VITHUZI vo venga mubuku ili vingundiwovya kuti ndiŵanaŵaniyengi vakunthazi. Ndichu chifukwa chaki, kwambiya pa unamana wangu, ndakhumbanga kuziŵa uneneska wa mu Bayibolu wo wenga mu mabuku yanga.

Pa nyengu yo Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi yenga pafupi kuchitika ku India, vinthu vingusintha pa umoyu wangu. Ama ndi ada angupatukana ndipu pavuli paki nthengwa yingumala. Ndinguvwisa cha chifukwa cho ŵanthu ŵaŵi wo ndaŵayanjanga angulekiyana. Ndenga ndi chitima ukongwa ndipu ndajiwonanga nge ndajowoleka. Chifukwa chakuti ama ndi ada angubala ndija pe, ndawonanga kuti palivi yo wangandipembuzga pamwenga kundiwovya.

Pa nyengu iyi, ama ndi ini tajanga mutawuni ya Karachi. Zuŵa linyaki, Fred Hardaker yo wenga dokotala, wanguza kunyumba kwidu. Iyu wenga Kaboni waku Yehova. Mubali Hardaker wangupempha ama kuti wasambirengi nawu Bayibolu. Ama angukana kweni angukamba kuti panyaki ini ndingazomera kusambira. Ndingwamba kusambira Bayibolu ndi Mubali Hardaker pati pajumpha mazuŵa ngamanavi.

 Pati pajumpha masabata ngamanavi, ndingwamba kuluta ku mawunganu. Mawunganu yanga ngachitikiyanga ku chipatala cha mubali Hardaker. Kwawungananga Abali ndi azichi 12 akukota. Yiwu andipembuzganga ndi kundiphwere nge mwana wawu. Ndikumbuka mo achitiyanga nani. Yiwu ajikamanga kuti ayanani ndi msinkhu wangu ndipu akambiskananga nani nge mubwezi wawu. Venivi ndivu ndakhumbanga ukongwa pa nyengu iyi.

Mubali Hardaker wangundipempha kuti ndiyendi nayu mu uteŵeti. Iyu wangundisambiza mo ndingambisiya malekodi nga nkhani za mu Bayibolu pa giramafoni kuti ŵanthu avwisiyi. Nkhani zinyaki zaŵakwiyisanga ŵanthu ndipu akhumbanga cha kuvwisiya. Kweni ini ndakondwanga asani ndipharazga. Uneneska wa mu Bayibolu ndawuyanjanga ukongwa ndipu ndakhumbisiskanga kukambiyaku anyangu.

Penipo boma la Japan lanozgekiyanga kulonda charu cha India, arara a boma la Britain angwamba kuŵasuzga ukongwa Akaboni aku Yehova. Mu July 1943, nani angwamba kundisuzga. Mura wa sukulu, yo wenga muliska wa tchalitchi cha Anglican, wangundidikisa sukulu. Iyu wangukambiya ama kuti ndenga chakuwoniyapu chamampha cha kwa anyangu chifukwa chakukoliyana ndi Akaboni aku Yehova. Ama angukwiya ndipu angundikaniza kuwungana ndi Akaboni. Pavuli paki, angundidikisiya kwa ada mutawuni ya Peshawar yo ye kunkhondi kwa charu cha Pakistan. Tawuni iyi ye pa mtunda wa makilomita 1,370 kutuliya ko kwajanga ama. Ubwezi wangu ndi Yehova unguwere vuli chifukwa chakuleka kuwungana ndi kusambira Mazu ngaku Chiuta.

Mu 1947, ndinguwere ku Karachi kuti nkhapenji ntchitu. Nde kwenuku ndinguluta kuchipatala cha Mubali Hardaker. Iyu wangundilondere umampha ukongwa.

Chifukwa chakuŵanaŵana kuti ndaziya chovyu chakuchipatala, iyu wangundifumba kuti, “Watamanji?”

Ndingumumuka kuti, “Adokotala, ndatama cha. Kweni ndikhumba chovyu chauzimu. Ndipenja kuti muyambi kusambira nani Bayibolu.”

Iyu wangundifumba kuti, “Ukhumba kuti tiyambi zukwanji?”

Ndingumuka kuti, “Asani vingachitika, tingayambapu sonu viyo.”

Sambiru la Bayibolu lingwenda umampha ukongwa pa zuŵa ili. Ndinguvwa umampha ukongwa chifukwa ndingwamba so kukoliyana ndi ŵanthu aku Yehova. Ama anguyesesa kuti ndileki kweni pa nyengu iyi, ndingusimikiza kuti nditeŵetiyengi Yehova. Mwaviyo, ndingubatizika pa 31 August, 1947. Pati pajumpha nyengu yimanavi ŵaka, nde ndi vyaka 17, ndingwamba kuchita upayiniya wa nyengu zosi.

Ndingwamba kuchita upayiniya mutawuni ya Quetta ko kwajanga asilikali a ku Britain. Mu 1947, charu cha India chingugaŵikana paŵi. Chinyaki chingwamba kudanika kuti India ndipu chinyaki Pakistan. * Ivi vinguchitiska kuti ŵanthu ayambi kupumana chifukwa chakupambana visopa ndipu anandi anguthaŵa kwawu. Ŵanthu pafupifupi 14 miliyoni anguthaŵa. Asilamu wo ajanga ku India anguthaŵiya ku Pakistan ndipu Ahindu wo ajanga ku Pakistan anguthaŵiya ku India. Pa nyengu iyi ndingukwera sitima ya pamtunda kutuwa ku Karachi kuluta ku Quetta.

Ku Quetta, ndingukumana ndi George Singh yo wenga mpayiniya wapade. Iyu wenga ndi vyaka vakujumpha 20. George wangundipaska njinga yidala kuti ndikwerengepu muchigaŵa cha mapiri cho ndapharazganga. Kanandi ndapharazganga ndija. Mu myezi 6 pe ndingwamba kusambira Bayibolu ndi ŵanthu 17 ndipu anyaki angubatizika. Yumoza mwa ŵanthu yaŵa wenga Sadiq Masih yo wenga mura wa asilikali. Iyu wangutiwovya ini ndi George kufwatuliya mabuku mu chineneru chikulu chaku Pakistan cha Chiurdu. Mukuluta kwa nyengu, Sadiq wangwamba kupharazga uthenga wamampha mwaphamphu.

Pavuli paki, ndinguwere so ku Karachi ko ndapharazganga ndi Henry Finch ndi Harry Forrest. Abali yaŵa ŵenga amishonale wo angutuwa ŵaka ku Sukulu ya Giliyadi. Yiwu angundisambiza vinthu vakukhumbika ukongwa. Zuŵa linyaki ndinguluta kuchipharazga ndi Mubali Finch kunkhondi kwa Pakistan. Mumphepeti mwa phiri linyaki tingusaniya ŵanthu akujiyuyuwa a chineneru cha Chiurdu wo  akhumbanga kusambira uneneska. Pati pajumpha vyaka viŵi, nani ndinguluta ku Sukulu ya Giliyadi. Ndati ndawere ku Pakistan, nyengu zinyaki ndateŵetiyanga nge wakuwonere dera. Ndajanga munyumba ya amishonale yo yenga mutawuni ya Lahore pamoza ndi amishonale atatu.

Mu 1954, amishonale ku Lahore angupambana maŵanaŵanu. Ivi vinguchitiska kuti ofesi ya nthambi yiŵapaski mauteŵeti nganyaki. Ndingupaskika ulongozgi wanthazi chifukwa chakuti ndinguseleriyapu pa mphindanu zawu. Ndinguguŵa ukongwa ndipu ndinguwona kuti ndenga wakutondeka. Ndinguwere so ku Karachi ndipu pavuli paki ndinguluta ku London kuti nkhayambi so umampha kuteŵete Yehova.

Mu mpingu wo ndawungananga ku London, mwenga abali anandi wo ateŵetiyanga pa Beteli. Pryce Hughes yo wawoneriyanga nthambi ya ku Britain wangundiwovya ukongwa. Zuŵa linyaki wangundikambiya kuti mubali Joseph F. Rutherford yo wawoneliyanga ntchitu yakupharazga pacharu chosi, wangumupaska ulongozgi. Mubali Hughes wati wajiŵikiya kuvuli, Mubali Rutherford wangumuchenya ukongwa. Ndinguzizwa ukongwa kuti Mubali Hughes wamwemwetiyanga po wandikonkhoskiyanga nkhani iyi. Iyu wangukamba kuti pakwamba wangukwiya. Pavuli paki, wanguziŵa kuti wakhumbikanga kupaskika ulongozgi ndipuso kuti kupaskika ulongozgi kwalongonga kuti Yehova watimuyanja. (Ahe. 12:6) Vo mubali Hughes wangundikambiya, vingundiwovya ukongwa kuti ndiyambi kuteŵete Yehova mwakukondwa.

Pa nyengu yeniyi ama nawu angusamiya ku London. Yiwu anguzomera kusambira Bayibolu ndi mubali John E. Barr, yo pavuli paki, wanguteŵetiyapu mu Wupu Wakulongozga. Ama angulutirizga kusambira ndipu angubatizika mu 1957. Pavuli paki, ndinguvwa kuti ada ŵechendafwi nawu angwamba kusambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova.

Mu 1958, ndingutorana ndi Lene wa ku Denmark yo wajanga ku London. Pati pajumpha chaka chimoza, tingubala mwana munthukazi zina laki Jane. Pavuli paki, tingubala ŵana anyaki anayi. Ndingwamba kuteŵete so nge mura mu mpingu wa Fulham. Chifukwa chakuti Lene watamangatamanga, tinguwona kuti tisamiyi ku malu ngakufunda. Mwaviyo, mu 1967, tingusamiya ku Adelaide ku Australia.

Mu mpingu wa Adelaide mwenga Akhristu akusankhika 12. Yiwu apharazganga mwaphamphu. Vingutitole nyengu yitali cha kuti tiyambi so kuchita vosi vo tachitanga pakuteŵete Yehova.

Mu 1979, tingubala mwana wakumaliya zina laki Daniel. Iyu wenga ndi matenda ngo ngachitiska munthu kuwoneka nge wakuzelezeka (Down  syndrome) * ndipu taziŵanga kuti nyengu yeyosi wafwengi. Chinanga ndi sonu ndisuzgika kukonkhoska chitima cho tenga nachu. Tachitanga vosi vo tingafiska kuti timuphweriyengi kwambula kuluwa ŵana anyaki. Mtima waku Daniel wenga ndi mazenji ngaŵi. Ivi vachitiskanga kuti nyengu zinyaki liŵavu laki liwonekengi la bulu chifukwa chakusoŵa mphepu ya okusijini. Asani ivi vachitika tatchimbiliyanga nayu kuchipatala. Chinanga kuti watamanga kweni wenga ndi zeru ndipu wayanjanga abali ŵaki. Iyu wamuyanjanga so ukongwa Yehova. Asani tipemphera pa nyengu ya chakurya, wafumbatiyanga timanja taki timanatimana ndipu pakumaliya wagomphonga mutu ndi kukamba mwanthazi kuti “Ameni!” Waryanga cha kwambula kupemphera.

Daniel wati wafika vyaka 4, wangwamba kutama matenda nga kansa yamuviwanga. Ini ndi Lene tinguvuka ndipuso tingusuzgika ukongwa maŵanaŵanu. Ndinguwona kuti ndinguja kamanavi kutama matenda nga maŵanaŵanu. Zuŵa linyaki tati tasuzgika ukongwa maŵanaŵanu, kunguza mubali Neville Bromwich yo wawoneliyanga dera. Uku waliya, wangutivumbatiya tosi. Tosi tinguliya. Tingupembuzgika ukongwa chifukwa cha chanju ndi lisungu lo wangutilongo. Iyu wangutuwaku kunyumba kwidu 1 koloku usiku. Mubali Bromwich wati watuwaku ŵaka, Daniel wangufwa. Nyifwa yaki yingutiŵaŵa ukongwa kuluska vinthu vosi vo tingukumana navu. Kweni tinguzizipizga ndipu tingusimikiza mtima kuti palivi cho chingapatuska Daniel ku chanju chaku Yehova, chinanga ndi nyifwa. (Aro. 8:38, 39) Tikhumbisiska kuzimuwona so asani waziyuka mucharu chifya.—Yoha. 5:28, 29.

Mazuŵa nganu ndeche kuteŵete nge mura chinanga kuti ndinguchitapu sitiloku kaŵi. Vo ndakumana navu vandiwovya kuti ndichitiyengi lisungu ŵanthu, ukongwa wo akumana ndi masuzgu. Nditesesa kuti ndileki kuŵayeruzga. Mumalu mwaki, nditijifumba kuti: ‘Kumbi vo akumana navu pa umoyu, vitiŵakwaska wuli? Kumbi ndingalongo wuli kuti nditiŵaŵanaŵaniya? Kumbi ndingaŵachiska wuli kuti achitengi vo Yehova wakhumba?’ Nditanja ukongwa kuchita maulendu nga uliska. Asani ndipembuzga anyangu, nani ndipembuzgika.

Nani ndituvwa nge yo wakulembaku buku la Sumu. Iyu wangukamba kuti: “Pa nyengu yo masuzgu ngangu ngenga nganandi, yimwi [Yehova] mungundipembuzga ndi kundikondwesa.” (Sumu 94:19) Yehova wandiwovya mu vinthu vinandi nge masuzgu nga mubanja, kususkika, kusuzgika maŵanaŵanu kweniso asani ndaguŵa. Kukamba uneneska, Yehova waja nadi Da wangu.