1-2. (a) Kumbi tosi tikhumbanji? (b) Kumbi ntchinthu wuli cho tikayikiya cha?

TOSI tikhumba kuti ŵanthu atiyanjengi kweniso atichitiyengi vinthu mwaurunji. Asani ŵanthu atitiyanja cha ndipu atitichitiya vinthu mwambula urunji, tingajiwona kuti te ambula kukhumbika.

² Yehova waziŵa kuti taŵanthu tikhumba kuyanjika ndi kutichitiya vinthu mwaurunji. (Sumu 33:5) Tikayika cha kuti Chiuta watitiyanja ukongwa ndipu wakhumba kuti anyidu atichitiyengi vinthu mwambula kwanjiya. Fundu iyi njauneneska asani tiwona Dangu lo Yehova wangupereka kwa Ayisirayeli kuziya mwaku Mozesi. Asani musuzgika maŵanaŵanu chifukwa chakuti ŵanthu anyaki atikutinkhani pamwenga atikuchitiyani vinthu vambula urunji, mungachita umampha kusambira vo Dangu laku Mozesi * likamba. Dangu ili lilongo mo Yehova wawoniyanga ŵanthu ŵaki.

3. (a) Nge mo pakambiya pa Aroma 13:8-10, kumbi tisambiranji asani tiŵerenga Dangu laku Mozesi? (b) Kumbi nkhani iyi yimukengi mafumbu nanga?

³ Asani tiŵerenga Dangu laku Mozesi tisambira vinthu vo Chiuta widu wa chanju wakhumba. (Ŵerengani Aroma 13:8-10.) Mu nkhani iyi, tikambiskanengi nganyaki mwa marangu ngo Yehova wangupaska Ayisirayeli ndipu timukengi mafumbu ngakuti: Ntchifukwa wuli tingakamba kuti Dangu laku Mozesi lingugona pa chanju? Ntchifukwa wuli tingakamba kuti dangu ili lachiskanga ŵanthu kuchita vinthu mwaurunji? Kumbi ŵanthu wo ŵenga ndi udindu aligwiriskiyanga ntchitu wuli dangu? Kumbi mbayani ukongwa wo dangu laŵavikiliyanga? Kwamuka kwa mafumbu yanga  kungatipembuzga, kungatipaska chilindizga ndi kutiwovya kuja pa ubwezi wamampha ndi Chiuta.—Machi. 17:27; Aro. 15:4.

4. (a) Ntchifukwa wuli tikamba kuti Dangu laku Mozesi lingugona pa chanju? (b) Kumbi Yesu wangudidimizga marangu nanga pa Mateyu 22:36-40?

⁴ Tikamba kuti Dangu laku Mozesi lingugona pa chanju pakuti Yehova wachita vinthu vosi chifukwa cha chanju. (1 Yoha. 4:8) Dangu losi lamphumphu lo Yehova wangulemba lingugona pa marangu ngaŵi: Lakuti tiyanjengi Chiuta ndi lakuti tiyanjengi anyidu. (Ŵale. 19:18; Mara. 6:5; ŵerengani Mateyu 22:36-40.) Mwaviyo, tingakamba kuti marangu ngakujumpha 600 ngo ngapanga Dangu, ngatitisambiza chinthu chinyaki chakukwaskana ndi chanju chaku Yehova. Tiyeni tikambiskani vakuyeruzgiyapu.

5-6. Kumbi Yehova wakhumba kuti ŵanthu akutorana achitengenji, ndipu ndi vinthu wuli vo Yehova waziŵa? Kambani chakuyeruzgiyapu.

⁵ Mutenere kuja akugomezgeka ku munthu yo mukutorana nayu ndipuso muphweriyengi ŵana ŵinu. Yehova wakhumba kuti wo akutorana ayanjanengi ukongwa kwa umoyu wawu wosi. (Chiya. 2:24; Mate. 19:3-6) Kuchita chigololu ngumoza mwa maubudi ngakulungakulu ngo ngalongo kuti munthu walivi chanju. Ndichu chifukwa chaki dangu la nambala 7 lakanizanga kuchita chigololu. (Mara. 5:18) Kuchita chigololu ‘nkhubudiya Chiuta’ kweniso ntchinthu chakuŵaŵa ukongwa ku munthu yo ukutorana nayu. (Chiya. 39:7-9) Munthulumi pamwenga munthukazi wambula kunanga vingamuŵaŵa kwa vyaka vinandi asani munyaki wachita chigololu.

⁶ Yehova waziŵa vo ŵanthu akutorana achitiyana. Mu nyengu ya Ayisirayeli Yehova wakhumbanga kuti anthulumi aŵachitiyengi vinthu vamampha awolu ŵawu. Munthulumi yo watumbikanga Dangu, wamuyanjanga muwolu waki ndipu wamupatanga cha pa vifukwa vimanavimana. (Mara. 24:1-4; Mate. 19:3, 8) Kweni asani pe suzgu yikulu ndipu wakhumba kumupata, wakhumbikanga kumupaska kalata yachipata muwolu waki. Kalata yachipata yavikiliyanga munthukazi asani atimupusikiya kuti wachita ureŵi. Kweniso munthulumi wechendamupaski kalata ya chipata muwolu waki wakhumbikanga kuchikumana dankha ndi ŵara a pageti. Ivi vawovyanga kuti ŵara awovyi banja lo kuti lileki kumala. Ndi nyengu zosi cha po Yehova waseleriyangapu asani munthulumi wapata muwolu waki pa vifukwa vambula kuvwika. Kweni wawonanga asani munthukazi wasuzgika ndipu nayu vamuŵaŵanga.—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Kumbi Yehova wakhumbanga kuti apapi achitengenji? (Wonani chithuzi cha pachikonkhombi.) (b) Kumbi venivi vititisambizanji?

⁷ Dangu lilongo so kuti Yehova waŵanaŵaniyanga ŵana. Iyu wakhumbanga kuti apapi aphweriyengi ŵana ŵawu mwakuliŵavu kweniso aŵawovyengi kuja pa ubwezi wamampha ndi Chiuta. Apapi akhumbikanga kovya ŵana ŵawu kuti atumbikengi Dangu laku Yehova ndi kumuyanja. (Mara. 6:6-9; 7:13) Chifukwa chimoza cho Yehova wangulangiya Ayisirayeli ntchakuti achitiyanga nkhaza ŵana ŵawu. (Yere. 7:31, 33) Apapi akhumbikanga cha kutinkha ŵana ŵawu pamwenga kuŵachitiya nkhaza. Kweni akhumbikanga kuŵawona nge mphasu yakutuliya kwaku Yehova ndipu akhumbikanga kuŵaphwere.—Sumu 127:3.

⁸ Vo tisambirapu: Yehova waziŵa vo ŵanthu akutorana achitiyana. Iyu wakhumba kuti apapi ayanjengi ŵana ŵawu ndipu wazakuŵayeruzga asani atiŵachitiya nkhaza.

9-11. Ntchifukwa wuli Yehova wangupereka dangu lo lakanizanga kukhumbira mwasanji?

⁹ Ungakhumbiranga mwasanji cha. Dangu lakumaliya la nambala 10 lakanizanga kukhumbira mwasanji pamwenga kuja ndi maŵanaŵanu ngaheni ngakukhumbira chinthu  cha munyaku. (Mara. 5:21; Aro. 7:7) Yehova wangupereka dangu ili kuti wasambizi ŵanthu ŵaki fundu yakukhumbika yakuti avikiliyengi mtima wawu, kung’anamuwa maŵanaŵanu ngawu ndi mo avwiya. Iyu waziŵa kuti munthu wachita vinthu viheni chifukwa cha vo waŵanaŵana mumtima. (Nthanthi 4:23) Asani nyengu zosi Myisirayeli waŵanaŵana vinthu viheni mumtima mwaki, venga vambula kusuzga kuchitiya nkhaza anyaki. Mwakuyeruzgiyapu, Fumu Davidi yinguchita vinthu va nge venivi. Iyu wenga munthu wamampha. Kweni nyengu yinyaki wangukhumbira muwolu wamweni ndipu ivi vinguchitiska kuti wabudi. (Yako. 1:14, 15) Davidi wanguchita chigololu, wanguyesesa kupusisa mulumu waku Betesheba ndipu pavuli paki wangumubaya.—2 Samu. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Yehova waziŵanga asani Myisirayeli waswa dangu lo lakanizanga kukhumbira mwasanji. Tikamba viyo chifukwa iyu waziŵa vo tiŵanaŵana. (1 Miko. 28:9) Dangu ili lawovyanga Ayisirayeli kuziŵa kuti akhumbikanga cha kuja ndi maŵanaŵanu ngo ngangaŵachitiska kuti achiti vinthu viheni. Ivi vilongo kuti Yehova Mbada achanju kweniso azeru!

¹¹ Vo tisambirapu: Yehova wawona mo munthu wawoneke kubwalu pe cha kweni wawona so mumtima. (1 Sam. 16:7) Iyu waziŵa vo tiŵanaŵana, mo tivwiya kweniso vo tichita. Palivi cho chingabisika kwaku iyu. Iyu wawona vamampha mumtima mwidu ndipu wakhumba kuti tilutirizgi kuchita venivi. Kweni Yehova wakhumba kuti tiziŵengi ndi kukaniza maŵanaŵanu ngaheni ngechendatilandizgi kuti tichiti vinthu viheni.—2 Miko. 16:9; Mate. 5:27-30.

12. Kumbi Dangu laku Mozesi lititisambizanji?

¹² Dangu laku Mozesi lititisambiza kuti Yehova watanja urunji. (Sumu 37:28; Yesa. 61:8) Iyu watitisambiza mo titenere kuchitiya vinthu mwambula kwanjiya. Yehova waŵatumbikanga Ayisirayeli asani avwiya marangu ngo wanguŵapaska. Yiwu akumananga ndi masuzgu asani aleka kuvwiya marangu ngaki nga urunji. Tiyeni tikambiskanepu so marangu ngaŵi pa marangu 10 ngo Yehova wangupaska Ayisirayeli.

13-14. Kumbi Marangu ngaŵi ngakwamba ngakambanganji, ndipu kuvwiya marangu ngenanga kwaŵawovyanga wuli Ayisirayeli?

¹³ Musopengi Yehova pe. Marangu ngaŵi ngakwamba ngakamba kuti Ayisirayeli akhumbikanga kusopa Yehova pe ndipu ngaŵatcheŵeskanga kuti akhumbikanga cha kusopa angoza. (Chitu. 20:3-6) Marangu yanga ngawovyanga Yehova cha. Mumalu mwaki, ngawovyanga ŵanthu ŵaki. Vinthu vaŵayendiyanga umampha Ayisirayeli asani alutirizga kuja akugomezgeka kwaku Yehova. Kweni akumananga ndi masuzgu asani asopa achiuta aboza wo mitundu yinyaki yasopanga.

¹⁴ Ŵanaŵaniyani vo Akanani achitanga. Yiwu asopanga angoza mumalu mwakusopa Chiuta wauneneska ndipuso wamoyu. Ivi vachitiskanga kuti ajizelezesengi ŵija. (Sumu 115:4-8) Akanani achitanga ureŵi ndi kupereka sembi ŵana ŵawu nge chigaŵa chakusopa kwawu. Mwakuyanana ŵaka, asani Ayisirayeli aleka kuvwiya Yehova ndi kusopa angoza, ajizelezesanga ŵija ndipu ivi vachitiskanga kuti mabanja ngawu ngakumanengi ndi masuzgu. (2 Miko. 28:1-4) Ŵanthu wo ŵenga pa udindu anguleka kulondo marangu nga urunji ngaku Yehova. Yiwu agwiriskiyanga ntchitu uheni nthazi zawu ndipu akandirizganga ŵanthu ambula nthazi ndipuso wo ŵengavi wakuŵawovya. (Ezeki. 34:1-4) Yehova wangutcheŵeska Ayisirayeli kuti wazamuyeruzga wosi wo achitiyanga nkhaza anthukazi ndi ŵana wo ŵengavi wakuŵawovya. (Mara. 10:17, 18; 27:19) Kweni Yehova waŵatumbikanga Ayisirayeli asani agomezgeka kwaku iyu ndipuso asani achita vinthu mwaurunji.—1 Ŵakaro. 10:4-9.

15. Kumbi ndi vinthu wuli vo tisambira kwaku Yehova?

 ¹⁵ Vo tisambirapu: Titenere cha kumba mlandu Yehova asani ŵanthu wo atijikamba kuti ateŵete Chiuta akana kulondo marangu ngaki ndi kuchitiya nkhaza ateŵeti ŵaki. Yehova watitiyanja ndipu waziŵa asani ŵanthu atitichitiya vinthu vambula urunji. Iyu vitimuŵaŵa ukongwa asani tisuzgika kuluska mo vingaŵaŵaŵiya ama wo mwana wawu wasuzgika. (Yesa. 49:15) Chinanga kuti wangachitapu kanthu mwaliŵi cha, kweni pa nyengu yaki wazamuyeruzga ŵanthu ambula kulapa chifukwa cha mo achitiyanga vinthu ndi anyawu.

16-18. Kumbi Dangu laku Mozesi lagwiranga ntchitu wuli, nanga tisambiranjipu?

¹⁶ Dangu laku Mozesi lagwiranga ntchitu pa vakuchitika vakupambanapambana mu nyengu ya Ayisirayeli. Mwaviyo, ŵara wo angusankhika kuti ayeruzgengi ŵanthu aku Yehova akhumbikanga kuyeruzga mwaurunji. Ŵara ŵenga ndi udindu wakuyeruzga nkhani zakukwaskana ndi kusopa Yehova kweniso asani ŵanthu ayambana pamwenga asani aswa marangu. Tiyeni tikambiskani vakuyeruzgiyapu ivi.

¹⁷ Asani munthu wabaya munyaki, amubayanga nyengu yeniyo cha. Mumalu mwaki, ŵara a mutawuni yo wathaŵiyaku akhumbikanga kufufuza nkhani yosi ŵechendayeruzgi kuti wabayiki pamwenga cha. (Mara. 19:2-7, 11-13) Zuŵa lelosi ŵara ayeruzganga so milandu yinandi yakukwaskana ndi katundu kweniso nkhani za nthengwa. (Chitu. 21:35; Mara. 22:13-19) Asani ŵara ayeruzga umampha ndipuso asani Ayisirayeli avwiya Dangu, weyosi wayanduwanga ndipu mtundu wosi watumbikanga Yehova.—Ŵale. 20:7, 8; Yesa. 48:17, 18.

¹⁸ Vo tisambirapu: Vosi vo tichita pa umoyu widu vakukhumbika kwaku Yehova. Iyu wakhumba kuti tichitengi vinthu mwaurunji kweniso mwachanju ndi anyidu. Yehova waziŵa vo tikamba ndi kuchita chinanga tingaŵa kwakutija.—Ahe. 4:13.

19-21. (a) Kumbi ŵara ndi wo ayeruzganga akhumbikanga kuchita nawu wuli ŵanthu aku Chiuta? (b) Kumbi marangu ngaku Mozesi ngaŵavikiliyanga wuli ŵanthu, ndipu tisambiranjipu?

¹⁹ Yehova wakhumbanga kuvikiliya ŵanthu ŵaki ku mijalidu yiheni yo mitundu yinyaki yachitanga. Iyu wakhumbanga kuti ŵara ndi wo ayeruzganga milandu agwiriskiyengi ntchitu Dangu mwakuyanana. Yiwu akhumbikanga cha kuŵachitiya nkhaza ŵanthu ŵaki pamwenga kuchita vinthu mwa ndakambandakamba. Mumalu mwaki, akhumbikanga kwanja urunji.—Mara. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Yehova waŵachitiyanga lisungu ŵanthu ŵaki ndipu wangupereka marangu ngo ngaŵavikiliyanga kuti aleki kuchitiyana vinthu vambula urunji. Mwakuyeruzgiyapu, Dangu lazomerezanga cha kumba munthu mulandu kwambura ukaboni. Munthu yo wambika mulandu wakhumbikanga kumuziŵa munthu yo wamumangala. (Mara. 19:16-19; 25:1) Ndipu pakhumbikanga akaboni ŵaŵi kuti aziŵi asani munthu yo  ngwakunanga nadi. (Mara. 17:6; 19:15) Nanga achitanga wuli asani munthu munyaki waswa dangu ndipu munthu yumoza ndiyu wamuwona? Iyu wakhumbikanga cha kuŵanaŵana kuti walekengi kulangika ndi vo wachita. Yehova wawonanga vo wanguchita. Mubanja anthulumi ndiwu ŵenga ndi mazaza kweni mazaza ngawu ngenga ndi pakumaliya. Pa nkhani zinyaki za mubanja, ŵara a mutawuni aseleriyangapu kuti ayeruzgi nkhani.—Mara. 21:18-21.

²¹ Vo tisambirapu: Tingatoliyaku sambiru kwaku Yehova. Iyu wachita vinthu vosi mwambula kwanjiya. (Sumu 9:7) Yehova watumbika wosi wo avwiya marangu ngaki kweni walanga wosi wo agwiriskiya ntchitu nthazi zawu mwambula kwenere. (2 Samu. 22:21-23; Ezeki. 9:9, 10) Ŵanthu anyaki angachita vinthu viheni ndipu angawoneka kuti alangika cha. Kweni Yehova waziŵa nyengu yakwenere ndipu wawonesesengi kuti ayeruzgika. (Nthanthi 28:13) Ndipu asani aleka kulapa, pambula kuswera yapa aziŵengi kuti “kulangika ndi Chiuta wamoyu nkhwakofya ukongwa.”—Ahe. 10:30, 31.   

22-24. (a) Kumbi mbayani ukongwa wo dangu laŵavikiliyanga, ndipu ivi vititisambizanji vaku Yehova? (b) Kumbi pa Chituwa 22:22-24 patititcheŵeskanji?

²² Dangu lavikiliyanga ukongwa ŵanthu wo ŵengavi akuŵawovya nge alendu wo ajanga nawu, ŵana alanda ndi vyoko. Yehova wangukambiya wo ayeruzganga milandu ku Yisirayeli kuti: “Asani uyeruzga mulandu wa mulendu pamwenga mwana mulanda, ungabendezganga cha cheruzgu, ndipu ungatonga cha chakuvwala cha choko kuti chije chikoli cha ngongoli.”  (Mara. 24:17) Yehova waŵaŵanaŵaniyanga ŵanthu wo ŵengavi wakuŵawovya mu nyengu yakali. Ndipu wo achitiyanga nkhaza ŵanthu ŵenaŵa waŵalanganga.—Ŵerengani Chituwa 22:22-24.

²³ Dangu lavikiliyanga so ŵanthu a mubanja limoza mwakukaniza kugonana yiwuyiwu pe. (Ŵalevi 18:6-30) Mwakupambana ndi mitundu yinyaki yo yazomerezanga pamwenga yalekeliyanga jalidu lenili, ŵanthu aku Yehova akhumbikanga kuwona jalidu ili kuti mbukazuzi nge mo iyu watiliwone.

²⁴ Vo tisambirapu: Yehova wakhumba kuti wosi wo waŵaŵika pa udindu achitengi vinthu mwachanju ndi ŵanthu wo ŵe pasi pawu. Iyu watinkha kukolere, kugonana pa ubali ndi kugona ŵana ndipu wakhumba kuti ŵanthu wosi, ukongwa wo alivi akuŵawovya aŵachitiyengi vinthu mwaurunji ndi kuŵavikiliya. Munthu yo wachita vinthu ivi wazamuyeruzgika ndi Yehova.

25-26. (a) Ntchifukwa wuli tingakamba kuti chanju ndi urunji ve nge mvuchi ndi umoyu? (b) Kumbi tazamukambisananji mu nkhani yakunthazi?

²⁵ Chanju ndi urunji ve nge mvuchi ndi umoyu. Mvuchi ungaŵapu cha kwambula umoyu ndipu umoyu ungaŵapu cha kwambula mvuchi. Asani tiziŵa kuti Yehova wachita nasi vinthu mwaurunji, titamba kumuyanja ukongwa. Ndipu asani titanja Chiuta ndi marangu ngaki nga urunji, vititiwovya kuti tiyanjengi anyidu ndi kuŵachitiya vinthu mwaurunji.

²⁶ Phanganu la Dangu laku Mozesi lawovyanga Ayisirayeli kuti aje pa ubwezi wamampha ndi Yehova. Kweni Dangu likuleka kugwira ntchitu Yesu wati wapereka sembi ndipu chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa chikusere mumalu mwa Dangu. (Aro. 10:4) Wakutumika Paulo wangukamba kuti Dangu ‘ntchithuthuzi ŵaka cha vinthu vamampha vo vituza.’ (Ahe. 10:1) Pa nkhani 4 zo zikonkhoska chifukwa cho tisimikiziya kuti Yehova watitiphwere, nkhani yakunthazi tazamusambira vinyaki mwa vinthu vamampha venivi. Tazamuwona so umampha wakulongo chanju ndi urunji mu mpingu wachikhristu.