1, 2. (a) Ntchifukwa wuli ŵanthu akoliyana cha mucharu ichi? (b) Kumbi tikambiskanengi mafumbu nanga?

MZICHI munyaki wa ku Europe wangukamba kuti: “Kutuliya pa unamana wangu ndaja ndichiwona vinthu vambula urunji pe. Mwaviyo, ndakoliyanangaku cha ndi mo boma layendesiyanga vinthu ndipu ndalutanga ku maunganu nga ŵanthu akususka boma wo akhumbanga kuti vinthu visinthi. Ndipuso kwa vyaka vinandi ndenga pa chibwezi ndi munthu munyaki wakuyukiya boma.” Mubali munyaki wa kunu ku Africa nayu wawonanga kuti vivulupi vamampha. Iyu wangukamba kuti: “Ndagomezganga kuti mtundu wangu ngwapachanya ukongwa kuluska mitundu yinyaki yosi ndipu ndingusere chipani cha ndali. Angutikambiya kuti tibayengi arwani ŵidu ndi mikondu chinanga angaŵa amtundu widu wo ŵe mu vipani vinyaki.” Mzichi munyaki so wa ku Europe wangukamba kuti: “Ndenga ndi sankhu ndipu ndatinkhanga ŵanthu wosi a vyaru vinyaki pamwenga avisopa vinyaki.”

² Ŵanthu anandi ŵe ndi maŵanaŵanu ngakuyanana ndi ngo ŵanthu atatu wo azumbulika mu ndimi yakwamba ŵenga nangu. Magulu nganandi nga ndali ngagwiriskiya ntchitu vivulupi kuti ayambi kujilamuliya. Ŵanthu mbakugaŵikana chifukwa cha ndali ndipu  muvyaru vinandi alendu awona kuti ŵeneku a charu atiŵatinkha. Nge mo Bayibolu likukambiya, ŵanthu amitundu yosi ‘akhumba cha kukoliyana ndi anyawu’ mazuŵa nganu ngakumaliya. (2 Timo. 3:1, 3) Ŵanthu mucharu ichi mbakukoliyana cha. Kumbi Akhristu angachita wuli kuti akoliyanengi? Tingasambira vinandi kwaku Yesu. Pa nyengu yo iyu wenga pacharu chapasi, ŵanthu akoliyananga cha chifukwa cha ndali. Mu nkhani iyi tikambiskanengi mafumbu ngatatu yanga: Ntchifukwa wuli Yesu wangukana kukoliyana ndi gulu lelosi la ndali? Kumbi Yesu wangulongo wuli kuti ateŵeti aku Chiuta akhumbika cha kuchita ndali? Kumbi Yesu wangukambanji vo vilongo kuti tikhumbika cha kuchita vivulupi kuti timalisi vinthu vambula urunji?

3, 4. (a) Kumbi Ayuda alindizganga kuti Mesiya wazakuŵachitiyanji? (b) Kumbi ivi vinguŵakwaska wuli akusambira aku Yesu?

³ Ayuda anandi wo Yesu waŵapharazgiyanga akhumbanga cha kuwusika ndi Aroma. Gulu linyaki la Ayuda lo ladanikanga kuti Azelote ndilu lachitiskanga kuti ŵanthu aje ndi maŵanaŵanu ngenanga. Azelote anandi angukoliyana ndi Yudasi wa ku Galileya. Iyu wapusikanga kuti wenga mesiya ndipu wangulandizga ŵanthu anandi. Munthu munyaki zina laki Josephus wangukamba kuti Yudasi “wachiskanga Ayuda anyaki kuti agaruki, ndipu wakambanga kuti mbamantha chifukwa azomeranga kupereka msonkhu kwa Aroma.” Aroma angumubaya Yudasi. (Machi. 5:37) Azelote anyaki angwamba kuchita vivulupi kuti vo akhumbanga vichitiki.

⁴ Ayuda anandi alindizganga kuti kuzengi Mesiya. Yiwu aŵanaŵananga kuti asani Mesiya waza, wazakuŵafwatuwa kwa Aroma ndipu Ayuda azamukuŵa so mtundu wanthazi. (Luka 2:38; 3:15) Anandi agomezganga kuti Mesiya wajalikisengi ufumu mu Isirayeli. Asani ivi vinguchitika, Ayuda anandi wo ŵenga muvyaru vinyaki atingi aweriyengi ku charu chawu. Kumbukani kuti Yohane Mubatizi wangufumba Yesu kuti: “Kumbi ndimwi Yo taja tichilindizga, pamwenga kuzengi munyaki?” (Mate. 11:2, 3) Panyaki Yohane wakhumbanga kuziŵa asani penga munthu munyaki yo watingi wazifiskengi vo Ayuda alindizganga. Akusambira ŵaŵi wo angukumana ndi Yesu achiluta ku Emawusi, nawu ŵenga ndi vinthu vinyaki vo akhazganga kuti Mesiya wazamuchita kweni vinguchitika cha. (Ŵerengani Luka 24:21.) Pati pajumpha nyengu yimanavi, akutumika angufumba Yesu kuti: “Ambuya, kumbi muweziyengi ufumu kwa Ayisirayeli sonu?”—Machi. 1:6.

5. (a) Ntchifukwa wuli ŵanthu a ku Galileya akhumbanga kumuvwalika ufumu Yesu? (b) Kumbi Yesu wanguŵawovya wuli kuti aje ndi maŵanaŵanu ngakwenere?

⁵ Tikayika cha kuti vo Ayuda alindizganga vakukwaskana ndi Mesiya ndivu vinguchitiska ŵanthu a ku Galileya kukhumba kuti Yesu amuvwaliki ufumu. Yiwu aŵanaŵananga kuti wangaja mulongozgi wamampha. Aŵanaŵananga viyo chifukwa chakuti Yesu walongoronga umampha, wachizganga matenda ndipuso waŵapaskanga vakurya. Yesu wati waryiska ŵanthu 5,000, wanguziŵa maŵanaŵanu ngo yiwu ŵenga nangu. Bayibolu likamba kuti: “Yesu wati waziŵa kuti akhumba kuzimuko ndi kumuvwalika ufumu, wanguthaŵiya so kuphiri kwakuyija.” (Yoha. 6:10-15) Mawa laki, ŵanthu atenere kuti anguleka kukhumba kumuvwalika ufumu. Pa nyengu iyi, Yesu wangukambiya chigulu cha ŵanthu kuti wanguza kuziŵawovya mwakuliŵavu cha kweni kuziŵasambiza za Ufumu waku Chiuta. Iyu wanguŵakambiya kuti: “Lekani kugwira ntchitu chifukwa cha chakurya cho chinangika, kweni gwiriyani ntchitu chakurya chambula kumala cho chipaska umoyu wamuyaya.”—Yoha. 6:25-27.

6. Kumbi Yesu wangulongo wuli kuti wakhumbanga cha kuja mulongozgi wandali? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

⁶ Kwati kwaja kamanavi kuti wafwi, Yesu wanguziŵa kuti akusambira ŵaki anyaki agomezganga kuti wayambengi kulamuliya nge Fumu ku Yerusalemu.  Kuti waŵawovyi, Yesu wanguŵakambiya ntharika ya ndalama ya mina. Ntharika iyi yilongo kuti Yesu, yo ndi “mwana wa fumu yinyaki,” wakhumbikanga kuluta dankha kucharu chakutali. Ivi valongonga kuti pakhumbikanga kujumpha nyengu yitali kuti waje fumu. (Luka 19:11-13, 15) Yesu wangukambiya so Pontiyo Pilato yo wenga mura wa boma la Aroma kuti wenga wa ndali cha. Pilato wangufumba Yesu kuti: “Kumbi ndiwi Fumu ya Ayuda?” (Yoha. 18:33) Panyaki Pilato wawopanga kuti Yesu wachitiskengi kuti ŵanthu agarukiyi Aroma. Kweni Yesu wangumuka kuti: “Ufumu wangu ngwacharu ichi cha.” (Yoha. 18:36) Yesu wangukamba kuti wenga wandali cha chifukwa Ufumu waki wenga wakuchanya. Iyu wangukambiya Pilato kuti wanguza pacharu chapasi kuti ‘wazipereki ukaboni.’—Ŵerengani Yohane 18:37.

7. Chifukwa wuli ntchipusu cha kuleka kwanjiya vipani vandali?

⁷ Yesu waziŵanga ntchitu yo wanguziya pacharu chapasi. Asani nasi tiziŵengi ntchitu yidu, tiseleriyengepu cha pa vandali. Kweni kuchita viyo nkhupusu cha. Wakuwonere dera munyaki wangukamba kuti: “Ŵanthu a mu chigaŵa chidu achita vinthu mwakujumphisa kuti asinthi vinthu. Yiwu atanja ukongwa charu chawu ndipu awona kuti asani angayamba kujilamuliya ŵija vinthu viyendengi umampha. Vakukondwesa kuti abali ndi azichi mbakukoliyana pa ntchitu ya kupharazga uthenga wamampha wa Ufumu. Yiwu alereska kwaku Chiuta kuti ndiyu wazamumalisa vinthu vambula urunji ndi masuzgu nganyaki ngo tikumana nangu.”

8. Kumbi ntchinthu chambula urunji nichi cho chachitikiyanga Ayuda a mu nyengu yaku Yesu?

⁸ Asani ŵanthu awona vinthu vambula urunji vichitika, kanandi aswera cha kuseleriyapu mu vakuchitika vandali. Kupereka msonkhu yenga nkhani yakusuzga ukongwa mu nyengu yaku Yesu. Ndichu chifukwa chaki Yudasi wa ku Galileya wangugarukiya Aroma. Aroma akhumbanga kuti ŵanthu alembesengi ndi chilatu chakuti awonesesengi kuti wosi apereka msonkhu. Ndipu ŵanthu wo alamulikanga ndi boma la Aroma akhumbikanga kupereka msonkhu wa malu, wa nyumba ndi wa katundu yo ŵenga nayu. Ŵanthu wo asonkheskanga msonkhu nawu so ŵenga achinyengu ndipu ivi vachitiskanga kuti ŵanthu asuzgiki ukongwa. Akusonkheska msonkhu nyengu zinyaki aperekanga ndalama kwa arara aboma kuti aje pa udindu ndipu pavuli paki, agwiriskiyanga ntchitu udindu wawu kusaniya ndalama zinandi. Zakeyu wa ku Yeriko wenga mura wa akusonkheska msonkhu. Iyu wangukhupuka chifukwa cha ndalama zinandi zo waphanganga ŵanthu. (Luka 19:2, 8) Vo Zakeyu wachitanga vilongo kuti ndivu akusonkheska msonkhu anandi achitanga.

9, 10. (a) Kumbi arwani aku Yesu anguchita wuli kuti waselezgekemu mu nkhani za ndali? (b) Kumbi tisambiranji pa vo Yesu wangumuka? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

 ⁹ Arwani aku Yesu akhumbanga kumusaniya vifukwa pa nkhani yakupereka msonkhu. Yiwu angumufumba asani kwenga kwakwenere kupereka “msonkhu” wa dinari limoza lo Ayuda aperekanga kwa Aroma. (Ŵerengani Mateyu 22:16-18.) Ayuda atinkhanga kupereka msonkhu uwu chifukwa waŵakumbusanga kuti ŵe pasi pa ulamuliru wa Aroma. “Gulu laku Herodi” lo lingwambisa nkhani iyi, lakhumbanga kuti asani Yesu wangakamba kuti ŵanthu angaperekanga cha msonkhu, amumbi mulandu wakuyukiya boma la Aroma. Kweni asani wangukamba kuti kupereka msonkhu kwenga kwakwenere, ŵanthu atingi alekengi kumulondo.

¹⁰ Yesu wanguwoneseska kuti waleki kulongo chigaŵa cho wali pa nkhani yakupereka msonkhu. Iyu wangukamba kuti: “Perekani vinthu vaku Kayisara kwaku Kayisara, vaku Chiuta kwaku Chiuta.” (Mate. 22:21) Yesu waziŵanga kuti wosi wo asonkhesanga msonkhu ŵenga achinyengu kweni wangulimbana nawu cha. Mumalu mwaki waŵanaŵaniyanga ukongwa za Ufumu waku Chiuta wo wazamumalisa masuzgu nga ŵanthu. Iyu wakutilongo chakuwoniyapu chamampha ukongwa. Tikhumbika cha kuseleriyapu pa nkhani za ndali chinanga kuti anyaki angaŵa ndi fundu zamampha. Mumalu mwakukamba vinthu vambula urunji vo vichitika mucharu chawu, Akhristu apenja Ufumu waku Chiuta ndi urunji waki.—Mate. 6:33.

11. Kumbi nthowa yamampha yakulimbana ndi vinthu vambula urunji ndi niyi?

¹¹ Akaboni aku Yehova anandi akuleka kukamba vinthu vambula urunji vo andali achita pamwenga atondeka kuchita mucharu chawu. Mzichi munyaki wa ku Great Britain wangukamba kuti: “Ndati ndamaliza kusukulu pa yunivesite yinyaki, ndenga ndi maŵanaŵanu ngakusintha vinthu. Ndakhumbanga kurwiya nkhondu wanangwa wa ŵanthu afipa chifukwa tingusuzgika kwa nyengu yitali ndi vinthu vambula urunji. Chinanga kuti kanandi ndawinanga asani ndisuskana ndi anyangu kweni ndakondwanga mbwenu cha. Ndaziŵanga cha kuti sankhu lija mumtima ndipu kuti munthu waŵevi wakhumbika kulituzgamu. Kweni ndati ndayamba kusambira Bayibolu, ndinguziŵa kuti ndakhumbikanga kwamba ini kutuzgamu sankhu mumtima mwangu. Ndipu mzichi munyaki wachizungu ndiyu wangundiwovya kuti ndisinthi. Sonu nde mpayiniya wanyengu zosi mumpingu wa chineneru chamanja ndipu ndipharazgiya ŵanthu amitundu yosi.”

12. Kumbi “chakutupisa” cho Yesu wangutcheŵeska akusambira ŵaki, ntchinthu wuli?

¹² Mu nyengu yaku Yesu, alongozgi a visopa achitangaku ndali. Mwakuyeruzgiyapu, buku linyaki lingukamba kuti: “Ayuda ŵenga mu visopa vakupambanapambana. Visopa ivi vayanananga ŵaka ndi vipani vandali.” (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) Mwaviyo, Yesu wangutcheŵeska akusambira ŵaki kuti: “Jani masu, ndipu tcheŵani ndi chakutupisa cha Afarisi ndi chaku Herodi.” (Mariko 8:15) Pakuzumbuwa Herodi, Yesu watenere kuti wakambanga wo alondonga Herodi. Afarisi akhumbanga kuti Ayuda ajilamuliyengi ŵija. Mwakukoliyana ndi vo Mateyu wangulemba, Yesu wangutcheŵeska so akusambira ŵaki za Asaduki. Asaduki akhumbanga kuti Aroma alutirizgi kulamuliya chifukwa yiwu ŵenga ndi maudindu mu boma la Aroma. Yesu wangutcheŵeska akusambira ŵaki kuti aleki kulondo vakutupisa, pamwenga kuti visambizu va magulu yanga. (Mate. 16:6, 12) Chakukondweska ntchakuti Yesu wangukamba mazu yanga pati pajumpha nyengu yimanavi ŵaka kutuliya po ŵanthu akhumbanga kumuvwalika ufumu.

13, 14. (a) Konkhoskani mo ndali ndi chisopa vachitiskiyanga kuti vivulupi ndi vinthu vambula urunji vichitikengi. (b) Ntchifukwa wuli tikhumbika cha kuchita vivulupi chinanga kuti angatichitiya vinthu vambula urunji? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

¹³ Asani visopa viseleriyapu pa ndali, kanandi  kuchitika vivulupi. Yesu wangukambiya akusambira ŵaki kuti akhumbikanga cha kuseleriyapu pa ndali. Chifukwa chakuti aseleriyangapu pa ndali, ŵara ŵa asembi ndi Afarisi akhumbanga kubaya Yesu. Yiwu awopanga kuti ŵanthu avwiyengi Yesu ndi kuleka kulondo yiwu ndipu asani ivi vachitika, aŵengevi udindu mu ndali ndi mu chisopa. Ŵara ŵa asembi ndi Afarisi angukamba kuti: “Asani timulekengi ŵaka kuti wachitengi vinthu venivi, ndikuti ŵanthu wosi avwanengi mwaku iyu, ndipuso Aroma azengi kuzito malu ngidu ndi mtundu widu.” (Yoha. 11:48) Mwaviyo, Kayafa yo wenga wasembi mura wangunozga nthowa yakubayiya Yesu.—Yoha. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayafa wangutuma asilikali kuti akako Yesu ndi usiku. Yesu wanguziŵa kuti akhumbanga kumubaya. Mwaviyo, pa nyengu yo waryanga chakurya chakumaliya ndi akutumika, wanguŵakambiya kuti asaniyi malipanga. Yesu wanguwona kuti malipanga ngaŵi ngo akusambira ŵaki ŵenga nangu, ngenga ngakukwana kuti waŵasambizi fundu yinyaki yakukhumbika. (Luka 22:36-38) Usiku wenuwu, Peturo wangudumuwa gutu la munthu yo wenga mugulu la ŵanthu wo anguza kuziko Yesu. Tikayika cha kuti iyu wanguchita viyo chifukwa cha kukwiya kuti akhumbanga kuko Yesu ndi usiku. (Yoha. 18:10) Kweni Yesu wangukambiya Peturo kuti: “Weze lipanga laku muchakuŵikamu chaki, chifukwa weyosi yo wapinga lipanga wazamukufwa ndi lipanga.” (Mate. 26:52, 53) Vo Yesu wangukamba pa lemba ili, viyanana ŵaka ndi vo wangupemphera mazulu nga usiku wenuwu. Iyu wangupemphere akusambira ŵaki kuti angajanga acharu cha. (Ŵerengani Yohane 17:16.) Chiuta pe ndiyu ngwakwenere kumalisa vinthu vambula urunji.

15, 16. (a) Kumbi Mazu ngaku Chiuta ngaŵawovya wuli Akhristu kuti aleki kuchitaku vivulupi? (b) Kumbi ndi mphambanu wuli yo Yehova wawona mucharu?

¹⁵ Mzichi wa ku Europe yo tamuzumbuwa kukwamba kwa nkhani iyi wangusambira fundu yeniyi. Iyu wanguti: “Ndawona kuti vivulupi vitovya cha kuti urunji uchitiki ndipu kanandi wo achita vivulupi atufwa. Ndipu anyaki anandi aja akali. Ndingukondwa ukongwa kusambira kutuliya mu Bayibolu kuti Chiuta pe ndiyu wangachitiska kuti pacharu chapasi pachitikengi urunji. Ndaja ndichipharazga uthenga uwu kwa vyaka 25.” Mubali wa kunu ku Africa yo tamuzumbuwapu kali, wakuleka kugwiriskiya ntchitu mkondu. Mumalu mwaki wagwiriskiya ntchitu “lipanga la mzimu,” lo ndi Mazu ngaku Chiuta, kupharazga uthenga wa chimangu ku ŵanthu amitundu yosi. (Aefe. 6:17) Ndipu mzichi munyaki so wa ku Europe yo tamuzumbuwa kukwamba wati waja Kaboni, wangutorana ndi mubali wa mtundu wo kali wawutinkhanga. Wosi atatu angusintha chifukwa cha kukhumba kuyanana ndi Khristu.

¹⁶ Ntchinthu chakukhumbika ukongwa kusintha nge mo anguchitiya abali ndi azichi wo taŵazumbuwa mu nkhani iyi. Bayibolu liyeruzgiya ŵanthu ndi nyanja yo yavunduka, ndipu yigona cha. (Yesa. 17:12; 57:20, 21; Chivu. 13:1) Ndali zichitiska kuti ŵanthu ayambanengi, agaŵikanengi ndi kuchita vivulupi. Kweni isi te akukoliyana ndipu tija mwachimangu. Asani Yehova wawona mo ŵanthu agaŵikiyana mucharu, watenere kuti wakondwa ukongwa kuwona kuti ŵanthu ŵaki mbakukoliyana.—Ŵerengani Zefaniya 3:17.

17. (a) Kumbi ndi fundu zitatu nizi zo zingawovya Akhristu kuti akoliyanengi? (b) Kumbi tazamukambiskananji mu nkhani ya sabata yamawa?

¹⁷ Mu nkhani iyi, tawona fundu zitatu zo zitovya Akhristu kuti akoliyanengi. Fundu zaki ndi izi: (1) Tigomezga kuti Ufumu waku Chiuta ndiwu wazamumalisa vinthu vambula urunji, (2) tiseleriyapu cha pa nkhani za ndali, ndipu (3) tichitaku cha vivulupi. Kweni nyengu zinyaki vingaŵa vakusuzga kukoliyana chifukwa cha sankhu. Mu nkhani ya sabata yamawa tazamusambira mo tingamalisiya sankhu, nge po anguchitiya Akhristu a mu nyengu ya akutumika.