. (Chiya. 6:1-4, 9) Kweniso Nowa waziŵanga kuti ŵanthu ndiwu Chiuta wanguŵakambiya kuti abalani ndi kuzaza charu chapasi. (Chiya. 1:27, 28) Mwaviyo, angelu aheni ŵati ato anthukazi ndi kubala ŵana, Nowa wanguziŵa kuti angunanga. Ukaboni wakulongo kuti angunanga nadi, mbana wo angubala. Pati pajumpha nyengu, Chiuta wangutcheŵeska Nowa kuti wazisengi chigumula pacharu chapasi. Chifukwa chakuti Nowa wangugomezga vo Chiuta wangukamba, wanguzenga chingaraŵa ndipu iyu ndi banja laki angutaskika.—Ahe. 11:7.

9, 10. Kumbi tingaja wuli ndi chivwanu nge chaku Nowa?

⁹ Kumbi tingaja wuli ndi chivwanu nge chaku Nowa? Cho chingatiwovya nkhusambira Mazu ngaku Chiuta, kwanja vo tisambira ndipuso kuti vo tisambira vitiwumbengi ndi kutilongozga. (1 Petu. 1:13-15) Asani tichitengi viyo, chivwanu ndi zeru zakutuliya kwaku Chiuta vitivikiliyengi ku mauryarya ngaku Satana ndi mzimu uheni wa charu. (2 Akori. 2:11) Mzimu uwu uchitiska kuti ŵanthu ayanjengi chiwawa ndi ureŵi. Uchitiska so kuti ŵanthu aŵikengi mtima pa makhumbiru nga liŵavu. (1 Yoha. 2:15, 16) Chifukwa cha mzimu uwu, ŵanthu wo mbakulopwa mwauzimu angayamba kukana ukaboni wakulongo kuti zuŵa laku Chiuta lepafupi. Po Yesu wayeruzgiyanga mazuŵa ngaku Nowa ndi mazuŵa nganu, wangukamba za chiwawa ndi ureŵi cha, kweni wangukamba za uheni wakutangwanika ndi vinthu vinyaki pakuteŵete Chiuta.—Ŵerengani Mateyu 24:36-39.

¹⁰ Mungajifumba kuti: ‘Kumbi vo ndichita vilongo kuti nditanja nadi Yehova? Kumbi chivwanu changu chitindichiska kuchita vo Chiuta wakhumba ndi kusambiza so ŵanthu anyaki?’ Vo mungamuka pa mafumbu yanga ndivu vingakuwovyani kuziŵa asani ‘mutenda ndi Chiuta’ nge mo Nowa wanguchitiya.

11. (a) Daniyeli wayanjanga Chiuta panyengu yo wenga munyamata. Kumbi ivi vititisambizanji za apapi ŵaki? (b) Kumbi ndi mijalidu niyi yaku Daniyeli yo mungayanja kutoliyaku?

¹¹ Kumbi Daniyeli wangumuziŵa wuli Yehova? Daniyeli watenere kuti wangusambizika umampha ndi apapi ŵaki. Yiwu angumusambiza kwanja Yehova ndi Mazu ngaki. Iyu wanguleka cha kwanja Chiuta kwa umoyu waki wosi. Daniyeli wasambiranga Malemba chinanga mphanyengu yo wenga wakukota. (Danye. 9:1, 2) Pempheru lakutuliya pasi pamtima lo Daniyeli wangupemphera pa Danyele 9:3-19 lilongo kuti iyu wamuziŵanga umampha Chiuta. Lilongo so kuti waziŵanga vo Chiuta wachitanga ndi Ayisirayeli. Mukhumbika kuliŵerenga pempheru ili ndi kuŵanaŵaniyapu. Mungajifumba kuti: ‘Kumbi pempheru ili litindisambizanji vaku Daniyeli?’

12-14. (a) Kumbi Daniyeli wangulongo wuli kuti wenga ndi zeru zakutuliya kwaku Chiuta? (b) Kumbi Daniyeli wangutumbikika wuli chifukwa cha chiganga kweniso kugomezgeka kwaki?

¹² Kumbi kumuziŵa umampha Chiuta kungumuwovya wuli Daniyeli? Kwa Ayuda akugomezgeka, umoyu wenga wakusuzga ku Babiloni ko ŵanthu ŵaki asopanga Yehova cha. Mwakuyeruzgiyapu, Yehova wangukambiya Ayuda kuti: “Muyikhumbiyengi chimangu tawuni yo ndakutoliyaniku.” (Yere. 29:7) Kweni Yehova wakhumbanga so kuti asopengi iyu pe. (Chitu. 34:14) Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguwovya Daniyeli kuvwiya marangu ngosi ngaŵi? Zeru zakutuliya kwaku Chiuta ndizu zingumuwovya kuvwisa fundu yakuti wakhumbikanga kuvwiya ukongwa Yehova kuluska arara aboma. Yesu nayu wangusambiza fundu yakuyanana ŵaka.—Luka 20:25.

¹³ Ŵanaŵaniyani vo Daniyeli wanguchita dangu lati laŵikika la kukanizga kupemphera kwaku chiuta munyaki weyosi kupatuwaku kwa fumu Dariusi kwa mazuŵa 30. (Ŵerengani Danyele 6:7-10.) Daniyeli watingi wajigowokiyengi ndi kukamba kuti, ‘Palivi suzgu, mazuŵa 30 pe!’ Kweni Daniyeli  wangukhumba cha kuleka kupemphera chifukwa cha dangu lo linguŵikika. Iyu watingi wapempherengi mwakubisa kwambula ŵanthu kuziŵa. Daniyeli waziŵanga kuti ŵanthu aziŵanga kuti iyu wapempheranga zuŵa lelosi. Chinanga kuti kupemphera pakweru kunguŵika umoyu waki pangozi, Daniyeli wanguleka cha kuchita viyo, chifukwa wakhumbanga cha kuti ŵanthu awonengi nge kuti waleka kuteŵete Yehova.

¹⁴ Yehova wangutumbika Daniyeli chifukwa cha chiganga kweniso kugomezgeka kwaki. Iyu wangumutaska ku nyifwa mwakuziziswa. Ivi vinguwovya kuti ŵanthu anandi aziŵi Yehova mu ufumu wa Mede ndi Perese.—Danye. 6:25-27.

15. Kumbi tingaja wuli ndi chivwanu nge chaku Daniyeli?

¹⁵ Kumbi tingaja wuli ndi chivwanu nge chaku Daniyeli? Vo vingatiwovya kuti tije ndi chivwanu chakukho, nkhuŵerenga ŵaka Bayibolu cha kweni ‘kuvwisa’ vo tiŵerenga. (Mate. 13:23) Tikhumba kuziŵa mo Yehova wawone vinthu pankhani zakupambanapambana. Mwaviyo, tikhumbika kuŵanaŵaniyapu pa vo tiŵerenga. Chinthu chinyaki cho chingatiwovya nkhupemphera nyengu zosi kutuliya pasi pamtima, ukongwa asani titeseka pamwenga takumana ndi masuzgu. Yehova watipaskengi zeru ndi nthazi asani titimupempha ndi chigomezgu.—Yako. 1:5.

16, 17. Kumbi Yobu wangumuziŵa wuli Chiuta?

¹⁶ Kumbi Yobu wangumuziŵa wuli Yehova? Yobu wenga Muyisirayeli cha. Kweni wenga mubali waku Abrahamu, Isaki ndi Yakobe. Yehova wangukambiya Abrahamu, Isaki ndi Yakobe vinthu vinyaki wakukwaskana ndi mweneku kweniso vo wakhumba kuchitiya ŵanthu. Yobu nayu wanguvwa vinthu vinandi vakukwaskana ndi Chiuta kweniso khumbu laki. (Jobu 23:12) Yobu wangukamba kuti, “Makutu ngangu ngavwanga vaku yimwi.” (Jobu 42:5) Kweniso Yehova wangukamba kuti Yobu wangukamba vauneneska vakukwaskana ndi Iyu.—Jobu 42:7, 8.

¹⁷ Yobu wanguwona so mijalidu yinandi yambula kuwoneka yaku Chiuta mu vinthu vo wakulenga. (Jobu 12:7-9, 13) Pavuli paki, Elihu ndi Yehova angugwiriskiya ntchitu chilengedu kuti awovyi Yobu kuziŵa kuti munthu ndi mumana ukongwa kuyeruzgiya ndi Chiuta. (Jobu 37:14; 38:1-4) Vo Yehova wangukamba vingumufika pa mtima Yobu chifukwa wangukamba mwakujiyuyuwa kuti: “Sonu ndaziŵa kuti mungachita vinthu vosi, ndipu chechosi cho muŵanaŵana, palivi cho mungatondeka kuchita. . . . Ndalapa mufuvu ndi muvyotu.”—Jobu 42:2, 6.

18, 19. Kumbi Yobu wangulongo wuli kuti wamuziŵanga umampha Yehova?

 ¹⁸ Kumbi kumuziŵa umampha Chiuta kungumuwovya wuli Yobu? Yobu waziziŵanga umampha fundu zaku Chiuta. Iyu wamuziŵanga Yehova ndipu ivi vingumuwovya kuchita cho ntchamampha. Mwakuyeruzgiyapu, Yobu waziŵanga kuti wangakamba cha kuti watanja Chiuta asani waleka kuchitiya lisungu anyaki. (Jobu 6:14) Iyu wajiwonanga kuti ngwakuzirwa kuluska anyaki cha kweni wayanjanga ŵanthu wosi, akukhupuka ndi akavu viyo. Yobu wangukamba kuti, “Asi yo wangulenga ini mu nthumbu, ndiyu so wangulenga yiwu?” (Jobu 31:13-22) Ivi vilongole limu kuti Yobu wajiwonanga kuti ngwapachanya cha chifukwa cha kutchuka ndi chuma cho wenga nachu pakwamba. Ivi vipambana ukongwa ndi vo ŵanthu audindu ndi akukhupuka achita.

¹⁹ Yobu wangukana kusopa chinthu chinyaki chechosi kupatuwaku Yehova. Iyu waziŵanga kuti kusopa kwaboza, ko kusazgapu kupenja ukongwa chuma, nkhukana “Chiuta wauneneska wakuchanya.” (Ŵerengani Jobu 31:24-28.) Yobu wawonanga kuti nthengwa njakupaturika pakati pa munthurumi ndi munthukazi. Iyu wanguchita phanganu ndi masu ngaki kuti walereskengi cha msungwana ndi khumbu lakugona nayu. (Jobu 31:1) Kumbukani kuti pa nyengu iyi Chiuta wazomerezanga kuto muta. Mwaviyo, asani Yobu wangukhumba watingi watongi munthukazi wachiŵi. * Kweni iyu watenere kuti waziŵanga kuti nthengwa yakwamba yo Yehova wangwambisa mu Edeni yenga pakati pa munthurumi ndi munthukazi yumoza. Vilongo kuti Yobu wangusankha kuvwiya fundu yeniyi yakuja ndi munthukazi yumoza. (Chiya. 2:18, 24) Pati pajumpha vyaka 1,600, Yesu Khristu wangukambiya ŵanthu kuti akhumbika kuvwiya fundu yeniyi yakuti nthengwa ndi kugonana vitenere kuchitika pakati pa munthurumi ndi munthukazi yumoza pe.—Mate. 5:28; 19:4, 5.

20. Kumbi kuziŵa Yehova ndi fundu zaki kungatiwovya wuli kuti tisankhengi umampha ŵanthu akucheza nawu kweniso vakusangaluska?

²⁰ Kumbi tingaja wuli ndi chivwanu nge chaku Yobu? Nge mo takambiyapu kali, cho chingatiwovya nkhusambira Mazu ngaku Yehova ndi kungagwiriskiya ntchitu pa vosi vo tichita. Mwakuyeruzgiyapu, Davidi yo wakulembaku buku la Sumu wangukamba kuti Yehova “watinkha weyosi yo watanja viwawa.” Iyu wangukamba so kuti tikhumbika cha kucheza ndi “ŵanthu achinyengu.” (Ŵerengani Sumu 11:5; 26:4.) Mungajifumba kuti: ‘Kumbi malemba yanga ngatindiwovya wuli kuti ndiziŵi mo Chiuta wawone vinthu? Kumbi ngatindiwovya wuli kuti ndiziŵi vo ndiŵika pakwamba, mo ndigwiriskiya ntchitu intaneti, mo ndisankhiya ŵanthu akucheza nawu kweniso vakusangaluska?’ Vo mungamuka pa mafumbu yanga ndivu vingakuwovyani kuti muziŵi asani mutimuziŵa umampha Yehova. Kuti tileki kutoliyaku vinthu viheni vo vichitika mucharu mazuŵa nganu, tikhumbika kusambiza ‘lusu lidu la kuziŵa vinthu.’ Ivi vingatiwovya “kupambanisa pakati pa chamampha ndi chiheni” ndipuso ŵanthu azeru ndi ambula zeru.—Ahe. 5:14; Aefe. 5:15.

21. Kumbi ntchinthu wuli chingatiwovya ‘kuvwisa chechosi’ cho chikhumbika kuti tikondwesi Awiskefwi akuchanya?

²¹ Chifukwa chakuti Nowa, Daniyeli ndi Yobu apenjanga Yehova ndi mtima wosi, Chiuta wanguŵawovya kuti ‘avwisi chechosi’ cho chikhumbika kuti amukondwesi. Yiwu ntchakuwoniyapu chamampha pa nkhani yakuchita vo Chiuta wakhumba ndipu vinthu vaŵayendiyanga umampha. (Sumu 1:1-3) Mungajifumba kuti, ‘Kumbi Yehova nditimuziŵa umampha nge mo Nowa, Daniyeli ndi Yobu amuziŵiyanga?’ Chifukwa chakuti mazuŵa nganu ukweru uŵaliyaŵaliya, isi tingamuziŵa umampha Yehova kuluska yiwu. (Nthanthi 4:18) Mwaviyo, musambirengi mwakuphwere Mazu ngaku Chiuta. Muŵanaŵaniyengepu vo musambira kweniso mupemphengi Chiuta kuti wakupaskeni mzimu wakupaturika. Asani muchitengi viyo, mujengi pa ubwezi wakukho ndi Yehova ndipu muchitengi vinthu mwazeru mucharu chiheni.—Nthanthi 2:4-7.